Jan KochanowskiTrenyTren XIV. (Gdzie te wrota nieszczęsne, któremi przed laty…)[1]

    1
    Gdzie te wrota nieszczesne[2], któremi przed laty
    Puszczał sie w ziemię[3] Orfeus[4], szukając swej straty,
    Żebych[5] ja też tąż ścieżką swej namilszej córy
    Poszedł szukać i on[6] bród mógł przebyć, przez który
    5
    Srogi jakiś przewoźnik wozi blade cienie[7]
    I w lasy niewesołe cyprysowe[8] żenie[9].
    A ty mię nie zostawaj[10], wdzięczna[11] lutni[12] moja,
    Ale ze mną pospołu[13] pódź[14] aż do pokoja[15]
    Surowego Plutona[16]: owa[17] go [to] łzami,
    10
    To temi żałosnemi zmiękczywa[18] pieśniami,
    Że mi moję namilszą dziewkę jeszcze wróci,
    A ten nieuśmierzony[19] we mnie żal ukróci[20].
    Zginąć ci mu nie może; tuć sie wszystkim zostać,
    Niech sie tylko niedoszłej[21] jagodzie da dostać[22].
    15
    Gdzie by[23] też tak kamienne ten Bóg serce nosił,
    Żeby tam smutny człowiek już nic nie uprosił.
    Cóż temu rzec?[24] Więc tamże już za jedną drogą[25]
    Zostać, a z duszą zaraz[26] zewlec[27] troskę srogą.

    Przypisy

    [1]

    W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Trenach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]

    [2]

    wrota nieszczesne — były one nieszczęsne, gdyż ci którzy przez nie przechodzili byli nieszczęśliwi, gdyż pozbawieni największego dobra: życia. [przypis redakcyjny]

    [3]

    Puszczał sie w ziemie — wyprawiał się w głąb ziemi, w drogę pod ziemię. [przypis redakcyjny]

    [4]

    Orfeusz — w mit. gr. poeta tracki, który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła jego żona Eurydyka udał się do podziemi i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wyjdą na ziemię. Kiedy już mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła. Ogromny żal Orfeusza po powtórnej stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie jednej z orgii z okazji bachanaliów rozerwały go na strzępy. [przypis redakcyjny]

    [5]

    żebych (starop.) — żebym. [przypis redakcyjny]

    [6]

    on* — tu: ten. [przypis redakcyjny]

    [7]

    bród (…) przez który/ Srogi jakiś przewoźnik wozi blade cienie — srogi przewoźnik: Charon. [przypis redakcyjny]

    [8]

    cyprys — drzewo żałobne, poświęcone przez Rzymian Plutonowi, ponieważ raz ścięte nie odrasta; uważa się, że było kiedyś używane do wyrobu trumien; Grecy i Rzymianie kładli do trumien gałązki cyprysu; jest to drzewo cmentarne. [przypis redakcyjny]

    [9]

    żenie (forma starop.) — gna, pędzi. [przypis redakcyjny]

    [10]

    nie zostawaj — nie zostawiaj, nie opuszczaj. [przypis redakcyjny]

    [11]

    wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

    [12]

    lutni (starop.; W. lp) — lutnio. [przypis redakcyjny]

    [13]

    pospołu (daw.) — razem, wespół (por. rzadko już używany wyraz społem: razem). [przypis redakcyjny]

    [14]

    pódź (forma starop.)— pójdź, chodź. [przypis redakcyjny]

    [15]

    do pokoja (forma starop.) — do pokoju. [przypis redakcyjny]

    [16]

    Pluton — w mit. rz. władca świata podziemnego, syn Saturna, brat Jupitera i mąż Prozerpiny (gr. Persefony). [przypis redakcyjny]

    [17]

    owa (starop.) — słowo wyrażające możliwość, że coś się stanie. [przypis redakcyjny]

    [18]

    zmiękczywa (forma starop., tzw. liczba podwójna) — zmiękczymy (ja i moja lutnia). [przypis redakcyjny]

    [19]

    nieuśmierzony (starop.) — taki, który nie da się uśmierzyć, opanować. [przypis redakcyjny]

    [20]

    ukrócić — zmniejszyć, powstrzymać. [przypis redakcyjny]

    [21]

    niedoszły (starop.) — niedojrzały. [przypis redakcyjny]

    [22]

    dostać* (starop.) — dojrzeć. [przypis redakcyjny]

    [23]

    gdzieby (starop.) — jakżeby, niepodobna by. [przypis redakcyjny]

    [24]

    Cóż temu rzec? (starop.) — co na to powiedzieć; pytanie retoryczne, sugerujące bezradność. [przypis redakcyjny]

    [25]

    za jedną drogą — jednocześnie. [przypis redakcyjny]

    [26]

    zaraz* — jednocześnie, za jednym razem. [przypis redakcyjny]

    [27]

    zewlec (starop.) — zrzucić, zdjąć. [przypis redakcyjny]