Jan KochanowskiTrenyTren VI. (Ucieszna moja śpiewaczko, Safo słowieńska…)[1]

    1
    Ucieszna moja śpiewaczko, Safo[2] słowieńska[3],
    Na którą nie tylko moja cząstka[4] ziemieńska[5],
    Ale i lutnia[6] dziedzicznym prawem spaść miała;
    Tęś nadzieję już po sobie okazowała,
    5
    Nowe piosnki sobie tworząc, nie zamykając
    Ustek[7] nigdy, ale cały dzień prześpiewając[8],
    Jako więc lichy[9] słowiczek w krzaku zielonym
    Całą noc prześpiewa gardłkiem[10] swym ucieszonym[11].
    Prędkoś mi nazbyt umilkła, nagle cię sroga
    10
    Śmierć spłoszyła, moja wdzięczna[12] szczebiotko[13] droga.
    Nie nasyciłaś mych uszu swymi piosnkami
    I tę trochę teraz płacę sowicie[14] łzami.
    A tyś ani umierając śpiewać przestała[15],
    Lecz matkę ucałowawszy, takeś żegnała:
    15
    «Już ja tobie, moja matko, służyć nie będę
    Ani za twym wdzięcznym stołem miejsca zasiędę;
    Przyjdzie mi klucze położyć, samej precz jechać,
    Domu rodziców swych miłych wiecznie[16] zaniechać[17]».
    To, i czego żal ojcowski nie da serdeczny
    20
    Przypominać więcej, był jej głos ostateczny[18].
    A matce, słysząc[19] żegnanie tak żałościwe,
    Dobre[20] serce, że od żalu zostało żywe.

    Przypisy

    [1]

    W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Trenach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]

    [2]

    Safo (a. Safona) (VII–VI w. p.n.e) — najsłynniejsza starożytna poetka gr. mieszkająca na wyspie Lesbos. [przypis redakcyjny]

    [3]

    słowieńska (forma starop.) — słowiańska. [przypis redakcyjny]

    [4]

    cząstka — tu: część, która się komuś należy w wyniku dziedziczenia. [przypis redakcyjny]

    [5]

    ziemieński (forma starop.) — ziemiański, szlachecki; cząstka ziemieńska: dziedziczna część posiadłości szlacheckiej, ziemskiej. [przypis redakcyjny]

    [6]

    lutnia — instrument muzyczny strunowy w kształcie gruszki o dnie wypukłym, popularny zwłaszcza w XV-XVII w.; tu: symbol sztuki poetyckiej. [przypis redakcyjny]

    [7]

    ustka — zdr. od: usta, rzadko spotykane, dziś: usteczka. [przypis redakcyjny]

    [8]

    prześpiewając — przyśpiewując. [przypis redakcyjny]

    [9]

    lichy* (starop.) — mały. [przypis redakcyjny]

    [10]

    gardłko — zdr. od: gardło; dziś: gardełko. [przypis redakcyjny]

    [11]

    ucieszony* (starop.) — przynoszący radość, przynoszący pociechę, uciechę. [przypis redakcyjny]

    [12]

    wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

    [13]

    szczebiotka — warto zauważyć, że wyraz szczebiotać w odniesieniu do ludzi miał zwykle nacechowanie negatywne, a pozytywne w odniesieniu do śpiewu ptaków i mowy dziecinnej. [przypis redakcyjny]

    [14]

    sowicie — obficie, bogato, dużo. [przypis redakcyjny]

    [15]

    ani umierając śpiewać przestała — składnia z „ani” i orzeczeniem niezaprzeczonym (podobna jak w jęz. ang.) była dosyć popularna w XVI w.; dziś w jęz. pol. zasada podwójnego przeczenia. [przypis redakcyjny]

    [16]

    wiecznie — na wieki. [przypis redakcyjny]

    [17]

    zaniechać* (starop.) — opuścić; Już ja tobie, moja matko (…) zaniechać: fragment ten wiernie odpowiada charakterowi ówczesnych polskich pieśni weselnych (pożegnanie domu rodzinnego przez pannę młodą). W folklorze polskim pieśń pożegnalna panny młodej była leksykalnie bliska (są tu liczne analogie) pieśniom żałobnym. Istnieje teoria, że mamy tutaj do czynienia z aluzją do pożegnania Antygony z mieszkańcami Teb w tragedii Sofoklesa. [przypis redakcyjny]

    [18]

    ostateczny* — tu: ostatni. [przypis redakcyjny]

    [19]

    słysząc (starop. forma imiesł.) — słyszącej. [przypis redakcyjny]

    [20]

    dobre* — tu: zdrowe. [przypis redakcyjny]