Piotr Sommer Pamiątki po nas Spóźniony list Och, dziadku César, dlaczego nie poczekałeś na mnie? Wystarczyłoby jedno spojrzenie dziecka i wiedziałbym dzisiaj, że mogę, że mam prawo przypominać sobie twoją twarz, bo ją widziałem naprawdę Zdjęcia są stare i martwe, a opowiadania matki coraz rzadsze. Wystarczyłoby jedno zdanie, powtórzono by mi je, na pewno. Wiesz, wuj Marcel, kiedy tam byłem pierwszy raz, narysował mi całe drzewo genealogiczne (ja też chciałem mu narysować, ale było mi wstyd: mama, babcia — babcię zresztą miał, bo była twoją żoną — ojciec, i Chaim, i Fajga, jego rodzice, o których, podobnie jak o nim, nic nie wiem do dziś — i to wszystko), a ja patrzyłem i patrzyłem zdziwiony, że znalazłem się na tej dużej kartce, tuż pod mamą i że w jednej rodzinie może być tyle ludzi. Ty byłeś oczywiście o wiele wyżej i głębiej. Wszyscy mówili o tobie z szacunkiem i miłością, i czułem że miałeś artystyczną duszę, i byłem dumny. Myślę, że w porządnej francuskiej rodzinie w tamtych czasach ożenić się z Żydówką też nie było łatwo, i to w dodatku w kraju z którego został tylko język (chociaż przyjaciel mówi że tylko forma „pan” i ganki). Mama opowiadała, że były dwie uroczystości ślubne — cywilny nie był chyba jeszcze zbytnio popularny? — ach te kompromisy dla wspólnego dobra i niezadrażniania stosunków, co? A jak wróciłeś z wojny to podobno kazałeś babci zrobić jajecznicę z dwudziestu jaj. Zawsze mi to okropnie imponowało. Myślę, dlaczego ty, a nie ten drugi, ojciec ojca, o którym nie wiem nic zupełnie — nie wiem, czy można o kimkolwiek tak bardzo nic nie wiedzieć — ponad to że żył, miał żonę, imię i nazwisko, i że musiał coś robić. A więc byłoby nawet łatwiej pisać o nim, do niego, niż do ciebie. Mógłbym się stworzyć, wybudować od początku. To by dopiero były emocje! Czy Łódź wtedy też była taka ponura? Wziąłbym cię oczywiście tutaj, do Otwocka, i pokazał dokładnie to miejsce gdzie nie ma nic do pokazania, opowiedział. Może i stąd się wszystko wzięło: nie było gdzie iść, co oglądać, trzeba było siedzieć po domach, co najwyżej patrzeć przez okno — pięćdziesięcio-, sześćdziesięcioletnie drewniaki, jedno dwa piętra trzeszczących schodów, na podwórkach otwarte doły i zdechłe koty, i piłka, która zawsze wpada dzieciom do śmieci, trochę obdartych sosen, kałuże, albo ciemne wyschnięte plamy po kałużach, bielizna na sznurku. To wszystko — przez okno, a w środku kaflowy piec, łóżko, kwadrat piwnicy na podłodze i zbrą- zowiałe pasmo słońca, co usiadło pod szafą; kurz. Moi tutaj przyjaciele nic o tobie nie wiedzą, a może i wspomniałem kiedyś o legii honorowej, wąsatym lieutenant, Verdun i Sommie, ale to najwyżej raz i pewnie tylko jednemu albo dwóm, nie pamiętam komu. A jeśli nawet coś z tego zapamiętali, pewnie myślą, że chciałem się pochwalić, kto wie? A może naprawdę to jest dorabianie sobie genealogii? Najbardziej to mi potem było wstyd że nie nauczyłem się twojego języka. Może mama zaczęła mnie uczyć za wcześnie, kiedy wolałem wziąć przylepkę i iść na podwórko (czy tak już musi zostać? Colette raz powiedziała, że mógłbym mówić całkiem dobrze). Na podwórku dzieci też mi o tym przypominały, wołały *piot-huź, piot-huź*, jakby wiedziały i koniecznie chciały się tym ze mną podzielić, że przyjechałeś z Francji. Ale wkrótce zrozumiałem, że szło o inny kraj, to znaczy o innego dziadka. (Nie wiem, jak to się stało, że one wiedziały wtedy o tym lepiej ode mnie. ) Ale nie chcę winić matki, sam zmarnowałem jeszcze niejedną okazję. Och, dziadku César, dlaczego nie poczekałeś na mnie? Twój prawnuk nie ma jeszcze trzech lat, a jednak gdybym teraz umarł, chyba by pamiętał już coś ze mnie. Więc wystarczyłoby chociaż kilka lat życia więcej, zupełnie nowy świat którego musiałbyś się znowu uczyć, te dziesięć lat, powiedzmy: koniec wojny, Stalin, a w domu zięć, który nie skończył bodaj czterech klas w chederze, kuśnierz, i wreszcie ja, w siedem lat po twojej śmierci. o wykształceniu ojca mama wolała mi nie mówić, było jej wstyd, przed tobą wstyd być może byłby jeszcze większy. Babcia nie lubiła go podobno, ja nie mam stosunku, nie wiem czy tylko sami ludzie ponoszą winę za nieszczęśliwe małżeństwa. (Pamiętam, raz mi zrobił kogel-mogel, ale obiecał dać, gdy powiem, że wolę go od matki, nie wiem, czy ona to pamięta, ja pamiętam ten wstyd.) Jest maj, parę dni temu spadły pierwsze większe deszcze. I nawet każda kropla ma swoją prehistorię, która pozwala jej przybrać własny kształt. Wiesz, czasem mi się zdaje, że jestem zbitką gestów, które mnie przekonały, słów, które jakimś cudem zapamiętałem i czym prędzej schowałem do ręki żeby nie uciekły, i paru milczeń których nie umiem. Po co ja to robię, no właśnie, po co? W gruncie rzeczy nie ma mnie dla ciebie jeszcze bardziej niż ciebie dla mnie, choć ja przynajmniej wiem, że byłeś i że umarłeś. Po co ja piszę ten list, ten wiersz, to czy ja wiem co, który chce mnie otworzyć z kilku stron jednocześnie. Być może on powinien znaleźć sobie jeszcze tylko jakiś naturalny koniec i nie marudzić dłużej. Zawiesić cię w ramce wspomnień na ścianie, jako twój domniemany portret (razem z tą jajecznicą z dwudziestu jaj, powiedzmy, czy inną wyłudzoną historyjką), ale on nie chce, on chce przez chwilę jeszcze kontynuować temat, jakbyś naprawdę był tylko literackim pretekstem, na tyle pojemnym, by mówić o wszystkim. Wiesz, przejeżdżałem dzisiaj obok babci, to znaczy obok was ja (wybacz, ale dopiero teraz uzmysłowiłem sobie, że jeśli groby nie zostały pomylone, jesteście tam razem), było już ciemno, wziąłem taksówkę, żeby zdążyć na sen dziecka, którego nie widziałem tydzień. Jechałem wzdłuż muru oddzielającego martwych od żywych i nie wiedziałem, czy wierzyć w życie pozagrobowe, czy nie. Czy to na pewno nasze dzieci przenoszą nas dalej? Jakiś ślad powinien zostać odciśnięty, choć pewnie można by zapytać — po co. I co to znaczy być wiernym sobie? Za chwilę mam lekcję konwersacji i powinienem wymyślić temat do rozmowy, bo to już czerwiec i uczniowie chcą się dostać na studia. Czy ty lubiłeś prywatne lekcje, te panienki przychodzące do ciebie do domu — teraz zdaje się ulica Więckowskiego, a wtedy jak? — Czy miałeś dla nich swój prawdziwy uśmiech, czy lekcje to byłeś naprawdę ty? Co za traf, że robię to samo! (czy ty też musiałeś to robić?) Owszem, uśmiecham się, żeby nie wyszło całkiem źle, i zbieram, zbieram wszystkie preteksty do wyduszania słów, powody do rozmowy, na ciężkie chwile ciszy. Pamiętam, że pisałem na ten temat wiersz, który nie wyszedł. Ostatnio — ale już spieszę się trochę — piszę tylko wtedy, kiedy powinno wyjść, albo gdy nie wiem, co wyjdzie, z ciekawości. Ale czy ja naprawdę jestem mną? I patrz, tyle myślałem o tym, a to się samo kończy. ----- Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, dostępna jest na stronie wolnelektury.pl. Wersja lektury w opracowaniu merytorycznym i krytycznym (przypisy i motywy) dostępna jest na stronie http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sommer-spozniony-list. Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fundację Wolne Lektury. Wszystkie zasoby Wolnych Lektur możesz swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać pod warunkiem zachowania warunków licencji i zgodnie z Zasadami wykorzystania Wolnych Lektur. Ten utwór jest udostępniony na licencji Licencja Wolnej Sztuki 1.3: http://artlibre.org/licence/lal/pl/ Wszystkie materiały dodatkowe (przypisy, motywy literackie) są udostępnione na Licencji Wolnej Sztuki 1.3: https://artlibre.org/licence/lal/pl/ Fundacja Wolne Lektury zastrzega sobie prawa do wydania krytycznego zgodnie z art. Art.99(2) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Wykorzystując zasoby z Wolnych Lektur, należy pamiętać o zapisach licencji oraz zasadach, które spisaliśmy w Zasadach wykorzystania Wolnych Lektur: https://wolnelektury.pl/info/zasady-wykorzystania/ Zapoznaj się z nimi, zanim udostępnisz dalej nasze książki. Tekst opracowany na podstawie: Piotr Sommer, Po ciemku też (wiersze z książek), Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2013. Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez fundację Nowoczesna Polska z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów autora. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Aleksandra Kopeć, Paweł Kozioł, Jan Szejko.