Pisownia wielką literą: z Kawalryjskiej góry -> z Kawalryjskiej Góry.
Pisownia łączna/rozdzielna: nie okryta -> nieokryta; a no -> ano.
Zmiany leksykalne, w tym ortograficzne: pochowek -> pochówek.
Dostosowano do współczesnych zasad interpunkcję, pozostawiając zapis emocjonalny, wykrzykniki i pytajniki wstawiane w funkcji przecinków w środku zdania. Oddzielono przecinkami grupy imiesłowowe. Uwspółcześniono pisownię wielką i małą literą w dialogach. Pominięto cudzysłowy, w które były ujęte niektóre słowa gwarowe.
Poprawiono błąd źródła: Nich matulę ucałuję -> Nich matulę ucałuję.
Maciek od łóżka powoli się dźwignął i w kąt izby się cofnął.
2Mała lampka dogasała prawie, uczepiona u pochyłej ściany.
3Po kątach czerniały jakieś niewyraźne masy, zaledwie tuż pod lampką można było rozróżnić kuferek zielony i poręcz łóżka bielejącą równą, wąską linią w przestrzeni.
4TrupTrup tonął już zupełnie w cieniu, ledwie tylko biel poduszki znaczyła się z czarną plamą twarzy, ciało wyschłe i płaskie ginęło prawie pod cienką warstwą kołdry.
5Maciek przeciągnął się raz i drugi, ziewnął i do ziemi przypadłszy, kawałek ścierki pod głowę wetknął i zasnąć usiłował.
6Mimo woli przecież coś go w stronę trupa ciągnęło. Głowę ku ścianie zwracał, na próżno! Ot — prost — jakby mu oczy do łóżka przyśrubował.
7Czarna masa twarzy na bieli poduszki tyranizowała go po prostu. Wciąż ślepie w nią wlepiał, jakby chłonąc w siebie jej wymiar. A przecież znał dobrze tę wywiędłą głowę, pokrytą resztą ciemnoblond włosów, po których siwe przewijały się już kosmyki. Często tulił swe wargi do tych ust zbielałych, których kąciki mocno ku dołowi się obciągały i w ramę zmarszczek ujęte, jakby pieszczoty szukały miłosnej. Bo Maćkowa, choć już koło pięćdziesiątki jej było, wieczny niepokój w sobie miała. Ludzie się z niej śmieli, że się wciąż za chłopami ogląda a łasi. Ona chustkę na bok przekrzywiała i oczy lubieżnie mrużyła, a ręce przed siebie wyciągała. Wreszcie drugiego męża, smarkacza niewyrosłego, znalazła i do niego przylgnęła. Maciek, próżniak i chytry wyrostek, chętnie do baby w pryjmaki[1] poszedł. Robić bo co na świecie bardzo nie miał. Nijakiej profesji się nie chycił[2], a spódnic się tylko czepiał i za tęgą łydką oglądał. Baba podobno miała grosze, a korale jej słynne były na całej ulicy. Wprędce Maćkowi miejsce stróża w niewielkiej kamienicy koło Panny Marii Śnieżnej[3] wyszperała. Dzieci swych się po prostu zaparła i jeno[4] w młodego męża się cała wlepiła. Maciek pieścić się pozwalał, czasem, wódki albo likieru podpiwszy, na karesy[5] odpowiadał.
8W smrodliwej stancyjce długo w noc ogarek majaczył. Namiętność, ŚmierćU schyłku kobiecości, żądzę silnie drgającą podniecając dotknięciem do nagiej piersi młodego męża, tłumiony okrzyk tryumfu wyrzucała z siebie Maćkowa, zaślepiona jedynie w swojej namiętności, która ją wreszcie bezsilną na łoże zwaliła. I jeszcze ze śmiercią walcząc, ku ręce męża kościste palce ściągała, aby się jego młodym ciałem napaść, jak zwierzę wiecznie żeru szukające, nawet w tej chwili, gdy się samo w padlinę przemienia…
9Wreszcie sił jej nie stało. Oczy szeroko rozwarła i pozostała tak, sztywna, nieruchoma, jakby w oczekiwaniu jeszcze na dreszcz miłosny, który przez lat tyle jej siwy włos rozwiewał i spracowane plecy w kłąbek[6] wyginał…
10Maciek wciąż przy ziemi leżał, czekając na świt, który opornie i leniwo do jamy mieszkania się wkradał. Stancja nie miała okna i tylko przez szczeliny źle dochodzących drzwi krajały się jaśniejsze pasemka proste i ginące pod zawiasami. Kogut zamknięty w kojcu zapiał nagle przeciągłym, ochrypłym głosem. Z drugiego dziedzińca odezwało się stłumione pianie jakby echo zdławione.
11Kontury łóżka i leżącego na nim trupa zaczęły zaznaczać się powoli szarawymi, niepewnymi liniami. Ciemna plama twarzy żółkła i zdawała się zlewać z bielą poduszki. Czarne, szeroko rozwarte źrenice nieboszczki spoglądały z natężeniem w przestrzeń spod kosmyków włosów, które aż na policzki spadały. Nad nią w kącie ściany majaczył obraz święty i sucha palma zatknięta za ramy.
12Lampka dogasała powoli i tylko jeszcze knot się czerwonawo węglił jak słabiuchna iskierka w cieniu tlejąca.
13Chrapliwy głos koguta znów przeciął powietrze.
14Maciek poruszył się niecierpliwie.
15Wstać trzeba, nie ma co! To mus. Dać znać dzieciom: żonatemu Florkowi, jego babie pyskaczce, Józikowi, co terminuje[7] u Żaka. Niech się pogrzebem zajmą sami. To nie jego rzecz… Dzieci powinny matce pochówek sprawić, on — był jeno na przyprzążkę[8] jako „ślubny” — ale zawsze obcy. Wedle[9] grobu to już dzieci. Florek, jego baba, Józik, ot i tyle! Co do Julki, tej małpy spod Zamkowej Bramy, to chyba znać jej nie ma co dawać. Taka tam, to wiadomo, wszystkiego się wyzbyła to i dziecińskiego[10] przywiązania także…
16Wreszcie, niech robią co chcą!
17 18Powoli z ziemi się dźwignął i oczy przetarł.
19Niesilny[11] wzrostem i barami, ale dość obsadny[12] i dobrze odżywiony. Baba pasła go niezgorzej, dobre mu kąski z misy wybierając. Na jego ciemnym fartuchu włóczył się jeszcze pęk siwych włosów nieboszczki o guzik kamizelki zaczepiony. Gdy się pochylił nad umierającą, ona w przedśmiertelnym kurczu jeszcze głową się doń tuliła. Gdy zastygła, on podniósł się powoli i szarpnąwszy silnie, kosmyk włosów oderwał. Czepiała się go jeszcze po śmierci. Taką już miała moc w kochaniu.
20Obejrzał się po izbie, jakby w szarocie czegoś dopatrzeć się pragnął, wreszcie do kuferka postąpił, ale zaraz się cofnął.
21A niech się dzielą jak chcą! On tam się żreć z nimi nie będzie.
22Lekki uśmiech wykrzywił mu twarz od bezsenności pobladłą, po piersiach się pomacał z zadowoleniem, potem na nieboszczkę raz jeszcze spojrzał:
23— Ano biedne babsko! — wyszeptał.
24 25 26Ku drzwiom postąpił i silnie nimi szarpnął.
27Cały snop szarego blasku wpadł nagle do jamy mieszkalnej i tryumfalnie cisnął się na łóżko, oblewając trupa, który w jasności tej zaciemniał brutalnie jak podłużna już gnijąca masa.
Baba Florka, pyskaczka na całym przedmieściu znana, pierwsza do izby wpadła, zdyszana i spocona.
29— Skapiała[13] ot tak w nocy, jak nie przymierzając bydlątko jakie. Ni to gromnicy, ni to poświęcenia wody, ni to litanii koło łóżka. Ino[14] się tego wagabundy[15] czepiła, to i duszę zatraciła.
30Do łóżka dostąpiła ostrożnie, jakby bojąc się, aby w trupie jeszcze resztka życia się nie kołatała.
31— Jak to leży!… — podjęła znowu. — Nie jak umarła, ino jak grzesznica. Koszula rozchamrana[16], włosy poczochrane, czysto[17] jakby się spod Zamku oberwała!…
32Nie poprawiła wszakże nieładu w ubraniu zmarłej, nie dowierzając jeszcze spokojowi śmierci.
33— Takich to nie wiedzieć[18], co prawda, co skłamanie, jeszcze zębami za rękę przycapnie, to palec odkąsi[19]…
34Po izbie się obejrzała, jakby chcąc obliczyć i wchłonąć w siebie pozostałą spuściznę.
35Kuferek ciągnął jej oczy w magnetyczny sposób.
36— Pewnikiem[20] tam są korale — mruknęła, suche palce krogulczo zaginając.
37Lecz jasna smuga światła w otwartych drzwiach się rozkładająca, zaciemniła się na chwilę. Mały chłopak w obszarpanej kurtce wpadł pchnięty silną ręką czerwonej i tłustej kobiety.
38— Idźże cholero, do tej biednej matuli, co cię nawet przy skonie[21] nie miała przy sobie…
39Florkowa drgnęła nagle, jak od uderzenia biczem.
40 41Szczepańska, siostra nieboszczki, rajfurka[22] z Zamarstynowa[23], z Józkiem się przywlokła. Czego ona tu węszy? Pewnie nie na obżałowanie trupa przychodzi, jeno o… korale jej idzie. Ale jakim prawem? Wiadomo, że dzieci pierwsze, familii[24] zasię[25] od spadku!
42I silnie nogi rozstawiwszy, pyskaczka za boki się ujęła.
43Lecz już Szczepańska do łóżka dopadła, popychając wciąż zamorusanego Józka.
44— Siostruniu niebogo! — lamentowała, na trupa się rzucając. — Zmarniałaś jak jaka psiakrew prosta, bez żałości swoich kole[26] siebie, a toćże[27] nas jeden żywot nosił i jedne piersi karmiły!…
45Józiek ogłupiałym wzrokiem spoglądał na trupa matki, która za życia przedstawiała się zawsze jego oczom jak groźne zjawisko o twardej pięści i haczykowato zagiętych palcach.
46Szczepańska za rękę go szarpnąwszy, o ziemię rzuciła.
47— Klęknijże pięknie, wisielcze, i proś matki o modlitwę za tobą. Ona se[28] tam króluje wespoły z aniołami i Matką Jezusową! Proś, niech ci wymodli lekkie skonanie!
48Zaczęła szeptać pacierze, rzucając od czasu do czasu ukośne spojrzenie na Florkową, która stała ciągle w pozycji obronnej. Nienawidziły się obie strasznie, a nienawiść ta wobec trupa zdała się rosnąć do niezmierzonej potęgi i lada chwila grozić wybuchem.
49Wreszcie Szczepańska z klęczek się podniosła.
50— Jak to leżysz, nieboraczko! Jaki ci to barłóg[29] zamiast śmiertelnej pościołki podłożyli… Ni to czystej kiecki, ni to obmycia, ni to świeczki nad głową. Oj ludzie!… ludzie!…
51Zaczęła się po izbie kręcić, potrącając co chwila o sprzęty tłustymi biodrami.
52— Cóż ci do trumienki włożyć? — pytała. — Kiej[30] ja, twoja rodzona siostra, nie wiem jakie ty przyobleczenie[31] miałaś.
53Do kuferka się posunęła, lecz już jej pyskaczka drogę zagrodziła, pod boki się ująwszy:
54— Nie wolno otwierać! — syknęła.
55Rajfurce twarz poczerwieniała, małe oczki nagle się rozszerzyły, jakby pod wpływem wielkiej grozy.
56— Nie wolno?! — wrzeszczała.— Dla trupa świętego, szmaty na grzbiet nie wolno? Cie[32] ją!… Bez co[33]?…
57— Spadkowe jest, palicem[34] tchnąć[35] nie wolno!
58Szczepańskiej tchu na chwilę zabrakło.
59— Dla zmarłej spadkowości nie ma. Zmarła ma wszelkie pierwszeństwo. Nijaka choroba mi nie wzbroni siostrunię do trumny odziać!
60Po twarzy pyskaczki przemknęły jakby płomienie.
61— Choroba? Ja choroba? To ty cholera, sobaczy[36] grzmocie jeden!…
62Ręce suche, kościste jak dwie śmigi[37] wiatraka wyciągnęła, niemal tłustej twarzy Szczepańskiej się dotykając[38].
63— Nie zmarłą ty chcesz przyoblekać[39], ino o korale ci po łbie się motłosi. Chcesz do kuferka zajrzeć, aby bicze gwizdnąć. Ja cię znam, robaczliwy wiechciu, rajfurko diabelska, cholerna zabijatyko, mytko zatracona. Ale kuferka nie otworzysz, bodajem[40] tak z nosem była! Przez żywot[41] mi przeńdziesz, zanim się spuścizny dotkniesz!
64I nagłym ruchem na wieku kuferka przysiadła, straszna, zaśliniona, biorąc w posiadanie w ten sposób kuferek, broniąc go przed napaścią obcych.
65— Józiek! — wrzeszczała przeraźliwie Szczepańska — chodzi[42] tu psiawiaro bronić twojej sierocej chudoby[43]. Już ci ją złodziejki wydzierają i sadowią się na niej.
66I szybko chłopca za kark porwawszy, na kuferek go rzuciła.
67— Siadaj, chorobo! Siadaj i ty, boć to twoje po prawie i słuszności. A nie wstawaj, bo ci gnaty połamię, tak mi Boże dopomóż i ty nieboszczko, co widzisz ukrzywdzenie twej sieroty i sposponowanie[44] twej rodzonej.
68I nagle w płacz wielki uderzyła, obiema rękami za głowę się chwytając.
69— O Jezu miłosierny! z Kawalryjskiej[45] Góry boleściami płaczący! ześlij Ty siedmiorackie[46] choroby na tę wiedźmę, co nawet dla trupa uwzględnienia[47] nie ma!
70Drzwi skrzypnęły — do izby wsunął się Florek, chudy, mały, niepokaźny człeczyna.
71Na progu się zaraz zatrzymał, oczy mrużąc, nagle ze światła do ciemności przeszedłszy. Za nim trochę jasności się wkradło, ukośną strugą oblewając kuferek i siedzącą na nim pyskaczkę, i Jóźka uczepionego u rogu wieka.
72Florek oczami trupa matki szukał, lecz Szczepańska do łóżka zastąpiła mu drogę.
73— Nie ma dla ciebie dostąpienia[48] do nieboszczki! — zawołała. — Siadaj se na kuferku, gdzie ci się już twoje ugniata! O spadkowe wam chodzi, nie o poczynienie nieboszczce honoru…
74Florek otworzył usta, lecz pociągnięty silną ręką żony, nagle na kuferku przysiadł.
75— Siadaj tu… — syknęła pyskaczka. — Broń, co swoje, i obcym dobra nie oddawaj. Żeby nie ja, byłbyś już czorta smażonego, nie korale matki widział! Ta ci choroba do kuferka złodziejską łapę ściągała, inom[49] wieko sobą przytłukła. Siedź!… Nie ruchaj się[50]! Słyszysz!…
76Szczepańska na krawędzi łóżka przysiadła.
77— To siedźcie, ino ja się nie ruszę i sieroty tej oto małoletniej ukrzywdzić tyż nie dam. Siedzieć i ja będę, aż sąd na miejsce zjedzie i on rozsądzi.
78Florkowa śmiać się zgryźliwie zaczęła.
79— Sąd da temu recht[51], kto jest mocniejszy w ilość. Nas jest dwoje… ja i mój — a Józiek sam!
80Szczepańska podskoczyła jak piłka, ściągając z trupa lekką kołdrę i odsłaniając nagie, spiczaste kolana nieboszczki.
81— Widzicie ją? jak wykalkulowała! A ja to co? Ja za Jóźkiem to też dwoje!
82Pyskaczka ramionami wzruszyła.
83— Ejże? A jakie to prawo? Na siostry nic w przepisach nie ma. Nijakiej ulgi. Ino ślubne moc mają i pokrewieństwo z nieboszczykami. Nas dwoje… to i nasza moc!
84Florek tymczasem chmurnie przed siebie spoglądał. Ponury był zawsze, małomówny i na grosze chciwy.
85Znać było po nim, że choć nie mówi nic, ale siłę żelazną ma i nikomu z drogi nie ustąpi.
86Józiek w nosie dłubał, znudzony trochę całą tą sprawą. Przez otwarte drzwi widać było dziedziniec brudny, ponury, po którym pływały jakieś żółte ciecze, spadające z szumem w otwartą kratkę kanału. Na dziedzińcu Maciek, obojętny na pozór, świeżą miotłę obcinał i kij do niej przypasowywał, opierając się silnie o belki podtrzymujące pierwszopiętrowy ganek. Stojący obok niego cebrzyk[52] z wapnem bielił się nagle jak surowa, otwarta jama w tej wąskiej ciemnicy, z której płynęła woń zgnilizny piwnicznej i świeżo rozrobionego ługu[53].
87Maciek od czasu do czasu ukośne spojrzenie w głąb izdebki rzucał i lekki uśmiech twarz jego zmęczoną wykrzywiał.
ChciwośćSiedzieli tak we troje na wieku kuferka przeszło dwie godziny, nie myśląc nawet o zajęciu się pogrzebem ani o złożeniu trupa do trumny. Szczepańska zdawała się ciągle pracować myślą, w jaki sposób pobić argumenta[54] pyskaczki. Józiek, oparłszy się o ścianę, drzemał, wsadziwszy ręce w kieszenie od spodni. Florek głowę w dłonie ukrył i wciąż w ziemię patrzył. Pyskaczka tryumfowała, zaciskając usta i mrużąc oczy. Trup tymczasem na łóżku drętwiał coraz bardziej, świecąc nagością wychudłych członków strawionej miłosną żądzą kobiety. W izbie jednak wszyscy zdawali się zapominać o jej obecności, pochłonięci jedynie myślą o znajdujących się w kufrze koralach. Jak winne jagody z Obiecanej Ziemi, tak w tej smrodliwej ciemnicy zdawały się tańczyć i rosnąć do potwornych rozmiarów te purpurowe kule. Ludzie nie mogli nawet obliczyć już ich wartości. Maćkowa cały swój majątek w nie włożyła… Kilkaset papierków, może i więcej.
89Nagle Szczepańska porwała się z łóżka i pędem wybiegła na dziedziniec, do Maćka przypadła i o coś go prosić a molestować poczęła. On ramionami wzruszał i głową kręcił.
90Pyskaczka ciekawie wyglądać zaczęła.
91— Co ona tam świdruje? — wyrzekła wreszcie. — Może tego projdyświta[55] chce tu wtrynić? Niech spróbuje… tak go zmaluję, że gnatów nie policzy…
92— Siedź cicho — ozwał się wreszcie Florek — ozór trzymaj za zębami, ja tu mężczyzna i wiem, co się patrzy!
93Lecz już Szczepańska wracała tryumfująca i rozpromieniona. Milcząc, z zaciętymi ustami przeszła koło kuferka. Niosła jednak głowę wysoko i gdy znów na łóżku usiadła, małe jej oczki świeciły się w ciemnym kącie jak kocie źrenice.
94Z podwórka zniknął Maciek, ustawiwszy w kącie miotłę, która białą prostą linią nowego drąga znaczyła się wśród cienia.
95Od czasu do czasu przemknęła przez dziedziniec postać sługi, ciekawej zobaczyć trupa Maćkowej, lecz na wpół przymknięte drzwi stancji i cisza grobowa panująca wewnątrz onieśmielały najciekawsze.
96Na gankach krążyła wieść, że „familia się żre”, i z daleka śledzono postęp tego „żarcia”, obiecując sobie wiele wskutek sławnej gęby Florkowej.
97— Samego księdza od Panny Marii przepyskuje! — mówiono sobie do ucha z miną tajemniczą.
98Cisza więc panowała prawie zupełna. Czasem tylko załopotał tasak o stolnicę, zagdakała kura, trzasnęły drzwi lub zaszumiały pomyje płynące ze zlewu.
99Nagle jak wicher od bramy pomknęła prosto do stancji stróża dziewka młoda, silnie w plecach rozrosła, odziana w biały haftowany kaftanik i jasnoniebieską spódnicę. Włosy, starannie uczesane, splecione miała w jeden warkocz, opuszczone na plecy i związane różową wytłuszczoną wstążką. Włóczkowa czarna chusteczka z pleców jej spadała. Ze szlochaniem gwałtownym po żółtych kałużach biegła, maczając w nich swe czarne, ceratowe pantofle.
100— O Jezu! Jezu!… Matusiu! matusiu!…
101Przez balustrady ganków sługi ciekawie przechylać się zaczęły.
102— Taż[56] to Julka… wiecie… ta… co pod Zamkową Bramą siedzi!…
103Lecz Julka już do stancji wpadła.
104 105Do łóżka się ze łkaniem rzuciła i na kolana upadłszy, o deskę czołem bić zaczęła.
106— Matuchno! czego ty zmarła?!…
107Szczepańska od łóżka odstąpiła i tryumfująco na pobladłą z gniewu pyskaczkę spojrzała.
108— Was dwoje? — zamruczała. — Teraz i ich będzie dwoje!
109Lecz pyskaczka, nie powstając z wieka, wrzasnęła:
110— Ona też bezprawna, to… małpa. Ona się w sądzie nie liczy!
111Szczepańska ujęła się pod boki.
112— Jak to nie? Choć małpa, ale córka! Liczy się, tak mi Boże dopomóż, liczy się, ot, że tak!
113— To uliczna! Ją sąd od spuścizny wyforuje[57]!
114— Ot, że nie! dziecko jest i prawo za nią stoi!
115Tymczasem Julka po rękę trupa sięgnęła.
116— Matuś, taż spojrzyj ty choć na mnie raziczek jeden!
117Nagle nagie kolana nieboszczki ujrzawszy, chustkę swą włóczkową z pleców zdjęła i na trupa śpiesznie rzuciła.
118— Nieokryta leżysz… ciałem gołym świecisz, bieniasiu! — szeptała, jakby okruszyną wstydu zdjęta, tak jej ten szmat nagiego matczynego ciała zaświecił w oczy, jej, dziewce ulicznej, na wpół wiecznie nagiej i żyjącej wśród bezustannego szału pijanej rozpusty.
119Szczepańska się do niej ostrożnie zbliżać zaczęła.
120— Julka! dosyć żałości, masz tu co jeszcze na łbie jenszego[58]. Matka korali zostawiła cały huk[59], tobie się trzeciak z nich przynależy. Te tam gnaty zaległy już kuferek. Siondnij[60] i ty na nim, a choćby ci palice[61] mór[62] powykręcał, nie ruszaj się z miejsca!
121Lecz Julka zamglonymi od łez oczyma spojrzała na ciotkę.
122— Czego to kole matki nie stoi Jezusik i nie płoną świeczki? — zapytała.
123Szczepańska ramionami wzruszyła.
124— Ta któż o tym staranie by miał. Od rana się żrą jak owe psy o kości, trupska nie szanujące. Siondnijże wedle nich, Julka, bo cię ubiorą wedle spadku.
125Lecz Julka po kątach obrazka szukała.
126— Idzi ciotka po świeczki, idzi! — prosiła.
127 128 129Dziewce broda nerwowo drgać zaczęła.
130 131 132 133Do drzwi się już kierowała, ale Szczepańska za rękę ją chwyciła.
134— Gdzie cię cholera niesie, tu ci pedam[63] ostań, ta miejsca nie ustąp. Korale ci świsną!
135 136— Ci? Jak świsną to swoje, rajfurzyno jedna. Uliczne do śmiertelnego spadku nic nie mają. Po policję iść trzeba… Niech ją do cyrkułu[64] odstawią!
137Lecz Florek żonę silnie za rękę schwycił.
138 139Józiek spod oka na Julkę spoglądał. Ta siostra, o której już wieść nawet przepadła, objawiła mu się nagle jak uosobienie nocnej ćmy w czerni latarni się włóczącej. Dziwił się, że ma ciało tak jak inne, znajome mu dziewczęta. Przyglądał się jej rękom wydelikaconym użyciem gliceryny i grzywce lekko wyfryzowanej i spalonej żelazkiem. Wydawała mu się bardzo piękną i doskonałą istotą. Gdy ciotka wtłoczyła ją po prostu pomiędzy nich na wieko kuferka, poczuł nagle ciepło w zetknięciu się z ramieniem dziewczyny. Uśmiechnął się głupkowato i zmrużył oczy, cały podbity urokiem zmysłowego dreszczu, jaki w przedwcześnie jego rozbudzonym ciele grać nagle począł.
140I znów zapadła cisza, Julka, styranizowana przez ciotkę, przysiadła na kuferku i szlochała, lekko podciągając nosem. Szczepańska tryumfująco, jak dowodzący pułkiem, przed rzędem siedzących spadkobierców stała, zważając pilnie na każdy ruch pyskaczki i śledząc klucz, który tkwił w zamku i spod fałd spódnicy Florkowej wyzierał.
141Południowy blask słoneczny czernił teraz i szarzał, jakby gazą przyćmiony. W studnię podwórka wpadł, leniwo po kątach i zakamarkach murów się rozwłócząc. Kury z kojca wypuszczone pod próg izby podchodziły, w uchylone drzwi zaglądając.
142Na pieńku, tuż ponad kratką ścieku przysiadł Maciek i ręce oparłszy o kolana, od czasu do czasu ku izbie spoglądał.
143Wejść jeszcze nie śmiał, bojąc się przeważnie Florka, który mu zawsze ponurą swą twarzą imponował. Chciał przecież swe szmaty zabrać i do ciemnej komórki pani rządczyni się przenieść, zanim trupa wreszcie do trumny nie włożą i na cmentarz nie poprowadzą.
144Lecz już ku stancji przez dziedziniec, ukradkiem na wszystkie strony się oglądając, zmierzała niska i gruba Żydówka w kraciastej, wielkiej chustce narzuconej na głowę w ten sposób, iż tylko świecące czarne oczy i początek krogulczego nosa dojrzeć można było. Szła jak cień, cicho i równo, przyzwyczajona do pełzania, jak gad ślizgający się po powierzchni błota.
145Doszedłszy do drzwi stancji, ostrożnie głowę w szczelinę wsunęła.
146 147Na ten głos dziewczyna porwała się z kuferka jak podcięta szpicrutą[65].
148Szczepańska ku niej się rzuciła.
149 150 151 152 153 154— Puść ciotka, pani mnie woła.
155 156— Czego? — spytała, oczy w ziemię spuszczając.
157— Chodź ty! — wyszeptała spoza fałd chustki Żydówka. — Chodź, dosyć ty za domem była. To nie twoje wyjście, nie twój dzień…
158Po twarzy dziewczyny przemknął jakby cień smutku.
159— Ano idę!… Niech matulę ucałuję i pacierz zmówię!
160 161Julka do łóżka znów przypadła i chwil kilka z głośnym szeptem i świstaniem Wieczne odpocznienie odmawiać zaczęła. Łzy gradem lały się jej po tłustych policzkach, nie ocierała ich nawet, ciągle drżącymi palcami wychudłą rękę trupa gładząc.
162— Julka! — ode drzwi rozległo się wołanie.
163Dziewka powoli się od łóżka dźwignęła i z oczyma w ziemię spuszczonymi ku wyjściu kierować się zaczęła.
164Zastąpiła jej drogę Szczepańska:
165— Idziesz? A korale? A spuścizna?…
166 167— Niech je choroba weźmie… Matuś zmarła… ot!…
168 169 170Na dziedzińcu Żydówka ją za kaftanik schwyciła.
171— Chustka? Aj!… Gdzie ty harasówkę podziała? co?
172Dziewczyna zdawała się wahać chwilę, wreszcie rękę Żydówki szorstko odtrąciła.
173 174— Aj! waj! Wróć się zaraz! Odbierz!
175Lecz Julka hardo ku bramie zmierzała.
176 177 178— To mi ją pani na dług policz! Ja odrobię!…
Trup wciąż leżał, sinawy już teraz, zmieniony, z oczyma szeroko rozwartymi jakby ze zdziwienia, że mu tak długo trumny i pochówku odmawiają.
180W stancji mrok prawie panował zupełny. Postać Szczepańskiej wciśniętej w kąt izby niknęła prawie w cieniu. Józiek z głodu i znużenia o ścianę oparty drzemał. Pyskaczka pluła na podłogę i wydawała ciężkie westchnienia. Florek milczał z oczyma w ziemię wlepionymi.
181Nagle na progu izby stanął Maciek, zasłaniając prawie sobą niepewny szarawy zmrok, który otwarciem drzwi w tę ciemnicę wpuścił. Spojrzał na rzędem siedzącą na kuferku familię i milcząc przeszedł izbę, ku kątowi pod łóżkiem się skierował. Schyliwszy się, wyciągnął mały węzełek i powoli ze ściany swe ubrania zdejmować zaczął.
182 183— Połóż, złodzieju! To nie twoje, familijne, spadkowe! — wrzasnęła.
184 185— Nie ruszaj! Ty nic tu twojego nie masz!
186Maciek prędko węzełek porwał i ku drzwiom się rzucił.
187— Tu same moje szmaty! moja odzież! Miałem ją, gdym do nieboszczki przystał!
188 189— Nie miałeś nic, obwiesiu, koszuli na grzbiecie, łachmana.
190Lecz Maciek był już za drzwiami.
191— Mianem[66] i swoje biorę, przed sądem odpowiem, jeślim[67] nie swoje poruszył!
192Do komórki pod gankiem wpadł i skobel z drugiej strony zasunął.
193Węzełek z łachmanami na ubitą i wilgotną ziemię cisnął.
194— A żeby was mór wydusił — zaklął, pięścią w stronę izby grożąc.
195Przez wykrojony otwór w kształcie serca padała jaśniejsza smuga światła, przecinając jak strumień wody czarną przestrzeń.
196Do strugi tej Maciek ostrożnie przypadł i powoli zza pazuchy całą moc korali wyjął, które zadzwoniły głucho i zaczerwieniły się jak nagle wylana struga krwawej posoki.
197Chłop korale te ważył, palcami lubieżnie wśród nich przebierał — aż wreszcie ku ziemi się schylił, w rozkopaną już przedtem jamę je włożył i ziemią ostrożnie pokrył.
198Gdy powstał, aby ugnieść ziemię, miał na twarzy uśmiech tryumfu i rozkosznego zadowolenia.
A w stancji trup Maciejowej leżał wciąż zimny, sztywny, z oczyma szeroko rozwartymi, domagający się wreszcie śmiertelnego przytułku i okryty do połowy chustką ściągniętą z pleców córki-ulicznicy…
pryjmak (gw., ukr.) — parobek przyjęty do rodziny, będący na utrzymaniu kobiety, z którą się ożenił. [przypis edytorski]
koło Panny Marii Śnieżnej — tj. koło Kościoła Matki Boskiej Śnieżnej (ob. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy), najstarszego katolickiego kościoła we Lwowie. [przypis edytorski]
na przyprzążkę — tu przen.: dodatkowo; przyprzążka: zaprzężenie dodatkowego konia do wozu. [przypis edytorski]
twarzy Szczepańskiej się dotykając — dziś popr. bez zaimka „się”: dotykając. [przypis edytorski]
inom (…) wieko przytłukła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: ino (gw.: tylko) wieko przytłukłam. [przypis edytorski]
cebrzyk — mały ceber: drewniane naczynie z klepek, podobne do wiadra, najczęściej o dwóch uchach. [przypis edytorski]
ług — żrący środek wybielający, składnik mydła i innych środków czyszczących. [przypis edytorski]
szpicruta — elastyczny pręt pokryty skórą lub pleciony z rzemienia, używany do poganiania konia. [przypis edytorski]
jeślim nie swoje poruszył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeśli nie swoje poruszyłem. [przypis edytorski]