Stanisław Wyspiański Achilleis Sceny dramatyczne ISBN 978-83-288-2943-5 [I] NA BOISKU PRZED NAMIOTAMI ACHILLES Rycerze miecza i mężowie czynu, wy, których ludów rzesza mnoga słucha, którzy chadzacie w gałęziach wawrzynu, chcę w was obudzić myśl i potrząść ducha. Lud nasz, nad którym wództwo jest nam dane, zarazą mrze, pokotem u nóg wam się wali; rażą go Apollina groty weń ciskane; umyśliłem, że lud ten ofiara ocali. Przed Bogiem się oczyścim skruchą w naszej winie i ofiarę oddamy — Bóg wstrzyma się w czynie. Jeden z nas winien hańby, za którą Bóg karze: oto porwano córę temu, co ołtarze pieści Apollinowe… AGAMEMNON Zamilcz — ty zuchwały. Wiem już, co chcesz powiedzieć. ACHILLES To i cóż drżysz wdały? Czas, żebyś oddał dziewkę. AGAMEMNON A twoją zabiorę; A ciebie tym rozkazem raz przygnę w pokorę! ACHILLES Nie o sobie ja rzekłem, bo z krzywdą niczyją bawię się dziewką moją, której sam dobyłem, gdy cały ród królewski jej trupem zwaliłem. Nie wydarłem jej Bogu, lecz mnie Bóg ją nadał, żebym do woli miał. AGAMEMNON Tożeś wygadał, Za długo ty się bawisz w miłośnym bezwstydzie, ulegając kobiecie; — gdy oręż twój władny, dla którego cię cenim, rdzewieje próżniaczo. ACHILLES Nie mów tak — bo mój oręż dziś rano bieliłem, o ostry porając go krzemień. A nie przymawiaj mi — gdy wiesz, co słowa znaczą, bo zejmę z ramion mych rzemień i poznasz, gdy kobiety w twym domu zapłaczą, ktom jest i jaki Bóg mnie broni, gdy cios wymierzę przykładny. NESTOR Widzę, że się spieracie i upust dajecie złości, złej przewodniczce mędrców i młodzieży. Przyznaję ci, Atrydo — żeś dojrzały w lecie i nie chcesz wołać próżno. Przyznaję, Pelido, że chcesz dobra — lecz Bogom zostawcie działanie. Gdzie wy macie jakiekolwiek pojęcie, jak trzeba gadać, gdy się co chce zrobić? Nie dość jest kogo ukarać lub obić, trza umieć słowem powolnie i święcie przekonywać i działać ot językiem raczej. Za moich czasów inni byli ludzie. Otóż ci inni ludzie gadali inaczej. Przedewszystkiem umieli gadać, co jest sztuką. Byli w swej mowie powolni, wytrwali, wy zaś jesteście tacy, co się tłuką, i pięścią chcecie wodzić rej. — Pamiętam jeszcze… Zaraz przypomnę sobie — co mówiłem lat temu sporo i jak mnie słuchano dla mej wymowy, słów potoczystości; bo miałem zdolność mówienia ogromną i myśl rozważną, spokojną, przytomną. Zaraz przypomnę sobie — jak to było, gdy dwóch za moich czasów się kłóciło. Jakżeż się zwali? Mniejsza o imiona; ja należałem wtedy do ich grona. Byli wielcy i tacy dziś w powieści gminu żyją po latach mnogich. Posłuchajcie dalej, zaraz wam powiem, jak ci mnie słuchali, rozmową krzepiąc myśl w przededniu czynu. Nie tacy byli, jak wy — inni wcale. ACHILLES Ody Pejritoos na swojem wesolu pałą mordował swoich weselników; syna gdy Tezeus zabijał; gdy żywa pamięć zbrodni Pelopidów klątwą ciąży — gdzież ty ucztowniku bywałeś wtedy. Myśmy nieodrodni i za kpów mamy, stary przyjacielu, tych, co szukają duszy na języku. Gdy ze mnie pożar bije, ten językiem miele, tak pies kręci się w kółko, gdy barłóg swój ściele. NESTOR / usiada / ACHILLES W namiocie moim człowiek padły leży, porażon słońcem dzisiaj. Wczoraj dwoje legło: mąż jeden, co przy koniach był, i z niewiast jedna. A wiem, że w nocy wywleczono trupy z waszych namiotów Atrydzi kryjomie, a wy ani pojrzycie, kto jest czerń ta biedna. Złote robactwo obsiadło im lice, krew ssając czarną, co z nozdrzy im ciekła. Jeźli nie lunie deszcz, to te złotnice, Apollinowe wysłanniki piekła, pocałunkami darząc nas strasznymi, zarazę wszczepią w krew, że sczeźniem z nimi. Wiem, że ty sądzisz, że Bóg sobie zbierze sam tyle ofiar w ludziach, ile zechce, Lecz ja to mówię — ja, co w Boga wierzę, żem mocen wstrzymać tę karzącą rękę, że tej Apollinowej kaźni znosić nie chcę! I że w imieniu ludu, postawion nad ludy, wzywam Boga, by wyrzekł, czego po nas czeka; by nas wszystkich nie karał w srogości bez miary za przewinę jednego człowieka. / wskazuje Agamemnona / OFIARNIK Rzeknę to tedy, którym milczał poty, że prawie bluźnisz twem słowem młokosie. Choć kto zawinił, niezmienne są loty słonecznych grotów, które Bóg ten ciska. Wy słów się strzeżcie. Niech się nikt nie zbliża zbytnio ku światłu. We wysokie drzewa biją nejszybsze groty, co powalą. Nie wyrastaj ty słowem, Pelido — bo zginiesz. Od miecza jeno ci słynąć. A gdy się z sławą mieczową rozminiesz, z niczem ci przyjdzie odpłynąć. ACHILLES Wspomniałeś — może mi przyjdzie się zbierać. Nie rzekłem jeszcze wszystkiego, co taję, ku czemu serce bije. Kiedym się zbierał tu lecieć pod Troję, mój ojciec cudną darował mi zbroję; tę matka bogini przyniosła mu w darze, sam Hefaist ją kował w podziemnej pieczarze, tę, co dziś pierś mą kryje. Rzekł ojciec, mój synu — rzekł mi, dziecię moje, to jest dar Bogów, w tej zbroi jest siła: Gdy zechcesz zło czynić, nie będzie walczyła. W tej zbroi nie wolno zawinić. Idź w bój ten, gdzie męże skrzyżują oręże, gdzie męże miotają oszczepy — lecz strzeż się człowieka, co wyrósł nad inne, którego jest serce prawością niewinne i Boża nad którym opieka. AGAMEMNON Na Zewsa, Atrydzi, czy wiecie, gdzie zmierza? Wszak mało zgaduję, co mówi. Być może z Iljonem już szukał przymierza i złamał przysięgę królowi. ACHILLES Przysięgim nie złamał, lecz nie czas, bym kłamał, gdym nadział świętą zbroję. Nie zadrżę przed wami, mocnymi królami, lecz Bogów słonecznych się boję. Dziś walkę tę rzucę — zabiorę okręty, z którymi tu płynąłem. Was samych ostawię na bój ten przeklęty. Ze śmiałem stawam lu czołem. I ojcu, gdy wrócę, do koan się rzucę i rzekę, całując skraj szaty: Znalazłem człowieka. Dalekom go szukał i mnogie przebiegiem dlań światy. AGAMEMNON Słuchajcie królowie, jak on nas oszukał: Z Hektorem oto jest w zmowie! ACHILLES Nie, ja nie będą wam walczył z Hektorem. Ja zrozumiałem już dziś w sercu mojem, gdy nadarzyła się chwila z tym sporem z tobą, Atrydo — że wy, jako sępi, tuście zlecieli, gdzie mąż ten nad męże nad grodowisko ojców wzniósł oręże, by bronić chaty i żony, i dziecka; że go tam w sieci dzierży garść zdradziecka głupców, bezczelnych zbójów z Parysem na czele, których on jeden przerósł duchem wiele, i ta jego istota, dusza, co nim rządzi, mnie go każe szanować — i niech Zews mnie sądzi. Wy się żrecie, jak sępy o padła kawalce, nie myśląc cale o tem, z kim stajecie w walce? Oszukujecie lud własny i chłopów, że klątwa cięży na ojczystej ziemi; że gwiazda jasna w morze wam uciekła, tuście ją gonić przybiegli mocarni; nienasycone łupem pełniąc wory dla was samych, nie dbając o lud, co gruz orze. Gdy was poznaję, nikczemni i marni, że klątwa wasza wlecze się za niemi, imieniem czego żądacie pokory? AJAS / do odchodzącego Achillesa / Co postanawiasz? ACHILLES Już postanowiłem, bo tu nie z prośbą, z nakazem przybyłem. AGAMEMNON Ja dziewki nie dam. ACHILLES A ja nie dam mojej. ODYS Pewna, że kłótnią nie weźmiecie Trojej. ACHILLES Mądry Odyssie, nad twą mądrość wzrosłem; nie chcesz uznać, że słusznym gniewem się uniosłem. ODYS Synu Peleusa, lubię kiedyś ty rumiany gniewem, bo to zapowiedź, że krew w tobie pali, że skoro się do lotów zerwie, Iljon zwali Pomnisz, jakom cię przywiódł i wśród dziewek poznał, gdyś ty za miecz uchwycił — ot jako tej chwili, gdy się rwiesz ku Atrydzie — AGAMEMNON Więc Odys się sili miłemi słowy ugłaskać Pelidę, Więc ja niejako jestem winien? ODYS Myślę. AGAMEMNON Poczekajcież, więc zaraz pachołków dwu wyślę, niech przywiodą kochankę moją tu na radę i zobaczycie, czyli ja jej przymus kładę, żebym ją dla się miał… CHRYZES / wchodzi / / w godowym stroju Apollinowego kapłana / AGAMEMNON / milknie / OFIARNIK / do Chryzesa / Lepiej byś starcze uczynił, byś ostał z dala i nie przychodził do władców tej pory. CHRYZES Nie przychodzę ich błagać, karać jestem skory. Bóg jest ze mną. — Ten wicher, co się rwie upalny, żenie tu nas pomór i piasek gna skalny. Ludziska wasze mrą — i wy pomrzecie, gdy mnie w bezwstydzie dziecko marnujecie. AGAMEMNON Możesz ją sobie zabrać. CHRYZES Nie drwij ze mnie, królu, i bodajbyś nie zaznał nigdy tego bólu, który ja ojciec znam. AGAMEMNON Więc poznaj radość. Możesz odebrać córkę, już miałem jej zadość. CHRYZEIS / wchodzi / / wprowadzona przez zbrojnych / CHRYZEIS / bezradna / Ojcze — … / do Agamemnona / Panie mój — królu,… CHRYZES Głupia, obłąkana. ODYS Opętana miłością — przylgnęła do męża. Nie pójdzie z tobą stary. Więc rzuć Apollina i przyjm te kubły złota odeń, jako dary za chowaną dziewczynę. CHRYZES Wam nic jej sromota?! OFIARNIK Nie widzę tu sromoty ni żadnej bezcześci, gdy ją najpierwszą z dziewic mąż najpierwszy pieści. I cale być nie miała na to przeznaczona, jak inne, by kolejno iść w innych ramiona. Jest kochanicą króla nad mnogimi ludy i sądzę, że przesadne twe żale a trudy i zachód niepotrzebny. Co więcej tem zyskasz, że się rzucasz na mężów mocniejszych od ciebie, że się klniesz Apollinem? CHRYZES Pomór was pogrzebie!! / do ofiarnika / Ty, coś fałszerzem świętych praw i świętej woli; ty, co wiesz, że jedynym sędzią przeznaczenie, śmiesz urągać łzom moim i krzywdzie, co boli? Przekupny — możesz złoto zagarnąć, co dają. Ja nie zabiorę nic. Tu dar przyniosłem. / do córki / Ze mną chodź — CHRYZEIS / do ojca / Tu zostanę — gdzie chcesz mnie wieść? / do Agamemnona / Panie. On tak oczyma rzuca — straszno patrzy ku mnie, — a ty milczysz — i jeno uśmiechasz się do mnie. Czemże byłam dla ciebie — — ? A więc ty się lękasz, ty się lękasz mnie przyjąć na powrót do łoża? Kędyż pójdę? — — Mnie ojciec zabije… CHRYZES / chwyta ją za rękę / Dłoń Boża. Zrozumiałem. Wy drwicie ze mnie i z dziewczyny. Hańba człowieka, to są wasze czyny. Chcecie, bym u nóg waszych jak pies leżał podły i wył, skomlał o litość — a wy moje modły jako czczy dym zgonicie przed Apolla tronem, sutą go łbów stu pastwą darząc — i mym zgonem. Jestem Jego kapłanem — ludziom pośredniczę, człowiecze jeno ciało kryje mego ducha, aż oto dziś się zrywa Boża zawierucha i inne mam przyjąć oblicze. Niechaj was spali żar i ogień z nieba. Niechaj was zawiść żre i miecz niech was wytępi, którzyście przyszli tu rycerze-sępi — za moje dziecko. / ofiarnym nożem zabija córkę / CHRYZEIS Ach — CHRYZES Nóż Apollina!! WSZYSCY / dobywają mieczów / CHRYZES Przekleństwo mieczom tym! Bóg was przeklina!! / grom bije / WSZYSCY / upadają na kolana / CHRYZES / wznosi ręce / Chciałeś tej krwi — oddałem ją Tobie, Mocarzu. Śpiewasz tam na tych stropach wysokich pod niebem. Wtóruj mi gromem, gdy idę z pogrzebem; rzuciłeś ich na kolana. Hańba już zmyta i dziewka skalana ofiarnym nożem zabita. / dźwiga trupa / Pójdź moje dziecię, biorę cię na ręce i pójdę — precz odpłynę — na głębie morskie — idę w męce… / zastępują mu drogę / Puszczajcie mnie! WSZYSCY / podnoszą się z miejsc, jak klęczeli / CHRYZES Dajcie mi łódź czerwoną, strojno i lud niech stanie przy mnie zbrojno i córę niech poniosą… AGAMEMNON / klęcząc / Dajcie mu łódź i zbrojny lud niech wniesie w łódź dziewczyny ciało i z ojcem niech odpłyną. CHÓR Cud! Patrzajcie, co się stało! OFIARNIK Niebo chmurami się zakryło. Zciemniało. / gromy / CHRYZES / do Agamemnona / A jeśli miłość znała z tobą, nie kryj jej pod zawojem. — Nie żałuj jej, wydzierco praw. Jej żal jest prawem mojem. / odchodzi / / za nim zmierzają wszyscy, wśród nich Achilles. / / Tegoż ostatniego spostrzega Agamemnon i z klęczek wstaje / AGAMEMNON / do swoich wskazując Achillesa / Nie dopuść Bóg, by mnie śmiał lżyć i mnie przekleństwo nieść. Przez cały obóz niech dmie róg i wieści moją wieść: Pelidzie każę dziewką wziąć i oddać w łoże mnie. Niech wie, gdy Bogiem śmiał mnie kląć, czyja go ręka gnie. Hej, nie straciłem jeszcze nic z mej władzy i przemocy. Klnę się na Olymp i na Stygs, że pojmę ją tej nocy. NESTOR / którego podtrzymuje dwóch młodzieńców / Prowadźcie mnie. — Pójdziemy się przyjrzeć ofiarom. Wiek mój jest już zgrzybiały i postać mam starą. Choć człowiek z wiekiem zyska jakie doświadczenie, zawsze przecie swą młodość w najpierwszej ma cenie. Częściej-em gadał z młodu — mniej na starość gadam; przysłuchuję się innym i rad w kącie siadam. Choć jakie doświadczenie człowiek w starość zyska, przedsię piękna ta młodość, co przebój się ciska. Prowadźcie mnie, wam młodym ten zaszczyt przypada. Nikt tak płynnie jak Nestor o wszystkim nie gada. / odchodzi za tamtymi / ODYS / zbliża się teraz ku Agamemnonowi / Słowo rzec chciałem, nakłoń ucha. AGAMEMNON Mów, chociaż patrzą, nikt nie słucha. ODYS Niech to, co stanie się tej nocy a o czem jeszcze nie wiem wiele, lecz wiem, że w mej się rodzi głowie, niech to nie zadziwi ciebie. AGAMEMNON W dziwnych zagadek błądzisz mowie. ODYS Czyn, co się z mojej zrodzi mowy, jeśli wysłuchasz jej rozumnie, wyniosły Ilion w gruz zagrzebie. Znasz mię, że ważę każde słowo, że słowo czynem jest u mnie. Zamyślam wielką rzecz tej nocy. Więc jeśli Troję chcesz mieć w mocy, zmilcz i nie żądaj, jak ci z gminu, bym popisywał się z wymową, gdy czasu skąpo mam do czynu. AOAMEMNON / słucha / ODYS Udaj, że idziesz spać — … a zasię czuwaj w strzeżonym twym szałasie. Każ, niech straż będzie przy twym boku, a zrób tak, byś straż miał na oku, byś był sam jeden, ten, co czuwa. AGAMEMNON Z kłębu się widzę wąż wysnuwa. ODYS Czy zamierzona rzecz się uda, potrzebną moja jest obłuda. By ktoś na twoim poległ słowie, potrzebna tobie szczerość w mowie. Ktokolwiek w nocy przyjdzie k'tobie, przyjmiesz go godnie w twym namiocie. Obdarzysz szatą i dziewczyną i pić dasz co najlepsze wino, i bacz, by nikt prócz ciebie jego nie widział, nim ja wrócę. AGAMEMNON Gdzie idziesz? ODYS Jeśli noc ta minie a nikt u ciebie się nie stawi, znaczyć to będzie — że ten zginie, / pokazuje na siebie / co cię tą sztuczną mową bawi. / nagle kończy / / gdy inni się zbliżają i okalają ich / / spiesznie się oddala / [II] WĄWÓZ SKALNY REZOS Znużony jestem. PENTEZILEA To czary wieczoru. REZOS Czar twoich oczu i ust twoich czary. Rozkosz z nich piłem zeszłego wieczoru i przypominam tę rozkosz, gdy patrzę. PENTEZILEA Spieszmy co prędzej, gdy napoją konie. Spieszno mi widzieć Ilion i rycerzy. REZOS Wiem, pragną twoje to spełnić życzenie, skorszy ku twojej naginać się woli, niż ty ku mojej — PENTEZILEA Słuchałam cię wczora. REZOS Lecz dziś wróciła znów ta sama pora i noc nam druga miłosna się zbliża. Kędyż się spieszysz, jeżeli nie ku mnie? Wszystkie pragnienia moje zwracam k'tobie. PENTEZILEA Tam nas czekają w Iljonie, REZOS Źle robię, że zwlekam chwilę — wiem że to źle czynię. lecz przez tę chwilę pragnę żyć dla ciebie, twoją miłością i twymi ramiony ujęty, w szczęściu, które wieczór niesie. Słyszysz te głosy i szum ten po lesie, i strumień, jak deszczem dzwoni. Jutro ze świtem wstaniemy w rydwanie, w złocistym moim wozie; wóz zaprzęgniemy w czworo białych koni i w pełnem słońcu będziemy w Iljonie. PENTEZILEA Mówią, że Parys jest piękny. REZOS Niech więc od jutra, gdy pięknym się zjawi, swoją pięknością jak dziewka cię bawi. PENTEZILEA Że nikt nie sprosta mocy Achillesa. REZOS Niechże od jutra, gdy ujrzysz go w dali, ogień cię żądzy ku niemu rozpali. PENTEZILEA Chwila nas dzieli od celu podróży. REZOS Chwila ta raz się drugi nie powtórzy. PENTEZILEA Wierzysz, że miłość moją tylko kłamie? REZOS Obecność innych miłość naszą złamie. PENTEZILEA Mówią, że Hektor życie swoje całe jednej niewieście ślubował niezłomnie. Mówią, że Parys gdy się na dziewczynę którą przypatrzy, to już ona musi przyjść sama w nocy do jego łożnicy; że dar mu taki dała Afrodite, więc, że są jego zaloty niezbyte. REZOS Mówią o tobie, że czyjej się mocy poddasz raz jeden, to już każdej nocy szukać go będziesz — oto noc zapada — że czar ten tylko przez noc tobą włada. PENTEZILEA Ufam tej mocy, która wróci do mnie, gdy noc się skończy — gdy w słońcu zasłynę. [III] W NAMIOCIE MENELAOSA / W otoczeniu ofiarników czuwa: / MENELAOS Uchylcie płócien — niech patrzę na morze, na drogę ku mojej ojczyźnie, gdzie dom mej żony, gdzie ona mię czeka. Jakże mi smutno. — Toń jaka daleka. Jak ciemno. Czy gwiazdy płoną? Zda mi się, zgasły dla mnie. Czy jest mój śpiewak? — — Widzicie tam, w oddali tę postać? Idzie przez odmęty, stęskniona idzie ku mnie. Gwiazd wlecze orszak święty, uśmiecha się ku mnie z fali. — — Jestem dotknięty chorobą tęsknoty. Dopokąd jeszcze świeci się dzień złoty, to w blasku światła i w złocie promieni tłumi się żałość i lice rumieni, i garnę się na wojnę. Lecz gdy noc zajdzie i orszaki zbrojne rozejdą się po namiotach, myśl moja w lotach, za temi biegnie mroki tajemnemi strwożona — snadź dusza moja znaki niebieskiemi tym się miarkuje i tęskni, ku czemu stworzona. Czas kiedyś przyjdzie, gdy oręż odłożę i okręt czarny spalę. Aż ci wyginą, którym ja obrożę mojego wództwa rzuciłem na szyję. Ich pierś się w piasku pustynię zaryje, goniących ku próżnej chwale. O, nie daj Boże powrócić nikomu. Niech giną, zginą przeklęci, gdy żagiew kłótni wnieśli w pokój domu i łup wydzierców ich nęci. Ja pan zostanę przed Zewsa obliczem. Daj trupom sławę — pozwól wrócić z niczem. AGAMEMNON / wchodzi / MENELAOS / się nie zwraca / AGAMEMNON Brat twój. MENELAOS Przychodzisz o niezwykłej porze. AGAMEMNON Chcę z tobą mówić. MENELAOS Mów. — Patrzę na morze: jak fale lecą i dziwne skorpiony cisną na brzegi, tu pod stopy moje. AGAMEMNON Takie przed chwilą usłyszałem słowa, że jako skorpion wpełzły mi do głowy, że pragną z tobą dzielić treść tej mowy: Odys…. MENELAOS Wiem. Sprawa ta dla mnie nie nowa. W jego zwycięstwie jest sprawy połowa. AGAMEMNON W czemżeż spełnienie sprawy jest objęte? MENELAOS Gdy wąż, co splotem swym sidła ofiary, sam zasłużonej doczeka się kary. AGAMEMNON Czyliż i ze mną myśl więzisz tę samą? MENELAOS Więc myśl mą wyjaw i ogłoś mi jawną, a padniesz pierwszy pod chmurą kamieni, bo nie uwierzy nikt, żeś ty jest inny, bo stanu twego słowo twe nie zmieni. — Posiędziesz Iljon. — Przeczekam spokojny czas tej wędrówki, czas tej wielkiej wojny, aż wszyscy wielcy, półboże olbrzymy we wichrze zdarzeń zwieją się jak dymy. — Skończyłem — resztę sam sobie rozważaj i śmiej się treścią słów, lub się przerażaj. AGAMEMNON Przestałeś być człowiekiem czynu. MENELAOS To tak z nocą. Dzień moje czyny ogląda, noc myśli. Noc patrzy się na moje myśli. — Twoja wina, żeś przyszedł nocą. Już działać zaczyna chwili tej świętość — Zagaście ognisko. — Słyszysz jak fala szumi…? / szum fali / MENELAOS / daje znak bratu, by się zbliżył / AGAMEMNON / zbliża się i pochyla nad siedzącym bratem / MENELAOS / szepce pochylonemu / W ostępie kamiennej pustyni spoczywa rycerz, człowiek prawy, z pomocą idący w miasto. Tego przyjmiesz — jako wódz łaskawy i uraczysz winem i niewiastą. Odys jest człowiekiem czynu. Tyś jest człowiekiem, co rządzi, a ja jestem ten, który sądzi i czeka znaku — czeka na: zjawisko. / wzosi ręce / Ocal nas, Zewsie, ty, któryś sam zwalczył plemię olbrzymów, nas, którzy świątyń bożych domy białe w oliwnych gajach zbudujemy i opanujem przy twojej pomocy śpiewem i pieśnią ziemie tych, co padną. Dozwól im upaść, jak zwaliłeś syny ziemi, co przeciw tobie szli w dumie. Strąć je w noc ciemną, już strąciłeś tylu — a nad naszemi domostwy świętemi niech świt się płoni i jutrznia promieni. / do ofiarników / Wzywajcie cienie umarłych. OFIARNICY / klękają nad brzegiem morza, ręce wznoszą i ku morzu ręce wyciągają / / szum fal / AGAMEMNON / się oddala / [IV] W NAMIOCIE ACHILLESA HIPODAMIA Przez to ciebie lubiłam, żeś ty miał mnie za co i zrozumiał, że jestem sierota, i że ten człowiek, gdy mnie wziął ku sobie, a mnie czekała zbrodnia i sromota; to życie moje dziś zawdzięczam tobie — żeś moje piosnki śpiewał przed Pelidą, aż litość jego serce skruszyła i miłością ku mnie zniewoliła. / nuci / miałam ci ja dwór i dom, byłem jedną z siedmiu cór, króle o mnie wiedli spór… / płacze / / nagle urywa / Patrzysz, czy po mnie idą? Jeśli mnie przyjdą wzięć i on pozwoli, nóż ten położy koniec mej niewoli. PATROKLOS Ty się chcesz zabić? HIPODAMIA Nie mówiłam tego. PATROKLOS Cóżeś się odgrażała? HIPODAMIA Zabiję tamtego. PATROKLOS To pomyśl o tem, by nóż nie był tępy. HIPODAMIA Dzieciaku. PATROKLOS Jak cię goźdźmi wywleką na puszczę będą miały biesiadę z ciała twego sępy. HIPODAMIA Wyjdę pojrzeć, czy idą…? PATROKLOS Czekaj tu. HIPODAMIA Pies — zginie! ACHILLES / wchodzi / HIPODAMIA / rzuca się ku niemu / ACHILLES Nie nudź mię! HIPODAMIA / oddala się w bok / PATROKLOS / podchodzi ku Achillesowi / ACHILLES Daj mi pokój. / nagle zwrócił się ku Hipodamii / Odejdź precz — pieścidło. Już mi ujęcie ramion twych obrzydło. Pójdziesz innym w uciechę. HIPODAMIA Nie kłam! ACHILLES Milcz! HIPODAMIA Rozumiem. Umiałam kochać i pomścić się umiem. ACHILLES Mścij się — niewolną jesteś — dzisiaj cię oddaję. Pójdziesz precz, coś więziła mnie czarów urokiem. HIPODAMIA Nie pójdę ani krokiem stąd, nie pójdę krokiem. ACHILLES Wypędzam cię — służebni ciebie odprowadzą. HIPODAMIA Czy to o mnie królowie na sejmie tym radzą? ACHILLES Zostaw mnie moje myśli — caleś mną owładła. Teraz widzę, jak wszystko wiesz, języku składny, i jak dobrze, że ciebie biorą. HIPODAMIA Czy on ładny? PATROKLOS / wybucha śmiechem / HIPODAMIA / usiłuje śmiech pokryć / ACHILLES / patrzy na nią / HIPODAMIA Pójdę. — Jutro obaczysz, kto jestem, ktom była; czylim ja go przyjęła, czylim pogardziła? ACHILLES Co? Ty byś pogardziła? Marna niewolnica. HIPODAMIA Kochanka Achillesa! Wstyd bije mi w lica. Jabym miała pójść w łoże z innym? ACHILLES Ruszaj sobie. HIPODAMIA Oto wiedz, że ja miłość ślubowałam tobie. I że jeśli się waży król mnie wlec do łoża, / rzuca nóż na ziemię / zamorduję. PATROKLOS / zasuwając zasłony namiotu / Już idę. HIPODAMIA / biegnie ku drzwiom / ACHILLES / uśmiechnął się / Zapominasz noża. HIPODAMIA / Podnosi nóż i chowa a patrzy w twarz Achillesowi / WYSŁANNICY / wchodzą / / przystają w milczeniu u skraju namiotu / HIPODAMIA / owija się cała zasłoną, że głowę i twarz kryje i wychodzi / WYSŁANNICY / idą za nią / ACHILLES / nie poruszony / TERSYTES / wchodzi / O najmożniejszy królu świata, o człowieku, któryś godzien królować królom… ACHILLES Psie, co szczekasz? TERSYTES O łaj mnie; krzycz, co zechcesz, ty podobny Bogu; jeno mnie tu od stopy twojej precz iść nie każ. PATROKLOS Wynoś się. TERSYTES / do Patroklosa / Czy ty chłopcze umiesz to ocenić, że to jest człowiek wielki? / do Achillesa / Myśl tę samą miałem, jak ty. Już dawno precz stąd płynąć chciałem. Bo co za zysk? Nie dla mnie bojowe te harce. I cóż miał naród zyskać na tej gospodarce kilku tyranów? ACHILLES / do Patroklosa / Wyrzuć tego szpiega. TERSYTES Mówię to, że Atrydzi są łotrzy, bezczelni oszuści. Powtórzę to — lecz jeno niech młokos mię puści. PATROKLOS / puszcza go / TERSYTES / szeptem / Powtórzę to, coś mówił, synowi Pryama: Hektorowi… ACHILLES To jako? TERSYTES Otworzy się brama dla mnie, tam gdzie zamknione dla Atrydów zwory. Wiem, że Priam wysłuchać wieści będzie skory, gdy go ujrzę tej nocy… / klęka przed Achillesem / ACHILLES Precz stąd niewolniku. / kopie go nogą / TERSYTES Krzyczysz, wielki Pelido? — Poprzestań na krzyku Idę. Zews mnie prowadzi. Myśl miałem tę samą. ACHILLES Wrócisz — jak psa cię każę powiesić pod bramą. TERSYTES / wyszedł / ODYS / wchodzi / ACHILLES / legł na skórach i nie zwraca się ku Odysowi / PATROKLOS / legł w innym kącie namiotu / ODYS / ku Achillesowi / Byłeś niczym, dziewką byłeś. Tyle byłeś wart, co dziewka rozrośnięta i głupia. Byłeś niczym i dopiero ja wywiodłem cię z domostwa niewoli głupoty i nieświadomości. Przybyłeś tutaj z nami. Możesz być i nadal niczym i nie będę się silił, żeby cię dźwigać co parę staj drogi w górę i pchać, jak ciężki głaz nieociosany. Trudził się nie będę tobą i twoimi myślami. Borykaj się z myślą sam i truj. Większa to dla takich głów zaraza, niźli ta Apollinowymi grotami przygnana. Z tej się nie dźwigniesz. A jeno kiedyś, gdy cię szaleństwo obejmie, śmiech mój posłyszysz Przy mnie tylko i ze mną, i przeze mnie być możesz. Odchodzę. — Teraz rozumiem, że takim, jak ty, wyczytać można z oblicza ich przeznaczenie. / wyszedł / ACHILLES / do Patroklosa / Zobacz, czy odszedł? PATROKLOS Cóż on cię obchodzi? ACHILLES To jest ten człowiek, z którego oblicza fałsz czytam zawdy, ilekroć fałsz knuje. Ale to człowiek jest, co patrzy w duszę i wzlot mój każdy jasno przewiduje. Moja się dusza tak przed nim kształtuje. Więc on potrzebny jest do mego lotu. Rozumem idąc, daremno się trudzi. Wzgardę zdobędzie u Bogów i ludzi. Kiedyś się ocknie, żeby mnie wspominać. Będzie już późno, by żywot zaczynać. / do Patroklosa / Podaj orfejkę. PATROKLOS / podaje mu lutnię / ACHILLES / porusza struny / Nie. Dźwięk strón mię drażni. / lutnię położył / Tylu już ludzi zwodziło mię co dnia. Twojej jedynej chcę ufać przyjaźni. Gdy się przed tobą palę jak pochodnia, czyli ty, dziecko, płomień ten rozumiesz, czyli ty czujesz żar i poznać umiesz? PATROKLOS Od ciebie się nauczyłem wiązać zbroje. Od ciebie się nauczyłem wodzić konie. Od ciebie się uczyłem bełt rzucać. Od ciebie się uczyłem imać tarczy. Tyś pouczał, jak kierować wędzidło. Tyś rękę ze strunami zapoznał, Tyś me usta otworzył do śpiewu. Ty mi dałeś dziewczynę i męstwo, tyś się cieszył na pierwsze zwycięstwo. Twoją sławą i prawdą twą żyję, więc mi za nic są prawdy niczyje. ACHILLES Oni może będą tobie mówić, żebyś śledził me kroki i myśli. Będą może chcieli z ciebie dobyć, co zamierzam uczynić, gdzie dążę? Bo skoro wiedzą, że przyjaźń nas wiąże, będą chcieli te węzły rozerwać, bym ja sam był i ostał samotny, żebym nigdzie nie dobył się serca i bym uznał mój los za sromotny, ja, tylu mężów morderca, ja, mocarz Atrydów najemny, którym przejrzał dziś — raz pierwszy poczuł, że szczuto mnie jak psa; że mordowani przeze mnie — niewinni i że w tych czynach szlachetni bezczynni. [V] W NAMIOCIE DIOMEDESA ODYS / wchodzi / Hełm ten mój na to ofiaruję własny, że ty o Achillesie myślisz. DIOMEDES / biorąc hełm / Hełm za ciasny, ODYS Że jest skórzany, namknę ci rzemienia; może rozumu przejmiesz co z odzienia. DIOMEDES Że myśl mą zgadłeś, broni się wyzuwasz? ODYS Chcę, byś rozumiał, że myśl twoją cenię, gdy odpowiednie myśli dasz odzienie. Przyszedłem pewny, że myślisz i czuwasz, że ci spodobał się Achilles w gniewie i że twój umysł, co myśleć ma — nie wie. Tarczę tę moją przydałbym ku temu. DIOMEDES K'czemuż chcesz dzisiaj pchać dalej? ODYS Ku złemu. Ty bowiem jesteś bystrzejszy o wiele ponad Pelidę i wiele piękniejszy w ruchach i barwie, żeś smagły na ciele. DIOMEDES Myślisz, że sławy jemu język zmniejszy — ? ODYS Nie tyle język, ile zmniejszą uszy tych ludzi, którym język uwiązgł w duszy. Weź jeszcze oszczep w dłoń i wyjdziesz ze mną. DIOMEDES Ja? W twoich znakach? ODYS Pozornie. Ja z tobą. Sługą ci będę i miecz twój podźwignę. Gdy miniem obóz i wszystkie namioty gdy ostawimy daleko za sobą, zgadniesz, że szliśmy obaj niedaremno. Chcę cię o przyjaźń prosić – przez twe cnoty, że biec tak umiesz, jak ani Pelida nie biegnie — chyba złość gdy kogo ściga. A musim obaj biec — nie możem zwlekać. Włócznią uderzysz tych, których ci wskażę, i potem… DIOMEDES Zabrać łup. ODYS Potem uciekać. Nie patrzeć nawet na pobitych twarze ani na znaki — Ja ich sam obnażę i sam ich zwiążę. DIOMEDES Śpiących? ODYS Nie. Zabitych. A ty się nagród spodziewaj obfitych, jeźli twój język przyschnie i myśl zgaśnie. Oto ku Trojej czworoprząg się zbliża możnego króla, wielkiego rycerza, którego dusza jest jak woda świeża święconych źródeł, których nimfy strzegą, i wiem, że król ten tam w pół drogi zaśnie, gdzie w czystym źródle konie swe napoi. Bo wodę źródła struli ludzie moi, że kto zeń pije, zasypia… jak trzeba. DIOMEDES Skoro otruci, cóż ja się mam trudzić? ODYS Ty ich zabijać będziesz a ja budzić. DIOMEDES Cha, cha, cha. ODYS Śmiej się. Śmiech to jest dar nieba, a nieświadomość celu szczyt rozumu. Idź i licz kroki. DIOMEDES Cyt — fal słucham mumu. ODYS Idź i licz kroki — Woskiem zalep uszy. DIOMEDES Morze wre we mnie krzywdą mojej duszy. Nie pójdę. ODYS Pójdziesz; wyrośniesz nad tłumem. Ty jeden godzien zmóc litość rozumem. DIOMEDES To nie jest litość. ODYS Nie litość? — To trwoga. DIOMEDES To nie jest trwoga. ODYS Więc co? DIOMEDES Duch się budzi. ODYS Wiedz: Bogom dane jest zabijać ludzi. Wiedz, że kto w sobie żal i litość skruszy, takiego człowiek opowie za Boga. [VI] W NAMIOCIE AJASA AJAS Spokoju mi nie daje Achilles. Postawa jego i to mówienie jego tak wyniosłe…. Co to myśl znaczy — jeźli się uwiąże na czyim karku w węzeł? O Pallado! Czemużeś ani nie pojrzała ku mnie? Mówił wyniośle tak, mówił tak dumnie, że słowo każde było, jakby wzięte z tych głębin, kędy duch mój zaszedł senny i skąd chce powstać kiedyś w szał płomienny. Ja, który dotąd biłem się, jak zbrodzień, mieczem i włócznią torujący drogę żądności czynu — omdlewając co dzień w pochlebstwie łotrów, którzy ze mnie drwili, chwalby przydając mej ręce. — Jakżeż ku niemu się zbliżyć — ze wstydem? Jaka spokojna noc… Śpiew tu dolata. Raz pierwszy słyszę śpiew i czyjeś granie. Nie zasnę — Ducha pocznę bojowanie. — Zabiłem tylu i duch się nie skrzepił. I naraz, jak ten półbóg oczy wlepił w Atrydę — naraz ja poczułem siebie, że poły żyję na ziemi, pół w niebie. Jakżeż mu sprostać, jak przeróść, jak zwalić? Kogóż mam zwalczać, a kogo ocalić? Duch mój zbudzony, lecz myśl precz ucieka. Nie wiem, czym synem Boga, czy człowieka? Kres zobaczyłem przed nim i tak blisko. — On chyba w oczach miał jakie zjawisko? Ku umie nie przyszła, sam ostałem z nocą… NOC Mścicielem będziesz krzywd, które się staną. Z obłędów nocy wyjdziesz. AJAS Kiedy? NOC Rano. AJAS / uchyla płócien namiotu i patrzy w pole / Któż ty jesteś? MARSYAS / zbliża się zwolna ku Ajasowi / Sądzisz, żem ja powinien wiedzieć coś o tobie? AJAS Śmieszek jesteś i mowca? MARSYAS Szaleństwem rażony. AJAS Szaleństwem? Nieszczęśliwy zatem? MARSYAS Szczęśliw bardzo. Nie pamiętają o mnie ci, którzy mną gardzą i nie żądają ode mnie niczego, więc ja się mogę zajmować spokojny mojem szaleństwem. AJAS Nigdym cię nie widział. MARSYAS Koło namiotu twego grywam codzień. AJAS Nigdym nie słyszał. MARSYAS Boś nie słuchał nigdy. AJAS Dlaczogóż dzisiaj? MARSYAS Uszy masz otwarte. AJAS Chcesz wina? MARSYAS Owszem, jeśli łakniesz wina i jeźli wino na myśl ci przychodzi w rozmowie ze mną; — widocznieś to uczuł, że to, co mówię do cię, ma smak wina. AJAS Wino jest w dzbanie. MARSYAS Patrz — noc się zaczyna. Otwarte uszy masz, otwarte oczy. Patrzaj i słuchaj, ile tu gra dźwięków. Ile to czarów Słońce żarem tłumi i jak bogaty ten — kto słuchać umie. AJAS Przychodź grać codzień u mego namiotu. MARSYAS Widzisz minie dzisiaj już po raz ostatni. AJAS Dlaczego? MARSYAS Boś mnie już posłyszał. I teraz będziesz nadal duch mój bratni, jak ja szalony i jak ja przeklęty, wróg Apollina. — Bądź zdrów. AJAS Dziwne cudo. MARSYAS A skier tych dziwna chuć nienasycona, która przez piersi twoje dziś przepływa, jest klątwą Bogów i duszy ofiarą i ogniem świętym wielkich się nazywa. AJAS / się zrywa / MARSYAS Zostań w tym ogniu. Żyj w szaleństwie duszy, zbudzony mężu-rycerzu! / ucieka / AJAS Znikł w głuszy. / gdy się zwraca, postrzega krzątającą się po namiocie niewiastkę / AJAS Gdzieżeś się uchowała, luba dziewczyno? NOC Córką jestem wyrobnika, rybaka — a który też umacnia nadwątlone okręty wasze i łodzie. AJAS Mieszkasz przy ojcu? NOC Chowam się przy ojcu. A ojciec mój chaty nie ma ani płócien takich, jak w tym oto szałasie; ale rodzeństwo moje śpi pokotem śród nadbrzeżnych traw i ziół. A ja doglądam ubiorów waszych i w świętej morskiej wodzie szaty wasze płukam — a potem suszy je słońce. AJAS Nie widziałem cię nigdy. NOC Co noc przychodzę ku waszemu namiotowi i widzę was, jak znużeni pożywacie strawę wieczorną i potem kładziecie się na łożu. AJAS Byłaś codzień koło mnie i byłaś tak lubą i miłą? NOC Mówicie, żem jest lubą i milą? AJAS Czemużeś nigdy nie przemówiła do mnie? NOC tąpałam cicho, a piasek brzeżny tłumił stąpanie moich drewniaków; przemykałam się cicha po ścielonych skórach twego schronienia. AJAS I nie ciągnęło cię nic ku mnie? Nie zapragnęłażeś nigdy być ze mną? NOC Spałeś i to mnie cieszyło. Wiedziałam, że taka chwila przyjdzie, gdy mnie spostrzeżesz, bo taka przyjść musi; ale wiedziałam, że wtedy spokojność twoję utracisz. AJAS Możesz pozostać przy mnie? NOC Pozostanę. [VII] W NAMIOCIE AGAMEMNONA TERSYTES / wchodzi / Idę ku Trojej. AGAMEMNON Nie żądam po tobie. TERSYTES A przedsię pójdę i co zechcesz zrobię. AGAMEMNON Pójść więc pozwalam. TERSYTES Poszedłbym bez tego. Pracuję dla narodu, nic ciebie jednego. AGAMEMNON Lecz naród nic nie płaci. Ja płacę, choć skromnie. Po uznanie narodu przychodzisz tu do mnie. TERSYTES Więc nie dasz nic —? AGAMEMNON Chcesz chłosty? Pachołki czekają. TERSYTES Nie sztuka, gdy masz takich, co ślepo słuchają. / wyszedł / CHÓR DZIEWCZĄT / otacza Agamemnona / Gdzie Chryze, twoja dziewczyna? AGAMEMNON Bywała ze mną tych dni. CHÓR DZIEWCZĄT Gdzie Chryze, twoja dziewczyna? AGAMEMNON Pod ojca nożem, jedyna, strugą oblała się krwi. CHÓR DZIEWCZĄT Więc ojciec Chryzę zabija? AGAMEMNON Więc miłość ojciec przeklina i dziecko własne zabija. Strugą oblekła się krwi pod nożem ojca, jedyna. CHÓR DZIEWCZĄT Gdzie Chryze, twoja dziewczyna? — — / słychać szczęk / DZIEWCZĘTA / uciekają / STRAŻNICY / wprowadzają Hipodamię osłoniętą / AGAMEMNON Kogóż to wiedą? HIPODAMIA Sługę. AGAMEMNON Gwoli? STRAŻNIK / oddaje nóż Agamemnonowi / AGAMEMNON Ty — zbrodniarka!? / patrzy na Hipodamię / Puśćcie jej więzy. / daje znak strażnikom, by odeszli / Precz. / do Hipodamii / Ty u mnie, jak mocarka będziesz. — Nie zbliżę się cale ku tobie. Że cię więżę — to jeno to dlatego robię, żebym w Achillu bohatyra zbudził, któregoś ty uśpiła. HIPODAMIA / milczy / AGAMEMNON Odejdź. HIPODAMIA / nie odchodzi / AGAMEMNON Nie będę się trudził dla cię. / wskazuje ku płótnom namiotu / Tam najdziesz dla siebie posłanie. A jutro rano świtem, skoro słońce wstanie, wyznaczą ci robotę przy tkackim rzemieśle. Gdy Pelida zwycięży — wtedy cię odeślę. HIPODAMIA / rzuca się ku otworowi namiotu / STRAŻ / widać, stojącą tuź koło płócien. / HIPODAMIA / wraca / / idzie w bok pod namiot, gdzie znikły dziewczęta. / / wraca / Ty mnie tu więzisz psa. A! będę ciebie strzegła. A nie myśl sobie to, bym z tobą kiedy legła; byś zdołał ująć mnie podarkiem lub rozkazem. Z Achillem mnie tu żyć i z nim mnie ginąć razem. AGAMEMNON Zaprzysięgłaś się śmierci – bo stąd cię nie zwolę, aż Achilles wypełni wszystką swoją dolę. HIPODAMIA / znika za płótnem namiotu / OFIARNIK / wchodzi szybko / / klęka przed Agamemnonem / Mocarzu, że przychodzę, trwoga mnie tu zwlekła. Przynoszę wieść, wróżbita, o, czemuż tak zlękły? Sam dziwię się zdarzeniu. AGAMEMNON Mów, słucham — ty w trwodze? OFIARNIK Wiem, iż tym, co wyrzeknę, serce twe ugodzę. Że i ty czoło chmurą przywleczesz posępną. AGAMEMNON Miałażby twoja mowa być złą a występną? Czy się stała rzecz jaka? OFIARNIK Nie, ale się stanie. Lud żądał, abym wróżył przed słońca zachodem, po onym deszczu ulewnym, gdy chmury rozstąpiły się nieco przed słońcem z purpury. AGAMEMNON I cóż wróżby wyrzekły? OFIARNIK Że gdy słońce wstanie I Jutrznia z fal wybiegnie różano-kolora — ty już nie będziesz władał nad narodem; zasię jutro największy dzień sławy Hektora. AGAMEMNON Łgarzu, oszuście! OFIARNIK Jestem równy tobie i nic nie wierzę w guseł czar i moce; ale wyjdzi sam pojrzyj, jakie się tam noce chmurzysków rozpostarły nad korabiów rzędem. Wiedz, grom daleki błysnął, gdy obrzędem świętym zajęty, rzezałem jagnięta. I myślę, że w zdarzeniu tym jest wola święta. AGAMEMNON Mamże więcej od ciebie posiadać rozumu, gdy ty nad tłum wyrosły — sam schodzisz do tłumu? OFIARNIK Mocarzu, nie chcę walczyć z nieznaną potęgą. Gdy mają paść pioruny, niechaj innych sięgą. AGAMEMNON Wróżba to mówi, że Hektor zasłynie; lecz to nie mówi: zwycięży lub zginie. OFIARNIK To jest najgorsze, że wróżba wam sroga jest z woli ludu, więc słowem jest Boga. AGAMEMNON Śmiałeś gawiedzi wyjawić rzecz tajną? OFIARNIK Królu, tym razem nie była przedajną ofiara, a gdy ręka niosąca nóż drżała, wraz poznałem, że siła tajna na mnie działa. Że się coś dzieje, czego nie rozumiem, i wybacz, że nie znajdę słów — mówić nie umiem. AGAMEMNON Uspokój się. — Ostaniesz dziś pod moją chustą, w namiocie moim. — Rozkazy ogłoszę, że Bogom pastwę łbów stu rzucę tłustą i ucztę sprawię ludom i że sam ponoszę z mego dostatku wszelką biesiady tej stratę. Jeszcze są moje statki zadosyć bogate, bym miał Bogów po myśli. — / woła na straż / Hej! / idzie w głąb namiotu, nawołując / Wołać po leżach, że nie tracę ufności ja w moich rycerzach. Lecz gdy wróżba, sprawiona o słońca zachodzie, zda mi się zapowiadać klęskę w mym narodzie — by się nikt nie wydalał z obozu dzień cały. Dzień ten ma dla Hektora być dniem wielkiej chwały. Więc niech Hektor swej sławy szuka na pustkowiu, a wy wszyscy broń ostrą miejcie w pogotowiu. STRAŻNIK Czy pod namiot Pelidy pójść? AGAMEMNON Nie trudź się cale. Pelida dawno zasnął w laurów pustej chwale. / oddala się za strażnikiem / DZIEWCZĘTA / wychylają głowy z pod płócien / / wpełzają do namiotu / HIPODAMIA / szeptem do jednej z dziewcząt / Ponad Skamandru brzegiem namiot ten ostatni jego jest. Gdy nie będzie doma, druh tam jego bratni Patroklos będzie czuwał. Temu rzec. DZIEWCZYNA Daremno. Jeśli mnie rzuci chustę, będzie spał dziś ze mną. HIPODAMIA To się skrzyw, żebyś mu się wydała nieładną. DZIEWCZYNA Ja mam się wydać brzydką? To za cenę żadną. HIPODAMIA Ale tamten piękniejszy jest i młodszy wiele. DZIEWCZYNA Masz tu farbę i kreski namaż mi na. czele, żebym się zdała starsza. Czy włosy ma jasne? HIPODAMIA Powtórz mu rozkaz wodza. DZIEWCZYNA Czy się ino zdarzy wybiedz? AGAMEMNON / wraca / HIPODAMIA / do dziewczyny / Weź moją chustę. DZIEWCZYNA / okrywa się jej chustą / DZIEWCZĘTA / ustawiają się rzędem / AGAMEMNON / nie patrząc, rzuca chustę pierwszej z brzegu / / i ta za nim idzie / DZIEWCZYNA / odziana w chustę Hipodamii wymyka się tymczasem / AGAMEMNON / do dozorcy dziewcząt / Policzyć dziewczęta. Niech za próg jutro przez dzień nikt się wyjść nie waży. Każesz im dziergać płótna. DOZORCA DZIEWCZĄT Wola wasza święta. AGAMEMNON / odchodzi wsparty na wybranej dziewczynie / DZIEWKA / do Hipodamii / Byłam pewna, że tobie chusta się dostanie. HIPODAMIA No, toś się pomyliła. Sama będę spała. DZIEWKA Ułożymy się razem, mnieś się spodobała. HIPODAMIA Szmato! DZIEWKA Coś ty lepszego? DOZORCA DZIEWCZĄT Milczeć! Na leżyska! HIPODAMIA Zła, że ją pominięto i o to się ciska. DZIEWKA / podsłuchując pod płótnami kędy się oddalił Agamemnon / Ale tam sobie jedzą i piją aż miło. / do Hipodamii / I powiedz, czy nie lepiej tam z nim by ci było? Cożeś się tak już z jednym miłością zażegła, żeby ci szkodzić miało, gdybyś z innym legła? DOZORCA DZIEWCZĄT / przegania dziewczęta / MUZYKĘ FLETÓW / słychać przez chwilę / GŁOS / wywołującego echa pożegnalne, ginie, coraz z innej strony płynąc. / / cisza / AGAMEMNON / uchyla płócien z boku i wkracza / / stąpa ostrożnie / / nadsłuchuje / / oczekuje / / wychodzi przed namiot / / przed nim błyska światło księżyca / AGAMEMNON / wraca / / skłaniając się przed kimś, kto dąży do namiotu / REZOS / wchodzi / / jakby w obłędzie, niespokojny / / obdarty z szat / AGAMEMNON / podchodzi ku niemu i rozszerza ramiona / / całuje go / / wskazuje miejsce na skórach / / przynosi i podaje szaty / / przynosi mu pić / / pije sam wprzódy / / klęka przed gościem / / zdejmuje sandały Rezosa / / kładzie rękę na sercu Rezosa / / powstaje / / palec kładzie na ustach swoich / / palec kładzie na ustach Rezosa / REZOS Jestem tu zakładnikiem? I z Priama woli? Jak widzę z twojej twarzy i szczerości lica podejmujesz mnie godnie. AGAMEMNON Strzegę. — Tajemnica. Rozumiem. — Jesteś tego sojuszu poręką. REZOS Śle mnie Priam —? AGAMEMNON Król Troi wie, że cię przyjmuję. Za jego to jest wolą — gościem się raduję. Ktokolwiek jesteś, raduj się w mojej gościnie. REZOS Jam jest Rezos, a imię moje prawdą słynie. Szedłem w obronę prawdzie i tamtym w ucisku, gdy schwytali mię zbójcę, gdym spał w okopisku. Z szat moich mię odarli — i wiedli — — ku tobie, mówiąc, że z twoją wiedzą i z wiedzą Priama. Dopiero u namiotu twego, gdy już brama odemknięta poza mną chustami opadła, z ust mi zdjęto wiązadła.— — — Konie….? AGAMEMNON …Są przy żłobie. REZOS Drużyna moja — — nie wiem, czyli żywa? AGAMEMNON Dawno pewno już w mieście zdrowa i szczęśliwa. REZOS Sądziłem, że ta zgraja konie mi wykradła i mój skarb, który miałem. AGAMEMNON Słońce ci je zwróci. Niech sen ciało pokrzepi i czasu bieg skróci. / oddala się / / wraca / / prowadząc Hipodamię / / oddala się / HIPODAMIA / usiadła przy Rezosie na skórach / Kazano bawić was rozmową. REZOS Jesteś tu niewolnicą? HIPODAMIA W niewoli jestem, lecz czuję się wolna. Jestem u tego zakładnicą, co włada w tym namiocie. REZOS A czyjąże tu jesteś kochanką? HIPODAMIA Kochanek mój jest ten, co pierwszy przed innymi mieczem i słowem. A tych nienawidzę. Nie wierzcie im, bo to są psy podstępne. REZOS Nienawidzisz? — Posłuchaj. A przybliż się nieco, bo może słucha kto, choć mówię cicho. Złowiony jestem w sieć. — Spałem w miłości w parowie górskim, wśród lesistej głuszy, i kochanka moja była przy minie. Czar nas opętał i błogość dał duszy, i sań mój śniłem rozkoszy, kiedym się zbudził, ockniony jej krzykiem strasznym. — Ból czuję. — Związane mam oczy mocnym rzemieniem, który ktoś zaciska. I wlecze mnie wśród nocy, wśród skał parowu — i, widać, wzdłuż rzeki, bo chłód powiewu wody czułem. Gdzie się mój orszak podział? Moje wozy? Gdzie dziewczę? — Nie wiem. — Tu rzemień mi zdjęto z czoła — u progu tego namiotu i winem i ubiorem gościnnym przyjęto. — Ten jej okropny krzyk dotąd mnie woła; w uszach mi dzwoni wśród nocy. — — Więc mówisz, że Achilles nie jest w zmowie z rodem Atrydów — że jest im niechętny? Więc także łupem i zdobyczą z nim się nie dzielą…? HIPODAMIA Że tyle jeno ma, co sam zdobędzie ze swymi ludźmi, gdy idą po nocy na łup i zdobycz. REZOS Przyrzekł mi Atryda, że sprawców zbrodni wykryje i skarze. HIPODAMIA Jak mnie porwano z domostwa rodziców, gdy dam nasz spłonął i zapadł się w gruzy, ostałam wtedy w namiocie zwycięzcy. Był dobrym dla mnie. REZOS Więc ty? HIPODAMIA Dziś prócz niego nie mam nikogo. On — właśnie zabronił, bym, jako inne, szła przez ręce wszystkim, i strzegł mej hańby, by mię po namiotach co wieczór inny pieścił, i on to słowem potężnym obwieścił, że mnie jedyną chce pojąć za żonę, gdy stąd odpłynie… [VIII] W DOMOSTWIE PRIAMA PRIAM / do domownika / Co jest za jeden, jaki, jak ubrany? HEKABE Przekupień, często przynosi świecidła, które sprzedają nam tamci z obozu, a w zamian bierze nasze. PARYS Szpieg, powiesić. HEKABE Znam go dobrze i z dawna; Grek pewien spokojny; handluje drobnostkami, jest bardzo przystojny. A miłyć zawsze widok człowieka grzecznego. Dopuścić go bezpiecznie. Powie co nowego. TERSYTES / wchodzi / / rozkłada na ziemi, na środku izby mały dywanik i na nim usiada / / rozwija przed sobą tobół i dobywa różnych przedmiotów / Ojcowie i synowie Ilionu, oto jest maść, którą się maści Achilles i ciało jego przepojone jest tą wonią. Kiedyś przyjdzie czas, gdy was posiecze. Ale oto niezawodny środek na nieśmiertelność. Bodajbym się nie ruszył z tego miejsca, jeźli mi boski syn Tetydy nie dziękował wielokrotnie ze łzami wdzięczności i rąk tych moich nie całował, rąk tych kształtem pięknych i piękną cerą. Matki i córy Ilionu, oto warkocze uplecione z włosów najmilszych kochanek, których lubością i czarem ciała cieszyli się Atrydzi po trudach mozolnych bojów z wami, o przesławni obrońcy świątyni Pozejdona. Oto naszyjnik z potworków morskich suszonych na słońcu. Ktokolwiek go nosi, żywot jego wydłużon będzie o tyleż dni, ile łebków liczy ta święta obroża. WSZYSCY / milczą / TERSYTES / zdejmuje z głowy sutą jakby czapkę z upiętych loków, niezmiernie długich, w której był przyszedł modą trojańską ubrany; znów jest tylko w swoich naturalnych lokach / / potrząsa peruką w rękach / Taka różnica was jednych od drugich, że Grecy w lokach krótkich, a wy w lokach długich. Wy się z takich śmiejecie, co głowy nie zdobią; a tam śmiech, że Trojanie pudło ze łba robią. Minie we wszystkim do twarzy, wszędzie podejść umiem; ku temu się naginam, czego nie rozumiem. Tę zdolność Proteusza posiadłem tajemną: mogę udać każdego, kto przestaje ze mną. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Przyszedłem w koło rozumnych, jak sądzę. — Precz ich odwiozę wszystkich — dajcie mi pieniądze. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Wiecie, czemu Achilles popod mury Troi nie zajeżdża swym wozem? WSZYSCY / milczą / TERSYTES Achilles sią boi. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Chcecie wiedzieć, co będzie jutro, gdy dzień wstanie? Oto odpłyną wszyscy i nikt nie zostanie, prócz Atrydów i kilku małoznacznych osób, i wiedzcie, że ja na to wynalazłem sposób. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Ja i Achilles, który mi się zwierzył i prosił mnie, bym wieść tę po obozie szerzył. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Odpłyniemy, lecz trzeba nam złota na drogę. Idź, rzekł, i przynieś złoto, gdy ja pójść nie mogę. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Mocarze Troi, że wam to zależy na tem — jak skoro naród swe króle odbieży, wyłowicie je w sieci, jak rybak cierpliwy. Zatęskniłem, by ujrzeć me ojczyste niwy. WSZYSCY / milczą / TERSYTES A wiecie to — w obozie wieść publiczna głosi, że wśród was, choć najwyżej Parys głowę nosi, najwięcej wart jest Hektor. Zresztą któż to zgadnie, komu jeszcze najpierwsze miejsce dać wypadnie? Często robaczek mały przypełznie do góry, a orzeł zwichnie skrzydła i spadnie spod chmury. Nie dziwcie się, że mądrość w słowiech zawrzeć umiem, Odys mawia, że jeden ja jego rozumiem. A Odys jest myśliciel głęboki i rzadki; kogo zechce, do swojej tego chwyci klatki. Więc Odysa się strzeżcie, choćby szedł z podarkiem; miecz by jego niedługo zawisł wam nad karkiem. ODYS / który siedzi w obozie Priamidów w stroju i sztach Rezosa / Pilnie go słucham i myśl mi przychodzi, że gdy tu zręcznie tak wkradł się ten złodziej, można by go przytrzymać tutaj jako zbiega i do dalszych używać zleceń jako szpiega. WSZYSCY / milczą / TERSYTES / który poznał Odysa po głosie / Nie wiem, czybym mógł sprostać? Szlachetne zadanie. Sądzę, ku temu trzeba mieć już powołanie. ODYS / milczy / TERSYTES Chcecie wiedzieć, jakom się dostał tu za mury grodu, mimo że bram tych strzegą wybrance narodu? WSZYSCY / milczą / TERSYTES Nie ma takich puklerzów zbrojnych żadne miasto, których nie spętać winem, nie spodlić niewiastą. WSZYSCY / milczą / TERSYTES Dziewkim przywiódł i wasza straż na skejskiej bronie niewiastkami się bawi. / wskazuje Parysa / Jak ty… KRZYK KASANDRY Iljon płonie!! WSZYSCY / nie ruszają się z miejsc / ODYS i TERSYTES / zrywają się ze swoich miejsc / KASANDRA / wbiega / Płonie Ilijon, święte upadają Bogi w duszącym dymie. Dym kłębem się wzbija! — O Izis, święta Izis — u twego ołtarza on leci z mieczem dobytym i jako piorunnym grotem uderza — siecze — poraża — ojca mojego zabija!! / upada obok Priama, obejmując jego kolana / WSZYSCY / słuchają obojętnie / ODYS / zajmuje znów miejsce dawne, spokojny / KASANDRA Patrzcie, wloką się starce, w trudzie, w duszących dymów kłębie, padają jako gołębie. — — Gdzie Hektor?! — Zbudźcie Hektora! / wlecze się na kolanach ku Hektorowi / Hektorze!! — Wstań, ty umarły, sępy twe ciało pożarły. Hektorze! siostra cię woła! Hektorze, siostra cię wzywa! HEKTOR / odtrąca ją / Milcz głupia! PARYS Rzec: nieszczęśliwa. HEKTOR Biadaczko, z tobą zakończę. Łeb tobie ten kruczy rozwalę, że język szczekać przestanie. PARYS Cóż tobie wadzi krakanie? HEKTOR Niech zmilknie! KASANDRA Bóg we mnie woła! HEKTOR / chwyta ją / / zwraca głową ku ziemi i dzierży za włosy / PARYS / wstaje ze swego miejsca / Puść ją!! KASANDRA Niech mie zabije. / obejmuje stopy Hektora / A strzeż ty się człowieka, co świętą obmyty wodą, z wodnicy urodzony, bo ten cię ujmie szpony ostremi i przywali i przybije do ziemi. Strzeż się! — Konie mu wiodą! Patrzcie!! — Hektor ucieka?! / śmieje się / / wlecze się za Hektorem / HEKTOR / chwyta za nóż / PARYS / biegnie do niego z nożem / Ze mną będziesz miał sprawę przódzi. HEKTOR To czerw, krew naszą brudzi. PARYS To wasza krew — niech krzyczy. Jeśli ma w piersi ból czy gniew, niech wywoła, a jeśli chce, to niech nam dnie nasze liczy i straszy wężem u czoła. Nie dbam o jutrzejszy dzień. Niech przyjdą! Niech nas wytną w pień. Patrzeć będę na Pożar Troi. A to mówię: Hektor się boi, Hektor przed hańbą drży. HEKTOR Gachu, imaj się noża! / rzuca się na Parysa / PRIAM Psy!! / rozdziela walczących / WSZYSCY / rzucają się jedni ku Hektorowi, drudzy ku Parysowi i trzymają ich / PARYS Zranił mnie — niech go zasiekę. HEKTOR Jako pan cię na mury powlekę i rzucę. PRIAM / do Hektora / Precz — ty coś na sławę naszą podniósł dłoń — prostaku tępy. Precz — zejdź mi z oczu mych i niech cię sępy rozwłóczą. — Ani cię pożałuję. I cóż mi z ciebie, że siedzisz bezczynny, zazdrosny o to, że Parys króluje — ? HEKTOR / nawołuje ku Parysowi / A że jesteś przybłęda, to w oczy ci powiem. PARYS Czytałem dawno to już z twoich oczu a tum jest przeto siłą mego daru, że nikt nade mnie. HEKTOR I obejść się może. Już dawno żądam wyzwać cię na noże. PARYS Łatwiej mię uciąć, niźli zrównać głową. Nie sięgniesz sprytem, a przygnieść chcesz mową. HEKTOR Snadź wszelkie słowo tak spływa po tobie, Jako po wężu lub rybie. Rozpanoszyłeś się w tym świętym grobie, w tej mnie należnej sadybie. PARYS Jeźli ustąpię pola na dzień jeden, dzień ten was wszystkich pogrzebie. HEKTOR I skąd ta wiara? Przybłędo, hołyszu; nie dbam o życie przez cię ocalone. Nie chcę, bym tobie zawdzięczał zwycięstwo. Tyle chcę jeno, co ręce potrafią te moje. PARYS Że nie do ciebie należy korona, to nie ty rządzisz. HEKTOR Odmawiam twoim rozkazom posłuchu. Sam walczyć będę za się. PARYS Znam cię duchu. HEKTOR Znaj umie — że z tobą rozbrat wieczny wziąłem Tą ziemią żyję i gwiazd sięgam czołem. PARYS Gwiazdy ku ziemi przygnę do mej woli. Bogi kreśliły bieg ziemskiej mej doli. Dzień ten mój każdy miłością żebrany. Ofiarę duszy niosę wam w ofierze. Codzień miłosny dar Bogini bierze i ciało moje oplata uściskiem. Co dzień postaci ponętniejsze, świeże i codzień nowym krasi się nazwiskiem, i za tę miłość moją i kochanie o dzień to moje wzdłuża królowanie. Więc niczem wasze i bronie i miecze, bo dawno Iljon, skazany na ognie, padłby piorunem boskim porażony, lecz Afrodyty ja palę pochodnię i czekam na nią, przez nią ulubiony, czy przyjdzie? — — Tyle waszego istnienia, póki ta gwiazda wzlotów swych nie zmienia, wschodząc co wieczór ponad skejską bramą dla mnie i miłość niosąc mi tę samą. Nie jestem synem twojego rodzica, nie jestem twoim bratem; z tych jestem, których strzeże tajemnica i władztwo ich nad światem. Po nic nie sięgam w zazdrości i pysze, nie dbam o jutro, wczora. Szept jeno jeden ten miłosny słyszę i czekam dziś wieczora. PRIAM / skinął był ku Tersytesowi / TERSYTES / podchodzi ku Priamowi / / ładuje do swego toboła podarki Priama / PARYS Jako na onym dniu, gdy wszyscy razem przeciwko mnie jednemu szliście sprzysiężeni, chcąc mnie porazić i usiec żelazem, niepomni, jakich byłem pan płomieni. Tak was rozumiem, bracia, że jesteście ci sami, co na onym dniu zawiści. Śmierć moja? Cha cha cha, alboż się ziści? Nie jest to groźba dla mnie, jeno dziwo, i chwilę zgonu zwać będę szczęśliwą, gdy po mnie jeno zgliszcz ostanie w mieście. To lubię, gdy ona wróżka wam skrzeczy, bo czyn mój każdy tym jej wróżbom przeczy. To wiem, moc czyja bieg dni wstrzymać może. Żywoty ludzkie są igraszki boże. Kto raz zrozumiał, że jutro jest niczem, że żyje jeno dla tej jednej chwili, ten Boga śmiałym powita obliczem; bo owe same nieśmiertelne Bogi, ilekroć wzięli na się ludzkie ciało, żywot swój ziemski tak jak ja przeżyli, wiedząc, że wrócą w olimpijskie progi, że śmierć największą otoczy je chwałą. TERSYTES / obok Odysa stanął / / szepce / Ja wiem kto jesteś. ODYS / szeptem / To się strzeż demonie, bu pierwej zginiesz, niźli się zapłonię. TERSYTES Ja cię nie zdradzę, bom dorósł do dzieła. które w mej głowie Bogini poczęła. ODYS Niech cię twe żądze k'temu zbyt nie spieszą, bo nim co zdziałasz, wprzódzi cię powieszą. TERSYTES Rola ta nasza podobnoż jednaka. Mniejsza: powieszą króla czy żebraka. ODYS Błaźnie. TERSYTES Oceniaj umysłu przytomność. Jednako podli przejdziemy w potomność. ODYS Odpowiem kiedyś na obelgę czynem. TERSYTES Tymczasem sławą wyrosnę nad gminem. Jeśli podstępem laur Odysej zyska, niech tej podłości napatrzę się z bliska. PRIAM O dniu okrutnej rozpaczy. Postrzegam kres mej wielkości i sławy mej przełom, i synów moich w kłótni. Darmo zdążałem ku wieczystym dziełom; wstecz gnany burzą wydarzeń, odbiegam; Bogowie mię ścigają okrutni. Te się nieszczęścia darzą tego lata, że nie jest Bóg wody poczczony. Brat oto rękę podnosi na brata, mój pierwszy w rodzie zhańbiony. / do Odysa / Królu Rezosie, gdy los cię nadarzył, czas więc, byś słowem na radzie zaważył, co czynić? co zamierzyć? Możnali Achajom zawierzyć i rozejm zyskawszy chwili, Pozejdonowego rumaka w morskiej kąpieli opłukać? Nie sądziszli, że Achaje w tym nas zapragną oszukać? i rozejmu czas zaprzysiężony złamać? Że Bóg niejako im daje nas w ręce? — Czy oni zechcą kłamać? ODYS Mocarzu, oto ja się poświęcę. Jakom jest pójdę i rzekę: Zakładnikiem staję się waszym i sługą niewolnym, ja Rezos, tak długo, póki męże Ilionu nie uczynią zadość swojej wierze. Moich słów prawdy zaświadczę ciałem, A gdy ujrzą, że się w niewolę podałem dobrowolną — na rozejm przystaną. Lecz jedno wiedz: — Pójdę tej chwili, a wy czyńcie ofiarne posługi natychmiast. — Gdy błyśnie rano, możemy już być z powrotem. PRIAM Idź i niech Bogi cię strzegą. ODYS Przydaj mi rycerze i sługi. PRIAM Za tobą rumaka wywiodą. A gdy uświęcim się zgodą z Bogiem morskiej rozległej topieli, wtedy rzekę losom: niech płyną. I nie zadrżę w mym sercu trwogą, choć i syny moje poginą. Czyniłem, co czynić mogą ludzie — błądziłem ludzką przewiną. Możem zbyt ufność położył w potędze sił nieśmiertelnych. Czas ten minie. A gdy Bóg mój będzie chciał, bym ożył w wieków nieśmiertelnej gontynie, to baczę, bym się nie zapłonił pamięcią o podłym czynie. [IX] W DOMOSTWIE HEKTORA ANDROMAKA / nad kołyską / HEKTOR / wchodzi / Koniec mego spokoju, miejsca tu dla mnie nie ma, jutro świtem wyruszę na bój. Mir tam sposobią hańbą kupiony, zniewagą tęgich rąk i zbrój. Koń święty w morze zawleczony, by zbłagać Pozejdonów gniew. Zranion kochanek Afrodyty, a do mnie przyschła jego krew. ANDROMAKA Zraniłeś brata! HEKTOR Wierzysz temu? Przybłęda, pastuch leśnych gór, co mnie przywództwo wziął starszemu, co śmiał nad Hery ołtarz święty, którego jestem prawym stróżem, czcić Afrodyty nagą postać. ANDROMAKA Nie drżysz przed zemstą? HEKTOR Zemstą czyją? ANDROMAKA Bogini. HEKTOR Hera moją panią. W tobie jej cześć oddaję ślubem, za ciebie ginąć chcę i za nią. ANDROMAKA Chcesz ginąć? HEKTOR Chcę, bom jest przeklęty. Bo dziś rozumiem to obłędem, żem razem z tymi żył pospołu, z którymi nic minie nie wiąże. ANDROMAKA A przecież twoi to rodzice. HEKTOR Wiek ich rozdzielił precz ode mnie, więc ku nim szedłbym już daremnie, gdy po mnie żądają pokory. Ta myśl, co siadła u przyczołu nad drzwiami mego domu, żąda, bym szedł tam, gdzie zaciążę, bym tu nie ustąpił nikomu. Żywota mego tajemnicę chcę zgadnąć. Dzień rozstrzygnie. Albo zwycięzcą będę miecza; walkę sam wbrew ich woli podejmę i moc ta, którą mam od boga, będzie wspierać me ramię i siły; lub lepiej, że zakłuty przez wroga polegnę — nim dłoń tę wzniosę na zagładę straszliwą Iljonu. Wytępić ślubuję brać i naród, śmiertelną hańbą zarażony: zburzę Afrodyty ołtarze. Ani się ogniem nie strwożę, który, trzaskiem głowni płonących, świątynie obejmie Boże! Gdy nowe wzrośnie pokolenie, które sam stworzę, grobów zaorzę w ziem kamienie nad Afrodyty łoże. ANDROMAKA Powrócisz? HEKTOR Wrócę! ANDROMAKA Wrócisz!! HEKTOR Może. Czy chcesz tych moich czynów? ANDROMAKA Cokolwiek rzekłeś w słowach klnących, w czynach wspominaj synów. HEKTOR Dla moich dzieci nie chcę życia, jeno to, które widzę zbożne. Śmierć chcę nieść, kogo nienawidzę, kto wdał się mieczem w cudze włości lub kto chytrością mnie oszukał, kto ręce swe podłością zbrukał, zabiję, psom ich rzucę kości. Kto w Afrodyty usłudze śmiał Herę przy mnie poniżyć, śmiał Hery posąg obalić — śmierć temu ślubuję skorą i stos pogrzebmy zapalić!/ ANDROMAKA Może słońce, co przyjdzie ze dniem, pogodę myślom wróci! i wstaniesz rzeźwym mężem lwem. Patrz się, jak mali śpią… HEKTOR / nad kołyską / Sny ich pogodne, sny ich młode. Obawą drżę o ich pogodę, by jej nie spluto krwią. Gdy mnie nie stanie, dzieci moje, będziecież wy tak urodne; będziecież wy się śmiać i bawić, będziecie się weselić? Tam oto, kędy ja pójść muszę, szakale, sępy przyszły głodne, by was w niewolne jarzmo wprząc i czystą skalać duszę. / zdejmuje zbroję i spoczywa / ANDROMAKA / nuci nad kołyską, kolebiąc dziecko / 1. Trójca dziewek przyszła do pasterza w ustronie pod ciemny bór. Jedna dała jemu kask żołnierza; koralowy dała druga sznur. Trzecia ino na niego pojrzała, że był młodym pasterzem tych gór. 2. „Powiedz nam ty, chłopcze urodziwy, bo wiedziemy z sobą o to spór, która ci się najbardziej udała, byś ją pieścił na łożu ze skór?” 3. Pastuch śmiał się na trzy tęgie dziwy i na dary a gdy podniósł dłoń, rzecze, która na niego patrzała: „ty, co oczy masz modre jak toń”. [X] NAD SKEJSKĄ BRAMĄ PARYS / siedzi na marach omdlały / CHÓR DZIEWCZĄT / tańcuje przed nim wśród nastawionych nożów / MUZYKA / grajkowie siedzą na ziemi, pod murami / ERYNNIS / przystanęła tuż za Parysem / / szepcze mu / Rzuć miasto i przeklnij ojca. PARYS To nie mój ojciec ten stary. ERYNNIS To on z Hekabą niewiastą ciebie niemowlę rzuca na pustkowie, opodal grojca. Tam ciebie naszli pastuchy i wychowali mołojca. PARYS Z niebios przyniosły mię duchy. O nie moi to bracia. ERYNNIS Bracia źli. Za twoją urodę i potęgę oni się nad tobą mścili. Pomnisz, jak w ów dzień godów z mieczami przeciw tobie szli i już nad tobą siekiera ostra — aż cię obroniła siostra? PARYS O nie moja to siostra, ta panna. ERYNNIS Zginą! PARYS Zejdzie gwiazda przedranna, ostatnia Iljonu iskrzyca a zgon im wyśpiewa ich siostrzyca a ku mnie zejdzie Pani jaśniejąca. ERYNNIS Trzy zejdą ku tobie niewieście. PARYS Trzy niewieście ku mnie przychodzą. Jedna cale mieczem zbrojna i tarczą, zasię druga w królewskiej purpurze, zasię trzecia w gwieździstej osłonie, gołębie tuląca przy łonie. ERYNNIS Ty przedsię wybierzesz którą? PARYS Wybiorę we gwiazdach kobietę, panią nad wszystkie najmilszą królowę mórz Afrodite. AFRODITE / zeszła / / po promieniu księżyca stąpająca / / w płaszczu z gwiazd iskrzących / PARYS / patrzy na nią / / ręce ku niej wyciąga / / postąpił ku niej / / obejmuje ją / / całuje / / w uścisku przechodzą w kierunku grodu / [XI] W ŚWIĄTYNI ILIONU LAOKOON / siedzi u stóp drewnianego konika / / posłyszał kołatanie / / wstaje niechętny / / idzie w głąb / / otwiera zasuwę we wrotach / / wraca na dawne miejsce / PRIAM / wszedł / Czuwacie stary — ? LAOKOON — Odmawiam pacierze. PRIAM Wierzycie w siłę modlitw —? LAOKOON — – Nie wierzę. PRIAM Pilnujecie świątnicy. LAOKOON Starego śmietniska. PRIAM Nawykłeś czuwać nocą u świętego żłobu. LAOKOON W noc świętą tę komorę pełnią mi zjawiska. Strzegę pamięci wiecznej dzieci moich grobu. PRIAM Dniem żyję i na synów żywych patrzę stary. Nigdym słowem pogardy nie dosięgnął wiary. LAOKOON Gdy się synowie twoi na marach położą, wtedy się oczy twoje szeroko otworzą. PRIAM Kiedykolwiek nieszczęścia piorun mnie przytłoczy, klęski wszystkie przyjmuję — — otwarte mam oczy. LAOKOON Od lat nie przestąpiłeś progów tego domu. Wiedz, że Bóg nie przebacza swej krzywdy nikomu. PRIAM Nie chcę litości Boga, co jej nie rozumie. Chcę go uczcić, by mojej cześć przywrócić dumie. LAOKOON Cokolwiek byś uczynił, ten Bóg cię ukarze. PRIAM Zanim cios mnie dosięże, winę z siebie zmażę. LAOKOON Przestrzegać cię nie będę. Zbędę cię milczeniem. A to pragnę, byś zgiął się pod losu brzemieniem. PRIAM Boga wyzwę do czynu i spełnię ofiarę. LAOKOON Na dniu tym samym Bóg spełni swę karę. PRIAM Niech dom mój runie, jeźli Bóg go sądzi. Lecz człowiek rządzę ja — nie Bóg tu rządzi. LAOKOON Jeśli chcesz Boga przeżyć — każ spalić świątynię! Wtedy Bóg ci przebaczy — żeś marnym był w czynie. Lecz skoro chcesz ofiarą pojednać się z niebem, powleczesz się, żebraku, za synów pogrzebem. PRIAM Com zamyślił, dopełnię. Za nic mi przestroga Bóg mnie wyzwał — a teraz ja wyzywam Boga. LAOKOON Bóg cię oślepił w sądzie i rozumie. Poznaję boskie dary. Ja już mym wzrokiem rozeznać nie umię wiary od niewiary. Już wszystko we mnie żyjące umarło w on dzień bezczelnej kary, gdy w dzień świątalny dzieci moje giną, święconych wężów zmiażdżone uściskiem. — Dziś dawne modły powtarzam — niech płyną, jako te kamienie do lądu, rzucone wodą — — i wiem, że nikt ich nie słucha; i padają, jak padają kamienie o skałę, gdzie przystań głucha. A jeźli modlitwę mówię i w dźwięk ją składam proszalny — to, że się modlę ku sobie, sam głuchy jak cios ten skalny, jak sam Bóg. / szepce / Pozejdon to jestem ja — jestem wieczny. — A tam w tym kamiennym obrębie moi żyją synowie — te węże i przyjdą po mnie — gdy otworzę — / wskazuje wieko studni / bo mnie, jak ich — wydało morze! Więc gdy na srebrnej trąbie kto zadmie, róg Pozejdona! i gdy zaszczękną oręże u tych wrót — / pokazuje na siebie / nędzarz skona. Wtedy trwogę człowieczą zwyciężę i ujrzycie mnie Laokoona w oplotach wężów, mych dzieci — w on czas gwieździca przyleci w żywego człowieka zmieniona i wszystko spadnie w popioły… A ja i syny anioły wpełzniem na gruz, na leżące przyczoły twego domostwa, mocarzu, i obaczym, jako ty legniesz przy ołtarzu usieczon, i obaczym, jako ród twój powleczon na powrozach, rzezane sługi, i będziem pić te strugi krwi ciekące / śmieje się / my gady… TROILUS / wchodzi / / w otoczeniu jego wielu chłopców, równych mu wiekiem / LAOKOON …A twój Bóg nam pozazdrości biesiady, twój Bóg słoneczny. — — Pozejdon jestem ja — jestem wieczny. TROILUS / i jego orszak na znak Priama zatrzymuje się w głębi u wrót / LAOKOON / niespokojny / / wciąż na miejscu swem siedzi / / mówi, jakby sam te sobą / Nie powinni się trwożyć zginąć, jako ja się śmierci nie trwożę i wiem, że wiecznie będę słynąć i żyć — — — jak wiekopłynne morze. — Przez zieleń fal, na modrej wód ścieli pan — — — pan — ku temu mnie przekształcił ból, gdym patrzył na dzieci chłopięta, jak w splotach, wężym uścisku giną na cmentarzysku. O Boże! Świątynio! — Gdybym jednym słowem miał wstrzymać grom, co cię spali — gdybym miał pewność tę, że jeden ręki mej ruch wstrzyma ten rum, co cię powali — to stałbym niewzruszony duch. Klnę, klnę, klnę, wy ludzie — — mali. / nadsłuchuje / Słyszysz szept tych ścian, słyszysz szept i jęk tych ziem? Słyszysz — uprząż konika potrząsa dzwonkiem korali? A tam — patrz — skrzydło orlika się chwieje. — — A! Księżyc świeci — Ból — pierś starą pali: Moje dzieci — moje dzieci! Ten dzień, gdyście wy ofiarowali w tańcach, śpiewie i śmiechu, na ołtarzu woniące śmieci rzucając Bogu — wy bez grzechu. Gdzieżem ja oczy miał, że w to wierzyłem!? O marność, ojcze-człowieku! W zaraniu dni was straciłem w różach i kwiatach, i śpiewie. Świątynio! Spal cię zarzewie! / zatacza się / Świątynio! Spal cię piorunie! ORSZAK TROILUSA / zdejmuje bogaty strój z konia świętego / / Kapy i strój Pozejdona zwijają / / Każdy chłopak dzierży inną część ubioru / LAOKOON Bierzcie wszystko — a ja tu ostanę w trunie z synami memi, wężami. / śmieje się / A ty wierzył-mi w to, że ja zapłaczę łzami. Na mnie tu patrzy wieków sto, lat tysiąc, i myślą, piersią mą, miłością mam im przysiąc wierność na prochy. Ja słyszę szum i szept tych drzew, co kiedyś nad te lochy wzrosną gajem — jak słyszę szum tych mórz, co skamandrowym ruczajem podpełzły pod to cebrzysko. Widzicie roje bóstw! — O, roje zmarłych dusz! — / pokazuje dookoła siebie / Otwarcie patrzę w śmierć, tam gwiazda wasza świeci. O Śmierci! wszakże ty wrócisz mi moje dzieci. O synku mój płowowłosy, prawie twoje widzę oczęta błękitne, jako niebiosy O synku mój rumiany, prawie twoje widzę usta rozchylone. Ołtarza się chwytasz kolany, wyginasz rozpacznie rączęta… A! węże! — węże wplecione w twoje ciało… Cha cha — — a wiesz ty, co zostało? / pokazuje na studnię / / pochyla się ku studni / / kładzie się na ziemi / / nasłuchuje / Tam grają. — — — na dnie topieli na dnie tej studni głębokiej i wołają, nawołują ku mnie: „Ojcze —- ojcze — my w trumnie — chcesz ma obaczyć żywemi — —”. ORSZAK TROILUSA / zabrawszy konika i przybory stroju i łuk i kołczan Pozejdona. / / oddalił się poza wrota / / i słychać jak idą przy fletach / LAOKOON / nasłuchuje / Wyrzekłeś — — żyjesz z niemi… PRIAM / odchodzi / CHÓR CHŁOPCÓW / słychać z za wrót / Zielony wał, zielonych wód! Przejdziem go w bród, hej morze, falo, hej morze! Pozejdon Bóg potrząsa róg, piorunem rwie przestworze. Rumaku hej, koniku hej, wstań z wód, wstań z wód, wstań z wód. Zielony wał, pieniących fal, hej morze! Przejdziesz go w bród, koniku hej, wędzidło ci założę! / głosy giną w oddali / LAOKOON / podnosi się z ziemi / / zamyka wrota / / stoi chwilę u wrót, jakby w zapomnieniu / / postępuje ku studni / / zrzuca z pokrywy drewnianej głaz ciężki / / pokrywa studni na sznurach dźwiga się sama ku górze / LAOKOOK / klęka / / twarz jego mieni się trwogą / / oblicze kryje do ziemi / / leży stężały z trwogi. / / Po długiej chwili / / nad ocembrowaniem kamiennem studni kołyszą w ciemności dwa wielkie połyskujące łby: / WĘŻE [XII] NA POKŁADZIE OKRĘTU ODYSA ODYS / wszedł na pomost okrętu / TOWARZYSZE / idą za nim / ODYS / usiada / Przedewszystkiem podajcie mi wór z winem; ci bowiem, którzy ugościli mnie, sobą byli zajęci i o skrzepieniu sił moich nie pomyśleli. / pije wino / Byli może wiedzeni przeczuciem, że sił moich wszystkich użyję na ich szyderstwo i umniejszenie ich potęgi, która wiele zmalała w mych oczach, którym niejedno zobaczył z bliska. / pije wino / Wracam z Troi. TOWARZYSZE / posiadali na deskach i poręczach / ODYS Przede wszystkim podajcie mi suchary z moich skrzyń, o których wiem pewno, że nie są zaprawne jadem żadnej trucizny, i które jedząc, przypomnę sobie domostwo moje i przeszłoroczne zbiory zbóż, i żonę moją. Wracam z Troi. / je suchar / Gdy wam opowiem wszystko, co zaszło dotąd, a poczęło się z wieczora dnia dzisiejszego, zasnę, a wy zbudzicie mnie dopiero wówczas, gdy wykonacie wszystko to, co wam przeznaczyłem do działania. I opowiadanie moje zacznę od tego, co uczynić wypada wam, abyście nie sądzili, że tylko umyśliłem chwalić się przed wami i że to, co wy macie zdziałać, już nigdy was nie uczyni mnie równymi. / pije wino / Weźmiecie powrozy grube i przygotujecie je tak, aby zarzucone na szyję i ściągnięte, śmierć łatwą dały tym, których z miasta wywiodłem, a którzy nad brzegiem morza odprawują obrzęd uroczysty. Jest ich prawie tylu, co was. Więc pójdziecie wszyscy. I powoli, po jednemu się zbliżając, jakobyście niejako muszli a krabiów szukali, pochyleni podejdziecie ku nim i zwabiać ich będziecie pojedynczo ku sobie. Jeden zaś niech patrzy z dala i bieg cały zdarzenia obejmie bystrze — i świstawką da znak, kiedy macie zarzucić powrozy. Księżyc ten będzie świecił jeszcze równie jasno, jak tej świeci chwili — a cichość i milczenie zależy jedynie od waszego rozsądku. Wtedy zabierzecie wszystką porzuconą przez nich odzież i stroje, i przybory i wrócicie do mnie, i staniecie nade mną śpiącym. / pije wino / Dobranoc. / układa się do snu / / zasypia / [XIII] W NAMIOCIE DIOMEDESA DIOMEDES / siedzi skulony / TERSYSTES / wchodzi niosąc toboły / Cóż to? Czuwasz tej nocy? DIOMEDES / milczy / TERSYSTES Krwi moja rodzona. Jestem twój krewny — w tym cześć moja cała. Poza tym jestem niczym. — Ciebie to nie boli, że ja w tłum szary wszedłem, że zginąłem w tłumie. Myślisz, że jestem niczym i że nic nie umiem? Wielki człowieku, pozwól przespać się w namiocie gdzie w kącie…? DIOMEDES / milczy / TERSYSTES Lub gdy nie śpisz, na twoim posłaniu — ? Spać muszę, bowiem mam się zbudzić na zaraniu. / kładzie się / Myśl, myśl, mój wielki bracie. Nie zdarza się codzień, żebyś myślał. U ciebie myśl rzadki przechodzień. Teraz czuję, gdy patrzę na twą dziwną postać, żeś ty może mój krewny i możesz mi sprostać. Gdyby nie to, żem śpiący, mógłbym długo prawić; smutek twój bym rozprószył i zdołał zabawić. Lecz jestem wyczerpany z sił w służbie narodu. Jeźli masz jaki udziec, daj, bo łaknę z głodu. Pozwól, sam sięgnę ręką. — Rozkoszuj się ciszą. — W każdym namiocie wiem, gdzie połcie wiszą. / bierze połeć słoniny / Myśl, myśl. Myśl kształci ducha, rozwija, uzbraja. Myśl, jak wino — opęta ducha i upaja. Masz tu wino? DIOMEDES / chrapie / TERSYSTES / maca za winem / Wór pusty. — Spił się niestatecznie. Kiedyż ku temu wzrośnie duch, by żył społecznie. / znajduje inny wór / Jest drugi wór. Wysączę i tym go przygnębię, że w samolubstwie służył własnej gębie, że mu przez myśl nie przejdą ci biedacy, ludzie, co przy jego namiocie tu pracują w trudzie. Dzięki, żeś mnie oświecił, Zewsie dobrodzieju, żeś mi nie dał zapomnieć, ktom jest….. ONEIROS / unoszący się w powietrzu, potrąca go nogą / Pij złodzieju! TERSYSTES / opuszcza wór z winem / / pogląda ku Diomedesowi / DIOMEDES / śpi / TERSYTES Przez sen gada. ONEIROS / unoszący się nad Diomedesem / Morderco! Patrz, krwi rzeka płynie! / przyrzuca Diomedesa płachtą / TERSYTES Wino go trochę mroczy. — Czuję się wzmocniony. / przykrywa się z głową na posłaniu / Zasnę z workiem, jak ojciec Zews obok Latony. Kto wie, czy nie pochodzę od Zewsa? Być może. Zews tak często do gustu zmieniał twórcze łoże. / zasypia / DIOMEDES / szarpie się, spętany płachtą Oneirosa / Trupie! Oderwać rąk….!! Masz! — Upadła! ONEIROS Podły. Zepchnij ją na dno rzeki! DIOMEDES / budzi się / / usiłuje się uwolnić od Oneirosa / / chce go zrzucić z siebie / ONEIROS / udaje jęki człowieka mordowanego / DIOMEDES / jakby kogoś ciskał w przepaść z wysoka / ONEIROS / ulatując w powietrzu / / śmieje się / Cha, cha! DIOMEDES / ockniony / Noc się sili. Już nie pamiętam nic. — Jutrzejsze rano: dla mnie słoneczny dzień. — Trupy nie wstaną. Moc się Boża przez moje objawiła czyny; tyleż, co mojej, boskiej w nich jest winy. Lećcie straszydła precz. — Minęła trwoga. Niech mnie ogląda dzień rzezańcem Boga. [XIV] NAD SKAMANDREM ACHILLES / siedzi na urwistym brzegu / / skalony I zapatrzony i zasłuchany w wodę / FALE / przepływające: / 1. I dla kogoż ty będziesz siły twe marnował? 2. Bogini cię zrodziła, a Bóg cię wychował. 3. Maszże być sługą cudzym, na czyjej niewoli? 4. Jesteś z tych, co jak lemiesz przejść mają po roli. 5. Za cóż tobie ci ludzie, jeźlić urągają — — ? 6. Żeś synem Bożym jest, uznać cię mają. 7. Na tobie spełni się dola człowieka. 8. Czekaj, wytrwaj twą siłą, królestwo cię czeka. 9. Królestwo ponad wszystką ziem twego narodu. 10. U szczytów sławy polężesz za młodu. 11. Nie wrócisz do ojczyzny, iżeś śmiał odpłynąć. 12. Tutaj tobie znaczono zwyciężyć i zginąć. / zastój / FALE / znów płyną: / 1. W sieć losów jesteś przez Bogów złowiony. 2. Strzeż się, bo przez najbliższych twych będziesz zdradzony. 3. Cokolwiek chciałbyś myśleć, ich wola wprzód bieży. 4. Czyhają, jako sępi, na swoich szermierzy. 5. Przyznają tobie sławę, lecz za cenę zgonu. 6. Sławę z śmiertelnym ciosem Bóg ześle ci z tronu. 7. W tobie jest objawiona potęga człowieka. 8. Człowiek przed losem swoim daremno ucieka. 9. Możesz czas twój ostatni na twą zemstę użyć. 10. Nikt nie ma mocy życia przykręcić lub zdłużyć. 11. Możesz przed zgonem w pożar zognić twego ducha. 12. Ciało pokrywa marna jest, skorupa krucha. / zastój / FALE / znów płyną: / 1. Żywot twój nie na jednym zakończy się bycie. 2. Będziesz się błąkał duchem we gwiazd zawierusze. 3. Aż trud podejmiesz nowy, nowe zaczniesz życie. 4. W odległe wbiegniesz puszcze, nad jeziorne głusze. 5. Jako orzeł polecisz na skrzydłach niesiony. 6. W górnym locie zapomnisz, gdzie rodzinne strony. 7. Wyzwoleń będziesz duchem z ciała i pamięci. 8. Zginą wszyscy, co z tobą dziś walczą przeklęci. 9. Wzbudzisz nowe narody do siły i czynu. 10. I zginiesz jako teraz, gdy sięgniesz wawrzynu. 11. Skrzydła orle na kasku twoim się rozszerzą. 12. Przemóż Śmierć! — Ducha twego siłą zgonu mierzą! CENTAUR / nadbiegł i przystanął nad urwiskiem / Eheu, Eheu, Pelido! Jak wartko dnie twe płyną, jak w przepaść noce idą. Jak młodość, hej, ulata na krańce kędyś świata. Jak twoje myśli lecą po wodzie, po tej fali; ani ku tobie wrócą z tej morskiej wielkiej dali. Ino je porwie morze na wały, hej, na wody — Pelido, hej, Pelido, chowańcu ty mój młody! Pomnisz, jakoś z Centaurem Wybiegał w las na harce; jako się drzewa-starce patrzyły na twe obroty — ? A tyś się łukiem zmierzył i wycisnął grotem, i uderzył — ? Nie chybią twoje groty! Pomnisz, jakoś spoczął pod laurem — ? Pod laurem spocząłeś w cieniu i słuchałeś jako Centaur dzwoni na złotostrunnej lirze: o Sławie, o bohatyrze, o walce, mnogiej zdobyczy — a twarz się twoja płoni i twe siły rozważasz w sumieniu. / przebiega górą urwiskiem i przepada / FALE / niosą ciało Pentezilei / FALA Kochankę twoją niosę, patrz, dziewczę jasnowłose, patrz, oczy ma otwarte, patrz, usta ma w uśmiechu. Jakiż okrutnik zabił tę urodę? Patrz, szyja ściśnięta pętlicą, patrz w jej lico. czyli nie cudne? czyli nie milsza niż Bryzejka, która twoją była kochanką — ? ACHILLES / przyjmuje z rąk Fal ciało Pentezylei / / dzierży ją w objęciach martwą / Fala drwi ze mnie. Noc śle na mnie trwogi. Któż jesteś, dziewczę niesione przez fale? Śmierć cię spokojna ujęła. Dziewczyno! Rzeko płyń, skończone żale….. Umarła abo li zasnęła — ? Czyli cię miłość okrutna uśpiła? Omdlałe gnie się twoje ciało; o luba, dałbym życie moje, gdyby to życie tobie dało. W dziwnym zdarzeniu, z Bogów woli ku mnie spłynęło twoje ciało. Przyszłaś u kresu mojej doli, gdy serce kochać już przestało. Wszystko, com kochał i polubił, złość ludzka, zawiść mi wydziera. Spłynęłaś, abym cię poślubił, gdy cię spokojna śmierć ujęła. O luba, dałbym moje życie, gdyby to życie dało tobie. Przyjm pocałunek, boskie dziecię. Miłość zakwita na grobie. / całuje ją umarłą / / całuje i pieści trupa / PENTEZILEA Gdzieżem jest? — Patrzę. — Duch się mój obudził. Tyżeś jest przy mnie, kochanku, tyś całowaniem mię poślubił, do miasta pójdziem o poranku, gdy słońce błyśnie, o świcie — Ktoś jest, coś mi powrócił życie — ? Ktoś jest, co pieścisz mnie tak czule, ty, co całujesz mnie umarłą — ? O patrz, te rany, patrz me bóle — ran moich tyle się otwarło. O, lepsza śmierć i zapomnienie. Sen wieczny — moc mię twoja budzi. — Pocałuj — — nie chcę żyć śród ludzi. Daleko jeszcze te promienie Słońca? — Noc jeszcze głucha. — — Jutrzejszy dzień da wyzwolenie nocy twojego ducha. Dobranoc….. ACHILLES Czyjeż słowa słyszę — ? Mowa to duszy, moc upiorna. Dobranoc, niech cię niosą fale. To ja sam za nią mówię, a fala szemrze przekorna: dobranoc. — Już cię woda niesie. Dobranoc — miłość moja płynie. / oddaje Falom ciało Pentezilei / FALE / płyną unosząc umarłą / ACHILLES / usiadł był tuż u skraju fal, wpatrzony i zasłuchany w wodę / O matko moja, rodzicielko, Sławę roiłaś dla mnie wielką, Sławę młodemu wiekopomną. Czyliś już wróżby twej niepomną, czy przepomniałaś o twym synie? FALE / przepływające: / 1. I dla kogóż ty będziesz siły twe marnował? 2. Bogini cię zrodziła, a Bóg cię wychował. 3. Maszże być sługą cudzym na czyjej niewoli? 4. Jesteś z tych, co jak lemiesz przejść mają po roli. 5. Za cóż tobie ci ludzie, jeźlić urągają? 6. Żeś synem Bożym jest, uznać cię mają. 7. Na tobie spełni się dola człowieka. 8. Czekaj, wytrwaj twą siłą, królestwo cię czeka. 9. Królestwo ponad wszystką ziem twego narodu. 10. U szczytów sławy polężesz za młodu. 11. Nie wrócisz do ojczyzny, iżeś śmiał odpłynąć. 12. Tutaj tobie znaczono zwyciężyć i zginąć. / zastój / FALE / znów płyną / I znów coś szemrzą, szepcą, gwarzą, raz go pociechy słowem darzą; to mącą słowem światło ducha. On zadumany fal tych słucha. jak szemrzą, szepcą, gwarzą, płyną igrają, w oczach wstają, giną. [XV] NAD MORZEM / Na ławicy piasku, śród łodzi i okrętów, rojowisko rzemieślników, zajętych pracą. / TERSYTES / wchodzi / / przystaje / / kijem kreśli znaki po piasku / / przystają i gromadzą się koło niego / / gdy się zbierze spora liczba gapiów / TERSYTES / porzuca kijek / / wskakuje na beczkę i poczyna: / Oto jako zawsze z maluczkich powstaje ogrom. Z rzeczy na pozór niepozornej rzecz, która wszelkim pozorom sprosta i przerośnie te nawet szczyty, ku którym myśl wasza nie sięgła. O myśl waszą tu idzie. Idzie o nią mianowicie, aby szła, a nie stała w miejscu, jak oto w miejscu stoją wasze okręty. Waszych rąk dzieła, mianowicie te okręty stoją w miejscu. A oto za ruchem waszych okrętów i żagli pójdzie myśl wasza. Krótko: Po co wy tu siedzicie? Wielkości rzuciliście już ten ochłap i pokłonili się, jakby tego wymagała wasza pycha i zarozumiałość. Aleć nie dla samej pychy i zarozumiałości żyjecie? Może wam być indziej i lepiej, aleć to jest nieznane i niech wprzódy takie orzechy rozgryzają same Bogi. Krótko: chodźcie do domu. Rzućcie jedno piękno dla piękna kształtu drugiego. Zarzućcie wystawanie po cudzych brzegach, może nawet w skutku wzniosie zdobycznością, ale zbyt dybiące trudami na waszą krew i żywot wasz niedoceniony. Zarzućcie dla piękna powrotu, zieleni morskich wałów, dla myśli powitalnej rodzimych strzech i tego dymu woniącego z kominów rodzimych waszych chat. Dla chat waszych, kominów i dymu! Krótko: to samo mówi Achilles, tylko Achilles nie umie mówić waszym językiem. Wielbię wielkość i lubię słuchać opowiadań o rzeczach wielkich, ale aliści wielkość jest różna. I często nie wymiar jest tym czynnikiem ostatecznym. Oto: współczucie oceniać ma miarę wielkości. Rozumiecie mnie teraz, gdy w osierdziu waszem to samo rodzi się uczucie, które mnie w słowach ku wam skłania. Idźcie za uczuciem waszem, za osierdzia waszego pożądaniem, a stworzycie wielkość dla was, podług waszej miary. Tę wielkość własną. Nowy stworzycie niejako kształt i rozmiar. Krótko: ładujcie okręty i w drogę. Wylądujemy w Tenedos i tam zjemy obiad, nie zapominając o Zewsie, Apollinie, półboskich Atrydach, Achillesie i tym podobnych. Niech żyje pamięć o Achillesie; bo choć Achilles pamięć ma krótką, ale pamięć jego myśli należy do nas, do narodu. Nie wiadomo jeszcze we wszech rzeczy mierze, kto ze swą miarą i wiarą ostanie — ? Nie trzeba i źle jest po najwyższe w pysze sięgać, gdy najwyższe znać można ze słuchu. Owszem, niech się rozwija, ale nie kosztem waszego zdrowia ani kosztem całości skóry waszej. Jeśli co kto może — może, powtarzam — niech może sam. Ku czemuż my potrzebni? — My, mówię — to jest wy. Ku czemuż wy? Patrzcie na wały tej wody. — Na srebrem pieniące się wały morza, na te bałwany wiekuistego żywiołu. Oto uderzają i wracają. Skarby swej toni i łona swego skorpiony porzucając na wybrzeżu. — Skorpiony porzucone w suszy zaginą, a narodu fala w głębinie swej wiecznie odżyje. Atrydzi — to skorpiony! A bałwany te słone, żywioł ten odżywczy, to naród, to wy! To my!! Czyli jedno jesteście z tym piaskiem, przez który rzeka abo potok płynie? Rzeko, mówię, rzeszo! Potoku, mówię, i żywy strumieniu narodu! Wracaj, gdzie ci dobrze. Albowiem chciano cię tu wywieść celem przesiedlenia i łupiestwa; by inni część twoją ojczystą wzięli i zagrabili. Bednarze jesteście i cieśle! Tkacze, koszykarze i garncarze! Kucharze i siodlarze! W waszem ręku żołądek narodu i jego skrzynie i ubiory. Mosiądz jego i złoto jego gnie się w waszym ręku. Praca rąk waszych jest nieustająca i pilna i ona jest podstawą kaprysów tych, którzy wami rządzą. W waszym więc ręku są kaprysy tych, którzy nad wami kapryszą. Zakres wasz jest mały, ale doniosły. Waszego potrzebujecie człowieka, który by waszym był rzecznikiem. Ja, że wśród was wyrosłem ponad was, ja, że handluję rozmaitościami, duszę waszą złożoną objąć, pojąć, ukochać i do łona przycisnąć mogę. Niejako jakby mogę. Wracajcie ze mną. A utworzymy Pospolitą-Rzecz z waszych siodeł i skrzynek, z potrawu i jadła, z garnków i koszyków, z rozmaitości i drobnostek, z pracy rąk waszych. Przez was, dla was — obywatele przyszłości. Męże do czynu! W Tenedos spożyjemy pierwszy posiłek. A od Tenedos Bóg się już dziełu naszemu przeciwstawiał nie będzie. Bóg i naród. Naród i Bóg! Wielkość w ogromie spotęgowanej woli maluczkich. Mała wielkość! Swoja!! / zachwycony sobą / Pogoda jest i wiatr mię z tyłu podwiewa pomyślny. Wiatr ku ojczyźnie — że i pracy wiele żeglarzom nie przyda. / wskazuje obnażone wichrem łydki / Boży to znak. Znak! Bóg! Wielkość! Pogoda! Obiad w Tenedos! WSZYSCY / krzyczą / / oklaskują Tersystesa / TERSYSTES / wzruszony / / poseła od ust całusy / [XVI] W NAMIOCIE ACHILLESA DZIEWCZYNA Już dzień. — Więc to mi przyrzekasz, że nie weźmiesz dziś na się zbroi? PATROKLOS To ci pewno przyrzeknę, dziewczyno, że jak wrócisz do mnie jeszcze kiedy, to cię przyjmę na moje posłanie. DZIEWCZYNA Czy jesteście Achilles, wy panie? Czy jesteście ten drugi młodzieniec, co z nim śpi — ? PATROKLOS Którego byś wolała? DZIEWCZYNA Ciebie, ale żebyś ty był ten, co go płacze Brizejka. PATROKLOS A więc płacze Brizeis w niewoli? DZIEWCZYNA Płacze, póki się nie zaśmieje, jak się śmieje, to zaś nie płacze. A to ci tak wytłumaczę, że się wezwyczai powoli. / wstaje z posłania / Już dzień. — / nadziewa chustę / Jużem uciekła. / ucieka / PATROKLOS / wołając za nią z posłania / Hej, zostań lepiej, bo tam weźmiesz chłostę, jeźli cię złapią. — — Hej! ACHILLES / wbiega / Wołasz na kogo? PATROKLOS Całyś w ogniu, krew bije ci na twarz płomieniem. ACHILLES A ty czem zrumieniony — ? PATROKLOS Miałem tu dziewczynę. ACHILLES Nie dziewczyna mi w myśli. — A! ten błazen z piekła w szyderstwo głupstwa zawlókł myśli moje, że zrumieniony gniewem wstydnym stoję. Gawiedź co głupią zebrał po obozie i za pieniądze wyłudzone Troi płynie przez morze, przez zielone fale, głosząc, że woli dym z rodzimej strzechy niźli zdobyte zbrodnią wielkie czyny. I że płynie ku wyspom, kędy ja, Pelida, niebawem za nim pójdę — ? PATROKLOS To pewno Atryda podmówił go — by udał i ciebie ośmieszył. ACHILLES I przed kim — ? Li przede mną chyba tylko samym? Za cóż ja mam ich myśli, wagę i uznanie? Wstyd mnie pali, że błazen taki mnie jest w stanie z imieniem swoim złączyć i głośno powiadać, że przychodził tu do mnie myśl moją wybadać i że to wszystko wysnuł z mojego milczenia. Że jestem jemu równy na wagę myślenia. PATROKLOS Gdzieżeś bywał tej nocy? ACHILLES Przesiedziałem całą żaląc się morskim wałom, a morze słuchało. PATROKLOS I czego-żeś się żalił? ACHILLES A czy ja wiem czego — ? Że chytrzy okradają zawsze szlachetnego. Że kto szlachetny, może poskarżyć się niebu; że go głupiec wychwalać będzie w dzień pogrzebu. Myśli moje! — Hej, w pościg za wami chyżemi? / wyrzuca bełt z cięciwy / Patrz, jak strzała obiegła. Wbiła się do ziemi. / próbuje ostrzów / PATROKLOS Cóż to, próbujesz grotów —? ACHILLES Próbuję czy ostre. PATROKLOS Ostrzyłem. ACHILLES — — Widziałeś ty Hektora siostrę? PATROKLOS Nie widziałem, lecz wtedy będę ją oglądać, gdy, jako branki, łupem mogę jej zażądać. ACHILLES Tak — — tyś ode mnie młodszy i chciałbyś się wsławić. PATROKLOS Maszli ty sławy dosyć? ACHILLES Ludźmi chcę się bawić. Łotrów karać, szlachetnym dłoń podawać śmiele, choćby to mieli moi być nieprzyjaciele. PATROKLOS Co ty mówisz? ACIHLLES To mówię, ku czemu myśl wzrosła. PATROKLOS Bo, mój bracie, powtarzasz zdanie tego osła. ACHILLES Tersytesa! — On jak pies u nóg moich leżał i bawił mnie szczekaniem. PATROKLOS Głosi, żeś się zwierzał. ACHILLES Ja się temu durniowi zwierzałem? I z czego? Ten robak śmiał powiedzieć, żem dzielił myśl jego. Że co się w mojej piersi obudziło duszą, jest tym samym, co podłe policzki wykrztuszą. Gniew mnie próżny porywa. Na kogóż się złoszczę? Pies, co się czołgał tu za moją nogą, a dzisiaj jest ostoją tym, których ja chłoszczę czynem, że mnie naprzeciw wszyscy nic nie mogą! Obić jego powrósłem, rzemieniem czy płazem — ? Śmieć nie godzien, bym moim jego tknął żelazem. Nie godzien, bym ja karcił go. — Śmieją się ze mnie! Bo wszystko, com powiedział tam, rzekłem daremnie. Bo jeźli takie błazny mnie dziś posłuch dają, czym są ognie, co w piersi Achilla powstają — ? Bo jeźli takie płazy, robactwo i brudy garną się k'mojej myśli — skalane me trudy. Gdy Achilles w swej dumie żagle w lot rozwinął, wśród oklasków narodu Tersytes odpłynął! / płacze / PATROKLOS Płaczesz…? ACHILLES Bo teraz widzę, żem jeno do miecza. Żem wtedy jeno panem, gdy miecz w rękę chwycę; że gdy mówię — me słowa obrócą na nice, że słowa są ciężarem. — Wezmę młot i zwalę, wpadnę w ich rojowisko i myśl mą ocalę!! / zrywa się / / biegnie / PATROKLOS Co chcesz czynić?! ACHILLES Rzecz wielką. Na wszystko się ważę W sojuszu będę żył z tym, co mnie godny. Jestem równie, jak Hektor, na podłą krew głodny. Pozostanę — lecz łotrów pokryją cmentarze. PATROKLOS Ne Zewsa, co chcesz czynić!? ACHILLES Przez Zewsa się stanie. Tej chwili Hektorowi poślę tarcz, wyzwanie. I przed Hektorem duszę mą odsłonię całą. Niech się dzieje, co dawno trza, żeby się stało. I niech jeno szlachetni władają nad światem, powiem, że przyjacielem chcę mu być i bratem! PATROKLOS / się chwieje / / klęka / ACHILLES Dziecko moje najmilsze, co tobie? PATROKLOS Nic bracie. Lecz myślę, że jednego mnie tutaj kochacie, że jednego mnie jeno lubicie. — Gdy wola, pozwólcie, bym Achilla tarcz ja wiódł do pola. Bym ja wezwał Hektora. ACHILLES Przysięgasz? PATROKLOS Twej sławie ACHILLES Wiedz, że śmierć czeka tego, kto przysięgę łamie. PATROKLOS Sądzę, że jeden za cię ja godnie się sprawię. ACHILLES Przysięgnę sojusz ludom, co dotąd walczyły. Na hańbę złu szlachetne dziś połączę siły. Już z dawna Poliksenę dają mi tam w Troi. Niech poznają, kim jestem dziś, wrogowie moi! Poliksenę dla ciebie przeznaczam, mój synu. Dla ciebie jestem gotów wyrzec się wawrzynu: nieśmiertelnej mej sławy w zabójstwie Hektora. Teraz, dziecko, dla ciebie jest działania pora. Jestem na to, bym tępił zło i siłę podłą. Nie co inne, to jeno, płynąć mnie tu wiodło. Dziś, gdy widzę, jak podłość mnie oplotła sidłem, nie czas, bym ja oszustwa cudze skrywał skrzydłem. Spiesz się, mój ty najmilszy, duszy mojej gończe. Nieś mą tarcz — niech ja wojnę narodów zakończę! PATROKLOS / podszedł ku wejściu / / daje komuś znaki / / znika na chwilę / / i tejże chwili wraca / ACHILLES Czy ty wierzysz, mój chłopcze, ażeby Bryzejka tak kochała Atrydę, jak mnie — ? PATROKLOS Bracie, nie wiem. ACHILLES Czy ty wierzysz, by ona z tem samem zarzewiem w oczach patrzyła k'niemu, co patrzyła ku mnie? PATROKLOS I po cóż myśleć o niej. ACHILLES Westchnąłeś. PATROKLOS Rozumnie byłoby milczeć. ACHILLES Szydzisz. PATROKLOS Żal mi może Lecz jeszcze nie wiem czego, czyli jej, czy ciebie? Czyli tego, co było, gdy była tu z nami? Czyli tego, że padnie razem z Atrydami, jako słuszny łup śmierci, który wszystkich sięże, skoro się zaczniesz mścić. / nadziewa na się pancerz Achillesa / ACHILLES Zostaw oręże. PATROKLOS Co się gniewasz? — Tę twoją polubiłem zbroję i szczęk ten lubię dźwięczny twojego pancerza. ACHILLES Przestań — już mi mówiłeś — o ciebie się boję. Nie bierzże mojej zbroi. PATROKLOS Nie chcesz, bym rycerza udał, gdy na się wezmę twój strój. Czyś zazdrośny? ACHILLES Nie. Jedno wiem, że Hektor łuk dalekonośny dzierży jako nikt inny i oszczep potężny. I gdybyś ty na chwilę mą zbroją orężny wybiegł — toby na ciebie przypadli czeredą, zanimbyś jeszcze sprawił to poselstwo moje. PATROKLOS Jedno błagam, Pelido — daj mi dziś twą zbroję. Postraszę ich Pelidą. ACHILLES / który posłyszał turkot przed namiotem / A wóz komu wiedą? PATROKLOS Jechać chcę wzdłuż Skamandru. Opodal nad rzeką zjadę ku źródłom; konie napoję i wrócę. Będą myśleć, że jedzie Pelida. Zasmucę wszystkich, gdy ujrzą, żem wozem zawrócił. ACHILLES Wracaj. Tu ciebie czekam. Nie skręcaj daleko. Wracaj. PATROKLOS Czy bardzo o mnie byś się smucił? ACHILLES Pleciesz, dziecko — pozwalam — nadto-żeś mi miły. PATROKLOS / w pełnej zbroi / A ty zawsze myślałeś, że nie mam dość siły, by te płaty udźwignąć… ACHILLES A stroją cię pięknie. PATROKLOS Zda mi się, żem Achilles, jak zbroja ta dźwięknie. / wybiega / [XVII] POD MURAMI / Przeciw siebie stoją na wozach: / HEKTOR / w pełnej zbroi / PATROKLOS / w pełnej zbroi / / w prawej dłoni ma wzniesioną gałązkę zieloną / HEKTOR Przynosisz pokój. — Gardzę twoim mirem! PATROKLOS Nie! W twarz tę gałąź chciałem rzucić tobie. HEKTOR Wiesz-li kto jestem? PATROKLOS Wiem, idziesz z Iljonu, nadziałeś zbroję, gotuj się do boju. HEKTOR Twoi w obozie głoszą dzień pokoju. PATROKLOS Czyli uznajesz mir ten z Atrydami? HEKTOR Kimkolwiek jesteś, przybyłeś z łotrami. Z tych idziesz grona, których nienawidzę. PATROKLOS Wiedz: jak ty równie, nienawiść mam dla nich, Ale są moi i mścić chcę się za nich. HEKTOR Wiedz: równy tobie jestem w mojej woli; walczę w obronie sprawców mej niedoli. PATROKLOS Widzę, że działasz przeciw tym, co w grodzie, gdy inni wszystko sposobią ku zgodzie. HEKTOR Widzę, żeś wybiegł przeciw samowolny; w tej zbroi, którą jeno Achill dźwignie. PATROKLOS Sądzisz, żem zbroi udźwignąć nie zdolny. Zabij mnie, jeźli żądasz, bym zszedł z drogi. HEKTOR Poznać cię muszę wpierw, czyli nie kłamiesz, ty, co Achilla bierzesz na się postać. PATROKLOS Więc strąć twym mieczem kask, gdy chcesz mnie dostać. HEKTOR Kask zejmij! — Patrzaj — oto kask zejmuję. / zdjął kask / AUTOMEDON / kierujący konie wozu Patroklosa / Hektor!! PATROKLOS O biada ci, gdy zgonu chwila drugiego każe lękać się Achilla. HEKTOR Kłamiesz twą postać — i śmierć będzie karą, żeś śmiał me oczy Pelidą zatrwożyć. PATROKLOS Zadrżałeś! — Możesz mnie zabić, gdy wola; lecz strzeż się wtedy pojrzeć w twarz Pelidzie. / zdejmuje kask / HEKTOR Kłamca! — rumienić się będzie we wstydzie, żeś się zasłaniał, chłopcze, jego tarczą. PATROKLOS Strzeż się, Hektorze, bo ten za mną idzie, którego moce mocy twojej starczą. HEKTOR Więc w proch, chłopaku! Gniesz się pod ciężarem.. PATROKLOS Dzień mój ostatni tobie śmierć zwiastuje. Szedłem tu do cię z Achillesa darem, z gałęzią miru dla ciebie jedynie i oto tak to poselstwo sprawuję, byś mężem woli uznał mnie w mym czynie. / łamie gałąź / / rzuca przed Hektora / / nadziewa kask / HEKTOR / nadziewa kask / / wozy ruszają przeciw sobie / [XVIII] W NAMIOCIE AGAMEMNONA ODYS / wchodzi / Wracam — — lecz jeszcze nie skończone dzieło, dzieło zniszczenia. / kładzie palec na ustach / Cyt. — Mówię za wiele. Trzeba, by żadne serce nie pojęło tego, co moja pomyślała głowa. Spełniłem w noc tę dzieło, dziś reszta się stanie. Ujrzysz mnie jeszcze w niejednej przemianie. Przyjm wszystko jako rzecz znaną. Niechaj ofiara krwi będzie gotowa. Spieszno mi odejść. — Ty uświęcisz zgodę, zgodę rzekomą. AGAMEMNON Kłamać? ODYS / wskazując na niego / Tak w tej mierze. Mnie teraz kłamiesz: — — że potrafisz, wierzę. / odchodzi / AGAMEMNON / uderza w tarcz / ZBROJNI / wchodzą / AGAMEMNON / wyprowadza Rezosa / REZOS / wchodzi / AGAMEMNON / do Rezosa / Otoś jest wolny. — — Oto twoje szaty. Straż moja schwytała złoczyńce. Pospieszysz w miasto dziś wieścią bogaty. Witać cię będą jako dobroczyńcę. Wieczysty sojusz zawieram z Iljonem i żem śmiał z Bogiem mórz walczyć żelazem, boć Ilion święte miasto Pozejdona, więc siedmiu zbrojnych sojusz święcę zgonem; straszliwą śmiercią siedmiu zbrojnych skona. Pozejdonową dziś kąpią kobyłę w fal morskich słonej topieli. Oto Pozejdon swą objawia siłę: i ci, co z sobą na bój stanąć mieli, krzywdy i straty głoszą za niebyłe, by w zapomnieniu mir wieczysty wzięli, Ustrój się godnie. W niezadługim czasie powiedziesz Boga Centaura do grodu. Tam oczekuje was Święto narodu. REZOS / oddala się / ZBROJNI / niosą za nim jego ubiory / DZIEWCZYNA / wbiega / AGAMEMNON Skąd wracasz —? DOZORCA DZIEWCZĄT / wbiegł za dziewczyną / AGAMEMNON / do dozorcy / Za nią ty odpowiesz. DOZORCA DZIEWCZĄT Myślę, że była u kochanka. AGAMEMNON Utopić. DZIEWCZYNA Wracam od Pelidy. Byłam go przestrzedz — i zostałam. AGAMEMNON Kto cię posłał? DZIEWCZYNA Jego branka. AGAMEMNON Więc w zamian wzięłaś jej kochanka. DZIEWCZYNA Ogniami temi jeszcze pałam, które mi dał w uścisku. AGAMEMNON I przed czem byłai go przestrzegać? DZIEWCZYNA By się nie ważył dziś wybiegać ni wozem, ani pieszo z bronią, bo śmierć królować ma w igrzysku, i z tym orędziem sługi twoje przez cały obóz ganią. A żem została, chłostaj biczem, Eros tu winę moją zmniejszy — — młodszy od ciebie i ładniejszy. HIPODAMIA / podsłuchiwała, naraz staje we drzwiach namiotu / To nie on! DZIEWCZYNA Wszystko mi to jedno. Jeszcze ramiona jego czuję i słowa, co mi szeptał. HIPODAMIA Myślisz, by Achill miłość moją na pierwszym dniu rozstania deptał? DZIEWCZYNA A jednak cię trucizna truje zazdrości; — nie dbam o złość twoją. AGAMEMNON Jeźli to Achill był ten miły, co cię dziś gościł nocą, i jeźli twoich słów posłucha — powiodą cię doń sługowie. O co rozumu przewagą darmo się silą królowie: żeś ty zdeptała jego ducha powabem twego ciała. HIPODAMIA Jeźli to Achill był ten miły, co cię dziś pieścił nocą i tulił do piersi nagą — to patrzeć ino, jak wybieży we złotej swoich zbrój odzieży, i tegom ino chciała! AGAMEMNON Czego? HIPODAMIA By szedł przeciw twej woli. AGAMEMNON Zginie! HIPODAMIA A czyliż mu to zginąć pozwoli tylu tbrajnyeh królów i mężów!? AGAMEMNON Zginie — bo dziś żaden pomocą nie wybieży i nie sięgnie orężów. HIPODAMIA Niewolników to masz na smyczy? WRZASK / słychać / AGAMEMNON Skąd ten wrzask? DOZORCA DZIEWCZĄT Gawiedź krzyczy. AGAMEMNON / wychodzi do wrót / DOZORCA DZIEWCZĄT / za nim / HIPODAMIA Byłaś u niego? DZIEWCZYNA Nie wiem u kogo. HIPODAMIA Czy zastałaś innego? DZIEWCZYNA Samego. HIPODAMIA Czy był smutny? DZIEWCZYNA Wielce zadumany. HIPODAMIA Czy me imię wymówił? DZIEWCZYNA Powtarzał. Przez pierś, gdy się obnażał, wyryte miał w promieniach słońce. AGAMEMNON / wraca z pośpiechem / TŁUM / za nim się ciśnie / / uchylono płócien namiotu / WRZASK Hektor walczy!! AGAMEMNON / do Hipodamii / Patrz, tam śmiertelni gońce! Hektor pędzi złotego rycerza!! HIPODAMIA / patrząc poza namiot / W słońcu zbroje się świecą. AGAMEMNON Trupy z wozu się walą! HIPODAMIA Achilles!! Zbroja jego! / biegnie / AGAMEMNON Gdzie lecisz? HIPODAMIA Tam! do niego! / wskazuje Agamemnona / Radość z tych oczu bije. Niedoczekanie, byś mnie miał kochanicą. DZIEWKI Konie jakieś pędzą rzucone. HIPODAMIA Ksantus! — Lecą w stronę namiotu! Jak mnie wóz ten zabije, niech mnie z tym trupem spalą!! / wybiega / / ginie pod końmi przelatującego wozu / [XIX] W NAMIOCIE ACHILLESA ACHILLES / zadumany / TETYS / wchodzi / / otoczona chórem wodnic / CHÓR 1. O nie płacz dziecię rycerzu. Cóż tobie jedna kochanka? Zdobędziesz inną żołnierzu, inna przytuli cię branka. 2. Najdzie cię inna kochanka, dobędziesz inną żołnierzu, inna przytuli cię branka — o nie płacz dziecię rycerzu. ACHILLES O matko, idziesz strojna w wód dziwne obsłony. O matko, jak okrutnie jestem poniżony. TETYS Zwiastujęć, synu, tobie dnie twoje najbliższe. Będziesz sławą wyniesion nad męże najwyższe. ACHILLES Słowom twoim wierzyłem zawdy, matko miła. TETYS W bólu twoim najwyższa dla cię, synu, siła. ACHILLES Nie uwodzisz mnie chyba zwodną obietnicą? TETYS O dziecię, daj mi dłonie twe i przytul lico ku moim piersiom. ACHILLES / tuli się do matki / Bogini srebrzysta… TETYS Synu Peleusa, sława twoja wiekuista. ACHILLES Więc przez miecz będę sławny? TETYS Nadejdzie godzina, gdy miecz się stanie żagwią w ręku mego syna. ACHILLES Więc przez miecz będę sławny, gdy w gniewie zwyciężę? TETYS Najpierwszy z mężów Trojej pod ciosem twym lęże. ACHILLES Ja mam zabić Hektora?! Nigdy! TETYS Przez cię zginie. Ciebie jeno się lękać będzie w swoim czynie. ACHILLES Co mówisz? W jakim czynie Hektor mnie się strwoży? TETYS Gdy najmilszego z ludzi twych trupem położy. ACHILLES Kogo? CHÓR WODNIC Gdzie twoj druh? Czyli poszedł poić konie? Czyli źrebce paść na błonie? Czyli bawi się z dziewczyną? ACHILLES Czegóż się lękam? TETYS Przyjaźni dotrzymaj. ACHILLES / opędza się wodnicom / Precz przekląte widziadło! Zmora! TETYS Za miecz imaj! ACHILLES Zabrał mi moją zbroją i miecz! — TETYS Mścij się synu!! ACHILLES O matko, jakąż zemstą wołasz mnie do czynu?! TETYS / znika / ACHILLES Jako mgła się rozwiała. — Myśl to jeno moja. Wybiegną. Tam z daleka zalśni jego zbroja. / tętent wozu / / wybiega przed namiot / Konie same wracają — pobiegły do żłobu. / słychać go jak krzyczy: / …Któż się w bolu wije? Padł, przybiegł z wieścią, — AUTOMEDON / leży na ziemi u płócien namiotu / Włady,… Patroklos nie żyje. ACHILLES / dźwigając go / Spadł? Konie go poniosły? AUTOMEDON Nie. — Zabit. — Powleczon. ACHILLES Kto go powlókł? AUTOMEDON Tam leży, we krwi w szczerym polu. Pędziłem całą siłą — bo Hektor mnie goni, Hektor, który go zabił. ACHILLES Do broni! do broni!!! — Kto jest przy nim? AUTOMEDON Przy trupie nie było nikogo. Nikt koło nas nie walczył, patrzono z oddali. Nikt nie bieżał z pomocą. ACHILLES O nędzni i mali. Myślano, że to jestem ja w tej mojej zbroi. AUTOMEDON Myśleli, że ty giniesz, przyjaciele twoi. ACHILLES Podli! — Co prędzej zawróć. — Pij tu z tego kruża. Odzyskasz moc. / nawołuje do innych po za namiot / Przeprzążcie konie! / patrzy otworem w namiocie / Jakowyś mrok przesłania nadrzeczne wybrzeża. AUTOMEDON To Apollon, niechętny nam, Hektora strzeże i okrywa go chmurą. ACHILLES Rozegnam te chmury. Krwią Hektora opluję te Iljońskie mury, / ubiera się w zwykłą zbroję niepozorną / Trzymaj lejce. — Tarcz dajcie. Podajcie dziryty. I lecieć za mną pędem, łup będzie obfity. / burza / ANTILOCHOS / zdyszany wbiega / ACHILLES czego chcesz? ANTILOCHOS Wieść przynoszę. ACHILLES Już wprzódy przed wami nieszczęścia wieść czarnymi przybiegła skrzydłami. Precz. ANTILOCHOS Ajas odbił ciało i przegnał zwyciezcę. ACHILLES Niech Ajas weźmie zbroję. — Leć z wieścią o klęsce! Ja Hektora zabiję! — Ziem Trojej zaorzę!! Zamorduję!!! Hektorze, Hektorze, Hektorze!!! / wybiega / / dosiada wozu, wóz rusza / [XX] POD MURAMI. U ŹRÓDEŁ PALLAS / uzbrojona, biegnąc / Tam, tam, o widzisz go, biegnie w oddali! ACHILLES / sądzi, że ściga kogoś przed sobą / / uzbrojony biegnąc, krzyczy: / Zabiłeś przyjaciela, jedynego druha!! / przebiega / HEKTOR / uzbrojony wbiega / / przystaje / Przystanę — krew w gardło mi bucha. Owóż źródło. — Garść chwycę, ha, jak ukrop pali. / pije / Odetchnąłem. — Gdzież tygrys? Muszę go doścignąć; niech nie sądzi, żem stchórzył? PALLAS / przemyka się koło murów / HEKTOR / nie patrząc w tył, a pewny, że jest ktoś za nim / Pomóż tarcz mą dźwignąć. I powiedz tam wrotnemu, by wrota odemknął. PALLAS / zapada się / HEKTOR Przepadł? Wszak był ktoś tutaj? Czy Deifob? Czy widmo? Czyli mój to cień własny po murze się przemknął? Słońce pali. / biegnie w stronę, gdzie pognał był Achilles / Apollu, zawlecz niebo mrokiem. Czyimże to w śmierć jestem skazany wyrokiem? / grom / Znak mi dajesz. W tym znaku zwycięstwo się waży. — / z trwogą ciszej / Jeżelim kiedy twoich zaniedbał ołtarzy o Pallas… ACHILLES / wraca od strony, w którą pobiegł / HEKTOR Czekam na cię. Chcesz się mścić. Dostoję! ACHILLES Zabójco dzieci, zbrój się, grabarzu, zabiłeś! HEKTOR Odrzuć włócznię! Na noże walcz, dostoję pola! ACHILLES Strzeż się, gdy nieopatrznie włócznię wyrzuciłeś. Walczę włócznią, bo zabić jeno moja wola! / rzuca dziryt / HEKTOR / upadł na kolana, ugodzony w szyję / ACHILLES / patrzy / HEKTOR / gnie się ku ziemi, drżący / Ciało me oddaj ojcu, dzieciom i mej żonie. ACHILLES Wprzód ogniem cały Iljon zdobyty zapłonie! / wyrywa dziryt z rany Hektora / HEKTOR / omdlewa / [XXI] NA MURACH ILIONU PRIAM / biegnie z pośpiechem / GROMADA STARCÓW / otacza go, biegnąca za nim / / wszyscy patrzą kędyś w dół, poza mury / PRIAM / sute ubranie starczej swojej głowy zrzuca; pozrywał loki i tyarę / Synu! Synu! — Mój Synu! Już cię nie zobaczę! Już cię żywym nie ujrzę!! / zatrzymuje się / GROMADA NIEWIAST / biegnie z pośpiechem / / wszystkie patrzą kędyś w dół, poza mury / / wskazują / O tam, o tam! Już widzę! Wóz pędzi śród pyłu! ANDROMAKA / wpada, krzycząc / Okrutniku! — O widzę!! Tam! Ach! Wlecze trupa!!! GROMADA STARCÓW Obłok kurzawy przesłania wóz — konie. / przebiegają pędem / GROMADA NIEWIAST Pędzą, tam, dalej! tam — ku tamtej stronie! / przebiegają pędem / ANDROMAKA / stoi chwilę, słucha / / rozplątuje i rozrywa węzły bogatego ubioru głowy / Stójcie!! —- Ha! Wlecze trupa! Zabił! Okrutny! Straszliwy! / stoi nieruchoma z rękoma wzniesionemi / DZIECI / wbiegają / ANDROMAKA Dzieci, nie patrzcie tam! — Droga krwią ojca….!! DZIECI / krzyczą, płaczą / ANDROMAKA Ojcze!? Ach ojcze! — Zabójca, zabójca!! GROMADA STARCÓW i NIEWIAST / wracają pędem / Biegą tutaj. Zawrócił. — Wpadł. Przez rzekę goni! Przebrnął. — Tu pędzi. Ku nam, tu! — — Śmierć goni!! / odwracają się nie patrząc / / słychać tętent wozu daleki / ANDROMAKA / przechyla się przez mur / Zabójca! Zabójca! — Zabójca!! — Zabójca!!! / upada zemdlona / / tętent wozu tuż pod murami / GROMADA STARCÓW i NIEWIAST / krzycząc, lecą w stronę, ku której pędzi wóz / [XXII] NA POLU WALKI ACHILLES / uzbrojony / / w otoczeniu swoich domowników / / nad ciałem Patroklosa / AJAS / uzbrojony / Synu Peleusa. Chciałem w twej obronie… Za późnom przybył… ACHILLES / rękę podaje i ściska dłoń Ajasa / Synu Telamona. AJAS Za późno, na nic była już obrona. ACHILLES Ty oszczędziłeś mu hańby po skonie, żeś odbił ciało służalcom Hektora. AJAS I twoją zbroję. Tak bowiem sądzono, żeś ty wybieżał wyzywać Hektora i że to ciebie jego pocisk zwala. ACHILLES Mój przyjacielu, zejmij z niego stroje. AJAS / zdejmuje części zbroi z Patroklosa, którego podtrzymuje Achilles / ACHILLES Jak rany straszne i jakie okrutne. O drogi bracie mój, o mój kochany, jedyny synu, luby przyjacielu. — Skłamałeś, dziecko szlachetne. — Ojcze, mój ojcze, drogi rodzicielu, i cóż mi zbroje twe świetne? W nich to przyjaciel mój ginie. I cóż mi, matko nieśmiertelna Boża, że sławę do dom przywiozę zza morza, gdy w strasznym zyskałem ją czynie. Kogom ukochał, w krwi przede mną leży, przyjaciel jedyny miły. Kogom czcić pragnął i duchem doścignął, ręce go mściwe zabiły. Próżnom się myślą ku niebu wydźwignął, lot prześcigł moje siły. — — O, daj mi ciało, złóż tu na ramiona, niech go poniosę pod płótna. Młodości luba! O Śmierci okrutna. O dolo ty moja stracona. AJAS Mogęż pójść z tobą? ACHILLES O czemuż nie z nami —? Przyjm pocałunek wdzięczności za niego. / całuje ramię Ajasa / Zbroję weź dla się. — — My pójdziemy sami. AJAS Strój ten mnie dajesz — twój!? ACHILLES Za czyn szlachetny. Staniesz się godny i daru godniejszy niż ja. — Snadź dzieła skończyły się moje. Żegnaj mi w zdrowiu. — O nic już nie stoję i jedno w oczy te patrzę przymknione — sam ci jemu powieki przywarłem i widzę szczęście to moje zginione. O dziecko! — W tobie umarłem. / odchodzi, unosząc ciało Patroklosa / AJAS / nad porzuconą zbroją / Te płaty żyją. — Jakoż wezmę na się? Mówił, żem równy. — Stanę się godniejszy. Dzień ten mnie zbliżył ku niemu dzisiejszy, gdy nic już siła u niego nie waży, gdy duchem boskich dosięga mocarzy. Hej, za nim w pościg! / wiąże zbroję i zabiera / [XXIII] W NAMIOCIE ACHILLESA PRIAM / u stóp Achillesa / ACHILLES Gdyby na chwilę przede mną tu ożył, raz bym go drugi tym mieczem położył. PRIAM Gdybyś na chwilę wskrzesić go był zdolny, rzekłbym, że światem władasz, jak duch wolny. ACHILLES O władztwo się nie kuszę, nie głoszę się Bogiem. PRIAM Więc uznaj we mnie ojca, co kląkł przed twym progiem. ACHILLES Jesteś ojcem człowieka, co zabił mi brata. PRIAM Przed tobą gnę kolana, jak przed władcą świata. ACHILLES Chcesz ocalić od hańby syna. PRIAM A z nim ciebie. ACHILLES Coś rzekł? PRIAM Hektora sromem hańbisz siebie. Wróć mu cześć bohaterską. ACHILLES Dam mu ją na stosie Na stosie Patroklosa pozyszcze dym chwały. PRIAM Tak-że okrutne chcesz mieć bawisko w tym losie, który mu zdradne Bogi z dawna przeznaczały. Wiedz, że jeźli zgon jego z ich woli się zdarza, klątwa dosięgnie tego, kto zmarłych znieważa. Znieważyłeś i wlokłeś. ACHILLES Jako psa włóczyłem. PRIAM Na mękę moich oczu sam z wieżyc patrzyłem. Nasyciłeś twą zemstę. ACHILLES Niestety zbyt łatwo. Chciałbym cię płaczącego widzieć nad twą dziatwą. Wszystko, wszystko, co twoje, zaorać i złupić. PRIAM Przychodzę mego syna łzami mymi kupić. Ty sam przypomnij ojca i ludzkich dni koniec. — Wiesz, jak jest szybki Śmierć, jak lotny goniec. Nieszczęście nie zabiło mnie, ale mnie chowa dla jeszcze większych gromów, które padną, bym widział wszystko gruzem i popiołem i poznał Śmierć jedyną wielką, siłowładną, i z tą straszliwą Panią do uczty siadł społem wśród trupów — … gdy już ciebie nie stanie, mocarzu. ACHILLES Zabieraj twego trupa i idź precz, nędzarzu! PRIAM Oddałeś!!! — — O ty wielki. O wielki, szlachetny. Niech tobie Bóstwo stokroć czyn ten twój nagrodzi. Daj ucałować rękę. / ujmuje za rękę Achillesa i całuje / ACHILLES Ach… starcze. — Całuje. To jest ręka mordercy twojego Hektora. PRIAM Budujesz jego sławę, któryś zabił wczora. ACHILLES Puść mi rękę — ze wstydu krew bije do czoła. PRIAM Pójdziesz drogą, na którą Hektor cię mój woła! ACHILLES / rozchyla szeroko płócien namiotu / / woła do swoich / Niechaj mu dadzą ciało! —Królowi Iljonu pokłońcie się do kolan! — / do Priama / Idź precz. PRIAM Godnyś tronu. Dzisiaj tyś ponad innych wyrósł duszą Bogów. / patrzy chwilę na Achillesa / / wychodzi / LUD / zebrany przed namiotem / / bije pokłony Priamowi / ACHILLES Nie mam przyjaciół już i nie mam wrogów. LUD / zebrany przed namiotem rozstępuje się / ATRYDZI / wchodzą / MENELAOS Król królów cię odwiedza. / wskazuje Agamemnona / ACHILLES / nie patrząc / Przyszedłeś Atrydo. AGAMEMNON Przyszedłem — a po za mną inne króle idą. w pokłon przed twoją dolą i żalem. ACHILLES Za późno. / wchodzą wodzowie i rycerze mnodzy / MENELAOS Chcesz mówić, że ci ulgę niesiemy na próżno, że ciężko twemu sercu do nas nią przychylić i widzieć naszą litość. ACHILLES Mógłbym się omylić. Starcze — nie żądaj słowa — bo słowo mnie pali i ogień do lic wraca. — Wy jesteście mali. Może wy i mocniejsi — i ludy wam dane może od mych liczniejsze — ale wy za marni. Wyście przyszli nasycić wzrok wasz tych męczarni widokiem, które łzami mnie w gardło się cisną. — O, strzeżcie się — bo jedna moja złość, a miecze błysną. Bom nie zapomniał jeszcze mych krzywd i ucisku. Ulga mi jedna: w spólnym cmentarzysku. AGAMEMNON Przyznaję, żem pobłądził; przebaczysz, mój drogi. ACHILLES Wy przyjaciele moi — jedyne mnie wrogi AGAMEMNON Przecież z Troją nie pójdziesz, jeno pójdziesz z nami. ACHILLES Zginę, — bywajcie zdrowi — ostaniecie sami. MENELAOS Pytałem się wróżbitów i znam wróżbę twoją. ACHILLES A wiesz, jakie lekarstwa są, co rany goją serdeczne — te, co dusza z nich wolna wieczyście zapomina — i ciało rzuca, jako liście swe zrzuca drzewo za jesiennym chłodem: Że mnie tęsknota prze ku Śmierci głodem — za moim przyjacielem, jedynym mym druhem. Jego pomnę — i z nim się połączę mym duchem. Bądźcie zdrowi. — Oddalcie się — widok wasz boli. Oddalcie się… was nie chcę… na świadectwo doli. WSZYSCY / stoją nieporuszeni / / przybywają coraz nowi rycerze / ACHILLES Walczyć z nikim nie będę. — Krwi już tyle piłem. Nie chcę krwi. — Matko moja ty — za długo żyłem. Być może, że na walkę wynijdę — by zginąć. Już wiem dziś — że mym bólem najbardziej mi słynąć. Tym, co cierpię. Gdy los mię okrutny ograbił, gdy najmilszego druha mego Hektor zabił; śmierć zabójcy nie dała mi zemsty spragnionej i dziś widzę, że druh mój na próżno pomszczony. Że nie wróci już nigdy — i krew nic nie może, gdy dusza raz w tajemne zestąpi bezdroże nad ciemny Styks. — O matko — i ja tam pójść muszę. Tu mi tęskno. — Hektorze, zbudziłeś mą duszę! — Iljon w płomieniach zgore! — Dusza we mnie płonie. / pokazuje po za namiot / Hej! — Tam stos przyjaciela zbudowan wysoko! Hej! — Atrydo! Mykeński lwie! wytęż wzrok, oko i patrz! — Hej! sługi moje, zaprząc konie!! SŁUDZY / zaprzęgają konie / ACHILLES Usługę oddam druhowi ostatnią, a was na ucztę tę dziś spraszam bratnią. Co mam i co posiadam, wam to ostawuję. / wskazuje po nagromadzonych w namiocie przedmiotach / Podzielcie się, jak wartość swoją każdy czuje. Mnie już tych rzeczy nie trza. Tęsknię za czemś w dali. tęsknię. — tęsknota ta pierś moją pali… / wóz zajeżdża / Hej! Wóz po mnie zajeżdża, tam w piasek się ryje. Konie rżą. — — Przyjacielu, kogóż ci zabiję? AUTOMEDON / gdy chce wstąpić na wóz, aby ująć lejce, jakaś siła nie da mu dostąpić / / wybladły, wylękły przystępuje ku Achillesowi i całuje dłoń jego i uklęka… / ACHILLES / zwraca się i postrzega na wozie: / PALLAS / w czarnej zbroi ze srebrną egidą, z zapuszczoną przyłbicą / ACHILLES O Pallas! O Bogini. Tyżeś przyszła ku mnie. Będziesz wóz mój wodziła. Powiedziesz rozumnie. Ponad tłum polecimy, szybciejsi niż błyski. Prowadź mię. Teraz czuję, żem Bogom jest bliski. / głaska konie / Ksantus drży. Lot to będzie! jak lot Apollina. O matko, patrz ty na mnie, na twojego syna. / wstępuje jedną nogą na wóz / Żegnajcie! / wstąpił na wóz, wesoły / Patrzę na was półbogiem z wysoka. Naprzód. — Już przed oczyma świetlna zawierucha. Pallas!! — O Pallas, ponoś mego ducha!! PALLAS / zacina konie lejcami / / wóz rusza / WSZYSCY / patrzą w przerażeniu, jak wóz pędzi; w szalonym biegu skręca kilka razy dokoła stosu i jak się rozbija. / [XXIV] PRZED ŚWIĄTYNIĄ ILIONU KASANDRA / oddaje Troilusowi łuk i kołczan / Tą bronią jeno i tymi grotami może być Ilion zdobyty i przeto łuk i groty, chowane w świątyni, nigdy nie przejdą w ręce obce; są strzeżone. TROILUS Więc mają groty być w niebo puszczone na znak przymierza z Bogiem? KASANDRA Łucznik tu stanie przed progiem i po trzykroć ukłonem pozdrowi Boży dom. — Ty wtedy zejdziesz ku niemu, podasz mu łuk i kołczan przerzucisz przez ramię. Przybędzie ustrojony Centaur konny, na świętym Pozejdona rumaku, będzie miał słońce na kołpaku. I weźmie z twych rąk łuczysko Boga olbrzymie, i grotem w niebo się zmierzy, i cięciwy przygnie, i uderzy. A gdy grot w niebo uleci, ja bramę świątyni otworzę, by orszak wszedł. I to będzie znaczyło, że morski Bóg jest z nami w zgodzie. A resztę dnia naród spędzi w gospodzie na ucztach i wesołej zabawie. TROILUS Jeno to by mnie jedno cieszyło, żebym to ja wyrzucał tę strzałę. KASANDRA Nie masz dość silnych rąk, ty jesteś dziecko. TROILUS Więc po cóż mam tu być? KASANDRA Boś ty niewinny i masz w oczach czystość, i twój wzrok jest pogodnie patrzący, i żeś ty niewiedzący. Bo taki tylko może być wybrany, by łuk podawał i groty i patrzył w twarz łucznika, a nie tknięty był grzechem sromoty. Tak żąda narodu prawo. Ty jesteś pośrednikiem Boga. TROILUS Wszyscy będą się na mnie patrzyli, co ja zrobię — ? Ja jestem ciekawy, jak wysoko strzała poleci? KASANDRA Laokoon dawnymi laty łucznikiem bywał w tej zabawie. Dziś Boga klnie i swojej straty opłakuje, bo mu dzieci pomarły, bo je węże święcone oplotły uściskiem i pożarły. TROILUS Widziałem go wczora. KASANDRA Lat temu tyle, ile twego życia, jak uroczystość nie była święcona, odkąd węże wyszły z ukrycia i Laokoon przeklął Pozejdona. Nikt inny nie śmiał z koniem pójść i nikt nie chciał pozwolić, by jego dziecko łuk ten podawało u bram rozwartej świątyni, bo obawiano się Laokoona losu. / słychać muzykę / POSPÓLSTWO / wbiega / / otaczając / ORSZAK POZEJDONOWEGO KONIKA / muzyka / KASADRA / kołace do wrót świątyni / DIOMEDES / przebrany, ustrojony w orszaku Pozejdona / / zbliża się ku Odysowi / Co ona robi? ODYS / skłania się w ceremonialne ukłony / / to znów trójzębem tłum przegania / / ustrojony z medyjska, jako Pozejdon na drewnianym koniku / / tak zaś jest, że jeździec dźwiga sam na szelkach ów tułów koński, na którym niby harcuje / Puka, by ten stary otworzył. Upatruj sobie tych, których trza, byś pierwszych położył trupem, skoro ja wezmę łuk z rąk chłopaka. / muzyka / KASANDRA / pod wrotami świątyni, zaniepokojona / Stójcie Trojanie! WSZYSCY Drzwi rozwalić!! / rozbijają drzwi świątyni / ODYS / kłania się trzykrotnie Troilusowi / TROILUS / zarzuca mu kołczan przez ramię / / podaje mu łuk / ODYS / wyrzuca grot w niebo / KASANDRA / przerażona, we wrotach świątyni / Stójcie Trojanie!! — Węże!! Trup tam leży, ujęty wężów okropnym uściskiem. Nie patrzcie! zamknąć wrota!! / do Troilusa / Uciekaj dziecko! ODYS / zmierza się; godzi grotem w Troilusa / ORSZAK POZEJDONA / rzuca się na Trojańczyków, mordując / ODYS / wyrzuca groty i od wrót świątyni mierząc, zabija mężów / KASANDRA / nad upadłym Troilusem / Kona! Kona! Kona! Laokoonie, wróżba twa spełniona! / ucieka / / z daleka jeszcze grają fletnie / ODYS / bije grotami w tłum. / [XXV] W DOMOSTWIE PRIAMA PRIAM / w otoczeniu całej rodziny, pogrążony w głębokiej zadumie / REZOS / wchodzi / / staje po chwili bezradny / PRIAM / po chwili dopiero dźwiga się z miejsca / / podchodzi do Rezosa zdziwiony / REZOS Raz oto pierwszy ręce twoje ujmuję w uścisk powitalny, witaj, monarcho. PRIAM Witaj mężu. Miło mi twarz twą ujrzeć znowu i znów do piersi mej przycisnąć tę dłoń — wczorajszy gościu miły. REZOS / nie rozumiejąc / Tak, to pragnieniem tylko było, by jeszcze wczora zajść w te progi; lecz mnie inaczej darzą Bogi. Namioty Greków mię więziły po czas, aż Jutrznia weszła błysnąć. PRIAM / zastanawia się / Dziwna dłoń twoja jest w ujęciu. Witając, chwytasz w pół tułowu i skroń ku mojej chylisz twarzy…? REZOS Gdy przyjaciela Bóg nadarzy, to ojce moi we zwyczaju tak go witają. PRIAM Czemuż wczora z daleka tylko na kolana padłeś przede mną, kryjąc lico — ? REZOS / marszczy brew / Nie kryłem nigdy lica chustą przed nikim — jeno w świętym chramie. Przywiodłem świętość waszą w miasto i tam ostawiłem przy bramie, gdzie lud się zebrał wesoły i będzie strzegł ofiary; by jak było rzeczno, ofiarą sojusz uświęcono. PRIAM / niechętny / Weź miejsce twoje znajome, gdzieś z nami siedział wczora. Ostaniemy tak w zadumie do późnego gwiezdnego wieczora. Niech nikt nie przerywa wrzawą ani okrzykiem spokoju i ciszy, którą Bóg zseła. / zasiada / REZOS / stoi / PRIAM / po chwili patrzy na Rezosa / REZOS Wskaż mi miejsce. PRIAM Wskazałem je wczora. Cóż głos się twój załamał? Czyżbyś ty kłamał? REZOS Idę prawdą. Dla prawdy walczę. Czemuż wy mnie podstępnie pytacie — ? Czyż wy kłamiecie — ? PRIAM Zuchwalcze! REZOS Jedyny ty mąż żywy na którego nie porwę za nóż, choć mnie twój język lży. PRIAM Mącisz nasz spokój — — I wszystko, co mówisz ty, jest dziwne — inaczej zgoła wydałeś mi się wczora. Cóż dziś obejście twoje i ruchy szorstkie i niehamowne, i oczy takie błyszczące niepokojem…? REZOS / po długiej chwili / / nagle / O wasze życie!! / po chwili / O kim, wy to, monarcho, mówicie? Raz oto pierwszy dziś tu stoję gościem wśród was. PRIAM Tę samą zbroję miałeś na sobie wczora i zapinki te same, i szaty. REZOS Te mi właśnie wczora ze mnie zdarto i jako żebraka puszczono przed namiot Agamemnona, gdzie mnie jako waszego posła i zakładnika ugoszczono. A dziś rano — Achajów straże złodziei onych wychwytały, którzy moje ukradli ubiory i ubiory moje mnie zwrócono. I otom jest w szatach moich przed wami. PRIAM / zrywa się / Oszuście!! / do swoich / Imajcie mieczów. To nie on, co wczora był z nami. Wszakże mamy w stajniach twoje konie i wozy twoje złociste. REZOS O potęgi światła, wiekuiste! Wszakże konie me wczora skradziono i to pewno z waszego rozkazu! O królu! Tobie szedłem z pomocą i ty na mnie wysłałeś zbrodniarzy, którzy zdradą opadli mnie nocą, mnie i dziewczę to o cudnej twarzy, które zbójcę porwali przemocą. Więc ci zbójce to wy, królowie — —?! PRIAM To jawne! — Z Atrydą jest w zmowie! Otoczcie go mieczami! To nie on, co wczora był z nami! / dobywa miecza / PRIAMIDZI / biorą za miecze / REZOS / dobywa miecza / / nagle opanowuje wszystkich trwoga / / długa chwila milczenia / / nagle słychać: / KRZYK KASANDRY Puszczaj! Puszczaj! Płomienie!! WSZYSCY / stoją, jak skamieniali, słuchają / POLIKSENA / nieśmiało / Kasandry to zwodnicze wieszczenie. KRZYKI / łuna pożaru / / łomot za drzwiam / WSZYSCY / chowają się wylękli w kątach izby / PRIAM i REZOS / na swoich miejscach z dobytymi mieczami / ODYS / w zbroi ukazuje się we drzwiach / / na czele swoich towarzyszów / / w jednej chwili izba jest opanowana / REZOS Odjętą będzie od was wieki ręka Boża, żeście się zbójeckiego jęli wszyscy noża. Łamiecie mir! W świadectwo wzywam. Boga wód. Przeklęte wodze wy i naród wasz, i lud. ODYS Stawaj do walki! REZOS Nie walczę z podłymi. Służalcze ziemi, rzeź spraw nad świętymi. ODYS Czas widzę zda się, byś zmilkł usieczony. REZOS Siłą wieczystą ostanę pomszczony. Stawaj do walki. Niech się spełni dola! ODYS Ja z woli Bóstwa idę, gdzie mnie wola. / uchylił się przed włócznią Rezosa / Rzuciłeś włócznią! — Więc zmierz się na miecze! DIOMEDES / zmierzył się łukiem ku Rezosowi / REZOS / ugodzony grotem Diomedesa / Grot! ODYS Łuk Posejdona! Ha, krew z rany ciecze! / pochyla się nad Rezosem / Śmierć twoja była konieczna… człowiecze. Myślałem, że ty Boży — i już drżałem w lęku, jeźli moc Boża zjawi się w twym ręku. REZOS Wiedz, że moc Boża jawi w mej duszy, Przekleństwo Boga ciało twoje skruszy. / umiera / ODYS Cokolwiek będzie, przyjmę mękę godnie. Spełniłem dzieło. Wiem, że spełniam zbrodnie. / głosem podniesionym / Zarzezać męże! — Niewiasty ocalić. Śmierć królem naszym! Mordować, ciąć, palić!!! AGAMEMNON / staje we drzwiach na czele swoich / / w głębi pożar / AGAMEMNON / wszedł na izbę / Dzięki Odysie u usługi twoje. Dziś oto jako pan Iljonu stoję. / wskazując Priamidów / Biorę w opiekę tych ludzi. MENELAOS Spokojni, przychodzim tutaj zwycięzcy. — Niech zbrojni wszelką broń złożą. — Darzym was pokojem. Przestać możecie na tem słowie mojem. Orężne walki i zbójcza chuć syta. Troja dziś twoja ogniami spowita. Mocarzu-starcze. — Życiem was obdarzę. Niech choć tym słowem zdrady zbrodnię zmażę. PRIAM / milczy / ODYS / do Menelaosa / Zaiste wielkie słowa łatwo płyną. — Ci na których nie patrzysz… / wskazuje ku miastu / Tam za ciebie giną. MENELAOS Których Bóg zechce, ocali lub zgnębi. / do Odysa / Mnie posłuszeństwo jesteście powinni. Spryt wasz oceniam. — Ostańcie bezczynni. Z wszelkich zdobyczy część wam się wyznaczy. Lecz tu ja rządzę — głos wasz nic nie znaczy. HEKABE / z niewiastami przypadła da nóg Menelaosa / Jesteśmy oto stado gołębi błagalnice u twoich kolan. Twoja wola nas ocali lub zgnębi. Oto patrzaj na nasze dziewice. Wszystkie zabierz złote skarbnice, ostaw życie — niechaj z wami żyją! / do Priama / / ciągnąc go za skraj szaty / Klęknij stary przed ich siłą… PRIAM / nie poruszony / Przed czyją —? [XXVI] NAD SKEJSKĄ BRAMĄ PARYS / do gromady zbrojnych / Do broni! Nagotujcie łuki i kamienie miejcie pogotowiu! DEIFOBOS / patrząc ku księżycowi / Nie rozumiem, czemu bieg się inaczy, czemu tarcza złocista przygasa — ? PARYS Czekać będziemy gwiazdy, z mieczmi dobytymi w obronie. Wiedzcie, że jeźli tych skroni nie uwieńczy gałązka wawrzynu, do trupów zlecą się kruki, do trupów zlecą się sępy. Do walk się gotujcie, do czynu! Ten muru kawał obronny, te strzępy Iljonu, ten gruz ostatni; tu ostatnie nasze schronisko i kres abo zwycięstwo nasze, od waszych zależne dłoni, i kres abo sława blisko! DEIFOBOS Tam wrzawa w uszy mi dzwoni. Czy widzisz, jako biega pod mury i jako całe nad Skamandrem błonie pełne koni, pełne koni i strojnych rycerzy — ? PARYS Albo ich złupim z odzieży, abo Śmierć tu będzie władnąca. / klęka / O gwiazdo! O ty nieblednąca! Znijdź ku mnie w ostatniej dobie. Oto otoczon rycerzmi w modły się skłaniam ku tobie, jako modliłem się co dnia. Zejdź ku mnie jak pochodnia, ty, któraś miłość w mej piersi miłością zapaliła płomienną. Zestąp nad bramę tę, boska, niech trud się mój złamie i troska, trud i troska o moich! O, dla tych zachwytów twoich nie zapomnij twojego pasterza! DEIFOBOS Łuna się pożaru rozszerza. Oto świątynia w czarnym dymie; w kłębach, co jej czoła sięgły. Patrz — na palące węgły, ze wszech stron owite dymem pożaru. PARYS / klęcząc w modlitwie / Ty mocą twojego czaru daj moc piorunom!! / wstając / Do broni! — Stawajcie za mną! DEIFOBOS Bieży człowiek — zda mi się ze dworu mego ojca, starego rodzica. SŁUGA / który przybiegł od strony grodu / Rzeź sprawili! — / do Parysa / Pasterzu, nakryj twej twarze. Słowem cię strasznym uderzę. Skonali pod toporem, pod nożem, klnąc twoje imię przeklęte i zwąc karaniem bożem moce twych czarów nieświęte, iżeś śmiał Bóstwo gwieździste wlec w twoje łoże człowieka, że kara dla cię już bliska, że klątwa już niedaleka, co sięże ciebie — przychodnia. PARYS Psie! — We krwie tej, co cię opłucze, świeć mi się jak pochodnia w pożarnej łunie. / zabija sługę / / do rycerzy / Za tarcze! Dzielnie bić! — Z wami wystarczę! / walka / DEIFOBOS / tuż obok Parysa walczący / / godzi go z tyłu oszczepem / PARYS / pada ugodzony oszczepem / ATRYDZI / na czele swoich rycerzy wkraczają / / mordują opornych rycerzy Parysowych / / stoją chwilę, jako zwycięzcy / AFRODITE / zstępuje po promieniu / / w szacie z gwiazd / / idzie, jak senna / / szuka kogoś przed sobą / / przechodzi w kierunku grodu / JEŃCY TROJAŃSCY / patrzą na nią / 1 CHÓR Gdzie idzie? 2 CHÓR Poszła w jego łożnice. 1 CHÓR Czy widzicie, idzie jak senna —? 2 CHÓR To ona jemu miłośnie życie czyniła, Bogini gwiazd promienna, że nocą szła ku niemu skrycie, a gdy gwiazda zaświtała jutrzenna, dom porzucała i łożnice, unosząc w szatach tajemnicę miłości. 1 CHÓR Patrzcie, wraca. 2 CHÓR Patrzcie, około siebie szuka. AFRODITE / wraca / 2 CHÓR Czy widzicie, jak się uśmiecha —? 1 CHÓR Pragnie; miłości snać niesyta. 2 CHÓR Czy ona widzi? 1 CHÓR Nie, nie widzi. 2 CHÓR Jakaż to poza nią świta gwiazd — świetlana droga. 1 CHÓR Oto widzicie przed sobą Boga, który postać bierze człowieka i z błękitów podniebnych ucieka. 2 CHÓR Błąka się. 1 CHÓR Przystaje i czeka. Zdaje się zawiedziona. Jakże się dziwno uśmiecha. Snadź nie wie, że kochanek jej kona. 2 CHÓR Tu idzie — nie widzi trupa. 1 CHÓR Postrzegła — ze wstrętem się cofa. 2 CHÓR Znika za węgłem słupa. 1 CHÓR We światłach groźna wraca. 2 CHÓR Oczy jej błyskawice, górą! Zemstą dysze! — Straszliwa. Upadajcie do ziemi twarzą. Jej oczy piorunem rażą. 1 CHÓR Kochanka szuka, płonie. z szat się rozdziewa nieskromnie. AFRODITE / porusza ustami / Do mnie, do mnie, pójdź do mnie. 2 CHÓR Słyszycie, jak się żali? AFRODITE / porusza ustami / / szept, ledwo dosłyszalny / Przyjdź, ciało mię pali. Mężu, przyjdź — przeklnę Ziemię, świat wasz cisnę w płomienie, zabiję piorunami. Moc moją Bożą odsłonię. Kochanku, za jednę tę noc, gdy duch mój ciałem płonie przeklęty — bierz ciało w miłosnym czynie, bo świat ogniem zatopię, bo wszelki żywot spalę…. WSZYSCY / w trwodze upadają przed Boginią / 1 CHÓR Szaty zdejmuje — zrzuca — lwica! Okropne oczu błyski — porażą błyskawice. Nie patrzcie w lica. Bogini Afrodite!!! AFRODITE / wpół odsłoniona z szat / MENELAOS Ja was ocalę! — / biegnie ku niej z mieczem / / by ją ciąć / / spojrzał / / miecz wypada mu z dłoni / AFRODITE / zwrócona ku niemu twarzą / / patrzy nań / MENELAOS / w przerażeniu / Helena! Helena! Helena! AFRODITE / jej oblicze znów się składa do uśmiechu / GRECY Helena!! ----- Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, dostępna jest na stronie wolnelektury.pl. Wersja lektury w opracowaniu merytorycznym i krytycznym (przypisy i motywy) dostępna jest na stronie http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/wyspianski-achilleis. Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fundację Wolne Lektury. Wszystkie zasoby Wolnych Lektur możesz swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać pod warunkiem zachowania warunków licencji i zgodnie z Zasadami wykorzystania Wolnych Lektur. Ten utwór jest w domenie publicznej. Wszystkie materiały dodatkowe (przypisy, motywy literackie) są udostępnione na Licencji Wolnej Sztuki 1.3: https://artlibre.org/licence/lal/pl/ Fundacja Wolne Lektury zastrzega sobie prawa do wydania krytycznego zgodnie z art. Art.99(2) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Wykorzystując zasoby z Wolnych Lektur, należy pamiętać o zapisach licencji oraz zasadach, które spisaliśmy w Zasadach wykorzystania Wolnych Lektur: https://wolnelektury.pl/info/zasady-wykorzystania/ Zapoznaj się z nimi, zanim udostępnisz dalej nasze książki. Tekst opracowany na podstawie: Stanisław Wyspiański, Achilleis. Sceny dramatyczne, druk. Uniw. Jag., nakł. autora, skład w Księgarni Gebethnera, Kraków 1903. Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Wojciech Kotwica, Paweł Kozioł. Publikację wsparli i wsparły: Sławomira Wiśniewska, Szymek Bartosz, Tomasz Rusek, Leszek Judycki, asotwock, sroczka, Annmaz6, Special Agent Dale Cooper. ISBN-978-83-288-2943-5