Duch: 1
Dziecko: 1 2
Jedzenie: 1
Klęska: 1
Kobieta: 1
Konflikt wewnętrzny: 1
Koń: 1
Krew: 1
Król: 1
Matka: 1 2 3
Morderstwo: 1 2
Mężczyzna: 1
Obraz świata: 1
Omen: 1
Pojedynek: 1
Przeczucie: 1
Przekleństwo: 1
Sen: 1 2
Sierota: 1
Sumienie: 1 2
Syn: 1 2
Walka: 1 2
Wdowa: 1
Wiadomość: 1
Więzienie: 1
Wyrzuty sumienia: 1
Władza: 1 2 3 4 5
Zaświaty: 1
Zbrodnia: 1
Zbrodniarz: 1 2
Śmierć: 1
Żałoba: 1

Uwspółcześniono tekst w zakresie: pisowni joty (np. dj->di: djabeł -> diabeł, lj->li: Walji -> Walii itp.), fleksji (np. formy N. i Msc. lp i lm przymiotników, zaimków i imiesłowów przymiotnikowych itp.: wolnem -> wolnym, niczem -> niczym; innem -> innym, tem -> tym; twem -> twym, mem -> mym; jednem -> jednym, drugiem -> drugim itp.; królowę -> królową; umrzej -> umrzyj, wywrzej -> wywrzyj, poprzej -> poprzyj) oraz pisowni łącznej i rozdzielnej.

Inne zmiany: ledy -> lady, mis -> miss; koszlawo -> koślawo; obudwu -> obywdwu, obudwom -> obydwu; stępla -> stempla; będzie spełnionem -> będzie spełnione itp.; puzany -> puzony; zamęźciu -> zamęściu, wazale -> wasale; Bretańczyk -> Bretończyk.

Poprawiono błędy źródła: butownicy -> buntownicy; marą mej przyszłości -> (…) przeszłości. Uzupełniono kwestię Króla Ryszarda, z ktorą pojawia się w scenie 4 aktu IV: „Kto mnie na drodze mojej zatrzymuje?” (z tłumaczenia Brandstaettera) i oddanie kwestii przypisanej w źródle Ryszardowi, prawowitej właścicielce, czyli Księżnej York (por. skan 105).

William ShakespeareKról Ryszard IIITragedia w 5 aktachtłum. Józef Paszkowski

OSOBY:

KRÓL EDWARD IV
EDWARD, książę Walii, później król Edward V, syn króla
RYSZARD, książę Yorku, syn króla
GRZEGORZ, książę KLARENS, brat króla [1]
RYSZARD, książę GLOSTER, później król Ryszard III, brat króla [2]
Młody syn księcia Klarensa
HENRYK, hrabia RYSZMOND, później król Henryk VII [3]
Kardynał BOURCHIER, arcybiskup kenterbryjski
ARCYBISKUP Yorku
Biskup ELY
Książę BUCKINGHAM
Książę NORFOLK
Hrabia SURREY, jego syn
Hrabia RIVERS, brat małżonki króla Edwarda
Markiz DORSET, syn tejże
Lord GREY, syn tejże
Hrabia OXFORD
Lord HASTINGS
Lord STANLEY
Lord LOVEL
Sir TOMASZ WOGAN[4]
Sir RYSZARD RATKLIF[5]
Sir WILIAM KETSBY[6]
Sir JAKUB TYRREL
Sir JAKUB BLUNT
Sir WALTER HERBERT
Sir ROBERT BRAKENBERY, komendant Towru [7]
KRZYSZTOFOR URSWIK, ksiądz [8]
Drugi ksiądz
LORD MAJOR Londynu
SZERYF z Wiltszajr[9]
PODHEROLD — PISARZ
ELŻBIETA, małżonka króla Edwarda IV
MAŁGORZATA, wdowa po królu Henryku VI
Księżna YORKU, matka króla Edwarda IV, książąt Klarensa i Glostera
Lady ANNA, wdowa po Edwardzie, księciu Walii, synu króla Henryka VI, później żona księcia Glostera
Córka księcia Klarensa, dziecko
Lordowie i inne osoby z orszaków, obywatele, mordercy, gońcy, żołnierze, duchy itd.

Rzecz dzieje się w Anglii.

AKT PIERWSZY

SCENA PIERWSZA

Londyn. Ulica.

Wchodzi Gloster.

GLOSTER

Tak więc nam słońce Yorku zamieniło

Zimę niesnasek w promieniste lato

I chmury zwisłe ponad naszym domem

Legły w głębokim łonie oceanu.

Teraz nam zdobią skroń zwycięskie wieńce;

Oręże nasze wyszczerbione wiszą

Na kształt trofeów; z obozowej wrzawy

Do uroczystych przeszliśmy festynów,

Z forsownych marszów do wesołych pląsów.

Wojownik chmurne rozpogodził czoło,

I zsiadłszy z krytego stalą rumaka,

Którym przerażał strasznych nieprzyjaciół,

Podryga teraz po dworskich komnatach,

W lubieżnych skokach przy odgłosie lutni.

Lecz do igraszek jam nie jest stworzony,

Ni do palenia kadzideł miłosnych,

Ja z gruba kuty, za ciężki, za sztywny

Do czupurzenia się przed lekką nimfą,

Prostak pod względem wszelkich dwornych manier,

Upośledzony z natury, niekształtny,

Nieokrzesany, zesłany przed czasem

W ten świat oddechu, i to tak koślawo

I nieudatnie, że psy ujadają,

Gdy sztykutając [10] mimo [11] nich przechodzę;

Ja w ten piskliwy czas pokoju nie mam

Innej uciechy, którą bym czas zabił,

Jak chyba śledzić własny cień na słońcu

I rozpatrywać szpetność mej postaci.

Nie mogąc przeto zostać adonisem,

By godnie spędzić ten ciąg dni różanych,

Postanowiłem zostać infamisem [12]

I do tych marnych pustot się nie mieszać.

Osnułem sieci intryg za pomocą

Zdradnych poszeptów, snów i przepowiedni,

By w moim bracie, Klarensie i w królu

Zażec [13] wzajemną nienawiść ku sobie.

Jestli [14] król Edward szczery i rzetelny,

Tak jak ja chytry jestem i obłudny,

Dziś jeszcze Klarens będzie w ciupie siedział,

A to na mocy wróżby, która mówi:

Że ktoś, co miano swe od G zaczyna,

Zabójcą będzie Edwardowych dzieci.

Myśli me, dajcie nurka! Oto Klarens.

wchodzi Klarens pod strażą, za nim Brakenbery

Dzień dobry, bracie! Co znaczy ta zbrojna

Straż przy osobie Waszej Wysokości?

KLARENS

Jego Królewska Mość w dbałości swojej

O moją całość raczyła mi dodać

Taką eskortę na drogę do Towru [15].

GLOSTER

Z przyczyny?

KLARENS

Tej, że Jerzy [16] mi na imię.

GLOSTER

Ależ, milordzie, to nie twoja wina:

Niechajby za to do więzienia wsadził

Tych, co ci na chrzcie dali takie imię.

Może ma Jego Królewska Mość zamiar

Kazać cię w Towrze ochrzcić po raz drugi?

Ależ na serio, co to jest, Klarensie?

Nie mogęż [17] wiedzieć?

KLARENS

Czemu nie, Ryszardzie,

Bylebym tylko sam wiedział: bo dotąd,

Na honor, nie wiem. Mówią, że król Edward

Bierze do serca sny i przepowiednie,

Że z alfabetu głoskę G wykreśla;

Bo mu jasnowidz jakiś miał powiedzieć,

Że G potomstwo jego wydziedziczy;

Że zaś me imię od G się zaczyna,

Wnosi więc, że się to ma stać przeze mnie.

Te oraz inne podobne androny

Skłoniły Jego Wysokość, jak słyszę,

Do uwięzienia mnie.

GLOSTER

Otóż to skutki,

Kiedy nad nami kobiety przewodzą!

Nie król to Edward wtrąca cię do Towru,

Lecz jego żona, lady Grey, Klarensie,

Do tej przywodzi go ostateczności.

Czyliż nie ona, wespół z tym poczciwym

Antonim Wudwil, swym bratem, sprawiła,

Że lorda Hastings zataszczył do Towru?

Źle z nami, bracie Klarensie, źle z nami.

KLARENS

Dalibóg, nikt tu nie jest pewnym siebie

Prócz parenteli królowej i owych

Czynnych heroldów, co o nocnej porze

Pomiędzy królem a panią Szor łażą.

Czy też słyszałeś, z jak korną submisją [18]

Błagał ją Hastings o swe uwolnienie?

GLOSTER

Chyląc się kornie przed nią jak przed bóstwem,

Wymodlił sobie lord szambelan wolność,

Wiesz co? ja myślę, że jeżeli chcemy

Cieszyć się nadal królewskimi względy,

To nic innego nam nie pozostaje,

Jak pójść jej służyć i wdziać jej liberię.

Owa zużyta wdowa zazdrośnica

I ona, odkąd je nasz brat uszlachcił,

Najsamowładniej trzęsą naszym państwem.

BRAKENBERY

przystępując

Wasze miłoście raczą mi wybaczyć;

Jego Królewska Mość surowo zlecił,

By, niezależnie od stopnia, nikt nie miał

Z księciem Klarensem potajemnych rozmów.

GLOSTER

Czy tak? Toć możesz, mości Brakenbury,

100

Słyszeć, jeżeli chcesz, wszystko, co mówim.

Nie knujem spisków, panie, mówiliśmy,

Że Król Jegomość jest mądry, cnotliwy;

Że Jej Królewska Mość jest już cokolwiek

W latach podeszłą, piękną, nie zazdrosną;

105

Że żona Szora ma prześliczną nóżkę,

Milutkie oczy, koralowe usta,

Dźwięczny głos; wreszcie, że krewni królowej

Wyszli na wielce znakomitych ludzi.

Cóż waćpan na to? Sądziszli [19] przeciwnie?

BRAKENBERY

110

Milordzie, jestem w tym punkcie jak w rogu.

GLOSTER

Jak w rogu, w punkcie pani Szor? Wiedz aspan,

Że prócz jednego nie wolno nikomu

Bywać w tym punkcie, chyba po kryjomu.

BRAKENBERY

Cóż to za jeden, panie, co mu wolno?

GLOSTER

115

Jej mąż, obwiesiu; chciałżebyś [20] mnie podejść?

BRAKENBERY

Racz mi przebaczyć, a, milordzie, przy tym

Zaniechać dalszej z książęciem rozmowy.

KLARENS

Znamy powinność twoją, Brakenbery,

Będziemy przeto posłuszni.

GLOSTER

120

Jesteśmy

Poniżonymi sługami królowej.

Być więc posłuszni musim. Bądź zdrów, bracie:

Pójdę do króla i do czegokolwiek

Zechcesz mnie użyć, chociażby mi przyszło

125

Nazwać Edwarda połowicę siostrą,

Wszystko uczynię, aby cię uwolnić.

Bądź jak bądź twardy ten postępek brata

Dotknął mnie bardziej, niż sobie wystawiasz.

KLARENS

Wiem, że to obu nam się nie podoba.

GLOSTER

130

Niedługo zresztą potrwa twa klauzura;

Wyrwęć [21] z niej lub się sam do niej dostanę:

Bądź więc cierpliwy.

KLARENS

Muszęć [22] być rad nie rad.

Bądź zdrów.

Wychodzi z Brakenberym i strażą.

GLOSTER

135

Idź w drogę, z której już nie wrócisz,

O, dobroduszny Klarensie! miłujęć [23]

Do tego stopnia, że wkrótce twą duszę

Do nieba poślę, jeśli tylko niebo

Zechce z rąk moich ten dar przyjąć. Któż to?

140

Wszak to świeżo uwolniony Hastings.

Wchodzi Hastings.

HASTINGS

Miłościwego witam księcia pana.

GLOSTER

Witaj, kochany lordzie szambelanie!

Rad cię oglądam na wolnym powietrzu.

Jakżeś zniósł, powiedz, swoje uwięzienie?

HASTINGS

145

Cierpliwie, panie, jak przystoi więźniom,

I mam nadzieję wywdzięczyć się kiedyś

Tym, z których łaski w sztuce cierpliwości

Nabyłem wprawy.

GLOSTER

Ani wątpić o tym;

150

Tak się wywdzięczy i Klarens, bo twoi

Nieprzyjaciele są także i jego

Nieprzyjaciółmi i tak samo jemu

Uszyli buty jak tobie.

HASTINGS

Niestety!

155

Orła zamknięto w klatce, by jastrzębie

I kanie [24] mogły samopas bonować [25].

GLOSTER

Cóż tam nowego słychać?

HASTINGS

Nic tak złego,

Tam jak tu: król jest niedomagający,

160

Cierpiący, smutny; bardzo się o niego

Boją lekarze.

GLOSTER

Na świętego Pawła!

Zła to nowina, w istocie za długo

Ścisłej się trzymał diety; tym sposobem

165

Wycieńczył swoją królewską osobę.

Boleśnie myśleć o tym. Czy on w łóżku?

HASTINGS

W łóżku.

GLOSTER

Idź przodem, pośpieszę za tobą

wychodzi Hastings

170

On żyć nie może długo, a nie może

Umrzeć, dopóki Klarens ekstrapocztą

Do bram niebieskich nie będzie wyprawion.

Muszę natychmiast udać się do niego

I podżec jego niechęć do Klarensa

175

Kłamstwami w racje niezbite kutymi.

Jeśli głęboki plan mój mi się uda,

Klarens drugiego dnia już nie dożyje.

Niech wtedy Pan Bóg wezwie do swej chwały

Króla Edwarda i mnie świat zostawi,

180

Bym się swobodnie w nim rozpostarł. Wtedy

Najmłodszą córkę Warwika zaślubię,

Chociażem zabił jej męża i ojca.

Najlepszym środkiem do udobruchania

Tej hardej dziewki ten mi się wydaje,

185

Abym sam został jej mężem i ojcem;

Tak też uczynię, nie tyle z miłości,

Co gwoli innych tajnych celów, których

Przez ocenienie to będę mógł dopiąć

Ale ja łowię ryby przed niewodem:

190

Edward panuje, Klarens jeszcze żyje;

Gdy ich grób skryje, zysk mój się wykryje.

Wychodzi.

SCENA DRUGA

Tamże. Inna ulica.

W otwartej trumnie niosą przez scenę ciało Henryka VI: obok postępują dworzanie z halabardami jako straż i lady Anna jako płaczka.

ANNA

Stawcie tu, stawcie to cne wasze brzemię.

Możeli zacność w trumnie lec na wieki,

Bym uroczystym żalem uświęciła

195

Wczesne drogiego Lankastra zgaśnięcie.

Zimny świętego króla wizerunku!

Domu Lankastrów [26] pobladły popiele!

Bezkrwawy szczątku czystej krwi królewskiej!

Niech mi się godzi duch twój tu przywołać,

200

Dla wysłuchania żalu biednej Anny,

Żony Edwarda, syna twego, który

Zgładzony został przez tę samą rękę,

Co ci zabójczo rany te zadała!

Z tych okien, dotąd otwartych, którymi

205

Wyszło twe życie, ja, niestety, czerpię

Dla moich oczu balsam bezskuteczny.

Przeklęta dłoń, co przejścia te otwarła!

Przeklęte serce, co do tego wiodło!

Przeklęta krew, co krew tę wytoczyła!

210

Oby ten nędznik, co nas śmiercią twoją

Przywiódł do nędzy, gorszej doli doznał

Od tej, jakiej bym mogła życzyć żmijom,

Padalcom, wszelkim jadowitym płazom;

Niech jego dzieci, jeśli je mieć będzie,

215

Przychodzą na świat przedwcześnie, potwornie,

Odrażającym, szpetnym swym widokiem

Straszą w nadziejach zawiedzioną matkę

I wszelką po nim niedolę dziedziczą!

Jeśli mieć będzie kiedykolwiek żonę,

220

Niech ją śmierć jego nieszczęśliwszą zrobi,

Niż mnie zrobiła śmierć męża i twoja!

Podejmcie [27] teraz i do Czertsej nieście

Ten święty ciężar, wyniesiony z sklepień

Świętego Pawła, by tam był złożonym;

225

A ile razy przystaniecie znowu,

Celem wytchnienia, ja wtedy rozpaczne

Żale me znowu rozpościerać zacznę.

Tragarze podejmują trumnę i postępują dalej. Wchodzi Gloster.

GLOSTER

Stójcie i trupa postawcie na ziemi.

ANNA

Przez jakież czary ten zły duch tu przyszedł,

230

Wstrzymywać nasze pobożne obrzędy?

GLOSTER

Postawcie trupa, hultaje, lub w trupa

Zamienię tego, co mnie nie posłucha.

PIERWSZY DWORZANIN

Odstąp, milordzie, i pozwól przejść z trumną.

GLOSTER

Krnąbrny warchole, stój, kiedy ci każę;

235

Nie właź mi pod nos z swoją halabardą!

Bo, na świętego Pawła, w proch cię zgniotę

I zdepczę, gburze, za twoją zuchwałość.

Tragarze stawiają trumnę.

ANNA

Cóż to jest? drżycie? struchleliście wszyscy!

Ach, ja wam tego za złe mieć nie mogę;

240

Wyście śmiertelni, a śmiertelne oko

Znieść nie potrafi widoku szatana. —

Precz stąd, ty straszny posłanniku piekieł!

Ty miałeś tylko moc nad jego ciałem,

Duszy mieć jego nie możesz; precz zatem!

GLOSTER

245

Kochana, święta, przez miłość bliźniego,

Nie klnij tak.

ANNA

Odstąp, diable, w imię Boga!

I nie przeszkadzaj nam: tyś to obrócił

Szczęśliwą ziemię naszą w istne piekło,

250

W ojczyznę przekleństw i jęków. Jeżeli

Żądno ci widzieć twe czyny ohydne,

To spojrzyj na tę próbę swoich rzezi. —

Patrzcie, panowie, patrzcie: czy widzicie,

Jak się zastygłe zmarłego Henryka

255

Otwarły rany i świeżą krew sączą?

Wzdrygnij się, bryło obmierzłej szpetności!

Twoja to bowiem obecność dobywa

Tę krew z tych zimnych żył, w których krwi nie ma;

Twój czyn nieludzki i nienaturalny

260

Nienaturalny potok ten sprowadza.

Boże, tyś stworzył tę krew, Ty ją pomścij!

Ziemio, ty pijesz tę krew, ty ją pomścij!

Powalcie, nieba, gromem tego zbójcę.

Albo ty ziemio otwórz się i schłoń [28] go,

265

Jakeś schłonęła tę krew wytoczoną

Jego ramieniem zaprzedanym piekłu.

GLOSTER

Nie znasz prawideł miłości bliźniego,

Milady, która za złe każe dobrem,

Błogosławieństwem za przekleństwa płacić.

ANNA

270

A ty, poczwaro, ty żadnych praw nie znasz,

Boskich ni ludzkich; najdzikszy zwierz nawet

Zna przecie jakieś uczucia litości.

GLOSTER

Ja nie znam żadnych, przetom też nie zwierzę [29].

ANNA

Co za dziw, kiedy szatan mówi prawdę!

GLOSTER

275

Większy dziw, kiedy anioł tak jest gniewny. —

Pozwól, niewiasty boski arcywzorze,

Bym się z zakału tej mniemanej winy

Przy sposobności oczyścił przed tobą.

ANNA

Pozwól, zarazo w postaci człowieka,

280

Bym cię z powodu tej winy uznanej

Przy sposobności przekleństwem okryła.

GLOSTER

Piękności, wyższa nad wszystkie wyrazy!

Ścierp, bym z zarzutów się usprawiedliwił.

ANNA

Szkarado, niższa nad wszelkie pojęcie,

285

Stryczkiem najlepiej się usprawiedliwisz.

GLOSTER

286

Taką rozpaczą obwiniłbym siebie.

ANNA

Rozpacz by ciebie usprawiedliwiła,

Skorobyś wywarł zasłużoną zemstę

Na sobie samym, za niezasłużone

290

Zabójstwo drugich.

GLOSTER

Przypuśćmy, milady,

Żem nie ja śmierć im zadał.

ANNA

Więc przypuszczasz,

Że nie zginęli: zginęli jednakże

295

I to z twej ręki, piekielny siepaczu.

GLOSTER

Nie ja zabiłem twego, pani, męża.

ANNA

Więc jeszcze żyje?

GLOSTER

Nie, zaiste: padł on

Z ręki Edwarda.

ANNA

300

Kłamiesz! Małgorzata

Widziała nóż twój jego krwią dymiący,

Tenże sam, coś go niegdyś na nią podniósł,

Tylko go twoi bracia odtrącili.

GLOSTER

Uniósł mnie jej zły język, co potwarczo

305

Ich winę zwalał na mój kark niewinny.

ANNA

Uniósł cię twój zły umysł, który nigdy

O niczym innym nie śnił jak o rzeziach.

Nie tyżeś tego zamordował króla?

GLOSTER

Dajmy na to.

ANNA

310

Dajmy na to, zbójco!

Daj Boże także, abyś za bezbożny

Ten czyn na wieki został potępiony! —

On był tak dobry, łagodny, cnotliwy!

GLOSTER

Tym ci godniejszy być u króla niebios.

ANNA

315

W niebie on, dokąd ty nigdy nie dojdziesz.

GLOSTER

Wdzięczność mi winien za to, żem mu pomógł

Dostać się ówdzie; tam odpowiedniejsze

Miejsce dla niego niżeli na ziemi.

ANNA

Dla ciebie tylko jedno odpowiednie:

320

A tym jest piekło.

GLOSTER

Tak, i jeszcze jedno;

Chceszli, milady, abym je wymienił?

ANNA

Chyba więzienie.

GLOSTER

Sypialnia, milady.

ANNA

325

Zatruty spokój niech będzie w pokoju,

Gdzie ty spoczywasz!

GLOSTER

Będzie nim, o pani.

Tak długo, póki nie spocznę przy tobie.

ANNA

Tak się spodziewam.

GLOSTER

330

Ani wątpię o tym.

Tymczasem, pełna wdzięków lady Anno,

Aby sprowadzić w poważniejsze szranki

To ostre starcie się naszych dowcipów,

Powiedz mi, czyli ktoś, co spowodował

335

Przedwczesną śmierć tych dwóch Plantagenetów:

Henryka i Edwarda, czy ktoś taki

Nie zasługuje na równą naganę,

Jak ten, co przywiódł ją do skutku?

ANNA

Tyś to

340

Był doń powodem i niecnym jej sprawcą.

GLOSTER

Twój to wdzięk do tej sprawy był powodem,

Twój wdzięk, co we śnie mię drażni i bodzie

Do przelewania krwi całego świata,

W nadziei słodkich godzin w twym objęciu.

ANNA

345

Gdybym tę pewność miała, te paznokcie

Zdarłyby, zbójco, ten wdzięk z mego lica.

GLOSTER

Oczy me nigdy nie ścierpią tej krzywdy;

Nigdy byś, pani, jej nie wyrządziła,

Gdybym był przy tym. Jak słońcem świat cały,

350

Tak ja się twoim rozkoszuję wdziękiem:

On jest mym dniem, mym życiem.

ANNA

Niech noc czarna

Dzień twój zamroczy, a śmierć życie twoje!

GLOSTER

Piękna istoto, nie klnij sobie samej:

355

Tyś tym obojgiem.

ANNA

Z serca bym być rada

Obojgiem, aby zemścić się na tobie.

GLOSTER

Takie życzenie jest nienaturalne:

Chcieć się mścić na kimś, co cię czule kocha.

ANNA

360

Jest to życzenie słuszne i właściwe:

Chcieć się mścić na kimś, co mi zabił męża.

GLOSTER

Ten, co cię męża pozbawił, milady,

Zrobił to, by ci dać lepszego w zamian.

ANNA

Lepszego niż on nie ma na tej ziemi.

GLOSTER

365

Jest ktoś, co lepiej cię od niego kocha.

ANNA

Wymień go.

GLOSTER

Miano jego Plantagenet.

ANNA

To miano mego męża.

GLOSTER

Takież same

370

Ma i ten, tylko przy lepszych warunkach.

ANNA

Gdzie on?

GLOSTER

Tu.

Anna pluje na niego

Za co pani na mnie plujesz?

ANNA

375

Rada bym, aby to był jad śmiertelny.

GLOSTER

Nigdy jad nie trysł [30] z piękniejszego źródła.

ANNA

Nigdy jad nie zwisł na brzydszej gadzinie.

Precz z moich oczu! zarażasz je.

GLOSTER

Pani,

380

Twoje to oko zaraziło moje.

ANNA

Oby to oko było bazyliszkiem,

Co by cię na śmierć olśnił!

GLOSTER

Oby było!

Bo tym sposobem umarłbym od razu,

385

Zamiast powolnie konać. Twoje oko

Słone łzy nieraz wycisnęło z moich;

Zdrojem dziecinnych kropel zsromociło

Ten wzrok, którego nigdy do tej pory

Wilgoć czułości nie zamgliła jeszcze;

390

Który pozostał jasnym nawet wtedy,

Kiedy mój ojciec York i Edward płakał,

Słysząc żałosny jęk Rutlanda w chwili,

Gdy go czarnego Klifforda miecz przeszył;

I wtedy, kiedy twój waleczny ojciec

395

Rzewnie, jak małe dziecko opisywał

Śmierć mego ojca i kilkakroć razy

Przerywał opis, aby łkać i szlochać,

Tak, że ktokolwiek był przy tym obecny,

Mokre miał lica, jak liście po deszczu.

400

W smutnych tych czasach męskie moje oko

Wzgardziło łzami niegodnymi męża.

I czego wtedy żałość nie zdołała

Wydobyć z niego, to wydobył teraz

Twój wdzięk; oślepił je prawie od płaczu.

405

Nigdy o żadną łaskę nie błagałem

Ani przyjaciół, ani nieprzyjaciół;

Nigdy mój język nie mógł się nauczyć

Słodko pochlebnej mowy; ale teraz,

Gdy wdzięk twój celem, dumne moje serce

410

Błaga i znagla język do mówienia.

Anna spogląda nań z pogardą

Nie szpeć, o pani, ust swych tym wyrazem

Odpychającym, one są stworzone

Do pocałunków, a nie do pogardy.

415

Jeśli twe mściwe serce nie przebacza,

Oto dowodny miecz z spiczastym ostrzem;

Utop go, jeśli chcesz, w tej wiernej piersi

I wygnaj duszę, która cię uwielbia,

Gołoć go daję, oczekując śmierci;

420

I na kolanach kornie o nią proszę.

odsłania pierś, Anna mierzy w nią mieczem

Nie ociągaj się: jam to zamordował

Króla Henryka, ale twoja piękność

Spowodowała mnie do tego. Uderz!

425

Ja to zgładziłem młodego Edwarda;

Anna zamierza się znowu

Ale mnie k'temu wiódł twój boski powab.

Anna upuszcza miecz

Podnieś, aniele, miecz albo mnie podnieś.

ANNA

430

Wstań, obłudniku! choć śmierci twej pragnę,

Nie chcę jednakże być jej wykonawcą.

GLOSTER

To mi każ z własnej lec dłoni, a legnę.

ANNA

Jużem kazała [31].

GLOSTER

Wtedy byłaś w gniewie.

435

Powtórz ten rozkaz, a zaraz ta ręka,

Co przedmiot twojej miłości zabiła

Z żywej miłości ku tobie, zabije

Przedmiot twej wzgardy dla miłości twojej.

Będziesz więc winną obydwu tych śmierci.

ANNA

440

Gdybym twe serce znać mogła!

GLOSTER

Me serce

Jest w moich ustach.

ANNA

Boję się, czy tylko

W jednym i drugim fałsz się nie ukrywa.

GLOSTER

445

Nie ma więc prawdy w ludziach.

ANNA

Dobrze, dobrze;

Włóż miecz do pochwy.

GLOSTER

Czy już zgoda z nami?

ANNA

Później się dowiesz.

GLOSTER

450

Mogęż [32] mieć nadzieję?

ANNA

Nadzieję każdy ma.

GLOSTER

Przyjmij ten pierścień.

ANNA

wkłada pierścień na palec

Przyjęcie nie jest daniem.

GLOSTER

Jak ten pierścień

455

Objął ten palec, tak niech twoje serce

Obejmie moją miłość: dzierż oboje,

Oboje bowiem do ciebie należą.

Jeśli zaś wierny twój niewolnik zdoła

Wyprosić sobie jeszcze coś u ciebie.

460

To szczęście jego zapewnisz na wieki.

ANNA

Czego chcesz?

GLOSTER

Abyś tę żałobną czynność

Pozostawiła temu, co ma więcej

Niż ty powodów do żałoby; tudzież

465

Abyś się zaraz do Krosby udała,

Gdzie ja złożywszy uroczyście tego

Zacnego króla w czortsejskim klasztorze,

I łzami żalu oblawszy grób jego,

Z całą czcią winną przybędę do ciebie;

470

Dla wielu względów, których nie wymieniam,

Błagam cię, pani, wyświadcz mi tę łaskę.

ANNA

Chętnie uczynięć w tym zadość, milordzie,

I wielce cieszy mnie ta twoja skrucha.

Tresser i Berkley, pójdźcie.

GLOSTER

475

Nie usłyszęż

Pożegnawczego słowa z twych ust, pani?

ANNA

Żądasz, milordzie, więcej, niżeś godzien;

Ponieważ jednak dzięki twej nauce

Muszę ci schlebiać, wyobraź więc sobie,

480

Żem pożegnawcze słowo już wyrzekła.

Wychodzi z Tresslem i Berkleyem.

GLOSTER

Ponieście zwłoki, panowie.

JEDEN Z DWORZAN

Do Czertsej [33],

Szlachetny lordzie?

GLOSTER

Nie, do karmelitów [34];

485

I tam czekajcie na moje przybycie.

orszak wychodzi, niosąc ciało

Czy się kto kiedy zalecał w ten sposób?

Czy sobie ujął w ten sposób kobietę?

Chcę ją posiadać, ale nie na długo.

490

Jak to? Jam zabił jej męża i ojca

I ja zdołałem ją sobie zniewolić?

Mimo najgłębszej odrazy jej serca,

Jej łez i przekleństw; wobec tych zwłok niemo

Podżegających jej nienawiść; mając

495

Przeciwko sobie Boga, jej sumienie,

Wszystko; nie mając ni jednej istoty,

Co by przyjaźnie za mną przemówiła,

Oprócz szatana i obłudnych spojrzeń!

I mimo tego pozyskać ją, niczym

500

Wszystko zwyciężyć! Ha! to nie do wiary!

Także się prędko zatarł w jej pamięci

Ów walny książę Edward, jej małżonek,

Co go niespełna trzy miesiące temu

W przystępie gniewu zabiłem w Tiuksbury [35]?

505

Równie godnego miłości człowieka,

Równego dzieła rozrzutnej natury,

Pełnego męstwa i mądrości razem,

W tak młodym wieku posiadającego

Wszelkie przymioty zdobiące monarchę

510

Nie ma drugiego na obszarze świata.

I ona zniża swoje oczy ku mnie,

Com zerwał złoty kwiat takiego księcia

I puste łoże wdowy jej zgotował?

Ku mnie, którego zsumowana wartość

515

Nie dorównywa [36] połowie Edwarda?

Ku mnie, szpetnemu kuternodze? W zamian

Za skarb książęcy brać dziadowski szeląg!

Nie wiem doprawdy, co myśleć o sobie:

Bo gdy sam sądzę się wzorem brzydoty,

520

Ona znajduje mnie dziwnie przystojnym.

Muszę wydatek zrobić na zwierciadło

I utrzymywać jaki tuzin krawców

Ku ozdobieniu kształtów mego ciała.

Skoro się lepiej podobam sam sobie,

525

Słuszna, bym pewnym kosztem to opłacił.

Świeć, jasne słońce, nim zwierciadło sprawię,

Bym się na cieniu przyjrzał mej postawie!

Wychodzi.

SCENA TRZECIA

Tamże. Pokój w pałacu.

Wchodzą: Królowa Elżbieta, lord Rivers i lord Grey.

LORD RIVERS

Nie trap się, pani: ani wątpić o tym,

Że wkrótce Jego Królewska Mość wróci

530

Do pierwotnego stanu zdrowia.

LORD GREY

Przez to,

Że je wystawiasz sobie w tak złym świetle,

Przez to je właśnie pogarszasz, królowo.

Bądź dobrej myśli, dla Boga, i pokrzep

535

Jego Królewską Mość wesołym słowem.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Gdyby on umarł, cóż by mnie spotkało!

GREY

Nic, krom [37] boleści z tak dotkliwej straty.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tak wielka boleść włącza wszelką inną.

GREY

Niebo cię, pani, obdarzyło synem,

540

Co cię pocieszy w razie jego śmierci.

KRÓLOWA ELŻBIETA

On jest tak młody, nim zaś do lat dojdzie,

Opiekę nad nim ma mieć Ryszard Gloster,

Człowiek niechętny i mnie, i nam wszystkim.

GREY

Onże [38] stanowczo ma być protektorem?

KRÓLOWA ELŻBIETA

545

Na teraz jeszcze nie, będzie nim jednak

Stanowczo, jeśli król zstąpi do grobu.

Wchodzą Buckingham i Stanley.

GREY

Oto lordowie Buckingham i Stanley.

BUCKINGHAM

Waszej Królewskiej Mości korni słudzy.

STANLEY

Bogdajby nasza miłościwa pani

550

Mogła odzyskać swą wesołość dawną!

KRÓLOWA ELŻBIETA

Wątpię, kochany milordzie Stanley'u,

Czy by hrabina Ryszmond była skorą

Przyłączyć amen do waszej modlitwy,

Choć ona jednak jest małżonką waszą

555

I mnie nie lubi, bądź pewien, milordzie,

Że niezależnie od jej wyniosłości

Życzliwość moja ku wam jest niezmienną.

STANLEY

Nie dawaj Wasza Królewska Mość wiary

Niecnym potwarzom tych, co ją śmią czernić;

560

Gdyby zaś była słusznie oskarżoną,

Racz wyrozumieć jej ułomność, która

Z chorobliwego raczej widzimisię,

Nie z złego serca, jak mniemam, pochodzi.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Lordzie Stanley'u, widział żeś dziś króla?

STANLEY

565

Właśnie w tej chwili z lordem Buckinghamem

Idę od niego.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Jaka jest nadzieja

Jego powrotu do zdrowia?

BUCKINGHAM

Najlepsza:

570

Jego Królewska Mość raźnie rozmawiał.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Oby tak było! Więc z nim mówiliście?

BUCKINGHAM

Tak, miłościwa pani: Król Jegomość

Pragnie pojednać księcia Gloster z braćmi

Waszej Królewskiej Mości, tych zaś skłonić

575

Do pojednania z lordem szambelanem;

I w tym ich celu zawezwał do siebie.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Dałby Bóg, aby mu się to udało!

Ale nic z tego; mam jakieś przeczucie,

Że szczęście nasze jest na przesileniu.

Wchodzą Gloster, Hastings i Dorset.

GLOSTER

580

Oni mnie krzywdzą, nie zniosę ja tego.

Któż są ci, co się skarżyli przed królem,

Że ja mam serce kamienne i jestem

Im nieprzyjazny? Na świętego Pawła!

Jego to raczej jest nieprzyjacielem,

585

Kto mu do ucha tka takie powieści.

Przeto że schlebiać nie umiem i głaskać,

Słów cedzić, mizdrzyć się i durzyć ludzi,

Dwornie się zginać jak Francuz lub małpa:

Przeto zawziętym mianują mnie wrogiem!

590

Nie możeż prawy człowiek żyć spokojnie?

Zawszeż otwartą jego prostoduszność

Na złe tłumaczyć i przekręcać będą

Chytre, układne półgłówki w jedwabiach?

GREY

Do kogoż Wasza Cześć mówi w tym kole?

GLOSTER

595

Do ciebie, który czci nie masz i cnoty.

Kiedy żem jaką krzywdę ci wyrządził?

W czym ci uchybił? — lub tobie? — lub tobie?

Lub komukolwiek z waszej archandryi [39]?

Żeby was wszystkich!… Nasz pan miłościwy

600

(Którego bogdaj uchowały nieba

Dłużej, niż tego wy sobie życzycie!)

Ledwie odetchnąć może pod skargami,

Którymi jego mieszacie spokojność.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Bracie Glosterze, błędnie rzeczy bierzesz.

605

Król, mój małżonek, z własnego natchnienia,

Nie pobudzony czyją bądź namową,

Zgadując pewnie twą skrytą nienawiść

Do moich dzieci i braci, i do mnie,

Która na zewnątrz jawiła się w czynach,

610

Posłał do ciebie, aby dojść powodu

Niechęci twojej i kres jej położyć.

GLOSTER

Powodu? czyż ja wiem? świat się tak popsuł!

Mysikróliki sadowią się teraz

W siedzibie orłów. Odkąd lada Maciek

615

Patentowym szlachcicem się staje [40],

Odtąd niejeden szlachcic stał się Maćkiem.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Dość, dość, Glosterze; wiemy już, co myślisz:

Zazdrościsz mnie i moim powodzenia,

Nie daj nam, Boże, kiedykolwiek od was

620

Być zależnymi!

GLOSTER

Bóg daje tymczasem,

Że my jesteśmy zależnymi od was;

Bo przez was został nasz brat uwięziony,

Ja sam popadłem w niełaskę, a szlachta

625

W niesławę, skoro najwyższe urzędy

Przechodzą co dzień w ręce takich figur,

Które na dwa dni wprzód w ręce chuchały.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Na tego, który mię z błogiej mierności

Do tej nieszczęsnej wysokości wyniósł!

630

Nigdym przeciwko księciu Klarensowi

Nie podbudzała króla; nieraz owszem

Jak najżarliwiej przemawiałam za nim.

Milordzie, ciężką czynisz mi obelgę,

Zwracając do mnie tak nikczemny zarzut.

GLOSTER

635

Możesz, milady, zaprzeczyć i temu,

Że z twojej winy lord Hastings był więzion?

RIVERS

Może, milordzie, bo w istocie —

GLOSTER

Może,

Lordzie Riversie? O, któż wątpi? może

640

I więcej zrobić, niż zaprzeczyć temu:

Może waćpanu wyjednać znów jaką

Piękną posadę, a potem zaprzeczyć,

Że miała czynny w tym udział, i wszystko

Wysokim waszym przypisać zasługom.

645

Czegoż nie może? Ba, ba, może ona.

RIVERS

Ba! ba! cóż może? co?

GLOSTER

Co baba może?

Może pójść jeszcze za jakiego króla,

Gładkiego chłopca; i cóż w tym zdrożnego!

KRÓLOWA ELŻBIETA

650

Milordzie Gloster, za długo już znoszę

Twoje brutalstwa i gorzkie szyderstwa.

Na Boga! pójdę natychmiast wyjawić

Jego Królewskiej Mości te zniewagi,

Które tak często w milczeniu cierpiałam.

655

Lepiej być wiejską dziewką niż królową

Wielkiego państwa, mogącą być celem

Takich napaści, wzgardy i urągań,

Skąpo mam uciech na angielskim tronie.

Królowa Małgorzata ukazuje się w głębi.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Obyś ich miała jeszcze skąpiej! modły

660

Oto zasyłam, bo mnie przynależy

Twe stanowisko, dostojność i stopień.

GLOSTER

do Elżbiety

Grozisz mi pani, że pójdziesz do króla

Powtórzyć moje wyrazy; idź, powtórz,

Nie taj niczego. To, co powiedziałem,

665

I wobec króla utrzymywać będę,

Chociażbym się miał narazić na Tower.

Czas mówić teraz, o usługach moich

Zapamiętano całkiem.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Precz, szatanie!

670

Dobrze ja o nich pamiętam. Tyś zabił

Mojego męża w Towrze, a biednego

Mojego syna Edwarda w Tiuksbury.

GLOSTER

jak wprzódy

Nim pani przyszłaś do tronu i mąż jej,

Ja byłem jucznym koniem jego sprawy,

675

Wypleńcą jego butnych przeciwników

I hojnym jego przyjaciół płatnikiem.

Aby krew jego ukrólewszczyć, chętnie

Przelałem moją.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Tak, i inną jeszcze,

680

Stokroć cenniejszą niż jego i twoja.

GLOSTER

jak wprzódy

Pani podówczas i jej mąż Grey, domu

Lankastrowego trzymaliście stronę;

I waćpan także, mości Rivers. Czyliż

Mąż pani nie padł w bitwie pod Saint-Albans,

685

Dla Małgorzaty? Muszę wam odświeżać

Pamięć tych dziejów, gdy zapominacie,

Czymeście byli wprzódy, a czym jesteście;

Jak niemniej, czym ja byłem, a czym jestem.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

689

Byłeś morderczym niecnotą i jesteś.

GLOSTER

690

Nieszczęsny Klarens odstąpił Warwika [41],

Ojca swego i przysięgę złamał —

Przebacz mu, Chryste!

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Skarz go, Boże!

GLOSTER

Aby

695

Obok Edwarda o koronę walczyć,

I za to wzięto pod klucz nieboraka.

Obym miał serce tak twarde jak Edward

Lub on tak czułe jak ja i litosne!

Za miękki jestem, za dziecinnie głupi

700

Dla tego świata.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Znijdź [42] więc zeń do piekła,

Kakodemonie! tam twoje królestwo.

RIVERS

Milordzie Gloster, w owych dniach burzliwych,

Które przytaczasz, celem wykazania

705

nieżyczliwości naszej, służyliśmy

Naszemu panu, prawemu królowi;

Tak samo byśmy ponieśli usługi

I tobie, gdybyś nim był.

GLOSTER

Gdybym był nim?

710

Wolałbym być kramarzem wędrującym:

Samą myśl o tym serce me odpycha.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Równego braku radości, milordzie,

Jak ten, którego, myślisz, że byś doznał,

Gdybyś był królem w tym kraju, równego

715

Braku radości, pomyśl, ja doznaję,

Odkąd w nim jestem królową.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Zaprawdę

Małą ma radość królowa w tym kraju:

Jam tu królową i jam z niej wyzuta,

720

Nie mogę dłużej znieść tego cierpliwie.

postępuje naprzód

O wy, rabusie! co się drzecie z sobą

O podział tego, coście mi wydarli,

Kogóż z was dreszczem nie przejmie mój widok?

725

Uchylcie jako poddani kolana

Przed tą, co prawo ma wam rozkazywać,

Lub drżyjcie jako buntownicy przed tą,

Którąście tego prawa pozbawili.

do Glostera, który chce wyjść

730

Stój, wdzięczny łotrze; nie kwap się do wyjścia.

GLOSTER

Czego ode mnie chcesz, wywiędła wiedźmo?

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Stawić ci obraz tego, coś zniweczył:

To tylko zrobić chcę, nim cię stąd puszczę.

GLOSTER

Czyż cię pod karą śmierci nie wygnano?

KRÓLOWA MAŁGORZATA

735

Wygnano, ale wygnanie dotkliwszym

Byłoby dla mnie niżeli śmierć, która

Grozi mi za to, że tu pozostałam.

Męża i syna ty mi jesteś winien,

Ty tron — wy wszyscy poddańczą uległość.

740

Cierpienie moje wam słusznie przypada,

A wszelka wasza błogość mnie wyłącznie.

GLOSTER

Przekleństwo, które mój czcigodny ojciec

Rzucił na ciebie, kiedyś mu papierem

Koronowała bohaterskie czoło

745

I szydząc, rzeki z ócz mu dobywała,

A potem, gwoli osuszenia tychże,

Kładła mu do rąk chustkę umaczaną

We krwi niewinnej zacnego Rutlanda —

Owo przekleństwo jego przepełnionej

750

Goryczą duszy spadło na twą głowę;

Bóg to, a nie my, pomścił czyn twój krwawy.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tak to Bóg sprawę niewinnych popiera.

HASTINGS

Zabójstwo tego dziecka było dziełem

Najokrutniejszym, najnielitościwszym,

755

O jakiem w dziejach ludzkości słyszano.

RIVERS

Tyrani nawet płakali, gdy o tym

Opowiadano.

DORSET

Nie było człowieka,

Który by nie był zemsty przepowiadał.

BUCKINGHAM

760

Obecny temu Northumberland ronił

Łzy rzewne.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Jak to? gryźliście się z sobą,

Gdym tu wchodziła, gotowi się pożreć,

A teraz wszyscy zwracacie się na mnie?

765

Czyż straszne Yorka przekleństwo tak wiele

Ważyło w niebie, żeby zgon Henryka,

Śmierć najmilszego mojego Edwarda,

Strata ich berła, moje stąd wygnanie,

Tyle niedoli miało czynić zadość

770

Za owo marne niedorosłe chłopię?

Czyliż przekleństwa mogą się przez chmury

Przedrzeć do nieba? Jeśli tak jest, dajcież

Przejście i moim, o, wy ciężkie chmury!

Niech przesyt, jeśli nie wojna, zabije

775

Waszego króla, tak jak go na króla

Wyniosło było zabicie naszego!

Niech Edward, syn twój, teraz książę Walii,

W miejsce Edwarda, mego syna, niegdyś

Książęcia Walii, umrze w kwiecie wieku,

780

Równie przedwczesną i gwałtowną śmiercią!

Ty, dziś królowa, w moje miejsce, która

Byłam królową, przeżyj swoją świetność,

Jak ja przeżyłam moją! w długie lata

Żyj, opłakując stratę swoich dzieci,

785

I patrz na inną, jak ja dziś na ciebie,

Przybraną w twoje prawa, jak ty w moje!

Niechaj na długi czas przed twoją śmiercią

Zgasną dni twego szczęścia i po ciągu

Mnogich pasm cierpień umrzyj, ni to żoną,

790

Ni to królową Anglii, ni to matką!

Riversie i ty, Dorsecie, i waćpan,

Milordzie Hastings, wyście przy tym byli,

Gdy mój syn konał pod nożem; daj Boże,

Aby z was żaden zwykłych lat nie dożył,

795

Lecz każdy nagłą śmiercią zszedł ze świata!

GLOSTER

Dość już tych zaklęć, wyschła czarownico!

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Ciebie pominąć? Nie, psie, weź część twoją!

Mająli nieba jaką ciężką plagę,

Przewyższającą to, coć mogę życzyć,

800

O, niech ją póty chowają w zapasie,

Póki występki twoje nie dojrzeją:

Wtedy dopiero niech ich oburzenie

Nawałem runie na ciebie, na ciebie,

Zawzięty wrogu spokojności świata!

805

Niech cię sumienia robak wiecznie toczy!

Miej, póki życia, przyjaciół za zdrajców,

A szczwanych zdrajców za braci od serca!

Niech ci sen nigdy zbójczych ócz nie zawrze,

Chybaby jakie dręczące marzenia

810

Miały cię straszyć widm piekielnych rojem!

Ty, zlewku szpetnych cech, ryjący wieprzu!

Ty, coś w kolebce już był piętnowany

Na syna piekła i zakał natury!

Ty, hańbo łona matki! ty, wyrodku

815

Ojcowskich lędźwi! łachmanie honoru!

Wieczne przekleństwo tobie —

GLOSTER

Małgorzato!

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Ryszardzie!

GLOSTER

Czego?

KRÓLOWA MAŁGORZATA

820

Jam ciebie nie zwała.

GLOSTER

Wybacz mi przeto, rozumiałem bowiem,

Żeś mnie tak cierpko zwała tym i owym.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Ciebie w istocie, ale nie żądałam,

Abyś mi na to odpowiadał. Czekaj,

825

Póki przekleństwa mego nie dokończę.

GLOSTER

Jam to już zrobił, Małgorzata była

Ostatnim słowem.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tak więc twe przekleństwo

Przeciwko tobie samej się zwróciło.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

830

Biedna królowo malowana! maro

Przeszłości mojej! po co sypiesz cukier

Na tę pękatą pajęczą poczwarę,

Co cię zabójczą przędzą swą obwija?

Niebaczna! sama nóż na siebie ostrzysz;

835

Przyjdzie czas, w którym mię przyzywać będziesz,

Ażebym razem z tobą przeklinała

Tę jadowitą garbatą ropuchę.

HASTINGS

Fałszywa prorokini, połóż koniec

Szalonej swojej klątwie; nie wyczerpuj

840

Na swoją szkodę naszej cierpliwości.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Hańba wam! boście wyczerpali moją.

RIVERS

Lepiej się naucz swego obowiązku.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Wy to się lepiej nauczcie swojego,

Jako poddani względem mnie, królowej.

845

O, zobowążcie mnie lepszą nauką!

DORSET

Dajcie jej pokój, ona obłąkana.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Niedowarzony panku, poskrom język;

Godność twa tylko co wyszła spod stempla,

Jeszcze w obiegu nie jest. O, bogdajby

850

Młode szlachectwo wasze mogło pojąć,

Co to jest stracić je i przyjść do nędzy!

Kto w górze stoi, wichrów jest igrzyskiem.

A kto z niej spadnie, w niwecz się druzgoce.

GLOSTER

Dobra przestroga, kochany markizie,

855

Weź ją do serca.

DORSET

Zarówno się ona

Ściąga do ciebie, milordzie, jak do mnie.

GLOSTER

I bardziej; alem ja wysoko zrodzon.

Ród nasz się lęże na wierzchołkach cedrów,

860

Igra z wiatrami i urąga słońcu.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

I sprawia słońca zaćmienie: niestety!

Dowodem tego mój syn, dziś będący

W ciemnicach śmierci, którego promienie

Pochmurny duch twój pokrył wiecznym mrokiem.

865

Ród się wasz lęże w gnieździe naszych piskląt.

O Boże, ty to widzisz, nie ścierp tego!

Co krwią zyskane, to niech krew odpłaci!

BUCKINGHAM

Dość już, dość tego: przez sam wstyd, milady,

Jeżeli nie przez miłość chrześcijańską.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

870

O chrześcijańskiej nie mówcie miłości,

Ani o wstydzie: nie po chrześcijańsku

Postąpiliście ze mną i bezwstydnie

Zniweczyliście wszystkie me nadzieje.

Gniew jest miłością moją, życie wstydem

875

I tym żyć będzie wiecznie żal mój wściekły.

BUCKINGHAM

Skończ już, milady; skończ.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

O, Buckinghamie!

Gotowam twoją rękę ucałować

Na znak przymierza i przyjaźni z tobą.

880

Szczęść Boże tobie i domowi twemu!

Twe szaty nie są krwią naszą splamione,

Ni ciebie moje dotyka przekleństwo.

BUCKINGHAM

Jak i nikogo z tych, co tu obecni:

Przekleństwa bowiem nigdy nie przechodzą

885

Za obręb tych ust, co je na wiatr zioną.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

I owszem, sądzę, że idą do nieba

I tam drzemiącą budzą pomstę Bożą.

Strzeż się brytana tego, Buckinghamie!

On kąsa łasząc się, a gdy ukąsi,

890

Zjadliwy jego ząb na śmierć rozrania.

Strzeż się go, nie miej z nim żadnej styczności!

Grzech, śmierć i piekło położyły na nim

Swoje pieczęcie i oddały wszelkie

Narzędzia swoje na jego usługi.

GLOSTER

895

Co ona mówi, lordzie Buckinghamie?

BUCKINGHAM

Nie zważam na to, mój łaskawy panie.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Jak to? pogardzasz mą życzliwą radą,

I głaszczesz tego szatana, którego

Strzec ci się radzę? O, wspomnisz to kiedyś,

900

Gdy on ci serce rozedrze, i powiesz:

Że Małgorzata była dobrą wróżką.

Niechże na każdym z was z osobna cięży

Nienawiść tego piekielnego wroga,

A na nim wasza, na was wszystkich — Boga!

Wychodzi.

HASTINGS

905

Włos mi się jeży, słysząc [43] jej przekleństwa.

RIVERS

I mnie też; dziwna, że jest na wolności.

GLOSTER

Ja jej nie winię, na królową niebios!

Za wiele ona krzywd zniosła i żal mi,

Żem się poniekąd przyczynił do tego.

KRÓLOWA ELŻBIETA

910

Jam jej świadomie nie skrzywdziła nigdy.

GLOSTER

Ale posiadasz pani z krzywd jej korzyść.

Co się mnie tyczy, za żarliwy byłem

W czynieniu dobrze ludziom, którzy teraz

Tak są oziębli, że o tym nie pomną.

915

I Klarens także dobrą ma zapłatę!

W nagrodę trudów w karmniku go tuczą.

Niech Bóg przebaczy tym, co temu winni!

RIVERS

Piękna to cnota, godna chrześcijanina,

Modlić się za tych, którzy nam źle czynią.

GLOSTER

920

Zawsze tak czynię, po zdrowym namyśle.

do siebie

Bo gdybym teraz klął, kląłbym sam sobie.

Wchodzi Ketsby.

KETSBY

Jego Królewska Mość wzywa cię, pani,

I Waszą Miłość — i was, cni lordowie.

KRÓLOWA ELŻBIETA

925

Idę natychmiast. — A wy, milordowie,

Idziecież [44] ze mną?

RIVERS

Służymy ci, pani.

Wychodzą wszyscy prócz Glostera.

GLOSTER

Siejąc złe, pierwszy krzyczeć o to będę;

Własne bezprawia zwalę na kark drugim.

930

Klarensa, który w istocie z mej łaski

W ciemnicy siedzi, opłakiwać będę

Przed cymbałami takimi jak Stanley,

Hastings, Buckingham i wtykać im w ucho,

Że to królowa jejmość i jej klika

935

Podburza króla przeciw memu bratu.

Oni uwierzą i z swojej mię strony

Podżegać będą, ażebym się za to

Zemścił na Grey'u, Riversie, Woganie.

Wtedy głębokie westchnienie wydając,

940

Powiem im wedle słów Pisma Świętego:

Że Bóg nam każe dobrem za złe płacić;

Tak ubarwiwszy nagą mą niecnotę

Zbutwiałym pierzem z Biblii wyskubanem,

Świętym się wydam, gdym w gruncie szatanem.

945

wchodzą dwaj mordercy

Lecz oto moich planów wykonawcy.

No i cóż, moje dziarskie, walne chłopcy?

Gotowi żeście tę rzecz spełnić zaraz?

PIERWSZY MORDERCA

Tak jest, łaskawy panie, i przychodzim

950

Po list, za którym by nas tam wpuszczono.

GLOSTER

Dobra przezorność, mam go tu przy sobie.

oddaje im pismo

Stawcie się w Krosby, jak będzie po wszystkim,

Tylko się śpieszcie, bądźcie niezmiękczeni

955

I nie słuchajcie go: bo on wymowny,

Mógłby was wzruszyć i wzbudzić w was litość,

Gdybyście ucho mu podali.

PIERWSZY MORDERCA

Spuść się

Na nas, milordzie; my nie lubim rozpraw,

960

Kto wiele gada, mało czyni: wierzaj,

Że użyjemy rąk, nie gąb.

GLOSTER

Wam z oczu

Młyńskie kamienie kapią, moje zuchy,

Tam, gdzie łzy ciekną z oczu niedołęgom;

965

Lubię was za to. — Dalejże do dzieła!

Śpieszcie się!

PIERWSZY MORDERCA

Śpieszym, miłościwy książę.

Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Więzienie w Towrze.

Wchodzi Klarens i Brakenbery.

BRAKENBERY

Co dziś tak smutno Wasza Cześć wygląda?

KLARENS

Miałem noc zeszłą bardzo niespokojną,

970

Pełną okropnych snów, straszliwych widzeń.

Jakem chrześcijanin i uczciwy człowiek,

Nie chciałbym spędzić drugiej takiej nocy

Za nieprzerwany ciąg dni najszczęśliwszych;

Tak pełne zgrozy były te marzenia.

BRAKENBERY

975

Jakież to były marzenia, milordzie?

KLARENS

Zdawało mi się, żem się stąd wyłamał

I na okręcie płynął do Burgundii;

Będący ze mną tamże brat mój, Gloster,

Z wnętrza kajuty wywiódł mnie na pokład;

980

Spoglądaliśmy stamtąd w stronę Anglii,

Mówiąc o smutnych kolejach tych wojen,

Między domami Yorków i Lankasterów,

Któreśmy przeszli. Gdyśmy tak chodzili

Po kołyszących się deskach pokładu,

985

Zdawało mi się, że się Gloster potknął,

I upadając, mnie, com go chciał wstrzymać,

Zrzucił przez burtę w odmęt morskich wałów.

O, jakąż męką zdało mi się tonąć!

Jak przeraźliwy szum wód miałem w uszach!

990

Jak szpetny widok śmierci przed oczyma!

Zdawało mi się, jakobym był świadkiem

Tysiąca rozbić, jakobym tysiące

Widział ciał ludzkich, które ryby jadły;

Kotwice, bryły złota, stosy pereł,

995

Drogie kamienie, kosztowne klejnoty,

Porozrzucane zewsząd na dnie morza:

Niektóre tkwiły w czaszkach; w wydrążeniach,

Gdzie niegdyś oczy mieszkały, widziałem

Jakby na pośmiech błyszczące brylanty,

1000

Co się wdzięczyły do podwodnych szlamów

I natrząsały z kości w krąg rozpierzłych. —

BRAKENBERY

Jakieś mógł, mości książę, w chwili śmierci

Te tajemnice otchłani uważać?

KLARENS

Nie wiem, jak się to działo, ale mogłem.

1005

Nie razem ducha oddać usiłował [45],

Ale zawzięta fala wciąż go we mnie

Zatrzymywała i nie chciała puścić

Na wolne, pełne, otwarte powietrze;

Dusiła mi go w zaciśniętej piersi,

1010

Która pękała prawie, chcąc go z siebie

W morze wyzionąć.

BRAKENBERY

Czyli żeś się, panie,

W tym pasowaniu z śmiercią nie przebudził?

KLARENS

Nie: sen mój ciągnął się dalej po śmierci,

1015

Wtedy, o, wtedy zwaliła się burza

Na duszę moją. Ów groźny przewodnik,

O którym tyle pisali poeci,

Przez smętną powódź przewiózł mnie do krain

Wiecznego mroku. Tam błędną mą duszę

1020

Spotkał nasamprzód mój dostojny ojczym,

Sławnej pamięci Warwik, który gromkim

Rzekł głosem: «Jakąż kaźń za wiarołomstwo

Znajdzie w tym ciemnym państwie zdrajca Klarens?»

I zniknął. Potem zjawił się przede mną

1025

Inny duch, istny anioł, z jasnym włosem

Krwią obryzganym i krzyknął: «To Klarens,

Fałszywy, zmienny, wiarołomny Klarens,

Co mię na polach pod Tiuksbury zabił.

Chwyćcie go, furie, weźcie go na męki!».

1030

Wtedy otoczył mię zastęp złych duchów

I wył mi w uszy tak przerażająco,

Tak strasznie, żem się aż zbudził, drżąc cały,

I długo jeszcze potem rozumiałem,

Że jestem w piekle: tak okropne sen ów

1035

Na mym umyśle uczynił wrażenie.

BRAKENBERY

Nie dziw, milordzie, żeś się tym przeraził;

Mnie sam ten opis dreszczem już przejmuje.

KLARENS

O, Brakenbery, jam zrobił to wszystko,

Co teraz świadczy przeciw duszy mojej;

1040

Jam dla Edwarda to zrobił i patrzże,

Jak on mi teraz za to się wywdzięcza.

O, Boże! jeśli me gorące modły

Gniewu Twojego nie mogą przebłagać,

Jeśli ukarać chcesz moje występki,

1045

To wywrzyj swoją zemstę na mnie tylko!

Oszczędź niewinną żonę mą i dzieci! —

Nie odchodź, proszę, kochany dozorco:

Głowa mi cięży, na sen mi się zbiera —

Zostań tu przy mnie.

BRAKENBERY

1050

Zostanę, milordzie.

Oby Bóg waszą książęcą mość skrzepił

Błogim spoczynkiem!

Klarens siada w krześle i wkrótce potem zasypia

Zmartwienia mieszają

1055

Porządek czasu i wytchnienia chwile,

Z nocy poranek, z południa noc czynią.

Tylko tytuły są korzyścią książąt;

Blask ich zewnętrzny opłacany bywa

Wewnętrzną nędzą, za marne złudzenia

1060

Znoszą częstokroć nawał trosk niezbytych;

Tak, że ich doli od nędzarza losu

Nic nie odróżnia, krom [46] czczego rozgłosu.

Dwaj mordercy wchodzą.

PIERWSZY MORDERCA

1063

Hola! jest tu kto?

BRAKENBERY

1064

Czego chcesz, wasze? jakeś się tu dostał?

PIERWSZY MORDERCA

1065

Chcę mówić z Klarensem, a dostałem się tu na nogach.

BRAKENBERY

Tak węzłowato?

DRUGI MORDERCA

Lepiej węzłowato niż rozwlekle. —

Pokaż mu papier; nie traćmy czasu na gadanie.

Oddaje papier, Brakenbery czyta.

BRAKENBERY

Odbieram rozkaz, abym szlachetnego

1070

Księcia Klarensa oddał w wasze ręce.

Nie chcę dociekać, jaki jest cel tego,

Bo chcę w tej mierze wolnym być od winy.

Oto są klucze; tam książę spoczywa.

Idę niezwłocznie oznajmić królowi,

1075

Że tym sposobem wam zdałem mój urząd.

PIERWSZY MORDERCA

1076

Możesz to waćpan uczynić; roztropność tak radzi. Bądź waćpan zdrów.

Brakenbery wychodzi.

Morderstwo, Zbrodniarz, SumienieDRUGI MORDERCA

Jak to? mamyż go zabić śpiącego?

PIERWSZY MORDERCA

1078

Nie; gotów przebudziwszy się powiedzieć, żeśmy tchórzliwie sobie postąpili.

DRUGI MORDERCA

1079

Przebudziwszy się! Głupiś; on się nie przebudzi prędzej, aż na Sąd Ostateczny.

PIERWSZY MORDERCA

1080

No, to na Sądzie Ostatecznym gotów powiedzieć, żeśmy go we śnie zabili.

DRUGI MORDERCA

1081

Ten wyraz: sąd obudził we mnie pewien rodzaj zgryzoty sumienia.

PIERWSZY MORDERCA

1082

Jak to? lękasz się?

DRUGI MORDERCA

1083

Nie tego, żeby go zabić, bo przecie mamy list upoważniający do tego, ale żeby nie być za zabicie go potępionym: bo od potępienia nie mógłby mnie żaden list ochronić.

PIERWSZY MORDERCA

1084

Myślałem, że masz stałe przedsięwzięcie.

DRUGI MORDERCA

1085

Mam je, w istocie, do pozostawienia go przy życiu.

PIERWSZY MORDERCA

1086

Idę donieść o tym księciu Glosterowi.

DRUGI MORDERCA

1087

Nie czyń tego, bracie, zaczekaj chwilkę. Spodziewam się, że ten paroksyzm skrupułów wkrótce minie: nie trwa on u mnie zwykle dłużej jak przez czas potrzebny do zliczenia dwudziestu.

PIERWSZY MORDERCA

1088

Jakże ci teraz?

DRUGI MORDERCA

1089

Dalipan, czuję, że jeszcze jest we mnie trochę lagru sumienia.

PIERWSZY MORDERCA

1090

Pomnij o wynagrodzeniu, jakie nas czeka, gdy dzieło będzie spełnione.

DRUGI MORDERCA

1091

Prawda, musi umrzeć: zapomniałem o wynagrodzeniu.

PIERWSZY MORDERCA

1092

Gdzież teraz twoje sumienie?

DRUGI MORDERCA

1093

W worku księcia Glostera.

PIERWSZY MORDERCA

1094

To więc kiedy on otwiera worek, aby nas wynagrodzić, sumienie twoje precz ulata?

DRUGI MORDERCA

1095

Mniejsza o to, niech idzie z Bogiem! mało kto je żywi, nikt prawie.

PIERWSZY MORDERCA

1096

A jak wróci do ciebie, cóż wtedy?

DRUGI MORDERCA

1097

Nie chcę z nim mieć nic do czynienia; to niebezpieczne licho, tchórza robi z człowieka. Nie może człowiek ukraść, żeby go nie oskarżyło; nie może kląć, żeby go nie ofuknęło; nie może się brać do cudzej żony, żeby go nie zdradziło. To wstydliwa, rumieniąca się istota, co zamieszki szerzy w sercu ludzkim; usposabia człowieka do wynajdywania tysiącznych trudności. Raz mi kazało zwrócić mieszek pełen dukatów, który przypadkiem znalazłem. Ono przyprawia człowieka o żebractwo. Wygnano je z miast i miasteczek jako niebezpieczną istotę; kto chce żyć dobrze, stara się polegać na sobie samym i obywa się bez niego.

PIERWSZY MORDERCA

1098

Tam do diabła! właśnie mi na kark wlazło i szepcze mi do ucha, żebym nie popełniał tego mordu.

DRUGI MORDERCA

1099

Otrząś się z niego, nie wierz mu; niebawem zechce wyłudzić z twej piersi westchnienie.

PIERWSZY MORDERCA

1100

Mam ja mocną naturę, nic ono ze mną nie wskóra.

DRUGI MORDERCA

1101

Mówisz jak człowiek z sercem, któremu idzie o reputację. Dalej do dzieła!

PIERWSZY MORDERCA

1102

Palnij go w łeb gifesem i wrzuć go potem do naczynia z małmazją, co stoi w przyległej izbie.

DRUGI MORDERCA

1103

Wyborny pomysł: tym sposobem zrobimy z niego rodzaj biszkoptu.

PIERWSZY MORDERCA

1104

Cicho! budzi się.

DRUGI MORDERCA

1105

Palże go!

PIERWSZY MORDERCA

1106

Nie, pogadajmy z nim trochę.

KLARENS

1107

Dozorco, daj mi, proszę, kubek wina.

PIERWSZY MORDERCA

1108

Będziesz miał wina wkrótce huk, milordzie.

KLARENS

1109

Olaboga! kto ty jesteś?

PIERWSZY MORDERCA

1110

Człowiek, panie,

Tak jak wy.

KLARENS

Ale nie równy mi stanem.

PIERWSZY MORDERCA

Tak, bom nie zbrodzień stanu.

KLARENS

W głosie twoim

1115

Jest jakby piorun, lecz w wzroku pokora.

PIERWSZY MORDERCA

Głos mój jest głosem króla: wzrok

mym własnym.

KLARENS

Jak ciemno i jak zabójczo przemawiasz!

Postać twa groźna, dlaczegóż twarz blada?

1120

Kto was tu przysłał? po coście tu przyszli?

OBYDWAJ

Po to —

KLARENS

Żeby mię zamordować?

OBYDWAJ

Tak jest.

KLARENS

Zaledwie śmiecie przyznać się do tego,

1125

A mieliżbyście [47] śmieć tego dokonać?

W czym żem was skrzywdził, moi przyjaciele?

PIERWSZY MORDERCA

Nie nas skrzywdziłeś, panie, ale króla.

KLARENS

Jeszcze się z królem potrafię pojednać.

DRUGI MORDERCA

Nigdy, milordzie; gotuj się więc na śmierć.

KLARENS

1130

Wasże [48] wybrano z milijonów [49] ludzi

Do odebrania życia niewinnemu?

Cóżem wykroczył? co przeciw mnie świadczy?

Jacyż przysięgli, w skutku jakich badań

Potępiające o mnie dali zdanie?

1135

Kto srogi wyrok śmierci na mnie wyrzekł?

Zanim wiek prawa winę mą wyświeci,

Grozić mi śmiercią jest szczytem bezprawia.

O, jeśli chcecie mieć udział w tej łasce,

Jaką najświętsza krew Chrystusa Pana

1140

Zlała na ludzkość, to się stąd oddalcie,

I nie podnoście zbójczej na mnie dłoni!

Czyn ten wołałby o pomstę do nieba.

PIERWSZY MORDERCA

Dokonać tego czynu mamy rozkaz.

DRUGI MORDERCA

A rozkaz prosto od króla pochodzi.

KLARENS

1145

Ślepo uległy wasalu! Król królów

W księdze praw swoich mówi: nie zabijaj!

Chciałżebyś wzgardzić jego przykazaniem

I być posłusznym człowieczemu? Strzeż się!

On dzierży zemstę w Swym wszechmocnym ręku

1150

I nią przestępcę ustaw swych dosięga.

DRUGI MORDERCA

Tąż samą zemstą dosięga on ciebie

Za wiarołomstwo i morderstwo razem.

Przysiągłeś niegdyś przyjmując sakrament,

Że walczyć będziesz za sprawę Lankastrów.

PIERWSZY MORDERCA

1155

Tymczasem lekceważąc imię Boga,

Ślub ten złamałeś i zdradzieckim mieczem

Przeszyłeś łono syna twego władcy.

DRUGI MORDERCA

Któremuś przysiągł wiarę i opiekę.

PIERWSZY MORDERCA

Jakże śmiesz boży przytaczać nam zakaz,

1160

Gdyś go sam zdeptał w tak niegodny sposób?

KLARENS

Dla kogoż zdrożny ten czyn popełniłem?

Ach, dla Edwarda to, dla mego brata;

Dla niego właśnie. On was nie mógł przysłać,

Abyście za to mnie zamordowali;

1165

Bo ten grzech cięży na nim, tak jak na mnie.

Jeśli Bóg zechce pomścić ten występek,

O, to go pomści jawnie, bądźcie pewni.

Nie wydzierajcie Mu z rąk prawa gromu:

On krzywych, ciemnych dróg nie potrzebuje,

1170

Aby się pozbyć tych, co mu źle służą.

PIERWSZY MORDERCA

Cóż cię więc krwawym uczyniło zbirem,

Gdy ów nadziei pełny Plantagenet,

Ów zacny, młody książę padł z twej dłoni?

KLARENS

Miłość ku bratu, szatan i szał.

PIERWSZY MORDERCA

1175

Miłość

Ku twemu bratu, twoje przewinienie

I obowiązek nasz sprawiają teraz,

Żeśmy tu przyszli zamordować ciebie.

KLARENS

Jeżeli mego brata miłujecie,

1180

O, to nie miejcie do mnie nienawiści:

Jam jego bratem i z serca go kocham.

Jeżeli dbacie o nagrodę, idźcie

Do mego brata Glostera, a on was

Lepiej za moje życie wynagrodzi,

1185

Niżeli Edward za wieść o mym zgonie.

DRUGI MORDERCA

Mylisz się, panie, Gloster was nie cierpi.

KLARENS

O! nie, jesteście w błędzie: on mnie kocha,

Jestem mu drogi; udajcie się tylko

Wprost stąd do niego.

OBYDWAJ

1190

Tak też uczynimy.

KLARENS

Powiedzcie mu, że kiedy York, nasz rodzic

Sławnej pamięci, zwycięskim ramieniem

Przy śmierci wszystkich trzech nas błogosławił

I upominał, byśmy się kochali,

1195

Wtedy mu przez myśl nie przeszedł ten rozdział

Między rodzeństwem. Wspomnijcie mu o tym,

A niezawodnie łzy uroni.

PIERWSZY MORDERCA

Chyba

Młyńskie kamienie, takie on łzy bowiem

1200

Ronić nam kazał.

KLARENS

O nie, nie; to potwarz:

On jest łagodny.

PIERWSZY MORDERCA

Łagodny, w istocie,

Jak szron, gdy drzewa kwitną. Wyjdź z obłędu:

1205

On to nas wysłał dla zgładzenia ciebie.

KLARENS

To być nie może: on płakał nade mną,

Ściskał mię czule i łkając, przysięgał,

Że się postara o me uwolnienie.

PIERWSZY MORDERCA

Tak też i czyni; wyzwala cię bowiem

1210

Z ziemskiej niewoli, aby ci zapewnić

Rozkosze nieba.

DRUGI MORDERCA

Pojednaj się z Bogiem,

Milordzie; zguba twa jest nieuchronna.

KLARENS

Możeszli [50], świętym uczuciem wiedziony,

1215

Radzić mi, abym pojednał się z Bogiem,

I tak niedbałym być o duszę własną,

Że chcesz wojować z Bogiem, mnie zgładzając?

O, ludzie! zważcie, że ten, co was nasłał

Na moją zgubę, odtrąci was potem.

DRUGI MORDERCA

1220

Cóż więc uczynić mamy?

KLARENS

Dać się zmiękczyć

I dusze swoje ocalić.

PIERWSZY MORDERCA

Zmiękczyć się?

To by tchórzliwie było i po babsku.

KLARENS

1225

Być niezmiękczonym, jest to stać na równi

Z dziką, drapieżną bestią lub szatanem.

Któż z was, pochodząc jak ja z krwi królewskiej,

I jak ja mając zagrodzoną wolność,

Sam, wobec takich dwóch jak wy, morderców,

1230

Nie błagałby o życie?

do drugiego mordercy

Przyjacielu,

W wejrzeniu twoim widzę ślad litości.

O, jeśli oko twe nie jest pochlebcą,

1235

To stań w obronie mojej i proś za mną,

Tak jakbyś prosił, gdybyś się znajdował

Na moim miejscu. Jakiegoż żebraka

Nie wzruszy książę żebrzący litości?

DRUGI MORDERCA

Milordzie, strzeż się!

PIERWSZY MORDERCA

przebijając Klarensa

1240

Na! masz! — i to jeszcze;

A jeśli jeszcze i tego za mało,

To pójdź, umoczę cię w beczce małmazji.

Wynosi ciało.

DRUGI MORDERCA

O, krwawy czynie! wściekła gorliwości!

Rad bym jak Piłat umyć sobie ręce

1245

Od tego srodze zbrodniczego mordu.

Pierwszy morderca wraca.

PIERWSZY MORDERCA

Cóż to? Dlaczego mi nie dopomagasz?

O twej mitrędze książę wiedzieć będzie.

DRUGI MORDERCA

Czemuż nie może wiedzieć, żem ocalił

Dni jego brata! Idź, weź sam zapłatę;

1250

Powtórz mu moje wyrazy i powiedz,

Że to zabójstwo cięży mi na sercu.

Wychodzi.

PIERWSZY MORDERCA

A mnie bynajmniej. Idź, podły niezdaro.

Trzeba mi wścibić trupa w jaką dziurę,

Póki go książę nie każe pochować;

1255

Wziąwszy zapłatę, wziąć za pas i nogi:

To się wnet wyda, lepiej więc zejść z drogi.

Wychodzi.

AKT DRUGI

SCENA PIERWSZA

Tamże. Pokój w pałacu.

Wchodzą: Król Edward, którego wprowadzają jako chorego, Królowa Elżbieta, Dorset, Rivers, Hastings, Buckingham, Grey i inni.

KRÓL EDWARD

Tak, tak. — Otóżem dziś dobrze dnia użył,

Trwajcie w tej zgodzie, szlachetni panowie!

Co dzień spodziewam się posłańca z wieścią,

1260

Że mię zbawiciel mój już stąd wybawia:

Spokojnie duch mój uleci ku niebu.

Teraz, gdym między przyjaciółmi mymi

Święty przywrócił pokój tu na ziemi.

Lordzie Riversie i ty, lordzie Hastings,

1265

Podajcie sobie dłonie, zbądźcie uraz,

Przysiążcie sobie wzajem miłość bratnią.

RIVERS

Niebo mi świadkiem, że się w mojej duszy

Nie kryje żadna niechęć i dłoń moja

Stwierdza rzetelność uczuć mego serca.

HASTINGS

1270

Tak niech mi dobrze się wiedzie, jak szczerze

Przysięgam na to samo, co lord Rivers!

KRÓL EDWARD

Strzeżcie się stroić żart z waszego króla!

By was najwyższy król królów nie skarał

Za pokrywaną nieszczerość i kiedyś

1275

Jednym przez drugich nie zgotował zgonu.

HASTINGS

Tak mi daj Boże szczęście, jak prawdziwą

Miłość przysięgam!

RIVERS

A mnie tak, jak z serca

I z duszy lorda Hastingsa miłuję.

KRÓL EDWARD

1280

Małżonko, to się i do ciebie ściąga;

Do was, Dorsecie, Buckinghamie, także,

Byliście sobie wzajem nieprzyjaźni.

Miłuj Hastingsa, żono, a tymczasem

Podaj mu rękę do pocałowania:

1285

Co zaś uczynisz, uczyń niezmyślenie.

ELŻBIETA

Lordzie Hastingsie, oto moja ręka;

Nieporozumień naszych pamięć będzie

Na zawsze w moim umyśle zatartą:

Tak mi dopomóż, Boże, mnie i moim!

KRÓL EDWARD

1290

Dorset, uściskaj go. — Hastingsie, pomnij

Kochać markiza.

DORSET

Ta zamiana uczuć

Nienaruszoną będzie z mojej strony:

Upewniam.

HASTINGS

1295

Z mojej, upewniam, podobnież.

Ściska Dorseta.

KRÓL EDWARD

Terazże [51], zacny Buckinghamie, przyłóż

I ty swą pieczęć do tego przemierza:

Uściśnij także krewnych mojej żony

I uszczęśliwij [52] mię waszą jednością.

BUCKINGHAM

do królowej

1300

Jeśli Buckingham zwróci kiedykolwiek

Nienawiść swoją przeciw tobie, pani,

Jeśli nie będzie powinnie miłował

Ciebie i twoich, niech go Bóg ukarze

Tych nienawiścią, na których życzliwość

1305

Najwięcej liczył! Wtenczas, gdy najbardziej

Przyjaznej ręki potrzebować będzie

I najpewniejszym będzie jej pomocy,

Niech ten, którego miał za przyjaciela,

Chytrym, przewrotnym okaże się zdrajcą!

1310

Sprawcie to, nieba, jeśli moja miłość

Ku tobie, pani, i ku twoim schłodnie!

Ściska Riversa i innych.

KRÓL EDWARD

Te twoje słowa, zacny Buckinghamie,

Krzepią jak kordiał chore serce moje.

Brak tylko brata naszego, Glostera,

1315

Do podpisania tego aktu zgody.

BUCKINGHAM

W porę przybywa nasz szlachetny książę.

Wchodzi Gloster.

GLOSTER

Miłościwemu państwu me pokłony!

I wam, szlachetni parowie, dzień dobry!

KRÓL EDWARD

Dobry, zaprawdę, bośmy w nim do skutku

1320

Przywiedli, bracie, chrześcijańskie dzieło,

Zmieniając wojnę w mir, nienawiść w miłość,

Pomiędzy tymi wrzącymi niedawno,

Zagniewanymi na siebie lordami.

GLOSTER

Błogosławiony to trud, cny mój władco.

1325

Jeśli ktokolwiek w tym dostojnym gronie

Ma mnie za wroga, jeślim nieświadomie

Lub w chwili gniewu zrobił coś takiego,

Co mogło zranić kogoś z tu obecnych,

To pragnę w godny, przyjacielski sposób

1330

Z nim się pojednać. Żyć w zatargach dla mnie

Równa się śmierci; nienawidzę tego

I dbam o miłość wszystkich dobrych ludzi.

Ciebie nasamprzód, miłościwa pani,

Błagam o szczery pokój, który zyskać

1335

Staraniem będzie mojej wiernej służby;

Ciebie, szlachetny bracie, Buckinghamie,

Jeżeli kiedy istniał jaki rozdział

Pomiędzy nami — Ciebie, lordzie Rivers —

Markizie Dorset i lordzie Grey, coście

1340

Krzywo patrzyli na mnie, nie wiem za co;

I was, książęta, hrabiowie, lordowie,

Wszystkich was. Nie wiem, czy żyje gdzie Anglik,

Z którym by umysł mój był w rozdwojeniu

Bardziej niż dziecko zrodzone tej nocy.

1345

Dziękuję Bogu, że mi dał pokorę.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Dzień ten świątecznym odtąd będzie dla nas;

Daj Boże, aby na tym się skończyły

Wszelkie niesnaski! — Miłościwy panie,

Racz z pełna dzień ten uświęcić i powróć

1350

Naszemu bratu Klarensowi łaskę.

GLOSTER

Jak to? Czyli żem na to moje serce

Przyniósł w ofierze, ażeby się ze mnie

Naigrawano, tu, wobec monarchy?

Któż o tym nie wie, że cny Klarens umarł?

1355

wszyscy cofają się przerażeni

Krzywdzisz go pani, szydząc z jego cieniów.

KRÓL EDWARD

Kto nie wie, że on umarł? kto wie raczej?

KRÓLOWA ELŻBIETA

O Boże! cóż to za świat!

BUCKINGHAM

Lordzie Dorset,

1360

Czy ja wyglądam tak blado jak drudzy?

DORSET

Tak, mości książę, i nie ma nikogo

W tym zgromadzeniu, z którego by twarzy

Rumiana barwa na tę wieść nie znikła.

KRÓL EDWARD

Klarens nie żyje? Rozkaz był cofnięty.

GLOSTER

1365

Tak, panie, ale biedak już był nie żył

Wskutek pierwszego waszego rozkazu:

Rozkaz ten poniósł skrzydlaty Merkury,

Kiedy tymczasem z jego odwołaniem

Wysłany został jakiś niedołęga,

1370

Który w czas przybył na pogrzeb. Daj Boże,

Ażeby inni, mniej zacni i prawi,

Nie tyle bliscy krwią co krwawą myślą,

Na coś takiego nie zasługiwali,

Jak biedny Klarens, chociaż mimo tego

1375

Swobodnie chodzą, wolni od podejrzeń.

Wchodzi Stanley.

STANLEY

Łaski, o panie, w imię moich zasług!

KRÓL EDWARD

O, daj mi pokój, proszę; dusza moja

Jest przepełniona smutkiem.

STANLEY

Nie wprzód wstanę,

1380

Aż mię łaskawy władca mój wysłucha.

KRÓL EDWARD

Powiedzże w krótkich słowach: czego żądasz?

STANLEY

Ułaskawienia mego sługi, który

Na śmierć zasłużył za to, że dziś zabił

Jakiegoś szaławiłę, dworzanina,

1385

Co był poprzednio w służbie księcia Norfolk.

KRÓL EDWARD

Mamże ustami tymi, co wyrzekły

Śmierć mego brata, ocalić służalca?

Brat mój nie zabił nikogo, on tylko

Myślą wykroczył, a jednak za karę

1390

Poniósł śmierć gorzką. Któż mię za nim prosił?

Kto u nóg moich klękał, gdym był w gniewie,

I do namysłu starał się mię skłonić?

Kto o braterstwie mówił, o miłości?

Kto mi powiedział, jak ten nieszczęśliwy

1395

Zerwał był niegdyś z potężnym Warwikiem,

By za mnie walczyć? Kto mi to powiedział,

Jak on mi przyszedł w pomoc pod Tiuksbury,

Kiedy mię Oxford powalił, i rzekł mi:

«Kochany bracie, żyj i bądź nam królem!»

1400

Kto mi powiedział, jak on, gdyśmy w polu

Leżeli marznąc, okrył mię swym płaszczem,

A sam, odziany lekko, prawie nagi,

Na ostre, nocne zimno się wystawił?

Wszystko to grzeszna, zwierzęca zaciekłość

1405

Zatarła w mojej pamięci i nikt z was

Nie miał sumienia przypomnieć mi tego.

Ale gdy wasza czeladź po pjanemu

Zabije kogo albo też uszkodzi

Drogi naszego Zbawiciela obraz,

1410

Wtedy jesteście zaraz na kolanach,

Wołając: «łaski! łaski!», a ja muszę

Niesprawiedliwie czynić wam zadosyć.

Za moim bratem nikt przemówić nie chciał,

A ja, okrutny, sam do siebie także

1415

Nie przemówiłem za nim. Najdumniejszy

Spośród was był mu coś winien w swym życiu,

A nikt nie wstawił się za jego życiem.

Lękam się, aby Bóg nie pomścił tego

Na mnie i na was, na moich i waszych. —

1420

Hastings, odprowadź mię. — Biedny Klarensie!

Wychodzą: Król, Królowa, Hastings, Rivers, Dorset i Grey.

GLOSTER

Takie to smutne skutki porywczości!

Uważaliście, jak krewni królowej

Pobledli, słysząc o śmierci Klarensa?

O, zawsze oni króla podszczuwali:

1425

Bóg to odpłaci. Pójdźcie, milordowie,

Współczuciem naszym pocieszyć Edwarda.

Wychodzą wszyscy.

SCENA DRUGA

Tamże.

Wchodzi Księżna York z synem i córką Klarensa.

SYN

Babuniu, powiedz, czy nasz ojciec umarł?

KSIĘŻNA YORK

Nie, moje dziecię.

CÓRKA

Dlaczegóż, babuniu,

1430

Płaczesz i bijesz się w piersi i wołasz:

«O mój Klarensie! o biedny mój synu!».

SYN

Dlaczego na nas spoglądasz tak smutnie,

I kiwasz głową, i zwiesz nas biednymi,

Opuszczonymi sierotami, skoro

1435

Nasz ojciec żyje?

KSIĘŻNA YORK

Biedne, lube dzieci,

Błędnie mój smutek tłumaczycie sobie.

Ja ubolewam nad chorobą króla;

Martwi mię jego spodziewana strata,

1440

A nie śmierć ojca waszego: stracony

Byłby żal nad tym, kogo się straciło.

SYN

A więc on umarł! przyznajesz, babuniu?

Stryj król jest temu winien; Bóg to pomści!

Modlić się będę do Niego gorąco,

1445

Aby to sprawił: o nic, tylko o to.

CÓRKA

O, i ja także.

KSIĘŻNA YORK

Cicho, cicho, dzieci!

Król Edward kocha was, niewinne dusze.

W prostocie swojej nie możecie dociec,

1450

Kto spowodował śmierć waszego ojca.

SYN

Możem, babuniu, możem, bo stryj Gloster

Mówił mi, że król, z namowy królowej,

Wymyślił bajki, aby go uwięzić.

A gdy to mówił stryj, łzy mu płynęły,

1455

Wzdychał nade mną i w twarz mię całował;

I mówił, żebym mu ufał jak ojcu,

A on mnie będzie kochał jak swe dziecko.

KSIĘŻNA YORK

Że też fałsz może brać tak wdzięczną postać

I złość okrywać taką larwą cnoty!

1460

On jest mym synem, ach, na wstyd mój, synem;

Ale nie z moich piersi fałsz ten wyssał.

SYN

Babuniu, myślisz więc, że stryj udaje?

KSIĘŻNA YORK

Tak, moje dziecko.

SYN

Nie pojmuję tego.

1465

Cóż to za hałas, czy słyszysz, babuniu?

Królowa Elżbieta wpada bez przytomności; za nią Rivers i Dorset.

Żałoba, Wdowa, Sierota, ŚmierćKRÓLOWA ELŻBIETA

Ach! Któż mi wzbroni łkać i jęczeć teraz?

Los mój przeklinać i trawić się żalem?

Z czarną rozpaczą zostaje mi tylko

Sprzysiąc się teraz przeciw mojej duszy

1470

I sobie samej być nieprzyjaciółką.

KSIĘŻNA YORK

Do czego zmierza ta gwałtowna scena?

KRÓLOWA ELŻBIETA

Do osnowania tragicznego aktu:

Król, mój małżonek, syn twój, pani, umarł!

Na co gałęziom róść, kiedy pień runął?

1475

Czemu nie zwiędną liście, gdy sok uszedł?

Chcecie żyć jeszcze? Jęczcie! — Umrzeć? Spieszcie!

Ażeby nasze ulotnione dusze

Mogły na chyżych skrzydłach dognać króla,

Lub jak posłuszne poddanki pójść za nim

1480

Do jego nowych państw w przybytku wiecznym.

Matka, SynKSIĘŻNA YORK

Ach! tyle w smutku twym mam współudziału,

Ile praw miałam do twego małżonka.

Opłakiwałam śmierć zacnego męża

I pocieszałam się widokiem jego

1485

Żywych obrazów; aż oto od razu

Złośliwa ręka śmierci zdruzgotała

Te dwa zwierciadła, w których się wspaniale

Królewskie jego rysy odbijały.

Teraz za całą pociechę w tym życiu

1490

Jedno fałszywe szkło mi pozostaje,

W którym z boleścią widzę hańbę moją.

Tyś wdową wprawdzie, lecz jesteś i matką:

Pozostawiono ci pociechę z dzieci;

Mnie naprzód z objęć śmierć wydarła męża,

1495

A potem z słabych rąk me dwie podpory:

Klarensa i Edwarda. O, zaprawdę,

Czując o tyle większy żal, mam powód

Do zagłuszenia twych jęków moimi.

SYN

Ciotko, tyś po mym ojcu nie płakała;

1500

Możemyż [53] nasze łzy z twoimi złączyć?

CÓRKA

Nie użaliłaś się nad sierotami,

Toteż twój wdowi płacz nie wzbudzi żalu.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Niech mi do jęków nikt nie dopomaga;

Mam do nich w sobie żywiołu aż nadto.

1505

Do moich oczu płyną wszelkie zdroje,

Tak, że bym mogła przy wpływie miesiąca [54]

Wezbraną masą łez zalać świat cały.

O, mój małżonku! drogi mój Edwardzie!

DZIECI

O, drogi ojcze nasz! drogi Klarensie!

KSIĘŻNA YORK

1510

O, moi drodzy, Klarensie, Edwardzie!

KRÓLOWA ELŻBIETA

W Edwardzie był mój świat i już go nie ma!

DZIECI

W Klarensie był nasz świat i już go nie ma!

KSIĘŻNA YORK

W nich obu był mój świat i już ich nie ma!

KRÓLOWA ELŻBIETA

Nie było nigdy wdowy tyle stratnej.

DZIECI

1515

Nie było nigdy sierot tyle stratnych.

KSIĘŻNA YORK

Nie było nigdy matki tyle stratnej.

Niestety! jam jest matką tych boleści:

Ich pojedynczy jest żal, mój ogólny,

Ona Edwarda płacze, i ja także;

1520

Nie płacze ona Klarensa, ja płaczę;

Te dzieci płaczą Klarensa, ja także;

Nie płaczą one Edwarda, ja płaczę.

O! zlejcie na mnie we troje łzy wasze,

Na mnie w trójnasób ciosem przygniecioną.

1525

Jam jest waszego smutku karmicielką,

Ja go utuczę skargami moimi.

DORSET

Bądź mężną, droga matko: Bóg się gniewa,

Że sarkasz przeciw jego dopuszczeniu.

W rzeczach światowych zwą to niewdzięcznością,

1530

Gdy się z ponurą niechęcią oddaje

Z rąk dobroczynnych zaciągnięte długi.

O! ileż więcej jest to niewdzięcznością

Powstawać w taki sposób przeciw niebu,

Za to, że od nas żąda powrócenia

1535

Na czas [55] nam danej królewskiej pożyczki.

RIVERS

Pomnij, o pani, jako dobra matka,

O młodym księciu następcy, twym synu;

Poślij po niego niezwłocznie i daj go

Ukoronować. W nim twoja pociecha.

1540

Utop żal w grobie zmarłego Edwarda,

A zaszczep radość na tronie żywego.

Wchodzą: Gloster, Buckingham, Stanley, Hastings i inni.

GLOSTER

Pociesz się, siostro, wszyscy mamy powód

Do utyskiwań nad zgaśnięciem gwiazdy,

Co nam świeciła, ale nikt nie może

1545

Utyskiwaniem cierpień swych uleczyć. —

Przebacz mi, proszę, miłościwa matko,

Żem cię nie dostrzegł zaraz: na kolanach

Błagam cię kornie o błogosławieństwo.

KSIĘŻNA YORK

Niech cię Bóg błogosławi i w pierś twoją

1550

Wleje łagodność, miłość chrześcijańską,

Rzetelną wierność i uległość!

GLOSTER

Amen!

na stronie

I niech mi umrzeć da kościanym dziadkiem!

To ostateczny cel błogosławieństwa

1555

Macierzyńskiego: dziwi mię to bardzo,

Że Jej Wysokość nie wspomniała o tym.

BUCKINGHAM

Smutni książęta, strapieni parowie,

Wspólnie to brzemię ciosu dźwigający,

Szczerą miłością zespólcież się teraz.

1560

Gdyśmy stracili żniwo z tego króla,

Zbierać będziemy żniwo z jego syna.

Spójnię serc waszych, dawniej rozszczepionych,

Świeżo sklejoną i ujętą w fugi,

Troskliwie teraz pielęgnować trzeba.

1565

Mnie by się wielce zdawało stosownym,

Sprowadzić zaraz pod małą eskortą

Młodego księcia z Ludlow do Londynu,

Aby na króla był koronowanym.

RIVERS

Na co pod małą eskortą, milordzie?

BUCKINGHAM

1570

Na to, milordzie, by poczet za wielki

Nie wzburzył żółci świeżo uśmierzonej,

Co by tym bardziej było niebezpieczne

Teraz, gdy państwo jeszcze jest bez steru:

Gdy każdy rumak jest panem wędzidła

1575

I bieg kieruje, gdzie sam chce. Zarówno

Obawie złego, jak samemuż złemu,

Należy, moim zdaniem, zapobiegać.

GLOSTER

Król zawarł przecie przymierze pomiędzy

Nami wszystkimi; co do mnie, obstaję

1580

Przy tym układzie i wierny mu jestem.

RIVERS

Tak i ja, tak też, spodziewam się, wszyscy:

Ponieważ jednak ono jeszcze świeże,

Wypada przeto unikać wszystkiego,

Co by je mogło zerwać, a to właśnie

1585

Mogłaby zrządzić wielka asystencja.

Uważam przeto, tak jak lord Buckingham,

Za najwłaściwsze, by królewicz przybył

Z małym orszakiem.

HASTINGS

I ja to powiadam.

GLOSTER

1590

Niechże tak będzie. Idźmyż się naradzić,

Kto ma do Ludlow zostać wyprawionym;

Królowo i wy, matko, wszak wam wola

Głosować także w tym ważnym przedmiocie.

Wychodzą wszyscy, prócz Buckinghama i Glostera.

BUCKINGHAM

Kto bądź pojedzie po księcia następcę,

1595

Na miłość boską, my nie siedźmy w miejscu,

Bo bym utracił wyborną sposobność

Do kroku naprzód w wiadomym zamiarze,

To jest do usunięcia chciwych władzy

Krewnych królowej od osoby księcia.

GLOSTER

1600

O ty, mój alter ego! ty, mój sejmie!

Moja wyrocznio! kochany kuzynku!

Jak dziecko daję ci się powodować:

Do Ludlow zatem! nie zostaniem z tyłu.

Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Ulica.

Wchodzi dwóch Obywateli z przeciwnych stron.

PIERWSZY OBYWATEL

Dzień dobry! dokąd tak śpieszno, sąsiedzie?

DRUGI OBYWATEL

1605

Doprawdy, nie wiem sam. Czy wiesz nowinę?

PIERWSZY OBYWATEL

Wiem, wiem: król Edward umarł.

DRUGI OBYWATEL

Na poczciwość,

Zła to nowina! rzadko słyszeć lepszą,

Będzież to znowu na świecie jak w garnku!

1610

Aż strach pomyśleć.

Wchodzi trzeci obywatel.

TRZECI OBYWATEL

Bóg z wami, sąsiedzi!

PIERWSZY OBYWATEL

Dobry dzień!

TRZECI OBYWATEL

Czy się sprawdza wieść o śmierci

Dobrego króla Edwarda?

DRUGI OBYWATEL

1615

Niestety!

Zbyt jest prawdziwa, Boże, bądź miłościw!

TRZECI OBYWATEL

Burzliwe czasy nas czekają.

PIERWSZY OBYWATEL

Czemu?

Przy łasce bożej syn jego tron zajmie.

TRZECI OBYWATEL

1620

Biada krajowi, w którym dziecko rządzi.

DRUGI OBYWATEL

On daje rządów niepłonną nadzieję,

Iż póki będzie małoletnim, rada

W jego zastępstwie, a gdy do lat dojdzie,

On sam naówczas dobrze rządzić będzie.

PIERWSZY OBYWATEL

1625

Tak było z państwem, kiedy Henryk szósty

Koronowany był w Paryżu, mając

Dziewięć miesięcy.

TRZECI OBYWATEL

Czy było tak samo?

Nie, przyjaciele; Bóg to wie najlepiej!

1630

Państwo naówczas miało siła mężów

W sztuce rządzenia biegłych i król Henryk

Cnotliwych stryjów miał opiekunami.

PIERWSZY OBYWATEL

Ten ma nie tylko stryjów, lecz i wujów.

TRZECI OBYWATEL

Niechajby lepiej miał li tylko stryjów,

1635

Albo niechajby stryjów nie miał wcale;

Bo żądza, żeby stać najbliżej tronu,

Może nam wszystkim z bliska się dać uczuć,

Jeżeli temu Bóg nie zapobiegnie.

Oj, niebezpieczny jest ten książę Gloster;

1640

Królowej bracia i synowie dumni

Gdyby rządzeni byli miasto [56] rządzić,

Chory kraj mógłby krzepić się jak wprzódy.

PIERWSZY OBYWATEL

Ejże! dlaczegoż przypuszczać najgorsze?

Jeszcze się wszystko na dobre odmieni.

TRZECI OBYWATEL

1645

Gdy chmury widać, mądrzy płaszcz wdziewają;

Gdy liść opada, znać, że zima bliska;

Gdy słońce zajdzie, komuż noc jest dziwem?

Niewczesne burze zwiastują drożyznę.

Wszystko pójść jeszcze może dobrze, prawda;

1650

Ale jeżeli Bóg tak pokieruje,

To jego łaska będzie iście większa,

Niż zasługujem i ja się spodziewam.

DRUGI OBYWATEL

W istocie, wszystkich serca są w obawie:

Z kim bądź się zdybiesz, na każdego twarzy

1655

Widzisz niepokój i znamiona trwogi.

TRZECI OBYWATEL

Tak zawsze bywa, bracie, w dniach przesileń;

Człowiek za bożym natchnieniem przeczuwa

Niebezpieczeństwo grożące. Wszak woda

Wzbiera, widzimy, przed nawalną burzą.

1660

Ale zostawmy to Bogu. Gdzież waszmość?

PIERWSZY I DRUGI OBYWATEL

Idę na sądy.

TRZECI OBYWATEL

I ja; idźmyż razem.

Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Pokój w pałacu.

Wchodzą: arcybiskup York, młody książę York, królowa Elżbieta i księżna York.

ARCYBISKUP

Noc tę przepędzić mieli w Stony-Stratford,

Dzisiaj w Northampton mają przenocować,

1665

A jutro albo pojutrze tu stanąć.

KSIĘŻNA YORK

Serdecznie pragnę go ujrzeć: od czasu

Jak go widziałam, musiał podróść znacznie.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Mało podobno; o ile słyszałam,

Mój syn York prawie go przerósł.

KSIĄŻĘ YORK

1670

Tak, matko;

Ale wolałbym, żeby tak nie było.

KSIĘŻNA YORK

Dlaczego? dobrze to przecie iść w górę.

KSIĄŻĘ YORK

Razu jednego, gdyśmy wieczerzali,

Napomknął o tym wuj Rivers, że szybciej

1675

Niż mój brat rosnę. «Tak, tak — rzekł stryj Gloster —

Krzew mały wonny szybko rośnie płonny».

Odtąd wolałbym róść powolniej, skoro

Chwast pędzi, a kwiat krzewi się niesporo [57].

KSIĘŻNA YORK

Zaprawdę, owo przysłowie, mój wnuku,

1680

Któreć stryj Gloster przytoczył, do niego

Wcale nie może być zastosowane.

On za lat młodych tak licho wyglądał,

Rósł tak leniwie i tak późno dorósł,

Że gdyby w owym zdaniu była prawda,

1685

To by świat z niego musiał mieć pociechę.

ARCYBISKUP

Tak też jest, pani, nie ma wątpliwości.

KSIĘŻNA YORK

Pragnę, i dałby Bóg, aby tak było;

Ale pozwólcie o tym matce wątpić.

KSIĄŻĘ YORK

Na honor, gdybym się był zastanowił,

1690

Byłbym był panu stryjowi mógł przyciąć

Z powodu jego wzrostu, i to lepiej,

Niż on mi przyciął z powodu mojego.

KSIĘŻNA YORK

Jak to, mój chłopcze? Cóż byś był powiedział?

KSIĄŻĘ YORK

Mówią, babuniu, że stryj rósł tak prędko,

1695

Iż, parę godzin wieku mając, chrupał

Skórki od chleba; jam do trzech lat nie miał

Jednego zęba — byłbym mu był dogryzł.

KSIĘŻNA YORK

Proszę cię, luby Yorku, skąd wiesz o tym?

KSIĄŻĘ YORK

Od jego mamki, kochana babuniu.

KSIĘŻNA YORK

1700

Ta już nie żyła, gdyś ty się urodził.

KSIĄŻĘ YORK

Kiedy nie od niej, to nie wiem od kogo.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Niesforny chłopiec! Milcz, za bystry jesteś.

ARCYBISKUP

Nie gniewaj się nań, miłościwa pani.

To jeszcze dziecko.

KRÓLOWA ELŻBIETA

1705

Mury mają uszy.

Wchodzi Goniec.

ARCYBISKUP

Oto posłaniec. — Jakież wieści?

GONIEC

Takie,

Że mi z przykrością przychodzi je podać.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Jak się ma młody książę?

GONIEC

1710

Zdrów jest, pani,

Jak najzupełniej.

ARCYBISKUP

Cóż się złego stało?

GONIEC

Lord Rivers i lord Grey, a wespół z nimi

Sir Tomasz Wogan zostali wysłani

1715

Do Pomfret jako więźnie [58].

KRÓLOWA ELŻBIETA

Kto ich wysłał?

GONIEC

Możni książęta Gloster i Buckingham.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Za jaką winę?

GONIEC

Wszystko, czegom świadom,

1720

Już powiedziałem; dlaczego i za co

Ci cni lordowie są aresztowani,

To mi jest obcym, miłościwa pani.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Ha! widzę domu mojego upadek:

Tygrys pochwycił młodego jelonka!

1725

Butna tyrania zaczyna szturmować

Do spokojnego, niewinnego tronu.

Witaj, zniszczenie, krwi, mordzie i rzezi!

Widzę już, jakby na mapie, ten koniec.

KSIĘŻNA YORK

Przeklęte, zmierzłe dni domowych niezgód!

1730

Ileż was oko moje już widziało!

Mąż mój położył życie za koronę;

Synami mymi los miotał, mnie niosąc

Radość lub boleść, im korzyść lub straty.

Aż oto kiedy się usadowili,

1735

Gdy burza waśni przeszła, oni sami,

Samiż zwycięzcy, na zdobytym polu,

Wszczynają z sobą wojnę: brat na brata,

Krew na krew godzi, jedni i ci sami

Na jednych i tych samych. — O, potworna,

1740

Zapamiętała zawiści, raz przecie

Skończ swe zamachy lub pozwól mi umrzeć,

Ażebym więcej na śmierć nie patrzała.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Pójdź, synu, schronim się na święte miejsce.

Żegnam cię, pani.

KSIĘŻNA YORK

1745

I ja pójdę z wami.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Wam nic nie grozi, pani.

ARCYBISKUP

Idź, królowo;

Zabierz ze sobą skarb i wszystko mienie.

Co się mnie tyczy, składam w ręce Waszej

1750

Królewskiej Mości koronę i pieczęć.

Tak niech mi dobrze się dzieje, jak pragnę

Wszelkiego dobra dla ciebie i twoich!

Idźmy, powiodę was na święte miejsce.

Wychodzą wszyscy.

AKT TRZECI

SCENA PIERWSZA

Londyn. Ulica.

Odgłos trąb. Wchodzą: książę Walii, Gloster, Buckingham, kardynał Bourchier i inni.

BUCKINGHAM

Witaj nam, książę, w Londynie, twym domu.

GLOSTER

1755

Witaj, bratanku, panie myśli moich!

Trudy podróży zasępiłyć humor.

KSIĄŻĘ WALII

Nie, stryju; tylko mi przygody w drodze

Przykrą i ciężką uczyniły podróż:

Brak tu na moje przyjęcie mych wujów.

GLOSTER

1760

Kochany książę, nieskażona prawość,

Właściwa twemu wiekowi, nie dała

Poznać ci jeszcze przewrotności świata;

Niczego więcej nie dostrzegasz w ludziach,

Jak tylko pozór ich zewnętrzny, który

1765

Bogu wiadomo, rzadko albo nigdy

Nie chodzi w parze z sercem. Ci wujowie,

Których tu braknie, byli niebezpieczni:

Wasza Królewska Mość zwracałeś ucho

Do ich miodowych słów, a nie zwracałeś

1770

Uwagi na ich wewnętrzną truciznę.

Niech cię, mój książę, Bóg od nich uchowa

I od podobnie fałszywych przyjaciół!

KSIĄŻĘ WALII

Tak, od fałszywych przyjaciół; lecz oni

Wcale takimi nie są.

GLOSTER

1775

Mości książę,

Major Londynu idzie cię powitać.

Wchodzi lord major ze swym orszakiem.

MAJOR

Niech Bóg na Waszą Książęcą Mość zleje

Błogosławieństwo w zdrowiu i radości!

KSIĄŻĘ WALII

Dziękujęć mój majorze — i wam wszystkim.

1780

wychodzi lord major ze swym orszakiem

O wiele prędzej myślałem się spotkać

Z matką i z bratem Yorkiem. Co za ślimak

Z tego Hastingsa, że też nie przychodzi

Powiedzieć nam, czy przyjdą, czy nie przyjdą.

Wchodzi Hastings.

BUCKINGHAM

1785

Otóż i zdąża nasz lord cały w potach.

KSIAŻĘ WALII

I cóż, milordzie? idzie nasza matka?

HASTINGS

Królowa matka Waszej Księcej [59] Mości

I jej syn, Bogu wiadomo dlaczego,

A nie mnie, w święte chronili się miejsce.

1790

Książę by chętnie był tu ze mną przybył

Dla powitania Waszej Wysokości

Ale go matka gwałtem zatrzymała.

BUCKINGHAM

Cóż to za dziki i dziwaczny wybryk

Z jej strony? Zechciej, lordzie kardynale,

1795

Skłonić królową, aby bez odwłoki

Przysłała księcia York miłościwemu

Księciu następcy. Na przypadek, gdyby

Trwała w odmowie, wy, lordzie Hastingsie,

Pójdziecie z jego Eminencją razem,

1800

Aby go wyrwać z jej zazdrosnych objęć.

KARDYNAŁ

Milordzie, jeśli słaba ma wymowa

Zdoła rozłączyć księcia z jego matką,

Możecie się go zaraz tu spodziewać;

Jeżeli jednak na łagodne prośby

1805

Będzie nieczułą, niech nas Pan Bóg broni

Przywilej świętej naruszać ustroni!

Za cały kraj ten, milordzie, nie chciałbym

Przyjąć na siebie tak ciężkiego grzechu.

BUCKINGHAM

Za skrupulatnie rzecz bierzesz, milordzie,

1810

Za pedantycznie, za tradycjonalnie;

Chciej bez uprzedzeń zważyć, że krok taki

W obecnym razie nie byłby zgwałceniem

Świętego miejsca, z dobrodziejstw którego

Teraz jak zawsze może ten korzystać,

1815

Co na nie swymi czynami zasłużył

I ma ten dowcip, że się doń ucieka.

Książę York ani się uciekał do nich,

Ani też na nie zasłużył; dlatego

Nie może, moim zdaniem, ich kosztować.

1820

Biorąc go przeto stamtąd, gdzie właściwie,

Bo własnowolnie nie jest, nie złamiecie

Żadnego prawa ani przywileju.

Słyszałem nieraz, że się ludzie chronią

Do świątyń, ale żeby się do świątyń

1825

Dzieci chroniły, jeszcze nie słyszałem.

KARDYNAŁ

Tym razem, książę, zamknąłeś mi usta.

Milordzie Hastings, czy idziesz pan ze mną?

HASTINGS

Idę, milordzie.

KSIĄŻĘ WALII

Załatwcie to, proszę,

1830

Mili panowie, jak najprędzej.

wychodzą kardynał i Hastings

Stryju,

Racz mi powiedzieć, gdzie, gdy mój brat przyjdzie,

Przebywać będziem aż do koronacji?

GLOSTER

1835

Gdzie Wasza Księca Mość uzna za dobre.

Gdyby mi wszakże wolno było radzić,

To może by się Waszej Wysokości

Przez jaki dzień lub dwa dni podobało

Wypocząć w Towrze; po czym byś się, panie,

1840

Przeniósł gdzie zechcesz, gdzie by najstosowniej

Było dla zdrowia i najodpowiedniej

Upodobaniu Waszej Książęcej Mości.

KSIĄŻĘ WALII

Mam wstręt do Towru; żadne inne miejsce

Nie budzi we mnie tak wielkiej odrazy.

1845

Wszakże to Juliusz Cezar wzniósł tę wieżę?

GLOSTER

On był najpierwszym jej założycielem,

Ale dzisiejszą swoją postać winna

Późniejszym czasom.

KSIAŻĘ WALII

Czy to jest oparte

1850

Na dokumentach, czy tylko podane

Koleją czasów, że on ją założył?

BUCKINGHAM

Na dokumentach to oparte, panie.

KSIĄŻĘ WALII

Przypuśćmy jednak, milordzie, że o tym

Kroniki milczą: mnie by się zdawało,

1855

Że prawda żyć by powinna przez wszystkie

Koleje czasów, tak, jak gdyby była

Rozcząstkowaną pomiędzy potomność

Aż do ostatnich dni świata.

GLOSTER

na stronie

Kto tyje

1860

Przedwcześnie w rozum, ten niedługo żyje.

KSIĄŻĘ WALII

Co mówisz, stryju?

GLOSTER

Mówię, mości książę,

Że i bez kronik sława długo żyje.

KSIĄŻĘ WALII

Ten Juliusz Cezar był dawnym człowiekiem:

1865

Czym mu odwaga wzbogaciła rozum,

To jego rozum spisał, by uwiecznić

Jego odwagę. Śmierć nie zwyciężyła

Tego zwycięzcy, bo dotychczas żyje

W rozgłosie, chociaż nie w rzeczywistości.

1870

Wiesz co, milordzie Buckingham?

BUCKINGHAM

Co, panie?

KSIĄŻĘ WALII

Jeśli Bóg da mi dożyć lat dojrzałych,

To prawa nasze we Francji odzyskam.

Lub życie oddam, a zdobędę chwałę.

GLOSTER

na stronie

1875

Za wczesnej wiosny ciepło krótkotrwałe.

Wchodzą: York, Hastings i kardynał.

BUCKINGHAM

Otóż i w porę książę York nadchodzi.

KSIĄŻĘ WALII

Ryszardzie York, witaj, kochany bracie!

YORK

Bądź pozdrowiony, Miłościwy Panie:

Bo tak winienem teraz cię nazywać.

KSIĄŻĘ WALII

1880

Tak, bracie, z równym żalem dla nas obu

Zbyt świeżo umarł ten, co go tak zwano,

I z jego śmiercią tytuł ten utracił

Wiele powagi.

GLOSTER

Jakże nam się miewa

1885

Nasz luby kuzyn York?

YORK

Dziękujęć, stryju.

Patrzaj, milordzie: mówiłeś mi kiedyś,

Że nieprzydatny chwast szybko podrasta:

A oto brat mój o wiele mnie przerósł.

GLOSTER

1890

Prawda, milordzie.

YORK

Czyż on nieprzydatny?

GLOSTER

O, mój kuzynku, któż by to powiedział?

YORK

Takim sposobem jest on ci, stryjaszku.

Więcej niżeli ja obowiązany.

GLOSTER

1895

On, jako pan mój, może mną rozrządzać;

Książę masz do mnie prawo jako krewny.

YORK

Proszę cię, stryju, daj mi ten puginał [60].

GLOSTER

Puginał ten? najchętniej, kuzyneczku.

KSIĄŻĘ WALII

Żebrzesz? Fe, bracie.

YORK

1900

Czemu nie? u stryja,

Który w dobroci swej mi nie odmówi,

I o drobnostkę taką, której nie żal.

GLOSTER

Gotówem [61] nawet chętnie coś większego

Dać ci, kuzynku.

YORK

1905

Coś większego nawet?

Ten miecz na przykład?

GLOSTER

I owszem, najchętniej;

Jeżeli tylko znajdziesz go dość lekkim.

YORK

Lekkie więc tylko dary dajesz, stryju,

1910

A kiedy idzie o coś ważniejszego,

To wtedy z kwitkiem odprawiasz żebraka?

GLOSTER

Ależ, kuzynku, miecz ten nie jest wcale

Do twojej ręki; on ma wagę.

YORK

Dla mnie

1915

Nie ma on żadnej, chociażby był cięższy.

GLOSTER

Chcesz, bym ci oddał broń, mój mały lordzie?

YORK

Tak jest, i dank [62] mój za to będzie taki,

Jak mię nazwałeś, stryju.

GLOSTER

Jaki?

YORK

1920

Mały.

KSIĄŻĘ WALII

Nasz brat York zwykł się przekomarzać zawsze:

Wasza Cześć raczy go cierpliwie znosić.

YORK

Chciałeś powiedzieć, miłościwy bracie,

Nosić, nie: znosić. Zaprawdę, stryjaszku.

1925

Brat mój żartuje sobie z Was i ze mnie:

Myśli on sobie, że ponieważ jestem,

Nie przymierzając, tak mały jak małpa,

Powinni byście mię nosić na grzbiecie.

BUCKINGHAM

na stronie

Co za subtelny dowcip w jego słowach!

1930

Dla złagodzenia swych szyderstw ze stryja

Zręcznie i trafnie wyszydza sam siebie:

Taka przebiegłość w tym wieku rzecz rzadka!

GLOSTER

Łaskawy książę, racz się udać dalej!

Ja z mym kuzynem Buckinghamem pójdę

1935

Do waszej matki, aby ją uprosić,

Iżby was w Towrze powitała.

YORK

Jak to?

Chcesz iść do Towru, miłościwy bracie?

KSIĄŻĘ WALII

Milord protektor życzy sobie tego.

YORK

1940

Nie będę w Towrze spał spokojnie.

GLOSTER

Czemu?

Czegóż byś mógł się obawiać, kuzynku?

YORK

Gniewnego ducha stryjaszka Klarensa:

Babunia mówi, że go tam zabito.

KSIĄŻĘ WALII

1945

Ja się nieżywych krewnych nie obawiam.

GLOSTER

Ani żadnego z tych, sądzę, co żyją.

KSIĄŻĘ WALII

Sądzę, że nie mam czego się obawiać,

Jeżeli żyją. Tak więc z żalem tylko,

Zwracając do nich myśl, idę do Towru.

Wychodzą: książę Walii, książę York, Hastings i kardynał z orszakiem.

BUCKINGHAM

1950

Myślisz, milordzie, że ten mały krzykacz

Nie był podszczuty przez swą chytrą matkę

Do przymawiania ci i drwienia z ciebie

W tak obelżywy sposób?

GLOSTER

Ani wątpić.

1955

O, zły to chłopiec, zuchwały, gwałtowny,

A przy tym sprytny i cięty nad lata:

Kochanej mamy wykapany obraz.

BUCKINGHAM

Na teraz pokój im. — Ketsby!

Ketsby zbliża się

1960

Przysiągłeś

Zarówno ściśle spełnić nasze chęci,

Jak w tajemnicy trzymać nasze słowa;

Zamysły nasze już ci są wiadome.

Jak myślisz? jestli to łatwym zadaniem

1965

Wiliama Hastings zjednać naszej sprawie,

Gwoli [63] oddania temu cnemu księciu

Berła tej naszej sławnej w dziejach wyspy?

KETSBY

Przez pamięć ojca jest on przywiązany

Do księcia Walii tak, że niezawodnie

1970

Niczym się nie da od niego odwrócić.

BUCKINGHAM

Cóż o Stanley'u sądzisz? czy ten giętszy?

KETSBY

Ten działać będzie we wszystkim jak Hastings.

BUCKINGHAM

Dobrze więc: teraz idzie tylko o to,

Kochany Ketsby, ażebyś z daleka

1975

Wybadał lorda Hastingsa, o ile

Usposobiony jest nam odpowiednio;

Tudzież, ażebyś go na jutro rano

Wezwał do Towru dla uczestniczenia

W naradach naszych względem koronacji.

1980

Jeżeli znajdziesz go powolnym dla nas,

Dodaj mu bodźca i zwierz mu nasz zamiar;

Jeśli zaś będzie trudny, chłodny, twardy,

Bądź i ty takim; utnij z nim rozmowę:

Mamy mieć jutro drugą jeszcze radę,

1985

W której cię czeka znakomita rola.

GLOSTER

Pozdrów milorda Wiliama ode mnie,

Powiedz mu, Ketsby, że odwiecznej lidze

Zawziętych jego nieprzyjaciół jutro

W pomfretskim zamku krew będzie puszczona;

1990

Niech mój przyjaciel na tę wieść z radości

Pani Szor więcej da jednym całusem.

BUCKINGHAM

Idź, mój kochany Ketsby, zrób to sprawnie.

KETSBY

Spuśćcie się na mnie, szlachetni lordowie;

Jak najoględniej wywiążę się z tego.

GLOSTER

1995

Daszże [64] o sobie słyszeć, nim spać pójdziem?

KETSBY

Z pewnością.

GLOSTER

W Krosby znajdziesz nas obydwóch.

Wychodzi Ketsby.

BUCKINGHAM

Cóż uczynimy, milordzie, poznawszy,

Że Hastings nie chce z nami się połączyć?

GLOSTER

2000

Utniem mu głowę, braciszku, i kwita. —

Coś w takim razie trzeba będzie zrobić. —

A jak zostanę królem, nie zapomnij

Zażądać hrabstwa Hereford ode mnie

I darowizny wszelkich dóbr ruchomych,

2005

Jakie nieboszczyk król, nasz brat, posiadał.

BUCKINGHAM

Będę miał zaszczyt upomnieć się o to.

GLOSTER

I z serca będzie ci to udzielone.

Idźmy zjeść teraz wieczerzę, a potem

Trawiąc ją, lepiej zamiar nasz przetrawim.

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Przed domem Hastingsa.

Wchodzi Posłaniec i puka do drzwi.

POSŁANIEC

2010

Milordzie!

HASTINGS

wewnątrz

Kto tam?

POSŁANIEC

Ktoś od lorda Stanley.

HASTINGS

wewnątrz

Która godzina?

POSŁANIEC

Zaraz będzie czwarta.

Wchodzi Hastings.

HASTINGS

2015

Sen, Przeczucie, OmenCzy twój pan sypiać po nocach nie może?

POSŁANIEC

Tak by się z tego, co powiem, zdawało.

Naprzód, pozdrawia on Waszą Wielmożność.

HASTINGS

A potem?

POSŁANIEC

Potem oznajmia Wam, panie,

2020

Iż mu się nocy dzisiejszej przyśniło,

Że dzik [65] mu zerwał szyszak. Mówi przy tym,

Że się dziś odbyć mają aż dwie rady,

I łatwo może na jednej z nich wypaść

Coś, co by mogło Wam, panie, i jemu

2025

Być nie po myśli na drugiej; dlatego

Przysyła do Was, panie, z zapytaniem,

Azaliby [66] się Waszej Wielmożności

Nie podobało wsiąść z nim na koń zaraz

I co tchu pognać w kierunku północy?

2030

Dla uniknięcia niebezpiecznych następstw,

Jakie przeczucie jego odgaduje.

HASTINGS

Idź Wasze z Bogiem! powiedz swemu panu,

Niech się nie boi tej podwójnej rady:

Jego cześć i ja będziemy na jednej;

2035

Na drugiej Ketsby, mój dobry przyjaciel:

Gdyby tam miało co zajść z naszą szkodą,

Naprzód bym o tym był uwiadomiony.

Obawy jego są, powiedz mu, płonne

I bezzasadne. — Co się zaś dotyczy

2040

Jego snu, dziwno mi, jak on być może

Tak niedorzeczny, żeby dawać wiarę

Błahym złudzeniom niespokojnej drzemki.

Pierzchać przed dzikiem, nim dzik na sztych idzie,

Jest to pobudzać go, żeby nas ścigał,

2045

Gon wywoływać, o którym on nie śni.

Idź, przyjacielu, powiedz swemu panu,

Żeby wstał z łóżka i przyszedł tu do mnie,

A razem pójdziem do Towru, gdy ujrzy,

Jak się uprzejmie z nami dzik obejdzie.

POSŁANIEC

2050

Idę i wiernie — powiem mu to wszystko.

Wychodzi.

Wchodzi Ketsby.

KETSBY

Po trzykroć dobry dzień, zacny milordzie!

HASTINGS

Dzień dobry, Ketsby; coś wcześnie dziś wstałeś.

Cóż tam nowego, co nowego słychać

W naszym chwiejącym się państwie?

KETSBY

2055

W istocie,

Świat nasz się tacza, milordzie, i mniemam,

Że póty prosto stać nie będzie, póki

Ryszard nie włoży na swą głowę wieńca.

HASTINGS

Wieńca? Czy przez to rozumiesz koronę?

KETSBY

2060

Tak jest, milordzie.

HASTINGS

Dam sobie wprzód głowę

Zdjąć z tego karku, nim ujrzę koronę

Na tak niegodnym miejscu położoną.

Jak to! Czyś dostrzegł, że on do niej zmierza?

KETSBY

2065

Jak żyw tu stoję i waszą, milordzie,

Pomoc ku temu tuszy sobie zjednać:

Zaczem przesyła wam tę wieść pomyślną,

Że wasze wrogi, krewniaki królowej,

Dziś jeszcze w zamku Pomfret śmierć poniosą.

HASTINGS

2070

Nad tą nowiną wprawdzie nie boleję,

Bo oni zawsze mi byli przeciwni;

Ale głosować za Ryszardem, z ujmą

Prawych następców mojego monarchy,

Tego nie zrobię, Bóg widzi, do śmierci.

KETSBY

2075

Zachowaj Boże Waszą Cześć w tych chęciach!

HASTINGS

Ale ja jeszcze śmiać się z tego będę

Kawałek czasu, i przyjdzie mi jeszcze

Kiedyś być świadkiem tragicznego końca

Tych, co mię przed mym panem oczerniali.

2080

Zobaczysz, Ketsby, nim się zestarzeję

O dwa tygodnie, sprzątnę z drogi takich,

Którzy się tego ani spodziewają.

KETSBY

Smutna to dola, milordzie, umierać

Niespodziewanie, bez przygotowania.

HASTINGS

2085

O, straszna, straszna! Takiej doświadczają

Rivers, Grey, Wogan, takiej też doświadczą

I inni, co się bezpiecznymi sądzą,

Jak ja i Waszmość; co są, jak wiesz, drodzy,

Książęciu Gloster i Buckinghamowi.

KETSBY

2090

Wysoko stoisz, milordzie, w uznaniu

Obu tych książąt.

do siebie Wysoko zaiste,

Bo cię uznają godnym rusztowania.

wchodzi Stanley

2095

Bywajże, bywaj! Gdzież twój oszczep, bracie?

Lękasz się dzika, a chodzisz bezbronny?

STANLEY

Dzień dobry Waszej Czci, dzień dobry, Ketsby,

Żartujcie zdrowi, ale na krzyż pański,

Mnie się ta dwójca narad nie podoba.

HASTINGS

2100

Cenię me życie równie jak wy wasze

I nigdy w życiu, wierzaj mi, milordzie,

Nie było ono mi droższe niż teraz.

Czy myślisz, że bym miał tak lekki humor,

Gdybym przyszłości naszej nie był pewny?

STANLEY

2105

Owi lordowie z Pomfret wyjeżdżali

Raźnie z Londynu, spokojnymi byli

O swoją przyszłość; bo i w rzeczy samej

Nie mieli żadnej racji do podejrzeń;

A jakże prędko dzień ich się zachmurzył!

2110

Ten nagły wybuch tłumionej niechęci

Skłonnym mię czyni do niedowierzania.

Dałby Bóg, żebym tchórzył nadaremnie!

I cóż, czy idziem do Towru? Już pora.

HASTINGS

Idźmy, milordzie, idźmy; bądź spokojny.

2115

Czy wiesz? dziś będą mieli głowę ściętą

Owi lordowie, o których wspomniałeś.

STANLEY

Im by za stałą ich wiarę przystało

Nosić na karku głowy, lepiej może

Niż niejednemu z ich oskarżycieli

2120

Kapelusz. Ale idźmy już, milordzie.

Wchodzi Podherold.

HASTINGS

Idźcie, panowie, naprzód; muszę pierwej

Pomówić jeszcze nieco z tym człowiekiem.

wychodzą: Stanley i Ketsby

Jakże się waści powodzi?

PODHEROLD

2125

Tym lepiej,

Kiedy się milord raczy o to pytać.

HASTINGS

Mnie się powodzi teraz lepiej, bracie,

Niż ongi, kiedyś to do mnie przyszedł;

Wtedy do Towru szedłem jako więzień,

2130

Dzięki staraniom stronnictwa królowej;

Dziś zaś (zachowaj to, proszę, przy sobie),

Dziś przeciwnicy moi są traceni,

A moja sprawa lepszą jest niż kiedy.

PODHEROLD

Daj Boże, aby z niej Wasza Cześć była

2135

Zadowoloną zawsze!

HASTINGS

Bóg ci zapłać!

Na, masz tu; napij się za moje zdrowie.

Rzuca mu sakiewkę.

PODHEROLD

Kornie dziękuję Waszej Wielmożności.

Wychodzi.

Wchodzi Ksiądz.

KSIĄDZ

Milordzie, cieszę się, że mam sposobność

2140

Widzenia Waszej Cześci w dobrym zdrowiu.

HASTINGS

Z serca dziękujęć, kochany sir Dżonie.

Jestem ci jeszcze, zdaje mi się, dłużny

Za, twą ostatnią duchowną posługę:

Przyjdź w tę niedzielę, to się porachujem.

Wchodzi Buckingham.

BUCKINGHAM

2145

Z księżmi rozmawiasz, panie szambelanie?

Ksiądz jest potrzebny twoim przyjaciołom,

Co w Pomfret siedzą, ale Wasza Miłość

Ma co innego przed sobą jak spowiedź.

HASTINGS

W istocie, to też zaledwie spotkałem

2150

Tego świętego męża, aż mi zaraz

Owe osoby stanęły na myśli.

Idziesz do Towru, mości książę?

BUCKINGHAM

Idę,

Ale nie długo będę mógł tam bawić:

2155

Wyjdę przed wami, milordzie.

HASTINGS

Być może,

Bo ja zabawię tam aż do obiadu.

BUCKINGHAM

do siebie

I do kolacji, o czym jeszcze nie wiesz.

głośno

2160

Idziemy?

HASTINGS

Służę ci, kochany książę.

Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Pomfret. Przed zamkiem.

Wchodzi Ratklif, za nim Rivers, Wogan i Grey pod strażą, prowadzeni na stracenie.

RATKLIF

Wprowadźcie na plac więźniów.

RIVERS

Sir Ratklifie,

Pozwól powiedzieć sobie tylko tyle,

2165

Że będziesz świadkiem dziś śmierci trzech ludzi,

Których występkiem całym była wierność,

Szczerość i prawość.

GREY

Oby tylko nieba

Księcia następcę raczyły zasłonić

2170

Przed waszą ligą, tą bandą pijawek!

WOGAN

Wy, którym wolno jeszcze świat oglądać,

Pożałujecie gorzko tego z czasem.

RATKLIF

Kończcie! stoicie u kresu żywota.

RIVERS

O, Pomfret! Pomfret! krwawe ty więzienie

2175

Złowrogie, zgubne dla szlachetnych parów!

W twoich to murów zabójczym obrębie

Był Ryszard drugi na śmierć zarąbany,

I na tym większy twój zakał dziś tobie

Dają niewinną naszą krew do picia.

GREY

2180

Spełniła się owa klątwa Małgorzaty,

Którą rzuciła na Hastingsa, na was

I na mnie za to, żeśmy byli przy tym,

Kiedy jej syna zabił Ryszard Gloster.

RIVERS

Przeklęła ona Hastingsa, przeklęła

2185

I Buckinghama; przeklęła Ryszarda:

O Boże, ziść jej modły przez wzgląd na nią

I przez wzgląd na nas! za moją zaś siostrę

I za jej synów niechaj ci, o Panie,

Wystarczy nasza krew, co, jak wiesz, teraz

2190

Niesprawiedliwie ma zostać przelana.

RATKLIF

Śpieszcie się, śmierci godzina nadeszła.

RIVERS

Grey'u, Woganie, zamieńmy uściski.

Żegnam was, żegnam; do widzenia w niebie!

Wszyscy wychodzą.

SCENA CZWARTA

Sala posiedzeń w Towerze.

Buckingham, Stanley, Hastings, biskup Ely, Ketsby, Lovel i inni siedzą u stołu; za nimi stoi służba.

HASTINGS

Tak więc, szlachetni panowie, przedmiotem,

2195

Który nas znaglił zebrać się obecnie,

Jest koronacji obchód. W imię Boże,

Mówcież, jak prędko ten akt ma się odbyć?

BUCKINGHAM

Wszystkoż do niego już przygotowane?

STANLEY

Tak jest, brak tylko oznaczenia kiedy.

ELY

2200

Jutro więc; dzień ten zda mi się dogodnym.

BUCKINGHAM

Któż zna w tej mierze myśli protektora?

Kto cnego księcia jest najzaufańszym?

ELY

Wasza Cześć jego myśli znasz najlepiej.

BUCKINGHAM

Znamy się z twarzy, ale co do serca,

2205

Nie zna on mego lepiej niż ja wasze;

Ani ja jego serca nie znam lepiej

Jak wy, milordzie, moje. Lordzie Hastings,

Wasza Cześć jesteś z nim, mówią, zażyle.

HASTINGS

Wdzięcznym się czuję Jego Wysokości;

2210

Wiem, że mi sprzyja: ale jego myśli

O koronacji nie wybadywałem,

Ani on także nie raczył mi zwierzyć

Swoich łaskawych chęci pod tym względem.

Czas, milordowie, możecie oznaczyć,

2215

A ja poważę się dać głos za księcia.

Czego on, tuszę, za złe mi nie weźmie.

Wchodzi Gloster.

ELY

W porę nadchodzi sam dostojny książę.

GLOSTER

Dzień dobry, mili panowie i bracia!

Zaspałem trochę sprawę, ależ przecie

2220

To opóźnienie się moje, rozumiem,

Nie naraziło na odwłokę żadnej

Ważniejszej kwestii, której rozstrzygnienie

Mogło wymagać mojej obecności.

BUCKINGHAM

Gdybyś był książę nie nadszedł zza kulis,

2225

Lord Wiliam Hastings gotów był odegrać

Twą rolę, to jest, byłby był za ciebie

Dał głos w przedmiocie aktu koronacji.

GLOSTER

Nikt być nie może śmielszym niż lord Hastings,

Jego Cześć sprzyja mi i zna mię dobrze. —

2230

Milordzie Ely, świeżo będąc w Holborn,

Widziałem w sadzie twym piękne truskawki:

Każ mi ich przynieść trochę, jeśli łaska.

ELY

Z całego serca, miłościwy książę.

Wychodzi.

GLOSTER

Słówko, milordzie Buckinghamie.

2235

na stronie do niego

Ketsby

Badał Hastingsa w tym, co wiesz, i znalazł

Twardego panka tak zapamiętałym,

Że prędzej głowę wystawi na hazard,

2240

Niż ścierpi, aby dziecko jego pana,

Jak się wyraża, było pozbawione

Swojej posady na angielskim tronie.

BUCKINGHAM

Wyjdź stąd na chwilę, książę, i ja wyjdę.

Wychodzą: Gloster i Buckingham.

STANLEY

Jeszcześmy o tej świętej ceremonii

2245

Nic stanowczego nie wyrzekli. Jutro

Byłoby, mniemam, cokolwiek za wcześnie;

Ja sam nie jestem tak przygotowany.

Jak bym był, gdyby to miało być później.

Biskup Ely powraca.

ELY

Gdzie lord protektor? Kazałem pójść przynieść

2250

Owych truskawek.

HASTINGS

Dziś Jego Wysokość

Wygląda jakoś słodko i promiennie:

Musi mieć w myśli coś, z czego jest kontent,

Kiedy tak raźnie dzień dobry powiedział.

2255

Nikt w chrześcijaństwie nie umie, mym zdaniem,

Mniej niż on taić chęci i niechęci:

Z jego lic zaraz poznasz, co ma w sercu.

STANLEY

Jaką żeś dzisiaj u niego, milordzie,

Skazówkę serca wyczytał na licach?

HASTINGS

2260

Tę, że nic przeciw nikomu z nas nie ma:

Bo niechby tylko miał urazę jaką,

Byłby to zaraz pokazał po minie.

Gloster i Buckingham powracają.

GLOSTER

Wzywam was wszystkich, coście tu zebrani.

Powiedzcie, na co zasługują tacy,

2265

Co za pomocą szatańskiego środka,

Przeklętych czarów, na śmierć moją dybią

I piekielnymi urokami swymi

Zgubny wywarli wpływ na moje ciało?

HASTINGS

Przychylność, jaką w sercu moim żywię

2270

Ku wam, milordzie, przynagla mię wobec

Całego tego cnego zgromadzenia

Potępić winnych tak sromotnej zbrodni.

Ktokolwiek oni są, głośno oświadczam,

Że zasługują na śmierć.

GLOSTER

2275

Niechże tedy

Wzrok wasz bezecnej zbrodni da świadectwo!

Patrzcie, jak srodze mię oczarowano;

Wyschło mi ramię jak zwiędła latorośl:

Edwarda żona to, ta to zła wiedźma,

2280

W spółce z bezwstydną tą babą, Szorową [67],

Tak mię czartowskim kunsztem naznaczyły.

HASTINGS

Jeśli to one uczyniły, panie —

GLOSTER

Jeśli — nierządnych niewiast protektorze,

Ty śmiesz prawić «jeśli»? — ty jesteś zdrajcą.

2285

Jedzenie, WładzaUciąć mu głowę! Na świętego Pawła,

Nie prędzej tknę się jadła, aż ją ujrzę

Lovel i Ketsby, bądźcie w tym. — Kto ze mną,

Ten niech powstanie i opuści salę.

Cała rada wychodzi z Glosterem i Buckinghamem.

HASTINGS

Biada ci, Anglio! biada! mnie bynajmniej.

2290

Niebaczny! miałem czas temu zapobiec,

Bo Stanley'owi śniło się, że dzik mu

Hełm strącił z głowy, ale nie zważałem

Na tę przestrogę, wzgardziłem ucieczką.

Trzy razy potknął się dzisiaj mój rumak

2295

I dęba stanął, gdy zobaczył Tower,

Jak gdyby wstręt miał wieźć mię do szlachtuza.

O, teraz mi ów ksiądz jest pożądany,

Z którym mówiłem dzisiaj; teraz żal mi,

Żem tak niewcześnie triumfował, mówiąc

2300

Podheroldowi, iż dziś jeszcze moi

Nieprzyjaciele w Pomfret śmierć poniosą,

A ja sam jestem bezpieczny i w łaskach.

O, Małgorzato! już przekleństwo twoje

Dosięga głowy biednego Hastingsa.

KETSBY

2305

Śpiesz się, milordzie, książę chce jeść obiad:

Czeka na głowę twoją; módl się prędko.

HASTINGS

O, krótkotrwała łasko śmiertelników,

Za którą gonim bardziej niż za boską!

Kto swe nadzieje zakłada na próżni

2310

Twoich zwodniczych objawów, ten żyje

Jako pijany ów na maszcie majtek,

Którego lada chybnięcie jest zdolne

Strącić w fatalne wnętrzności otchłani.

LOVEL

Idźmy! Wykrzyki na nic się nie zdadzą.

HASTINGS

2315

Krwawy Ryszardzie! — Nieszczęśliwa Anglio!

Okropne czasy przepowiadam tobie,

Na jakie nigdy jeszcze świat nie patrzał.

Pod miecz prowadźcie mnie! — Raduj się, Glostrze,

Ale miecz, pomnij, ma podwójne ostrze.

Wychodzi: za nim Ketsby i Lovel.

SCENA PIĄTA

Pod murami Towru.

Wchodzą śpiesznie: Gloster i Buckingham w zardzewiałych, niekształtnie wyglądających zbrojach.

GLOSTER

2320

Brawo, milordzie! umiesz, jak uważam,

Drżeć, blednąć, dławić dech w pośrodku słowa;

Potem zaczynać znów, i znów ucinać,

Jak gdyby przestrach odjął ci przytomność.

BUCKINGHAM

Ot, naśladuję biegłego tragika:

2325

Mówię i patrzę w tył i zerkam na bok;

Milknę i wzdrygam się, gdy się źdźbło ruszy,

Jak gdybym nie był panem podejrzenia

Nurtującego w głębi mojej duszy,

Błędne spojrzenia mam na zawołanie

2330

I przymuszone uśmiechy: oboje

Gotowe zawsze służyć mym podejściom. —

Czy Ketsby poszedł już?

GLOSTER

Poszedł i oto

Lorda majora prowadzi już z sobą.

Wchodzą: lord major i Ketsby.

BUCKINGHAM

2335

Pozwól, milordzie, bym z nim sam pomówił

Lordzie majorze —

GLOSTER

Bacz na most zwodzony.

BUCKINGHAM

Słyszycie? bęben.

GLOSTER

Ketsby, spojrzyj z murów

BUCKINGHAM

2340

Lordzie majorze, przyczyną, dla której

Zawezwaliśmy was —

GLOSTER

Patrz za się! broń się!

Nieprzyjaciele zdążają w tę stronę.

BUCKINGHAM

Niech was Bóg strzeże i niewinność nasza!

Wchodzą: Lovel i Ratklif, niosąc głowę Hastigsa.

GLOSTER

2345

Próżny strach; to są przyjaciele nasi,

Ratklif i Lovel.

LOVEL

Oto głowa tego

Niecnego zdrajcy, tego intryganta

Niebezpiecznego, chytrego Hastingsa.

GLOSTER

2350

Takem go kochał, że zapłakać muszę.

Miałem go zawsze za wzór rzetelności,

Jakiej się chyba równa może zdarzyć

Na całej kuli ziemskiej pośród chrześcijan.

On mi był księgą, w której moja dusza

2355

Zapisywała dzieje wszystkich swoich

Najskrytszych myśli. Tak gładko swe wady

Pozorem cnoty upoliturował,

Że pominąwszy jedną jawną zdrożność,

To jest stosunki jego z żoną Szora,

2360

Z niskąd [68] nie mogło paść nań podejrzenie.

BUCKINGHAM

W istocie, jeszcze nie było pod słońcem

Układniejszego zdrajcy. — Patrz, majorze,

Czy byś wystawił sobie, czy byś wierzył,

Gdybyśmy, cudem zostawszy przy życiu,

2365

Nie zaświadczyli o tym, że ten nędznik

Zamierzył sobie dziś w pośrodku rady,

Jego Dostojność i mnie zamordować?

MAJOR

Doprawdy? Hastings miał ten zamiar?

GLOSTER

Cóż to?

2370

Myślisz pan, żeśmy Turcy lub poganie?

Żebyśmy przeciw wszelkim formom prawa

Tak się kwapili z zadaniem mu śmierci,

Gdyby wiszący spisek, spokój Anglii,

Nareszcie własne bezpieczeństwo nasze

2375

Nie było tego po nas wymagało?

MAJOR

Ha, w takim razie zasłużył on na śmierć,

I Ekscelencje dobrze uczyniły

Dając ten przykład, zdolny innych zdrajców

Od tym podobnych zamachów odstręczyć.

BUCKINGHAM

2380

Odkąd się zadał z miss Szor, ja się po nim

Nie spodziewałem niczego lepszego.

Nie kazaliśmy wszakże, by go ścięto

Wprzód, ażby Wasza Cześć przyszła to widzieć;

Ale żarliwy pośpiech tych przyjaciół

2385

Zrządził to nieco wbrew naszej intencji.

Bardzośmy sobie życzyli, milordzie,

Żebyś był słyszał, co mówił ten zbrodzień;

Jak się struchlały przyznawał do środków,

Które do swego celu przygotował;

2390

A pragnęliśmy, żebyś był to słyszał

Dlatego, abyś potem był w możności

Zdać z tego sprawę przed obywatelstwem,

Które się może błędnie zapatrywać

Na nasz postępek i żałować zdrajcy.

MAJOR

2395

Milordzie, słowo Waszej Dostojności

Jest dla mnie równie ważnym jak świadectwo

Własnych mych oczu i uszu; nie wątpcie,

Wasze Książęce Moście, że poczciwe

Obywatelstwo dowie się z ust moich

2400

O sprawiedliwym waszym postąpieniu.

GLOSTER

Przetośmy Waszą Cześć tu zaprosili!

Dla uniknięcia złośliwych zarzutów.

BUCKINGHAM

Skoro zaś cel nasz dopięty nie został

Skutkiem spóźnienia się twego, milordzie,

2405

Zechciej przynajmniej podać to, co słyszysz,

Żeśmy na celu mieli; a tymczasem,

Czcigodny lordzie majorze, Bóg z wami!

Wychodzi lord major.

GLOSTER

On teraz pędzi jak kula na ratusz.

Idźże tam za nim, bracie Buckinghamie,

2410

I w miarę, jak się zdarzy k'temu zręczność,

Wykaż nieprawość Edwardowych dzieci.

Powiedz tam, jak to król Edward pewnego

Obywatela na śmierć skazał za to,

Za to jedynie, że ten się dał słyszeć,

2415

Iż syna swego uczyni dziedzicem

Korony, mając przez to rzeczywiście

Swój dom na myśli, który tak był zwany,

Z powodu, że miał koronę na szyldzie.

Wytknij też jego szkaradną rozwiązłość,

2420

Jego zwierzęcą skłonność do zmienności,

Która ich sługom, córkom, żonom nawet

Nie przepuszczała, kędy tylko jego

Niestałe serce i lubieżne oko

Mogło łup sobie upatrzyć. W potrzebie

2425

Rzuć plamę na mnie samego i powiedz,

Że kiedy moja matka była w ciąży

Z nienasyconym tym Edwardem, wtedy

Najszlachetniejszy rodzic mój, York, toczył

Wojnę we Francji i z rachuby czasu

2430

Doszedł, że dziecko to nie było jego;

Co się i z rysów tegoż dało poznać,

W których nie było cienia podobieństwa

Do szlachetnego księcia, mego ojca.

Lecz tego dotknij ostrożnie, z daleka.

2435

Bo moja matka, jak wiesz, jeszcze żyje.

BUCKINGHAM

Nie troszcz się o to, milordzie: odegram

Tak umiejętnie rolę oratora,

Jak gdyby złoty wieniec mej wymowy

Mnie się miał dostać. Żegnam cię tymczasem.

GLOSTER

2440

Jeżeli ci się uda z nimi sprawa,

To sprowadź kilku z nich do Bajnard's Kessel,

Gdzie mnie znajdziecie w poważnej kompanii

Czcigodnych ojców i światłych biskupów.

BUCKINGHAM

Pomiędzy trzecią a czwartą godziną

2445

Będziesz miał, książę, relację z ratusza.

Wychodzi.

GLOSTER

Ketsby, idź zaraz do ojca Penkera

A ty, Lovelu, do doktora Szau;

Poproście obu, aby za godzinę

Przybyli do mnie na Bajnarda zamek.

2450

wychodzą: Lovel i Ketsby

A ja tymczasem pójdę skrycie zlecić,

Aby Klarensa bębnów [69] w kąt schowano;

I rozporządzić, by odtąd nikt zgoła

Do królewiczów nie znalazł przystępu.

Wychodzi.

SCENA SZÓSTA

Ulica.

Wchodzi Pisarz kancelaryjny.

PISARZ

2455

Oto egzemplarz aktu oskarżenia

Zacnego lorda Hastings, sporządzony

Na czysto, w kopii, która dziś w kościele

Świętego Pawła ma być odczytana.

Patrzcież, jak jedno z drugim tu się wiąże:

2460

Potrzebowałem jedenaście godzin

Na przepisanie tylko tego aktu,

Bo Ketsby przysłał mi go wczoraj w wieczór;

Musiał ci brulion zabrać tyleż czasu,

A przed pięcioma godzinami Hastings

2465

Żył jeszcze, wolny, nie indagowany

I bez zarzutu. Dziwnież się to klei!

Któż jest tak głupi, żeby w tym nie widział

Dotykalnego szelmostwa? Lecz któż by

Tak był odważnym powiedzieć, że widzi?

2470

Zły świat i złe go czekają następstwa,

Gdy milcząc, takie widzi się przestępstwa.

Wychodzi.

SCENA SIÓDMA

Podwórze w zamku Bajnarda [70].

Wchodzą z przeciwnych stron Gloster i Buckigham.

GLOSTER

Jakże tam? jakże? Co mówi mieszczaństwo?

BUCKINGHAM

Na Przenajświętszą krew Chrystusa Pana!

Mieszczaństwo milczy, jak gdyby mu gębę

2475

Kneblem zabito.

GLOSTER

Czy im napomknąłeś

O nieprawości Edwardowych dzieci?

BUCKINGHAM

A jakże! i o ślubie z lady Lucy,

I tym we Francji przez pełnomocnictwo,

2480

I o niesytej chciwości żądz jego,

I o gwałceniu żon obywatelskich,

I o pastwieniu się jego za fraszki,

I o bękarctwie jego własnym, ile

Że był spłodzonym w takim czasie, w którym

2485

Szanowny jego ojciec był we Francji,

I nic był z twarzy do ojca podobnym.

Po czym skreśliłem im twe rysy, książę,

Będące żywym obrazem ojcowskich,

Tak co do kształtów jak i szlachetności

2490

Odbijającej szlachetność twej duszy;

Przywiodłem wszystkie twe zwycięstwa w Szkocji,

Twą dzielność w boju i mądrość w pokoju,

Twą dobroć, prawość i pokorę: słowem,

Nie pominąłem w ciągu mojej mowy,

2495

Ani dotknąłem pobieżnie niczego,

Co tylko mogło do celu posłużyć.

A gdym orację już wyczerpał, wniosłem,

Ażeby każdy, kto ojczyznę kocha,

Krzyknął: «Niech żyje Ryszard, król angielski!».

GLOSTER

2500

I cóż? czy oni to zrobili?

BUCKINGHAM

Gdzie tam!

Boże mi odpuść! nie rzekli i słowa.

Jak nieme głazy, jak zimne posągi

Stali i z trwogą patrzyli po sobie.

2505

Co zobaczywszy, zgromiłem ich ostro

I zapytałem majora, co znaczy

To uporczywe milczenie. Ten odrzekł:

Że to jest rzeczą niezwykłą dla ludu,

Aby doń mówił kto inny jak syndyk;

2510

Więc go znagliłem powtórzyć me słowa,

Co i uczynił, dodając przy każdym:

«Tak mówi książę, książę tak podaje».

Ale od siebie nie rzekł nic takiego,

Co by poparło rzecz. Gdy skończył mówić,

2515

Niektórzy z moich własnych zwolenników,

Na drugim końcu sali, wpakowali

Czapki na głowę; z jakie dziesięć głosów

Dało się słyszeć: «Niech żyje król Ryszard»,

Więc podchwytując to, krzyknąłem: «Dzięki,

2520

Cni przyjaciele i obywatele!

Ten jednozgodny i radosny okrzyk

Świadczy zarówno o mądrości waszej,

Jak i o miłości waszej dla Ryszarda». —

Na tym uciąłem krótko i wyszedłem.

GLOSTER

2525

Zakute głąby! nie chcieli nic mówić?

Więc major z swoją gawiedzią nie przyjdzie?

BUCKINGHAM

Major nadejdzie, milordzie, za chwilę.

Udaj, jakobyś był zakłopotanym;

Każ się usilnie prosić, nim ich przyjmiesz;

2530

I pomnij w ręku mieć książkę nabożną,

A obok siebie dwóch ojców duchownych;

Bo mi to poda tekst do patetycznej

Prozopopei. Tylko się droż, panie,

Nim prośbie naszej uczynisz zadosyć;

2535

Uczyń jak dziewka, mów «nie», a bierz jednak.

GLOSTER

Dobrze; odchodzę. Jeśli ty, milordzie,

Będziesz tak dobrze przemawiał za nimi,

Jak ja potrafię mówić «nie» za siebie,

To rzecz niechybnie załatwim po myśli.

BUCKINGHAM

2540

Idź, mości książę; wejdź na ganek; stamtąd

Dasz im się widzieć, lord major już idzie.

Gloster wychodzi

wchodzi lord major i obywatele

Witaj, milordzie! Czekam tu i czekam;

2545

Książę snać [71] nie chce dać dziś posłuchania.

Ketsby nadchodzi z zamku

No, i cóż, Ketsby? Cóż twój pan powiedział

Na moją prośbę?

KETSBY

Prosi Waszą Miłość,

2550

Iżby go jutro raczyła odwiedzić

Albo pojutrze. Zamknięty jest z dwoma

Świętobliwymi sługami kościoła

I zatopiony w medytacji; żaden

Światowy powód nie zdoła go skłonić

2555

Do zawieszenia tych duchownych ćwiczeń.

BUCKINGHAM

Kochany Ketsby, oznajm księciu panu,

Że ja, lord major i aldermanowie [72],

W naglącej sprawie, w rzeczach wielkiej wagi,

Bo powszechnego dobra dotyczących,

2560

Przyszliśmy tutaj i w podwórzu stoim,

Pragnąc pomówić z Jego Wysokością.

KETSBY

Idę niezwłocznie o tym go uprzedzić.

Wychodzi.

BUCKINGHAM

A co? ten książę, panie, to nie Edward:

Ten się na miękkim łożu nie rozwala,

2565

Ale na klęczkach duma świętobliwie;

Nie baraszkuje w gronie sprośnych niewiast,

Ale rozmyśla w towarzystwie księży,

Nie śpi, by gnuśne ciało swe utuczył,

Ale się modli, by wzmógł umysł czynny.

2570

Zaprawdę, Anglia byłaby szczęśliwą,

Gdyby ten książę bogobojny przyjął

Ster rządu nad nią; lecz niestety! pewnie

Nam się nie uda skłonić go do tego.

MAJOR

Niechże Bóg broni, aby Jego Miłość

2575

Miała powiedzieć «nie»!

BUCKINGHAM

Boję się bardzo,

Czy tak nie zrobi. Oto Ketsby wraca.

wchodzi Ketsby

No, Ketsby, jaką niesiesz nam odpowiedź?

KETSBY

2580

Jego Książęcej Wysokości dziwno,

W jakimeś celu, milordzie, na zamek

Sprowadził taki tłum obywateli,

Gdy o tym Jego Książęcą Wysokość

Uświadomioną nie była poprzednio

2585

Jest on w obawie, ażali [73] to jakich

Złych względem niego nie kryje zamiarów.

BUCKINGHAM

Żywo boleję nad tym, że mój wielce

Szanowny kuzyn przypuszcza z mej strony

Złe względem niego zamiary. Bóg świadkiem,

2590

Żeśmy w najlepszych myślach tu przybyli.

Idź, Ketsby, jeszcze raz; zapewnij o tym

Jego Wysokość.

Ketsby wychodzi

Kiedy ludzie pełni

2595

Świętej dewocji siedzą nad różańcem,

To ich niełatwo od niego odciągnąć:

Taką ma w sobie słodycz bogomyślność.

Gloster ukazuje się na górnej galerii, pomiędzy dwoma biskupami. Ketsby powraca.

MAJOR

Patrzcie no, wszakże to jego Wysokość

Stoi pomiędzy dwoma biskupami?

BUCKINGHAM

2600

Dwa to filary, na których się cnota

Chrześcijańskiego opiera książęcia,

Aby w bezdroża próżności nie upadł.

I w ręku, patrzcie, ma książkę nabożną,

Tę najprawdziwszą ozdobę, po której

2605

Świętobliwego znać męża. —

Przesławny

Plantagenecie, przedostojny książę,

Podaj łaskawe ucho naszej prośbie

I wybacz, żeśmy przerwali praktykę

2610

Twej chrześcijańskiej, żarliwej dewocji.

GLOSTER

Nie ma potrzeby tych usprawiedliwień,

Milordzie; ja to was raczej przepraszam,

Że służbą bożą w cichości zajęty,

Każę na siebie czekać przyjaciołom.

2615

Ale nie mówmy o tym. Cóż sprowadza

Wasze Miłoście?

BUCKINGHAM

To, co się zarówno

Podoba, mniemam, Bogu, jak i wszystkim

Poczciwym ludziom tej wyspy, na teraz

2620

Będącej w smutnym stanie bezkrólewia.

GLOSTER

Boję się, czylim nie popełnił czego,

Co mogło zdrożnym się wydawać w oczach

Obywateli, i czyście nie przyszli

Zganić mię za ten mimowolny usterk [74].

BUCKINGHAM

2625

Tak, zawiniłeś, milordzie: bogdajby

Wasza Wysokość chciała wynagrodzić,

Na nasze prośby, to swe przewinienie.

GLOSTER

Gdybym win moich zmywać nie był gotów,

Na cóż bym liczył się do wiernych chrześcijan?

BUCKINGHAM

2630

Dowiedz się przeto, miłościwy książę,

Iż w tym jest twoja wina, że skazujesz

Majestat tronu, berło twoich przodków,

Przywilej szczęścia i należność rodu,

Dziedziczną chwałę cnego domu twego

2635

Na poniżenie przez niegodne plemię;

Ponieważ, skutkiem zbytniej łagodności

Uśpionych myśli twoich, które zbudzić,

Dla dobra kraju jest zamiarem naszym,

Sławnej tej wyspie brak właściwych członków;

2640

Piękną jej postać szpecą blizny hańby;

W jej pniu królewskim tkwią szczepy nikczemne,

A on sam prawie wtrącony jest w ciemnię,

Pochłaniającą przepaść zapomnienia.

Chcąc to naprawić, postanowiliśmy

2645

Waszą Wysokość prosić, iżbyś raczył

Przyjąć na siebie rządy tego kraju,

Nie jako rejent, protektor, namiestnik,

Albo cudzego mienia zawiadowca,

Lecz jako istny, z porządku krwi, dziedzic,

2650

Wchodzący w swoje prawa, w posiadanie

Swojego spadku, swych dóbr, swej własności.

Dlatego łącznie z obywatelami,

Którzy cię cenią, panie, i miłują,

I na usilne tychże naleganie

2655

Przychodzę Waszą Książęcą Mość skłonić

Do uczynienia zadosyć tej prośbie.

GLOSTER

Nie wiem, co lepiej by godności mojej

I położeniu waszemu przystało:

Czy żebym odszedł, nic nie powiedziawszy,

2660

Czy też wam gorzkie uczynił wyrzuty.

Gdybym nic nie rzekł, moglibyście myśleć,

Że krępująca mi język wyniosłość

Milcząc przystaje na przyjęcie tego

Złotego jarzma monarchicznej władzy,

2665

Którą niebacznie chcecie mi narzucić;

Gdybym was zgromił za tę waszą prośbę,

Tak oczywistym będącą dowodem

Prawdziwej waszej dla mnie przychylności,

To, z drugiej strony, skrzywdziłbym przyjaciół:

2670

By więc uniknąć pierwszego i mówić,

A mówiąc nie wpaść w drugą ostateczność,

Taką pośrednio daję wam odpowiedź:

Życzliwość wasza warta mej podzięki,

Ale zasługa moja mało warta

2675

Cofa się wobec celu waszych życzeń.

Choćby, przypuśćmy, usunięte były

Wszelkie przeszkody i choćbym na mocy

Praw urodzenia miał utorowaną

Drogę do tronu, to winienem wyznać:

2680

Tak bardzo jestem ubogi na duchu,

Tak wielostronne są me niedostatki,

Że bym się wolał ukryć przed wielkością,

Jako łódź siły morza nie znosząca,

Niż zostać moją wielkością zakrytym,

2685

I zaduszonym dymem mojej chwały.

Ale, na szczęście, nie ma tej potrzeby,

(Gdyby zaś była, byłbym, chcąc wam pomóc,

W ciężkiej potrzebie); z królewskiego drzewa

Królewski przecie pozostał nam owoc,

2690

Który dojrzawszy z czasem, niewątpliwie

Majestatowi ujmy nie przyniesie

I uszczęśliwi nas rządami swymi.

Na niego zdaję to, coście panowie

Zdać na mnie chcieli; zostawiam go spełna

2695

Przy jego prawach i świetnej przyszłości:

Niech mnie Bóg broni wyzuwać go z tego!

BUCKINGHAM

Świadczy to, panie, o skrupulatności

Twego sumienia, ale, jak na teraz,

Są to skrupuły niewczesne i błahe,

2700

Kiedy się wszystko dokładnie rozważy.

Mówiłeś, panie, że królewicz Edward

Jest twym bratankiem, i my to mówimy;

Ale nie żony Edwarda, bo Edward

Był połączony pierwej z lady Lucy;

2705

Wie o tych ślubach twa matka, milordzie;

A nieco później, przez pełnomocnictwo,

Wszedł w związki z Boną, siostrą króla Francji.

Gdy zaś te obie dostały odprawę,

Naówczas prosta jedna suplikantka,

2710

Znękana losem, matka kilku synów,

Z pola piękności zeszła biedna wdowa,

Na samym schyłku swych dni przedjesiennych,

Lubieżne jego zniewoliła oko

I dążeń jego wyższy lot zwichnęła,

2715

Do sromotnego wiodąc go dwużeństwa.

Z tego to łoża nieprawego idzie

Edward, przez grzeczność zwany królewiczem.

Mógłbym tu jeszcze coś więcej przytoczyć,

Ale szacunek dla niektórych osób,

2720

Co jeszcze żyją, zamyka mi usta.

Przyjm więc, łaskawy panie, ten przywilej

Królewskiej władzy, który ci niesiemy,

Jeśli nie w celu zlania przez to na nas

Błogosławieństwa i na kraj nasz cały,

2725

To choć dlatego, ażebyś szlachetny

Dom swój uchronił przez to od zakału,

Jaki mu grozi, zapewniając temuż

Prawy, właściwy porządek następstwa.

MAJOR

Spełń, panie, prośbę twych obywateli!

BUCKINGHAM

2730

Nie gardź, o panie, tą ich serc ofiarą!

KETSBY

Uciesz ich, skłoń się do ich słusznych życzeń!

GLOSTER

Ach, po cóż na mnie składacie to brzemię?

Jam nie do tronu, nie do majestatu.

Wybaczcie, proszę; nie miejcie mi za złe,

2735

Że chęciom waszym nie mogę dogodzić.

BUCKINGHAM

Skoro nam tego odmawiasz, milordzie,

Nie chcąc przez zbytnią dobroć i sumienność

Wywłaszczać tego twojego bratanka,

Co i umiemy wyrozumieć, znając

2740

Tkliwość twojego serca, twe łagodne,

Miękkie współczucie, nie tylko dla krewnych,

Ale zarówno dla każdego stanu:

To wiedz, że czyli uczynisz nam zadość,

Czy nie uczynisz, syn twojego brata

2745

Nigdy nad nami panować nie będzie:

Osadzim kogo innego na tronie,

Z krzywdą twojego domu i upadkiem.

To jest ostatnie nasze słowo. — Pójdźcie,

Obywatele; nie prośmy już dłużej.

Wychodzi.

KETSBY

2750

Każ go przywołać nazad, drogi książę;

Przyjm ich ofiarę: jeśli ją odrzucisz,

Biedny kraj ciężko to odpokutuje.

GLOSTER

Koniecznież na mnie ma spaść ten trosk nawał?

Dobrze więc, wróć go.

2755

Ketsby wychodzi

Nie jestem ci z głazu:

Tak natarczywe wasze nalegania

Pokonywają mój opór, jakkolwiek

Trwać mi w nim radzi serce i sumienie.

2760

Buckingham wraca

Milordzie Buckingham i wy poważni,

Światli mężowie, skoro przez życzliwość

Chcecie mi na kark wtłoczyć ciężar szczęścia,

Abym go dźwigał chętnie czy niechętnie,

2765

Muszęć z poddaniem przyjąć go na siebie.

Jeśliby jednak kiedy czarna potwarz,

Albo złośliwy, niecny jaki zarzut

Miał być następstwem mego ustąpienia,

Niechże mię wtedy niniejszy wasz przymus

2770

Oczyści z wszelkich plam, jakie by na mnie

Były rzucone, bo wiadomo Bogu,

I wy poniekąd sami to widzicie,

Jakem daleki od pragnienia tego.

MAJOR

Boże błogosław Waszej Wysokości!

2775

Widzim to, panie, i możem poświadczyć.

GLOSTER

Czyniąc to, prawdę tylko poświadczycie.

BUCKINGHAM

Witam cię tedy, panie, tym okrzykiem:

Niech żyje Ryszard, prawy król angielski!

WSZYSCY

Amen!

BUCKINGHAM

2780

Pozwolisz, miłościwy panie,

By koronacja odbyła się jutro?

GLOSTER

Kiedy bądź, skoro taka wasza wola.

BUCKINGHAM

Jutro więc czekać będziem na rozkazy

Waszej Królewskiej Mości, a tymczasem

2785

Radosne służby nasze polecamy.

GLOSTER

do biskupów

Powróćmyż znowu do świętych spraw naszych.

Bądź zdrów, kuzynie; daj ci Boże zdrowie,

Lordzie majorze i wam, współziomkowie!

Wychodzą wszyscy.

AKT CZWARTY

SCENA PIERWSZA

Przed Towrem.

Z jednej strony wchodzą: Królowa Elżbieta, księżna York i markiz Dorset; z drugiej Anna, księżna Gloster, prowadząca za rękę księżniczkę Małgorzatę Plantagenet, córkę Klarensa.

KSIĘŻNA YORK

Co widzę? Wnuczka moja, Plantagenet,

2790

W tym miejscu, z ciotką swoją, lady Gloster?

I ona, widać, chce także, z czystego

Popędu serca, dostać się do Towru

Dla zobaczenia się z królewiczami. —

Witaj nam, córko.

ANNA

2795

Daj Boże obydwu

Waszym miłościom dzień jak najweselszy.

KRÓLOWA ELŻBIETA

I wam podobnież, siostro! Dokąd zmierzasz?

ANNA

Nie dalej jak do Towru, i w tym samym,

Jak mi się zdaje, celu, co wy, to jest

2800

Dla odwiedzenia lubych królewiczów.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Dziękujęć, siostro: pójdźmyż wszystkie razem.

wchodzi Brakenbery

Otóż i w porę komendant nadchodzi.

Za pozwoleniem, panie komendancie,

2805

Chciej nam powiedzieć, proszę, jak się miewa

Książę następca i York, mój syn młodszy?

BRAKENBURY

Zdrowi, łaskawa pani, ale wybacz,

Nie mogę do nich wpuścić Waszej Cześci:

Król najsurowiej zabronił mi tego.

KRÓLOWA ELŻBIETA

2810

Król? kto?

BRAKENBURY

Chcę mówić: nasz pan, lord protektor.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Niech go najwyższy Pan w protekcji swojej

Od królewskiego zachowa tytułu!

Toż on pomiędzy mną a Ich Miłością

2815

Stawia zaporę? ja jestem ich matką:

Któż mi zagradzać może przystęp do nich?

KSIĘŻNA YORK

Jam matka ojca ich i chcę ich widzieć.

ANNA

Jam tylko ciotka, lecz matka ich sercem:

Wpuść mnie więc do nich. Przyjmuję na siebie

2820

Całą twą winę i odpowiem za nią.

BRAKENBURY

Nie mogę na to przystać w żadnym razie;

Wybacz mi, pani: związanym przysięgą.

Wychodzi.

Wchodzi Stanley.

STANLEY

Gdybym was spotkał, miłościwe panie,

Godzinę później, mógłbym już powitać

2825

Waszą Wysokość milady York matką

I towarzyszką dwóch pięknych królowych.

do księżny Gloster

Dostojna księżno, racz się do Westminster

Udać natychmiast, gdzie masz z swym małżonkiem,

2830

Królem Ryszardem, być koronowaną.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Pęknijcie taśmy, pierś mi krępujące!

Aby ściśnięte moje serce miało

Choć trochę miejsca do bicia; inaczej

Padnę pod ciosem tej zabójczej wieści.

ANNA

2835

O, nieszczęśliwa, nienawistna wieści!

DORSET

Nie trap się, pani. — Matko, nie trać męstwa.

KRÓLOWA ELŻBIETA

O! Dorset, Dorset, nie mów do mnie, uchodź!

Śmierć i zniszczenie w trop za tobą idą;

Imię twej matki zgubne dla jej dzieci.

2840

Chceszli uniknąć śmierci, śpiesz za morze,

Tam, do Ryszmonda, gdzie cię nie dosięgną

Piekielne szpony; o! śpiesz, śpiesz, uciekaj

Z tej niebezpiecznej, morderczej jaskini,

Ażebyś liczby ofiar nie powiększył,

2845

I pomagając klątwie Małgorzaty

Mnie żałobnego nie zgotował zgonu,

Wyzutej z dzieci i męża, i tronu.

STANLEY

Mądra to rada, pani, w troskliwości

Macierzyńskiego serca zaczerpana.

2850

Korzystaj z drogich chwil, markizie Dorset:

Napiszę listy do mojego syna,

Aby się udał na spotkanie twoje.

Nie daj się złowić, ważąc się na dwoje.

KSIĘŻNA YORK

Rozpraszająca nawałnico nieszczęść!

2855

Przeklęta piersi moja, zdroju śmierci!

Tyś wykarmiła to monstrum, którego

Nieunikniony wzrok niesie zagładę.

STANLEY

Pójdź, pani; miałem zalecony pośpiech.

ANNA

Idę, gwałt sobie czyniąc. — O, bogdajby

2860

Ten krąg złocisty, co mi skroń ma obwieść,

Z rozpalonego raczej był żelaza,

I aż do mózgu przepalił mi czoło!

Niechbym została pierwej namaszczoną

Śmiertelnym jadem i umarła, zanim

2865

Kto mi zawoła: «Boże, chroń królową»!

KRÓLOWA ELŻBIETA

Idź, nieszczęśliwa! nie zajrzęć [75] twej chwały;

Ani ci życzę czegokolwiek złego,

Przeto, że sama cierpię.

ANNA

Wartam tego.

2870

Gdy ten dzisiejszy mój mąż nadszedł wówczas,

Kiedym szła, płacząc za ciałem Henryka,

Kiedy na jego rękach jeszcze prawie

Dawał się widzieć ślad krwi wytoczonej

Z tego ziemskiego anioła, co moim

2875

Pierwszym był mężem, i z tego świętego,

Którego właśnie zgon opłakiwałam —

O, gdym spojrzała wtedy w twarz Ryszarda,

Takie życzenie powstało w mej duszy

I tak do niego rzekłam: «Bądź przeklęty,

2880

Ty, coś w tak młodym wieku mię uczynił

Tak starą wdową! niech troski oblegną

Twoje małżeńskie łoże! niech twą żonę —

Jeśli się znajdzie na świecie kobieta,

Tyle szalona, że zaślubi ciebie —

2885

Pożycie z tobą nieszczęśliwszą zrobi,

Niżeliś ty mnie zrobił przez zabicie

Ukochanego mego męża!» — Patrzcież,

W krótszym przeciągu czasu, niż go nawet

Na wymówienie tej klątwy potrzeba,

2890

Miękkie me serce zostało nikczemnie

Ujęte jego zwodniczymi słowy;

I własnej mojej klątwy niewolnikiem,

Która powieki moje od tej pory

Ciągle otworem trzyma: jeszcze bowiem

2895

Przy jego boku nie zakosztowałam

I przez godzinę złotej rosy wczasu [76],

Aby mię jego okropne marzenia

I niespokojne sny nie przebudzały.

Prócz tego czuje on do mnie nienawiść,

2900

Z powodu ojca mojego Warwika,

I wkrótce pewnie zechce się mnie pozbyć.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Bądź zdrowa, biedna istoto, boleję

Nad twoim losem.

ANNA

Nie bardziej ni szczerzej,

2905

Niż ja boleję nad waszym.

DORSET

Bądź zdrowa,

O! ty, co jękiem witasz twe zaszczyty.

ANNA

Bądź zdrów, nieszczęsny, co się żegnasz z twymi!

KSIĘŻNA YORK

do Dorseta

Idź do Ryszmonda i niech ci los szczęści!

2910

do Anny

Idź do Ryszarda i niech cię Bóg wesprze!

do Elżbiety

Idź do świątnicy i znajdź w niej pociechę!

Mnie, skołataną, starość tłoczy w ziemię:

2915

Osiemdziesięciu lat już dźwigam brzemię,

A każdą jasną nić w tej życia przędzy

Miałam zasnutą stu pasmami nędzy.

Więzienie, Matka, DzieckoKRÓLOWA ELŻBIETA

Czekajcie; spójrzmy jeszcze na tę wieżę.

O! wy odwieczne głazy, miejcie litość

2920

Nad niewinnymi mymi chłopiętami,

Które złość w waszym zamknęła obrębie!

Twarda kolebko, dla tak wątłych dzieci!

Groźna piastunko! szorstka towarzyszko

Tak delikatnych książąt! miej staranie

2925

O moich małych! Tymi was wyrazy

Zbolała matka żegna, martwe głazy.

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Sala tronowa w pałacu.

Odgłos trąb. Ryszard jako król na tronie; Backingham, Ketsby, Paź i inne osoby.

KRÓL RYSZARD

Odstąpcie wszyscy na bok. — Buckinghamie!

BUCKINGHAM

Do usług twoich, miłościwy królu.

KRÓL RYSZARD

Podaj mi rękę. Tak wysoko teraz,

2930

Dzięki poradom twoim i pomocy,

Siedzi król Ryszard. Ale czyliż blask ten,

Który nas ninie [77] opromienia, trwać ma

Tylko dzień jeden czy stale?

BUCKINGHAM

Bogdajby

2935

Trwale się święcił i po wszystkie czasy!

KRÓL RYSZARD

Ach, Buckinghamie! przemieniam się teraz

W probierczy kamień, ażeby doświadczyć,

Czy jesteś szczerym złotem w rzeczy samej. —

Królewicz Edward żyje — zgadnij resztę.

BUCKINGHAM

2940

Dokończ, łaskawy panie!

KRÓL RYSZARD

Buckinghamie!

Chciałbym być królem.

BUCKINGHAM

Nie jestżeś [78] nim, panie?

KRÓL RYSZARD

Hm! toć nim jestem — ale Edward żyje.

BUCKINGHAM

2945

Żyje, w istocie.

KRÓL RYSZARD

Tak mię kuso zbywasz?

Kuzynie, dawniej nie byłeś tak tępy.

Mamże wręcz mówić? A więc, życzę sobie

Mieć tych dwóch malców trupami i pragnę,

2950

Aby to było spełnione niezwłocznie.

Cóż powiesz teraz? Mów prędko, bądź zwięzły.

BUCKINGHAM

Waszej Królewskiej Mości wolno czynić,

Co jej się tylko podoba.

KRÓL RYSZARD

Do licha!

2955

Zlodowaciałeś coś; zapał twój zamarzł.

Mów: czy chcesz, żeby ci chłopcy pomarli?

BUCKINGHAM

Pozwól mi, proszę, miłościwy panie,

Odetchnąć nieco, namyśleć się chwilkę,

Zanim stanowczą dam na to odpowiedź:

2960

Wnet ją mieć Wasza Królewska Mość będziesz.

Wychodzi.

KETSBY

do siebie

Król rozgniewany, widać; gryzie wargi.

KRÓL RYSZARD

zstępując z tronu

Mieć do czynienia z półgłówkami wolę

Dobrodusznymi niżeli z kimś takim,

Co na mnie patrzy rozważnie spod oka.

2965

Milord Buckingham oględny się staje,

Odkąd się wyniósł. — Chłopcze!

PAŹ

Mości królu?

KRÓL RYSZARD

Czy nie znasz kogo, co by go moc złota

Do pokątnego mordu mogła skusić?

PAŹ

2970

Znam, mości królu, pewnego człowieka,

Co w braku środków do widoków dumy,

Ze stanu swego jest niezadowolon.

Złoto nań wywrze wpływ dwudziestu mówców,

I do wszystkiego niechybnie go skłoni.

KRÓL RYSZARD

2975

Jak on się zowie?

PAŹ

Tyrrel, panie.

KRÓL RYSZARD

Znam już

Tego człowieka; idź, go tu przyprowadź.

Paź wychodzi

2980

Rafinujący ten mędrek Buckingham

Nie będzie odtąd sąsiedni mej radzie.

Mógł mię tak długo wspierać bez znużenia,

A teraz musi tchu nabierać? Dobrze;

Niechże tak będzie.

2985

Stanley wchodzi

Cóż tam, lordzie Stanley?

STANLEY

Dowiedz się, wielce miłościwy królu,

Że markiz Dorset, o ile słyszałem,

Zbiegł do Ryszmonda, tam, gdzie ten przebywa.

KRÓL RYSZARD

2990

Chodź no tu, Ketsby,

gdy ten się zbliżył, po cichu do niego

Rozsiej wieść, że Anna,

Moja małżonka, ciężko zaniemogła:

Już ja w tym będę, żeby za próg domu

2995

Krokiem nie wyszła. Wyszukaj mi także

Jakiego chudopachołka, któremu

Córkę Klarensa oddałbym za żonę. —

Syn głupowaty, tego się nie lękam. —

Czegożeś tak się zadumał? Powtarzam:

3000

Puść wieść, że Anna, moja żona, chora

I nie wykręci się pewnie od śmierci.

Idź: wiele bowiem zależy mi na tym,

Ażebym wszelkie nadzieje przytłumił,

Których wzrost mógłby mi przynieść uszczerbek.

3005

wychodzi Ketsby

Muszę zaślubić córkę mego brata,

Bo by inaczej moje panowanie

Na szklannej stało podwalinie. — Najpierw

Zabić jej braci, a potem ją pojąć!

3010

Śliska to droga! Alem w krwi tak zagrzązł,

Że grzeszne czyny nowym grzesznym czynem

Wybijać muszę jak klin nowym klinem,

Nie w moim oku mieszka łzawa litość —

wchodzi Paź z Tyrrelem

3015

Miano twe Tyrrel?

TYRREL

Jakub Tyrrel, panie:

Najposłuszniejszy poddany i sługa

Waszej Królewskiej Mości.

KRÓL RYSZARD

Jestżeś takim?

TYRREL

3020

Staw mię na próbę, miłościwy panie.

KRÓL RYSZARD

Pchnąłżebyś [79] nożem kogo z mych przyjaciół?

TYRREL

Jeżeli Wasza Królewska Mość każe: —

Wolałbym jednak kogo z nieprzyjaciół.

KRÓL RYSZARD

Mam właśnie takich dwóch, i to śmiertelnych

3025

Wrogów mojego spoczynku i wczasu,

Z którymi rad bym, abyś się rozprawił.

Tyrrelu, mówię o tych dwóch bękartach,

Co siedzą w Towrze.

TYRREL

Byle byś mi tylko,

3030

Łaskawy panie, wstęp do nich ułatwił,

Wnet od obawy ich uwolnion będziesz.

KRÓL RYSZARD

Śpiewasz mi słodką pieśń. Zbliż się, Tyrrelu;

Idź, za tym znakiem zostaniesz wpuszczony. —

Zaczekaj, słówko jeszcze: nadstaw ucho.

3035

szepcze mu

Nie trzeba więcej. — Powiedz, żeś to zdziałał,

A zyskasz moją łaskę i poparcie.

TYRREL

Dokonam tego, panie, bez odwłoki.

Wychodzi.

Buckingham wraca.

BUCKINGHAM

Jużem rozważył, miłościwy panie,

3040

To, o czym świeżo raczyłeś mi wspomnieć.

KRÓL RYSZARD

Mniejsza z tym. — Dorset uciekł do Ryszmonda.

BUCKINGHAM

Słyszałem o tym, panie.

KRÓL RYSZARD

Lordzie Stanley,

Wszak to twój pasierb? Miej się na baczności.

BUCKINGHAM

3045

Śmiem się upomnieć, Miłościwy Panie,

O przyrzeczoną nagrodę, za którą

Ręczy mi honor twój i wiara, to jest:

O hrabstwo Hereford i o ruchomości,

Które mam posiąść, wedle słowa twego.

KRÓL RYSZARD

3050

Stanley'u, dawaj baczenie na żonę:

Jeśli pisywać będzie do Ryszmonda,

Ty sam odpowiesz mi za to.

BUCKINGHAM

Cóż mówi

Wasza Królewska Mość na sprawiedliwe

3055

Moje żądanie?

KRÓL RYSZARD

Przypominam sobie,

Że Henryk Szósty przepowiadał niegdyś,

Iż Ryszmond będzie królem, kiedy Ryszmond

Był jeszcze małym, trzpiotowatym chłopcem.

3060

Królem! — być może. —

BUCKINGHAM

Miłościwy Panie! —

KRÓL RYSZARD

Jak się to mogło zdarzyć, że ów prorok

Mnie, com był przy tym, nie powiedział wtedy,

Że go zabiję?

BUCKINGHAM

3065

Miłościwy Panie,

To hrabstwo, które mam przyobiecane —

KRÓL RYSZARD

Ryszmond! — Gdy byłem niedawno w Ekseter,

Burmistrz tameczny, wskazując na zamek,

Nazwał go Rużmont; drgnąłem na tę wzmiankę,

3070

Bo mi bard jeden irlandzki powiedział,

Że gdy się Ryszmond przede mną ukaże,

Kres mego życia będzie niedaleki.

BUCKINGHAM

Panie, poważam się —

KRÓL RYSZARD

Która godzina?

BUCKINGHAM

3075

Jestem tak śmiały przypomnieć to, co mi Wasza Królewska Mość raczyłeś przyrzec.

KRÓL RYSZARD

Dobrze, lecz która godzina?

BUCKINGHAM

Dziesiąta

Wybije zaraz.

KRÓL RYSZARD

Niechże raz wybije.

BUCKINGHAM

3080

Dlaczego wybić ma, panie?

KRÓL RYSZARD

Dlatego,

Że jako owa lalka na zegarze,

Trzymasz upornie podniesiony młotek

Między swą prośbą a myślami mymi.

3085

Nie jestem dzisiaj w humorze do datków.

BUCKINGHAM

To mi przynajmniej, panie, daj odpowiedź,

Czy chcesz, czy nie chcesz uiścić się z słowa.

KRÓL RYSZARD

Natręt z waćpana: nie jestem w humorze.

Wychodzi ze swym orszakiem.

BUCKINGHAM

Także to? Więc on mi pogardą płaci

3090

Za wyświadczone tak ważne przysługi?

Na to żem dał mu berło! O! Hastingsie,

Twój los jest dla mnie skazówką mentora:

Śpieszmy do Breknok póki jeszcze pora.

Wychodzi.

SCENA TRZECIA

Tamże.

Wchodzi Tyrrel.

Zbrodnia, Morderstwo, Dziecko, Wyrzuty sumieniaTYRREL

Krwawe tyranii dzieło dokonane;

3095

Spełniony nadmiar zgrozy, jakiej jeszcze

W dziejach tej ziemi nie było przykładu.

Dajton i Forres, których namówiłem

Do tego arcyrzeźniczego czynu,

Wcielone łotry, psy na krew łakome,

3100

Mięknąc z czułości przy opowiadaniu

Tej smutnej sceny, płakali jak dzieci.

«Tak — mówił Dajton — leżały przy sobie

Te pacholęta.» — «Tak, tak — mówił Forrest —

Splecione miały w wzajemnym objęciu

3105

Alabastrowe niewinne ramiona.

Ich wargi były niby purpurowe

Cztery różyczki, na jednym pniu wzrosłe,

Co się w poranku swych wdzięków całują;

A na wezgłowiu ich leżała książka

3110

Do modlitw. Widok ten — tak mówił Forrest,

Zbił mię z terminu prawie, ale szatan…» —

Tu łzy przerwały mowę nędznikowi;

A Dajton mówił dalej: «Zgładziliśmy

Najdoskonalsze z dzieł, jakie natura

3115

Od pierwszej doby stworzenia wydała».

Po czym, miotani zgryzotą sumienia,

Poszli w świat obaj, a jam się tu udał

Zdać sprawę temu krwawemu królowi.

wchodzi Ryszard

3120

Otóż on. — Pokłon ci, potężny panie.

KRÓL RYSZARD

I cóż, kochany Tyrrelu, azali

Wieść mi przynosisz uszczęśliwiającą?

TYRREL

Jeśli wiadomość o spełnieniu tego,

Coś mi rozkazał, ma cię uszczęśliwić,

3125

Królu, to możesz nazwać się szczęśliwym.

Stało się.

KRÓL RYSZARD

Sam żeś ich widział bez życia?

TYRREL

Widziałem, panie.

KRÓL RYSZARD

I pochowanymi?

TYRREL

3130

Kapelan w Towrze pochował ich zwłoki,

Lecz w którym miejscu, prawdę mówiąc, nie wiem.

KRÓL RYSZARD

Tyrrelu, przyjdziesz do mnie po wieczerzy;

Wtedy mi skreślisz szczegóły ich zgonu.

Pomyśl, czym twoje trudy mam zawdzięczyć,

3135

A wraz otrzyma skutek twe żądanie.

Bądź zdrów tymczasem.

TYRREL

Polecam się Waszej

Królewskiej Mości miłościwym względom.

Wychodzi.

WładzaKRÓL RYSZARD

Syna Klarensa wsadziłem pod rygiel,

3140

Córkę wydałem za mąż za charłaka;

Dzieci Edwarda i moja małżonka,

Anna, dobranoc powiedziała światu.

Teraz że wiedząc, że się ten Bretończyk

Ryszmond o moją kusi synowicę,

3145

Młodą Elżbietę, i dufny w ten związek

Zuchwale oczy podnosi do tronu,

Strzeliste do niej skieruję zaloty…

Wchodzi Ketsby.

KETSBY

Panie.

KRÓL RYSZARD

Przynosiszli złą wieść czy dobrą,

3150

Że tak jak bomba obcesowo wpadasz?

KETSBY

Złą, panie. Morton uciekł do Ryszmonda,

A lord Buckingham, na czele wyboru

Mężnych walijskich rot, wyruszył w pole,

I siły jego rosną z każdą chwilą.

KRÓL RYSZARD

3155

Ely i Ryszmond więcej mię obchodzą

Niż Buckinghama moc szybko sklecona.

Pójdź — nauczono mię, że trwożny rozbiór

Jest śpiącej zwłoki ołowianym sługą;

A zwłoka wiedzie za sobą najczęściej

3160

Ślimaczym krokiem pełznące żebractwo.

Niechże ognisty pośpiech chyżopiórym

Będzie mi gońcem, Jowisza Merkurym!

Idź, wydaj wojskom rozkazy. Gdzie zdrada

Głowę podnosi, czyn tarczą, nie rada.

Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Przed pałacem.

Wchodzi Królowa Małgorzata.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

3165

Otóż przeźrały [80] owoc pomyślności

Zaczyna butwieć i przechodzić w zgnicie.

Tu w pobliskości chytrze czatowałam

Na widok schyłku moich nieprzyjaciół.

Strasznego wstępu jużem była świadkiem;

3170

Teraz do Francji poniosę me kroki,

Mając nadzieję, że i koniec będzie

Podobnież gorzki, czarny i tragiczny.

Precz stąd, nieszczęsna Małgorzato! — Któż to?

Wchodzą: królowa Elżbieta i Księżna York.

KRÓLOWA ELŻBIETA

O biedne dzieci! o, moje pociechy!

3175

Moje nadobne, nierozkwitłe pączki!

Jeżeli jeszcze wasze lube dusze

Wioną w powietrzu i nie są na wieki

Od tego świata oddzielone, krążcie,

Krążcie w koło mnie na leciuchnych skrzydłach

3180

I rozpaczliwych skarg matki słuchajcie!

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Krążcie i głoście, że odwetu siła

Jasny wasz ranek w ciemną noc zmieniła.

KSIĘŻNA YORK

Tyle niedoli stłumiło głos we mnie;

Znużona jękiem pierś ma oniemiała

3185

Trzeba więc było i tobie, Edwardzie

Plantagenecie, paść z zabójczej dłoni?

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Sroga, lecz słuszna niebios to wendeta:

Padł Plantagenet za Plantageneta,

Edward Edwarda dług spłacił.

KRÓLOWA ELŻBIETA

3190

O! Boże,

Mógł żeś opuścić parę takich jagniąt,

I pozostawić wilkowi na pastwę?

O, Panie, kiedyż ścierpiałeś czyn taki?

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Gdy Henryk święty i syn mój konali.

KSIĘŻNA YORK

3195

Martwe, bezduszne życie! ślepy wzroku!

Marne to widmo ziemskiego istnienia!

Ohydo świata! widownio boleści!

Grobowa właści w dziennym życia najmie!

Krótki wyciągu dni długich i nudnych!

3200

Niech twój niepokój spocznie na tej prawej

Angielskiej ziemi, która skutkiem bezpraw

Takim bezmiarem krwi się napoiła.

Siada.

KRÓLOWA ELŻBIETA

O! gdybyś mogła tak rychło grób wskazać,

Jak to żałosne miejsce do siedzenia,

3205

Kości bym moje wolała tu złożyć

Nie na chwilowy, lecz wieczny spoczynek.

Ach, któż ma powód, prócz nas dwóch, do jęków?

Siada przy niej.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Jeśli cierpienia tym są szanowniejsze,

Im starszej daty, to przyznajcie moim

3210

Pierwszeństwo wieku i wyższość nad swymi;

Jeśli zaś boleść znosi towarzystwo,

To wypowiedzcie swoją na wzór mojej.

siada przy nich

Miałam Edwarda i Ryszard go zabił;

3215

Miałam małżonka i Ryszard go zabił;

Miałam Edwarda i Ryszard go zabił;

Miałam Ryszarda i Ryszard go zabił.

KSIĘŻNA YORK

Miałam Ryszarda i tyś go zabiła;

Miałam Rutlanda także i ten został

3220

Za przyczynieniem się twoim zabity.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Klarensa także i Ryszard go zabił.

Z twojego łona wyszedł pies piekielny,

Który nas na śmierć szczuje po kolei;

Ten pies, co pierwej niż oczy miał zęby,

3225

Do rozdzierania jagniąt i chłeptania

Ich krwi niewinnej; ten wściekły niszczyciel

Pięknych dzieł bożych, arcytyp tyrana,

Co ma tron w łzawych oczach wdów i matek.

O, sprawiedliwy i opatrzny Boże!

3230

Jakże ci jestem wdzięczną, że ten potwór

Szarpie owoce łona własnej matki

I uczestniczką ją czyni skarg cudzych!

KSIĘŻNA YORK

Żono Henryka, nie ciesz się z mych cierpień;

Jam nad twoimi płakała: Bóg świadkiem.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

3235

Bądź pobłażliwa: jam łaknęła zemsty,

I serce moje karmi się nią teraz.

Umarł twój Edward, zabójca mojego;

Twój drugi Edward za mojego zginął;

Dodatkiem tylko był młody York: oba

3240

Nie dorównali wysokiej wartości

Tamtego, który mnie został wydarty.

Zginął i Klarens twój, który mojego

Edwarda zgładził, i niemi widzowie

Owego mordu, wiarołomny Hastings,

3245

Rivers, Grey, Wogan, zstąpili w grób ciemny.

Już tylko Ryszard żyje, ten zbir czarny,

Ten piekieł sługa, ale wkrótce przyjdzie

Kres nań żałosny, niepożałowany.

Ziemia drży, piekło wre, szatany ryczą,

3250

Modlą się święci, by zmarł jak najprędzej.

Przedrzyj, o Boże, kartę jego życia,

Błagam Cię o to, abym jeszcze mogła

Powiedzieć: «zdechł ten gad» pierwej, nim umrę.

KRÓLOWA ELŻBIETA

O, Małgorzato! tyś przepowiadała,

3255

Że przyjdzie taki czas, w którym zapragnę,

Ażebyś ze mną razem przeklinała

Tę jadowitą, garbatą ropuchę.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Wtedy nazwałam ciebie malowaną,

Biedną królową, marą mej przeszłości,

3260

Cieniem jedynie tego, czym ja byłam.

Bo czymże wtedy byłaś rzeczywiście?

Szumnym tytułem opłakanej treści,

Na to wzniesioną, byś tym niżej spadła;

Matką dwóch hożych chłopiąt, na żart tylko;

3265

Snem tylko tego, czym byłaś; pstrą flagą,

Za cel służącą niebezpiecznym strzałom;

Szyldem godności, tchnieniem, pustą bańką;

Królową tylko dla zapchania sceny.

Gdzież twój mąż teraz? gdzie są bracia twoi?

3270

Gdzie dwaj synowie twoi? gdzie twa radość?

Któż teraz klęka błagalnie przed tobą,

I mówi: «Boże, zachowaj królową»?

Gdzie ci parowie, co ci pochlebiali

I kark zginali przed tobą? gdzie owe

3275

Tłumnie cisnące się za tobą świty?

Przejrzyj to wszystko i patrz, czymeś teraz.

Z szczęśliwej żony jesteś biedną wdową;

Z matki radosnej, jęczącą na wzmiankę

Tego imienia; z królowej poddanką.

3280

Cierniem niezbytych trosk koronowaną.

Błagano ciebie: dziś ty kornie błagasz;

Wszyscy się ciebie bali: dziś ty musisz

Bać się jednego; wszyscy szli w zawody

Na twe rozkazy: dziś nikt cię nie słucha.

3285

Taki to wzięła obrót sprawiedliwość

I zostawiła cię na łup czasowi.

Nie pozostało ci nic krom pamięci

Tego, czym byłaś, by ci tym dotkliwsze

Męki sprawiała myśl, czym teraz jesteś.

3290

Tyś sobie moje przywłaszczała miejsce,

Toteż zostałaś jak ja wywłaszczona.

Teraz twój dumny kark dźwiga połowę

Mojego jarzma; ale ja spod niego

Uchylam odtąd mą znużoną głowę

3295

I zdaję tobie cały jego ciężar.

Żegnam was. Z losu, który was przygniata,

Śmiać się we Francji będzie Małgorzata.

KRÓLOWA ELŻBIETA

O! ty, co jesteś w przekleństwach tak biegła,

Naucz mię, jak mam przeklinać mych wrogów.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

3300

Wyrzecz się w nocy snu, a w dzień

Porównaj z zmarłym szczęściem żywą boleść;

Wyobraź sobie tych, których straciłaś,

Dwakroć milszymi, niż byli i dwakroć

Szpetniejszym, niż jest, tego, co ich zabił:

3305

Skoro nienawiść swoją tym utuczysz,

Zionąć przekleństwa sama się nauczysz.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Zaostrz swoimi tępe moje słowa.

KRÓLOWA MAŁGORZATA

Zaostrzy ci je korona cierniowa.

Wychodzi.

KSIĘŻNA YORK

Skąd się w niedoli bierze słów tak wiele?

KRÓLOWA ELŻBIETA

3310

Wietrzni to cierpień adwokaci, zmarłej

Bez testamentu radości dziedzice;

Marni rzecznicy nędzy: niech się święcą!

Wpływ ich bezsilny wprawdzie nie uzdrawia,

Ale przynajmniej ulgę sercu sprawia.

KSIĘŻNA YORK

3315

Nie krępuj zatem języka; pójdź ze mną:

Niech połączony dech złorzeczeń naszych

Zabije mego wyrodnego syna,

Tak jak on zabił lubych synów twoich.

odgłos trąb za sceną

3320

Trąby brzmią; idzie: nie szczędźże mu obelg.

Ryszard, z swym orszakiem w marszu, wchodzi na scenę.

Syn, Matka, PrzekleństwoKRÓL RYSZARD

Kto mnie na drodze mojej zatrzymuje?

KSIĘŻNA YORK

Ta, co żałuje, że cię w swym przeklętym

Nie zatrzymała łonie i nie zgniotła,

Nimeś, nieszczęsny, spełnił tyle mordów.

KRÓLOWA ELŻBIETA

3325

Śmieszli w koronę kryć czoło, na którym,

Gdyby na ziemi była sprawiedliwość,

Wypiętnowane powinno by płonąć

Morderstwo tego, któremuś ją wydarł,

I śmierć okrutna mych synów i braci?

3330

Nędzny wyrodku, mów, gdzie dzieci moje?

KSIĘŻNA YORK

Gdzie twój brat Klarens, ropucho, i mały

Ned Plantagenet, jego syn.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Gdzie zacny

Rivers, Grey, Wogan?

KSIĘŻNA YORK

3335

Gdzie poczciwy Hastings?

KRÓL RYSZARD

Uderzcie w bębny! zadmijcie w puzony!

Niech niebo głosu nie słyszy tych kobiet,

Pomazańcowi Pańskiemu bluźniących! —

odgłos trąb i bębnów

3340

Ale przemówcie do mnie w dobry sposób,

Albo utopię wasze wyrzekania

W głuszącym zgiełku wojennych odgłosów.

KSIĘŻNA YORK

Jestżeś ty moim synem?

KRÓL RYSZARD

Tak jest, Bogu,

3345

Mojemu ojcu i wam to zawdzięczam.

KSIĘŻNA YORK

Znieśże [81] cierpliwie moją niecierpliwość.

KRÓL RYSZARD

Mam to w naturze, co wy, pani matko,

Że znosić tonu wyrzutów nie mogę.

KSIĘŻNA YORK

O, daj mi mówić!

KRÓL RYSZARD

3350

Mów, pani; jam głuchy.

KSIĘŻNA YORK

Łagodnie mówić będę i uprzejmie.

KRÓL RYSZARD

A przy tym zwięźle, proszę, bo mi pilno.

KSIĘŻNA YORK

Także [82] się śpieszysz? Jam na cię czekała,

Bóg widzi, w ciężkich bólach i męczarniach.

KRÓL RYSZARD

3355

Ażem i przyszedł na pociechę waszą.

KSIĘŻNA YORK

Przeciwnie, piekło na świat cię wywlekło

Po to, ażebyś mi świat zmienił w piekło.

Bolesnym krzyżem był dla mnie twój poród;

Krnąbrnym, niesfornym było twe dzieciństwo;

3360

Chłopięcy wiek twój strasznym, dzikim, wściekłym;

Młodzieńczość hardą i awanturniczą;

Wiek dojrzałości butnym, chytrym, krwawym,

Im łagodniejszym, tym niebezpieczniejszym,

Powijającym złość w uprzejmą barwę.

3365

Jakąż mi chwilę radosną przypomnisz,

Którą by przebyt z tobą mię obdarzył?

KRÓL RYSZARD

Skoro podobać się wam nie mam daru,

To mi iść pozwól, pani, i nie żądaj,

Bym ci wzrok raził dłuższą obecnością.

3370

Uderzcie w bębny!

KSIĘŻNA YORK

Wysłuchaj mię, proszę.

KRÓL RYSZARD

Za gorzko mówisz, pani.

KSIĘŻNA YORK

Jeszcze słowo,

Bo nigdy z tobą mówić już nie będę.

KRÓL RYSZARD

3375

Dobrze więc.

KSIĘŻNA YORK

Albo Bóg śmierć na cię ześle

Wprzód, nim powrócisz zwycięzcą z tej wojny.

Albo ja umrę z zmartwień i starości

I nigdy więcej nie ujrzę już ciebie.

3380

Zabierz więc z sobą najcięższe przekleństwo:

Niechaj cię ono w boju gorzej gniecie,

Niż ta stalowa zbroja, którą dźwigasz.

Modły me walczą za twych przeciwników,

A małe dziatek Edwarda duszyczki

3385

Szepcą do ucha twoich nieprzyjaciół

I przyrzekają im nad tobą triumf.

Krwi byłeś chciwy, znajdziesz więc śmierć krwawą;

W niesławie żyłeś, umrzesz też z niesławą.

Wychodzi.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Więcej powodów mam do przeklinania.

3390

Ale mniej mocy; dodam tylko: amen.

Chce odejść.

KRÓL RYSZARD

Nie odchodź, pani; mam ci coś powiedzieć.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Nie mam już synów dla ciebie, Ryszardzie,

Do mordowania; co do moich córek,

Te modlącymi się mniszkami będą,

3395

Nie królowymi na łzy skazanymi:

Zaniechaj przeto godzić na ich życie.

KRÓL RYSZARD

Masz pani córkę, imieniem Elżbietę,

Cnotliwą, piękną, miłą i roztropną.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Przetoż [83] ma umrzeć? O, zostaw jej życie!

3400

A obyczaje jej zepsuję sama,

Skażę jej piękność, zniesławię się, mówiąc,

Żem Edwardowi była wiarołomną.

I rzucę przez to na nią piętno hańby.

Aby ją ustrzec od zbójczego noża,

3405

Powiem, że ona nie z Edwarda łoża.

KRÓL RYSZARD

Nie krzywdź jej, pani: ona z krwi królewskiej.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Dla ocalenia jej, zaprzeczę temu.

KRÓL RYSZARD

Ród jej zapewnia jej najlepiej całość.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tym zapewnieni umarli jej bracia.

KRÓL RYSZARD

3410

Bo się pod dobrą nie rodzili gwiazdą.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Bo złych przyjaciół mieli, powiedz raczej.

KRÓL RYSZARD

Nieodwrócone są zrządzenia losu.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tak, gdy przewrotny duch kieruje losem.

Piękniejsza była śmierć im przeznaczona,

3415

Gdyby piękniejszy żywot twym był działem.

KRÓL RYSZARD

Tak pani mówisz, jakbym ja ich zgładził.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Zaprawdę, gładkoś wyzuł ich z wszystkiego:

Z pociech, królestwa, wolności i życia.

Czyja bądź ręka przeszyła ich serca,

3420

Twa głowa kręto wiodła ją do tego.

Tępym niechybnie był ów nóż morderczy,

Nim naostrzony o twe serce z głazu

Zagrzązł w wnętrznościach moich biednych jagniąt,

O, gdyby nie to, że przyzwyczajenie

3425

Najdzikszą boleść zdolne jest ugłaskać,

Nie prędzej usta moje by poniosły

Do twoich uszu nazwisko mych chłopiąt,

Ażby się moje paznokcie zaryły

W jamach twych oczu i ażbym ja sama,

3430

W tak rozpaczliwej zatoce zniszczenia,

Jak biedna łódka bez lin i bez żagli,

O twą skalistą pierś się roztrzaskała.

KRÓL RYSZARD

Niech mi tak szczęście w przedsięwzięciach służy

I w niebezpiecznych przeprawach tej wojny,

3435

Jak więcej zrobić dobrego zamierzam

Tobie i twoim, pani, niżem złego

Tobie i twoim zrobił kiedykolwiek.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Jakież by dobro ukryte na ziemi

Mogło wyjść na jaw dla mojego dobra?

KRÓL RYSZARD

3440

Plemienia twego, pani, wyniesienie.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Na rusztowanie chyba.

KRÓL RYSZARD

Na szczyt szczęścia,

Na najwznioślejszy szczebel ziemskiej chwały.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Pochlebiasz mojej boleści tą wieścią:

3445

Jakiż byt, jaką godność, jaki zaszczyt

Mógłbyś ty przynieść któremu z mych dzieci?

KRÓL RYSZARD

Co tylko w mojej jest mocy, sam siebie

I wszystko składam jednej z twoich córek,

Jeżeli zechcesz w letejskim strumieniu

3450

Twej gniewnej duszy utopić wspomnienie

Krzywd wyrządzonych, jak myślisz, przeze mnie.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Przystąp do rzeczy krótko, bez ogródek,

Bo by zapowiedź twojej życzliwości

Mogła trwać dłużej niż życzliwość sama.

Kobieta, Mężczyzna, Władza, PojedynekKRÓL RYSZARD

3455

Wiedz więc, że z serca kocham twoją córkę.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Sercem ocenia to matka swej córki.

KRÓL RYSZARD

Co?

KRÓLOWA ELŻBIETA

To, że z serca kochasz moją córkę,

Tak samo z serca kochałeś jej braci,

3460

I ja też z serca ci dziękuję za to.

KRÓL RYSZARD

O, nie przekręcaj myśli moje, pani;

Serdecznie kocham twą córkę, powiadam,

I myślę zrobić ją królową Anglii.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Któż by był królem Anglii w takim razie?

KRÓL RYSZARD

3465

Ten, co ją zrobi królową; któż inny?

KRÓLOWA ELŻBIETA

Jak to? ty?

KRÓL RYSZARD

Tak jest, ja: cóż pani na to?

KRÓLOWA ELŻBIETA

Jakże byś mógł się jej podobać?

KRÓL RYSZARD

Tego

3470

Chciałbym się właśnie dowiedzieć od pani,

Jako znającej najlepiej jej serce.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Ode mnie?

KRÓL RYSZARD

Tak jest, pragnę z duszy całej.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Każ jej przez tego, co zabił jej braci,

3475

Zanieść w ofierze parę serc skrwawionych;

Wyryj na jednym York, na drugim Edward;

Może zapłacze na ten widok: wtedy

Podaj jej — jako niegdyś Małgorzata

Podała twemu ojcu, skąpanemu

3480

We krwi Rutlanda — chustkę, która, powiesz,

Z lubego ciała jej braci wypiła

Sok purpurowy, i każ jej tą chustką

Obetrzeć sobie zapłakane oczy.

Jeśli zaś to w niej miłości nie wzbudzi,

3485

Poślij jej rejestr swych szlachetnych czynów;

Powiedz, żeś sprzątnął jej stryja, Klarensa,

Wuja Riversa, i z miłości ku niej

Wysłał na tamten świat jej ciotkę Annę.

KRÓL RYSZARD

Żartujesz sobie, pani; tą bym drogą

3490

Nie trafił do jej serca.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Nie masz innej;

Chyba byś w inne zmienił się jestestwo

I nie był sprawcą tych zbrodni, Ryszardem.

KRÓL RYSZARD

Jeżelim jakiej dopuścił się zbrodni,

3495

Pobudką k'temu była miłość ku niej.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Za tak ohydne objawy miłości

Możesz jedynie zyskać jej nienawiść.

KRÓL RYSZARD

Hm, co się stało, tego już nie zmienisz;

Człowiek coś czasem zrobi nierozważnie,

3500

Czego nie może potem odżałować.

Jeślim tron zabrał twoim synom, pani,

Dla kompensaty oddam go twej córce.

Jeżelim zgładził owoc twego łona,

Rozmnożę z drugiej strony twoje plemię,

3505

Płodząc potomstwo w pożyciu z twą córką.

Nazwisko babki jest prawie tak lube,

Jak słodko brzmiący tytuł matki: wnuki

Są jako dzieci, tylko stopniem niżej;

Taż sama krew w nich, toż usposobienie;

3510

Też same z nimi kłopoty, krom bólów,

Które tu cierpi ta, co była niegdyś

Powodem twoich. Dzieci twoje, pani,

Były młodości twojej utrapieniem;

Moje pociechą twej starości będą.

3515

Straciłaś, pani, syna, co był królem,

Królową za to będzie twoja córka.

Nie mogęć, jakbym chciał, nagrodzić straty,

Przyjm więc, co moja dobra chęć dać może.

Dorset, syn pani, zbiegły i w obczyźnie,

3520

Jako malkontent dziś się tułający,

Niebawem będzie, skutkiem tego związku,

Nazad do wielkich przyzwany dostojeństw;

Król, zwący piękną twą córkę małżonką,

Mienić go będzie poufale bratem.

3525

Na nowo będziesz pani matką króla,

I skarby pociech w dwakroć powetująć

Wszelakie ujmy niefortunnych czasów.

O tak! dożyjem jeszcze dość dni błogich.

Przejrzyste krople łez, które wylałaś,

3530

Powrócąć nazad zamienione w perły,

Wynagradzając swój nakład procentem

Dziesięćkroć razy większej miary szczęścia.

Idź zatem, matko moja, idź do córki,

Ośmiel jej młodość swoim doświadczeniem;

3535

Nastrój jej ucho do słów zalotnika;

W prostym jej sercu rozżarz rwący płomień

Złotej wielkości; uprzedź ją o słodkich,

Cichych małżeńskich uciech tajemnicach;

A gdy to ramię skarci tego karła

3540

Buntowniczego, głupca Buckinghama,

Wtedy przybędę w triumfalnym wieńcu

Wwieść córkę twoją do łoża zwycięzcy:

Jej łup mój oddam, ją wyłącznie uznam

Triumfatorką, Cezarem Cezara.

KRÓLOWA ELŻBIETA

3545

Cóż ja jej powiem? Czy że brat jej ojca

Chce być jej mężem? Czy że stryj? Czy wreszcie

Ten, co krew przelał jej stryja i braci?

Jakiż ci tytuł mam nadać, pod którym

Bóg, prawo, moja sława i jej serce

3550

Mogłoby do niej przemówić za tobą?

KRÓL RYSZARD

Przedstaw jej pokój Anglii w tym zamęściu.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Który kupować będzie ciągłą wojną.

KRÓL RYSZARD

Powiedz jej, że król, mogąc kazać, prosi.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tak, o to, czego Król królów zabrania.

KRÓL RYSZARD

3555

Powiedz, że będzie potężną królową.

KRÓLOWA ELŻBIETA

By, jak ja, tytuł ten opłakiwała.

KRÓL RYSZARD

Kochać ją będę, powiedz, wiecznotrwale.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Ale jak długo ta wieczność ma potrwać?

KRÓL RYSZARD

Aż po sam koniec jej życia, co najmniej.

KRÓLOWA ELŻBIETA

3560

Ale jak długo potrwa to jej życie?

KRÓL RYSZARD

Póki natura i niebo pozwoli.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Póki je piekło i Ryszard znieść zechce.

KRÓL RYSZARD

Powiedz, że z pana chcę być jej poddanym.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Ona, poddanka, gardzi takim państwem.

KRÓL RYSZARD

3565

Wymownie poprzyj, pani, moją sprawę.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Najlepiej słowo prawdy rzec po prostu.

KRÓL RYSZARD

Orzecz więc miłość moją w prostych słowach.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Prostota dziko brzmiałaby przy fałszu.

KRÓL RYSZARD

Płytko rzecz bierzesz, pani, i za żywo.

KRÓLOWA ELŻBIETA

3570

Owszem, głęboko, na głębokość grobu;

I tak spokojnie, jak spokojnie teraz

Śpią w nim snem wiecznym moje biedne dzieci.

KRÓL RYSZARD

Nie tykaj już tej struny; to minęło.

KRÓLOWA ELŻBIETA

O, nie przestanę jej tykać tak długo,

3575

Aż pękną wszystkie struny mego serca.

KRÓL RYSZARD

Na tę ozdobę świętego Grzegorza!

Na tę podwiązkę i koronę moją!

KRÓLOWA ELŻBIETA

Sprofanowaną, skalaną, wydartą.

KRÓL RYSZARD

Przysięgam —

KRÓLOWA ELŻBIETA

3580

Czcza to przysięga i żadna.

Twój Grzegorz stracił właściwą mu świętość;

Twoja podwiązka rycerską zaletę;

Twoja korona świetność swą królewską!

Chceszli, by dano wiarę twej przysiędze,

3585

To przysiąż na coś, coś umiał szanować.

KRÓL RYSZARD

Na świat więc!

KRÓLOWA ELŻBIETA

Pełen twoich niecnych bezpraw.

KRÓL RYSZARD

Na śmierć mojego ojca! —

KRÓLOWA ELŻBIETA

Życie twoje

3590

Cześć jej zatarło.

KRÓL RYSZARD

To na mnie samego! —

KRÓLOWA ELŻBIETA

Sameś zbezcześcił siebie.

KRÓL RYSZARD

Więc na Boga!

KRÓLOWA ELŻBIETA

Obraza boska gorszą jest nad wszystko.

3595

Gdybyś był w imię jego uczynionych

Nie lekceważył przysiąg, zaszczepiona

Przez mego męża jedność do tej pory

Trwałaby i mój brat byłby przy życiu.

Gdybyś był w imię jego uczynionych

3600

Przysiąg nie złamał, ten wspaniały kruszec

Opasujący teraz głowę twoją

Przyozdabiałby młodociane skronie

Mojego dziecka i przy moim boku

Staliby obaj młodzi królewicze,

3605

Co teraz leżą obok siebie w prochu,

Na łup robactwa skazani przez ciebie.

Na cóż byś tedy mógł przysiąc?

KRÓL RYSZARD

Na przyszłość.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Tę już zdeptałeś w przeszłości i tę ja

3610

Gorzkimi łzami dziś oblewać muszę,

Pomna przeszłości zdeptanej przez ciebie.

Dzieci rodziców, których krew przelałeś,

Żyją przedwcześnie pieczy pozbawione.

I będą nad tym bolały na starość;

3615

Rodzice, których dzieci zarzezałeś,

Żyją jak na nic przydatne rośliny,

I muszą nad tym boleć już w starości.

O, nie przysięgaj na przyszłość, bo ona

Przeszłości twojej nosi już znamiona.

KRÓL RYSZARD

3620

Tak mi daj Boże pomyślnie odeprzeć

Zamachy wrogów, jak żal mój jest szczery

I chęć poprawy! Niech sam siebie zgładzę!

Niech mi odmówi niebo chwil radosnych,

Dzień swego światła, noc swego spokoju!

3625

Niechaj się wszystkie przyjazne płanety

Na mnie sprzysięgną! jeżeli nie z serca,

Nie z świętą myślą, nie z pobudką czystą,

Proszę o twoją piękną, zacną córkę.

Na niej me szczęście polega i twoje;

3630

Bez niej zagraża mnie i tobie, pani,

Jej i krajowi, i wielu chrześcijanom

Śmierć, spustoszenie, zguba i zagłada.

Uniknąć tego można li w ten sposób,

I li w ten sposób tego się uniknie.

3635

Kochana matko (bo tak cię zwać muszę),

Bądź więc miłości mej orędowniczką

U swojej córki; powiedz jej, czym będę,

A nie czym byłem; nie moje zasługi,

Ale jej wystaw, na co chcę zasłużyć;

3640

Skreśl jej stan rzeczy i potrzeby nagłość

I nie bądź, że tak powiem, niepraktycznie

Sentymentalną w rzeczach wielkiej wagi.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Mamże się tak dać uwieść szatanowi?

KRÓL RYSZARD

Tak jest, gdy szatan wiedzie do dobrego.

KRÓLOWA ELŻBIETA

3645

Mamże do tego stopnia się zapomnieć?

KRÓL RYSZARD

Tak jest, gdy pamięć o sobie jest zgubną.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Aleś ty moje dzieci zamordował.

KRÓL RYSZARD

Na łonie twojej córki je pogrzebię,

Gdzie się odrodzą same, jako w gnieździe

3650

Z drogich korzeni, na pociechę twoją.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Mamże pójść skłonić córkę do twych życzeń?

KRÓL RYSZARD

O tak, i stać się szczęsną przez to matką.

KRÓLOWA ELŻBIETA

Idę więc. — Napisz do mnie jak najprędzej,

A uwiadomięć o skutku mych kroków.

KRÓL RYSZARD

3655

Bądź zdrowa! zanieś jej mój pocałunek.

całuje ją; Królowa Elżbieta wychodzi

O, giętka, głupio uległa niewiasto!

wchodzi Ratklif, wkrótce potem Ketsby

Cóż mi przynosisz?

RATKLIF

3660

Miłościwy Panie,

Z zachodu groźna zbliżyła się flota:

Tłumy wątpliwych popleczników naszych,

Z dziurawym sercem, cisną się do brzegu,

Bez broni i bez woli do odparcia.

3665

Słychać, że Ryszmond dowodzi tą flotą.

Już pospuszczali żagle, już kotwice

Pozarzucali i czekają tylko

Na Buckinghama, aby na ląd wysiąść.

KRÓL RYSZARD

Niech tam, kto w nogach nieleniwy, skoczy

3670

Co tchu do księcia Norfolk: ty na przykład,

Ratklifie, albo Ketsby: gdzież on?

KETSBY

Jestem,

Łaskawy Panie.

KRÓL RYSZARD

Ketsby, śpiesz do księcia.

KETSBY

3675

Dopełnię tego, jak najspieszniej zdołam.

KRÓL RYSZARD

Ratklifie, udaj się do Salisbury:

Skoro tam staniesz —

do Ketsby'ego

Za czym czekasz jeszcze,

3680

Ciemięgo? czemu nie idziesz do księcia?

KETSBY

Wprzód mi, potężny władco, racz objawić,

Co mu oznajmić mam w imieniu Waszej

Królewskiej Mości.

KRÓL RYSZARD

Masz słuszność, mój Ketsby.

3685

Powiedz mu, żeby niezwłocznie zgromadził

Tak wielką siłę wojenną, jak może,

I spiesznie przybył z nią pod Salisbury.

KETSBY

Idę.

Wychodzi.

RATKLIF

Cóż ja mam czynić w Salisbury?

KRÓL RYSZARD

3690

Co masz tam czynić, nim przybędę?

RATKLIF

Tak jest:

Wasza Królewska Mość raczyłaś kazać,

Abym się naprzód tam wyprawił.

KRÓL RYSZARD

Prawda —

3695

Inną mam teraz myśl. —

wchodzi Stanley

Cóż tam, Stanley'u?

STANLEY

Nic tak dobrego, miłościwy Panie,

Aby przyjemnie było o tym słyszeć;

3700

Ani tak złego, aby się nie śmiało

O tym powiedzieć.

KRÓL RYSZARD

Jakaś łamigłówka!

Nic złego ani dobrego? Do licha!

Po co ci tyle mil robić naokół,

3705

Gdy możesz prostą drogą rzecz wyłuszczyć?

Cóż tam? powtarzam.

STANLEY

Ryszmond jest na morzu.

KRÓL RYSZARD

Niech morze na nim będzie! Cóż zamierza

Ten awanturnik z bladym sercem?

STANLEY

3710

Nie wiem,

Łaskawy Panie, domyślam się tylko.

KRÓL RYSZARD

Jakiż Waszmości domysł?

STANLEY

Że z namowy

Dorseta, Buckinghama i Mortona

3715

Przybywa sięgnąć po koronę Anglii.

KRÓL RYSZARD

Czy tron wakuje? miecz nie jest dzierżony?

Czy król zmarł? państwo zostaje bez steru?

Któryż z dziedziców Yorka prócz mnie żyje?

I któż jest królem Anglii, jak nie dziedzic

3720

Wielkiego Yorka? Po cóż on przybywa?

STANLEY

Jeśli nie po to, to nie mogę dociec.

KRÓL RYSZARD

Nie możesz dociec, po co on przybywa,

Jeśli nie po to, aby wam panował?

Chcesz, widzę, podnieść bunt i przejść do niego?

STANLEY

3725

Nie, miłościwy Panie, nie wątp o mnie.

KRÓL RYSZARD

Gdzież jest twe wojsko, co by go odparło?

Gdzie są lennicy twoi i wasale?

Nie na zachodnimże są teraz brzegu,

By buntownikom z okrętów dłoń podać?

STANLEY

3730

Nie, mości królu: przyjaciele moi

W północnej teraz znajdują się stronie.

KRÓL RYSZARD

Zimna ich przyjaźń dla mnie: co ich trzyma

W północnej stronie, kiedy by powinni

W zachodniej bronić sprawy swego króla?

STANLEY

3735

Nie powołano ich do tego, panie.

Jeśli Waszego Majestatu wola,

To zbiorę moich przyjaciół i ściągnę

O takim czasie i na takie miejsce,

Gdzie raczysz Wasza Królewska Mość kazać.

KRÓL RYSZARD

3740

Ejże, ty chciałbyś złączyć się z Ryszmondem;

Nie ufam tobie.

STANLEY

Potężny mój władco,

Nie masz powodów wątpić o mej wierze:

Nie byłem nigdy i nie będę zdrajcą.

KRÓL RYSZARD

3745

Idź więc, zbierz swoich ludzi, ale słuchaj:

Zostawisz w zakład Jerzego Stanleya,

Swojego syna; bacz na stałość w sercu,

Lub głowa jego nie będzie bezpieczna.

STANLEY

Postąp z nim, panie, wedle mej wierności.

Wychodzi.

Wchodzi goniec.Wiadomość, Władza

GONIEC

3750

Królu, przynoszęć wieść, że w hrabstwie Dewon,

Jak mię życzliwi ludzie zapewnili,

Sir Edward Kortnej i jego brat starszy,

Ów dumny prałat, biskup Ekseteru,

Z wielu innymi w związku, broń podnieśli.

Wchodzi drugi goniec.

DRUGI GONIEC

3755

W Kent, Gildorfowie podnieśli broń, królu;

Z każdą godziną przybywa powstańcom

Nowych posiłków i moc ich się zwiększa.

Wchodzi trzeci goniec.

TRZECI GONIEC

Panie, wielkiego Buckinghama wojsko…

KRÓL RYSZARD

Precz, sowy! samą śmierć będziecie wieścić?

3760

uderza gońca

Oto zapłata za twoją nowinę.

TRZECI GONIEC

Nowina, którą mam udzielić Waszej

Królewskiej Mości, jest ta, a nie inna,

Że Buckinghama wojsko, skutkiem wielkich

3765

Dżdżów i wylewu rzek, poszło w rozsypkę.

A on sam schronił się, nikt nie wie dokąd.

KRÓL RYSZARD

Wybacz mi; oto worek, przyjacielu,

Co cię uleczy z mego uderzenia.

Czy też kto z wiernych mi sług nie obwieścił

3770

Nagrody temu, co by ujął zdrajcę?

TRZECI GONIEC

Wydano, panie, takie obwieszczenie.

Wchodzi czwarty goniec.

CZWARTY GONIEC

Sir Tomasz Lowel, miłościwy królu,

I Markiz Dorset szerzą w Yorkszajr rokosz;

Ale przynoszę przy tym na pociechę

3775

Waszej Królewskiej Mości wieść następną:

Bretońską flotę rozproszyła burza;

Ryszmond łódź wysłał w Dorsetszajr do brzegu,

Dla zapytania tych, co na nim byli,

Czy z nim trzymają czy nie: powiedzieli,

3780

Że ich Buckingham przysłał mu na pomoc;

Ale on wiary nie dał, rozpiął żagle

I do Bretonii skierował się nazad.

KRÓL RYSZARD

Dalej! marsz! póki jesteśmy pod bronią,

Jeżeli nie dla starcia obcych wrogów,

3785

To dla zgniecenia tych rokoszan w domu.

Wchodzi Ketsby.

KETSBY

Książę Buckingham, panie, został wzięty,

To wieść najlepsza; ta, że hrabia Ryszmond

Z ogromną siłą wylądował w Milford,

Brzmi gorzej, ale winna być wiadomą.

KRÓL RYSZARD

3790

Do Salisbury! Podczas gdy tu gwarzym,

Mogłaby walna bitwa być stoczoną.

Niech z was kto księcia Buckingham powiedzie

Do Salisbury; inni pójdą ze mną.

Wychodzą.

SCENA PIĄTA

Pokój w domu Stanley'a.

Wchodzą: Stanley i sir Krzysztofor Urswik.

STANLEY

Sir Krzysztoforze, powiedz Ryszmondowi,

3795

Że w mateczniku krwiożerczego dzika

Siedzi zamknięty mój syn, Jerzy Stanley;

Gdy broń podniosę, spadnie chłopcu głowa.

Ta to obawa jeszcze mię wstrzymuje.

Ale gdzież teraz jest cny Ryszmond? powiedz.

URSWIK

3800

W Pembrok lub w Harford-West, w Walii.

STANLEY

Któż z mężów

Głośnych imieniem trzyma jego stronę?

URSWIK

Sir Walter Herbert, znakomity żołnierz;

Sir Gilbert Talbot i sir Wiliam Stanley;

3805

Oksford, sir Jakub Blunt i mężny Pembrok,

I Rajs ap Tomas z walecznymi roty,

I wielu innych cnych a sławnych mężów.

Na Londyn oni kierują swój pochód,

Jeśli nie będą zatrzymani w drodze.

STANLEY

3810

Idź z Bogiem; poleć mię swojemu panu.

Królowa, powiedz mu, z serca by rada

Dać mu za żonę swą córkę Elżbietę.

Bądź zdrów; o reszcie dowie się z tych listów.

Oddaje mu papiery. Wychodzą.

AKT PIĄTY

SCENA PIERWSZA

Salisbury. Plac publiczny.

Wchodzi Szeryf, za nim Buckingham pod strażą, prowadzony na stracenie.

BUCKINGHAM

Nie mogęż z królem Ryszardem pomówić?

SZERYF

3815

Nie, mości książę; znieś swój los z poddaniem.

BUCKINGHAM

Hastingsie, dzieci Edwarda, Riversie,

Święty Henryku z twym szlachetnym synem,

Woganie, Grey'u, wy wszyscy straceni

Pokątnym, niecnym, zdradzieckim bezprawiem.

3820

Jeżeli wasze obrażone dusze

Na tę godzinę z pośrodka chmur patrzą,

Ukójcie zemstę szydząc z mojej zguby! —

Czy to zaduszny dziś dzień?

SZERYF

Tak jest, panie.

BUCKINGHAM

3825

Dzień więc zaduszny jest dniem potępienia

Dla mego ciała; owym dniem, którego

Za życia króla Edwarda wzywałem

Na moją głowę, jeśli się okażę

Fałszywym względem krewnych jego żony

3830

I względem jego dzieci; dniem zagłady,

Której wzywałem, aby mię spotkała,

Nie wiedząc, że mię spotka przez fałsz tego,

Któremu w życiu najwięcej ufałem.

Ten dzień zaduszny dla mej biednej duszy

3835

Jest ostatecznym już terminem grzechów,

Wszystko widzący Ten, z którym igrałem,

Zwrócił nieszczere me zaklęcie na mnie,

I dał naprawdę, o com prosił żartem,

Tak to on miecze złych ludzi przymusza

3840

Obracać ostrze w własną pierś ich panów.

Tak to się spełnia klątwa Małgorzaty:

«Kiedy ci serce rozedrze ten szatan —

Mówiła ona — wtedy pomyśl sobie,

Że Małgorzata była dobrą wróżką».

3845

Idźmy; oddaję pod nóż moją szyję:

Niech krzywda krzywdę, zakał zakał zmyje!

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Równina pod Tamwort.

Wchodzą z chorągwiami przy muzyce: Ryszmond, Oxford, sir Jakub Blunt, sir Walter Herbert i inni; a za nimi wojsko.

RYSZMOND

Współtowarzysze broni, przyjaciele,

Ciężkim tyranii przygnieceni jarzmem,

Tak już daleko się posunęliśmy

3850

Wgłąb kraju, żadnych nie spotkawszy przeszkód.

Ten dzik zuchwały, okrutny, łapczywy,

Co porył wasze winnice, zniweczył

Wasze zasiewy, co krew waszą chłepce

Jakby pomyje i z wnętrzności waszych

3855

Koryto sobie robi, ten wieprz nędzny

W środkowym punkcie tej wyspy ma teraz

Swe legowisko, pod miastem Leicester.

Z Tamwort do tego miejsca jest dzień marszu.

Naprzód, waleczni bracia, w imię Boga!

3860

Abyśmy owoc trwałego pokoju

Z tej jednej krwawej zebrali przeprawy.

OXFORD

Świadomość sprawy, za którą ma walczyć,

W sercu każdego stanie za sto mieczów

Do potykania się z tym krwawym zbójcą.

HERBERT

3865

Stronnicy jego przejdą, ręczę, do nas.

BLUNT

On ma stronników jedynie przez bojaźń,

I ci go rzucą w najcięższej potrzebie.

RYSZMOND

Wszystko nam sprzyja. Marsz więc, w imię Boże!

Nadzieja lot ma niczym niewstrzymany:

3870

Król przez nią bóstwem, a królem poddany.

Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Pola pod Boswort.

Wchodzi król Ryszard z wojskiem; książę Norfolk, hrabia Surrey i inni.

KRÓL RYSZARD

Tu się rozłożym na bosfortskich polach. —

Milordzie Surrey, smutno coś wyglądasz?

SURREY

Serce me dwakroć weselsze niż mina.

KRÓL RYSZARD

Milordzie Norfolk!

NORFOLK

3875

Najjaśniejszy panie?

KRÓL RYSZARD

Ciepłoż nam tutaj będzie! co? nieprawdaż?

NORFOLK

Obydwu stronom, miłościwy królu.

KRÓL RYSZARD

Rozbijcie mi tu namiot, tu noc spędzę.

żołnierze biorą się do rozbicia namiotu

3880

Ale gdzie ranek? Hm! nie myślmy o tym. —

Czy są wiadome siły buntowników?

NORFOLK

Sześć ich, najwięcej do siedmiu tysięcy.

KRÓL RYSZARD

Toż nasza armia w trójnasób liczniejsza:

A przy tym imię króla jest warownią,

3885

Na której zbywa naszym przeciwnikom. —

Rozbijcie namiot. — Pójdźcie, cni panowie;

Musim rozpoznać korzyść miejscowości. —

Wezwijcie ludzi doświadczonych rady.

Baczmy na karność; nie szafujmy czasem,

3890

Bo mamy walną robotę za pasem.

Wychodzi z innymi. Wchodzą z drugiej strony pola: Ryszmond, sir Wiliam Brandon, Oxford i inni dowódcy. Kilku żołnierzy rozpina namiot Ryszmonda.

RYSZMOND

Złociste zaszło utrudzone słońce;

Jasny ślad jego ognistego wozu

Dobry na jutro dzień nam zapowiada. —

Wy, sir Wiliamie Brandon, poniesiecie

3895

Moją chorągiew. — Przygotujcie, proszę,

W moim namiocie papier i atrament:

Skreślę plan bitwy; każdemu z przywódców

Ściśle oznaczę zakres jego działań

I rozdział zrobię drobnej naszej siły. —

3900

Milordzie Oxford, sir Wiliamie Brandon,

I wy podobnież, sir Walterze Herbert,

Pozostaniecie przy mnie. Hrabia Pembrok

Od swego pułku niech nie odstępuje.

Idź mu, rotmistrzu Blunt, zanieś dobranoc

3905

I proś go, aby o drugiej nad ranem

Przyszedł pomówić ze mną w mym namiocie. —

Jeszcze mi jedną zrób rzecz, mój rotmistrzu:

Gdzie ma kwaterę lord Stanley, czy nie wiesz?

BLUNT

Jeślim chorągwie jego dobrze poznał,

3910

(A pewny jestem, że nie jestem w błędzie),

To jego hufce stoją o pół mili

Ku południowi od głównych sił króla.

RYSZMOND

Jeżeli będziesz mógł, kochany Bluncie,

Dokazać tego bez niebezpieczeństwa,

3915

To się postaraj z nim widzieć bez zwłoki,

I wręcz mu ważny ten świstek ode mnie.

BLUNT

Dokonam tego, jak mi życie miłe;

Tymczasem, życzę wam spokojnej nocy.

RYSZMOND

Dobranoc wzajem, kochany rotmistrzu. —

3920

Pójdźcie, panowie; wejdźmy do namiotu:

Tam radzić będziem o jutrzejszej sprawie.

Powietrze chłodne jest i przejmujące.

Wchodzą do namiotu.

Król Ryszard powraca, a z nim Norfolk, Ratklif i Ketsby.

KRÓL RYSZARD

Która godzina?

KETSBY

Czas wieczerzy, panie:

3925

Dziewiąta.

KRÓL RYSZARD

Nic jeść nie będę tej nocy —

Papieru dajcie mi i atramentu. —

Jakże? czy szyszak mój lżejszy jest teraz

I uzbrojenie całe w pogotowiu?

KETSBY

3930

Tak, panie, wszystko leży w twym namiocie.

KRÓL RYSZARD

Milordzie Norfolk, idź na swą pozycję.

Bądź czujny, rozstaw zaufane straże.

NORFOLK

Dobrze, łaskawy panie.

KRÓL RYSZARD

Rusz się z miejsca

3935

Równo z skowronkiem, kochany Norfolku.

NORFOLK

Spuść się w tym, Wasza Królewska Mość, na mnie.

Wychodzi.

KRÓL RYSZARD

Ratklifie!

RATKLIF

Jestem, miłościwy królu.

KRÓL RYSZARD

Poślij herolda do pułku Stanley'a:

3940

Niechaj przed wschodem słońca tu nadciągnie,

Inaczej jego syn strącony będzie

W bezdenną otchłań wiekuistej nocy.

Dajcie mi wina i przynieście świecę.

Niechaj mój biały Surrey osiodłany

3945

Będzie na jutro — a drzewce mej lancy

Będzie hartowne i nie nazbyt ciężkie.

Ratklifie!

RATKLIF

Jestem, panie.

KRÓL RYSZARD

Czy widziałeś

3950

Tego tetryka, lorda Northumberland?

RATKLIF

Widziałem, jak o zmroku z hrabią Surrey

Obchodził wojsko od hufca do hufca

I ludzi naszych do męstwa zagrzewał.

KRÓL RYSZARD

To dobrze. Każ mi podać kubek wina.

3955

Nie mam dziś jakoś tej rześkości ducha,

Ani swobody umysłu, co zwykle.

przynoszą wino

Postawcie. Jest tam atrament i papier?

RATKLIF

Jest, panie.

KRÓL RYSZARD

3960

Zaleć czujność mojej straży.

Bądź zdrów, Ratklifie, około północy

Przyjdziesz do mego namiotu i zbroję

Wdziać mi pomożesz. Zostaw mię, powiadam.

Oddala się do swego namiotu. Ratklif i Ketsby wychodzą. Namiot Ryszmonda otwiera się: widać go otoczonego oficerami itd.

Wchodzi Stanley.

STANLEY

Szczęście i triumf niech ci hełm uwieńczy.

RYSZMOND

3965

Ile noc ciemna może przynieść pociech,

Tyle ich doznaj, zacny mój ojczymie!

Jak się ma, powiedz, droga nasza matka?

STANLEY

Błogosławieństwo ci przynoszę matki,

Która się modli wciąż za twą pomyślność.

3970

Dość tego. Ciche godziny uchodzą

I mrok strzępiasto łamie się na wschodzie.

Czas policzony; krótko ci więc powiem:

Równo ze świtem gotuj się do boju

I losy swoje powierz rozstrzygnieniu [84]

3975

Miecza i krwawym szalom wstępnej bitwy,

Ja zaś, jak będę mógł (jak chcę, nie mogę),

Użyję zręcznie pierwszej sposobności,

By ci przyjść w pomoc w tym wątpliwym starciu

Ale się kwapić z pomocą nie mogę;

3980

Bo gdyby tego dostrzeżono, Jerzy,

Brat twój, zgładzony byłby w moich oczach.

Bądź zdrów. Brak czasu i groźny stan rzeczy

Tamują wylew serdecznych wynurzeń

I dłuższą słodkiej rozmowy zamianę,

3985

Której by po tak długim rozłączeniu

Potrzebowali użyć przyjaciele.

Oby nam nieba dały czas swobodny

Do tych radosnych miłości obrzędów!

Jeszcze raz, bądź zdrów, mężny i szczęśliwy!

RYSZMOND

3990

Przeprowadźcie go, kochani lordowie,

Przez obóz. Ja się będę starał zasnąć.

By ołowiany sen nie gniótł mnie jutro,

Gdy będę miał siąść na skrzydła zwycięstwa.

Dobranoc jeszcze raz, mili lordowie.

3995

lordowie i inni wychodzą za Stanley'em

O! Ty, którego sprawy jestem wodzem,

Zwróć na żołnierzy Twoich wzrok łaskawy!

Włóż im w dłoń straszny oręż Twego gniewu,

By ciężkim jego ciosem zdruzgotali

4000

Butne szyszaki naszych przeciwników!

Uczyń nas chłosty Twej wykonawcami,

Byśmy Cię mogli sławić w tym zwycięstwie!

Tobie polecam władze duszy mojej.

Nim okiennice zawrę moich oczu:

4005

Czy śpię, czy czuwam, miej mię w Swej opiece!

Zasypia.

Duch, Sen, Walka, Zaświaty, Obraz świataDuch księcia Edwarda, syna Henryka Szóstego, ukazuje się pomiędzy dwoma namiotami.

DUCH

do Ryszarda

Kamieniem jutro niech ciężę twej duszy!

Przypomnij sobie, jakeś mnie w dni kwiecie

W Tiuksbury zabił: zwątp przeto i umrzyj.

do Ryszmonda

4010

Śmiało, Ryszmondzie: pokrzywdzone dusze

Zgładzonych książąt walczyć za cię będą:

Króla Henryka syn krzepi twe męstwo.

Duch króla Henryka Szóstego ukazuje się.

DUCH

do Ryszarda

Gdym był śmiertelny, śmiertelnymi rany

Okryłeś moje namaszczone ciało.

4015

Miej w myśli Tower i mnie: zwątp i umrzyj!

Król Henryk Szósty woła: zwątp i umrzyj!

do Ryszmonda

Ty prawy, święty mężu, bądź zwycięzcą!

Henryk zwiastując ci, że będziesz królem,

4020

Krzepi twe męstwo we śnie. Żyj i kwitnij!

Duch Klarensa ukazuje się.

DUCH

do Ryszarda

Kamieniem jutro niech ciążę twej duszy!

Ja, biedny Klarens, zdradzony przez ciebie

I utopiony niegdyś w beczce wina.

Przypomnij sobie o mnie w czasie bitwy

4025

I miecz bezwładnie opuść! Zwątp i umrzyj!

do Ryszmonda

Potomku domu Lankastrów: skrzywdzeni

Dziedzice Yorków modlą się za ciebie;

Niech cię Bóg wspiera w boju! żyj i kwitnij!

Duchy Riversa, Grey'a i Wogana ukazują się.

RIVERS

do Ryszarda

4030

Kamieniem jutro niech ciążę twej duszy!

Ja, Rivers, zmarły w Pomfret. Zwątp i umrzyj!

GREY

do Ryszarda

Pomnij o Grey'u i niech dusza twoja

Zwątpi na zawsze!

WOGAN

do Ryszarda

Pomnij o Woganie

4035

I zdjęty trwogą winowajcy, wypuść

Z zdrętwiałej dłoni lancę! Zwątp i umrzyj!

WSZYSCY TRZEJ

do Ryszmonda

Zbudź się, Ryszmondzie, i bądź przekonany,

Że krzywdy nasze walczyć za cię będą

W łonie Ryszarda. Zbudź się i triumfuj!

Duch Hastingsa ukazuje się.

DUCH

do Ryszarda

4040

Krwawy zbrodniarzu, zbudź się zbrodni świadom

I skończ dni swoje pośród krwawej bitwy!

Pomnij o lordzie Hastings. Zwątp i umrzyj! —

do Ryszmonda

Spokojnie śniąca duszo, zbudź się błogo!

4045

Walcz i z pęt wyrwij naszą Anglię drogą!

Duchy dwóch młodych królewiczów ukazują się.

DUCHY

do Ryszarda

Śnij o synowcach twych zabitych w Towrze!

Obyśmy byli w twym sercu ołowiem,

Co cię pociągnie w zgubę, śmierć i hańbę!

Bratanki twoje mówiąć [85]: zwątp i umrzyj! —

4050

do Ryszmonda

Śpij zdrów, Ryszmondzie, i zbudź się bez troski!

Niech cię od dzika chroni zastęp boski!

Żyj i daj życie szczęsnym królom! Cienie

Dzieci Edwarda wróżąć [86] powodzenie.

Duch królowej Anny ukazuje się.

DUCH

do Ryszarda

4055

Ryszardzie, żona twa, ta biedna Anna,

Co chwili z tobą spokojnej nie miała,

Przychodzi teraz niepokoić ciebie,

Przypomnij sobie o mnie jutro, w boju,

I miecz bezwładnie opuść. Zwątp i umrzyj!

4060

do Ryszmonda

Spokojna duszo, śpij, śpij snem spokojnym!

Śnij o zwycięstwie! Żona twego wroga

Za twą pomyślność modli się do Boga.

Duch Buckinghama ukazuje się.

DUCH

do Ryszarda

Jam pierwszy podał ci rękę do tronu

4065

I jam ostatni doznał twej tyranii.

O, wspomnij w czasie bitwy Buckinghama

I bądź pokonan poczuciem twej winy!

Śnij o morderczych czynach i zniszczeniu;

Zwątp w bezsilności i skonaj w zwątpieniu! —

4070

do Ryszmonda

Nimem wsparł [87] ciebie, za chęć śmierć poniosłem;

Lecz nie trać serca w twym zadaniu wzniosłem;

Bóg ci aniołów ześle do obrony,

A dumny Ryszard padnie w proch strącony.

Duchy znikają; Ryszard zrywa się ze snu.

KRÓL RYSZARD

4075

Innego konia! — Zawiążcie mi rany! —

Zmiłuj się, Jezu! —Konflikt wewnętrzny, Sumienie, Zbrodniarz To nic; to sen tylko. —

Jakże mię dręczysz, tchórzliwe sumienie! —

Świeca błękitno się pali: — to północ. —

Drżące me ciało zimny pot okrywa,

4080

Siebież się lękam? Tu nie ma nikogo

Oprócz mnie: Ryszard nie godzi w Ryszarda;

Jam wierny memu ja. Byłżeby tutaj

Jaki morderca? Nie — tak: ja tu jestem.

A więc uciekaj! — Przed kim mam uciekać?

4085

Przed samym sobą? — Jest racja — dlaczego?

Abym się zemścił. Jak to? sam na sobie?

Wszakże ja siebie kocham. Kocham? za co?

Cóżem ja sobie dobrego uczynił?

O, nie! ach! ja się raczej nienawidzę

4090

Za nienawistne czyny, którem spełnił.

Jestem łotr. Kłamię; nie jestem nim. Głupcze,

Nie gań się — głupcze, nie pochlebiaj sobie.

Sumienie moje ma tysiąc języków,

A każdy język czyni inny zarzut,

4095

A każdy zarzut lży mi nazwą łotra.

Krzywoprzysięski fałsz w najwyższym stopniu;

Niemiłosierny mord w najsroższym stopniu;

Wszelki grzech w wszelkim stopniu popełniony

Dąży przed straszne kratki trybunału,

4100

Wołając: winny! winny! — Ha! to rozpacz!

Nie ma istoty, co by mię kochała;

A gdybym umarł, nikt by się nade mną

Nie ulitował — któż się ma zlitować?

Gdy sam nie czuję nad sobą litości.

4105

Zdawało mi się, że duchy tych, których

Pomordowałem, do mego namiotu

Zeszły się tłumem i każdy z nich wzywał

Na jutro zemsty na głowę Ryszarda.

Wchodzi Ratklif.

RATKLIF

Panie —

KRÓL RYSZARD

4110

Kto tu jest?

RATKLIF

To ja, Ratklif, panie.

Wczesny kur we wsi dwukrotnym już pianiem

Powitał ranek; przyjaciele twoi

Są już na nogach i wdziewają zbroje.

KRÓL RYSZARD

4115

O! mój Ratklifie, okropny sen miałem.

Jak myślisz? czy nam nasi wierni będą?

RATKLIF

Nie wątpię o tym, panie.

KRÓL RYSZARD

O, Ratklifie!

Lękam się, lękam.

RATKLIF

4120

Miłościwy panie,

Nie trwóż się cieniem.

KRÓL RYSZARD

Na świętego Pawła!

Cienie tej nocy przeraziły bardziej

Duszę Ryszarda, niżby zdołał zastęp

4125

Szczerych dziesięciu tysięcy żołnierzy,

Kutych w żelazo, pod wodzą Ryszmonda.

Jeszcze nie dnieje. Pójdź; pod namiotami

Naszych dowódców podsłuchiwać będziem,

Czy z nich nie myśli który mię odstąpić.

Wychodzi z Ratklifem.

Ryszmond budzi się; Oxford i inni wchodzą.

LORDOWIE

4130

Ryszmodzie, dobry dzień!

RYSZMOND

Wybaczcie, proszę,

Moi panowie czujni i gorliwi,

Że zastajecie tu gnuśnego śpiocha.

LORDOWIE

Czy dobrze spałeś, milordzie?

RYSZMOND

4135

Najlepszy,

Najprzyjemniejszy sen miałem, panowie;

Słodsze marzenia pewnie jeszcze nigdy

Nie kołysały ociężałej głowy.

Zdawało mi się, że przyjazne dusze

4140

Tych, których ciała Ryszard zamordował,

Zeszły się razem do mego namiotu

I jednozgodnie wołały: zwycięstwo!

Zaprawdę, dziwną czuję w sobie rześkość,

Rozpamiętując ten sen tak uroczy.

4145

Która godzina?

LORDOWIE

Wkrótce będzie czwarta.

RYSZMOND

Czas więc uzbroić się i uszykować.

postępuje naprzód ku swym wojskom

Więcej powiedzieć nad to, co już pierwej

4150

Wam powiedziałem, drodzy współrodacy,

Brak czasu i stan rzeczy nie pozwala;

Zapiszcie sobie wszakże to w pamięci,

Że Bóg i dobra walczy z nami sprawa.

Modlitwy świętych, duchy pokrzywdzonych

4155

Stoją przed nami jak szańce wysokie.

Ci, przeciw którym walczym, prócz Ryszarda,

Nas by woleli widzieć zwycięzcami

Niż tego, komu służą; Krew, Władzabo i któż jest

Ten, komu służą? zaprawdę, panowie,

4160

Krwawy ciemiężca i krwawy morderca,

Krwią wyniesiony i krwią utwierdzony;

Co kręto przyszedł do tego, co posiadł,

I tych, co k'temu dopomogli, zgładził;

Nikczemny kamień, który się stał drogim

4165

Przez poniżenie angielskiego tronu,

Tym, że szalbiersko weń wprawiony został;

Zapamiętały nieprzyjaciel Boga.

Jeżeli przeto będziecie walczyli

Z nieprzyjacielem Boga, Bóg was za to

4170

Strzec będzie jako wojowników swoich;

Jeżeli szczędzić nie będziecie potu

Do powalenia tyrana, będziecie

Spokojnie spali, skoro tyran legnie;

Jeżeli walczyć będziecie z wrogami

4175

Ojczyzny waszej, dobry byt ojczyzny

Hojnie wam wasze wynagrodzi trudy;

Jeżeli dzieci wasze wyzwolicie

Spod noża, to się dzieci waszych dzieci

W starości waszej za to wam wywdzięczą.

4180

W imię więc Boga i tych praw rozwińcie

Wasze sztandary i dobądźcie miecze!

W razie przegranej haraczem z mej strony

Będzie mój zimny trup na zimnej ziemi;

Ale jeżeli nam Pan Bóg poszczęści,

4185

Cząstkę korzyści tego przedsięwzięcia

Najpośledniejszy z was otrzyma w dziale.

Zadmijcie w trąby i uderzcie w bębny!

Hasłem niech będzie krzepiącym w was męstwo:

Bóg, święty Jerzy, Ryszmond i zwycięstwo!

Wychodzą wszyscy.

Wchodzą z orszakiem i wojskiem Ryszard i Ratklif.

KRÓL RYSZARD

4190

Co Northumberland mówił o Ryszmondzie?

RATKLIF

Że on w wojennej sztuce niećwiczony.

KRÓL RYSZARD

Prawdę powiedział. Cóż Surrey rzekł na to?

RATKLIF

Uśmiechnął się i rzekł: tym lepiej dla nas.

KRÓL RYSZARD

Miał słuszność, tak też jest w samej istocie

4195

zegar bije

Która to bije? — Dajcie mi kalendarz.

Kto z was dziś widział słońce?

RATKLIF

Jam nie widział.

KRÓL RYSZARD

Więc się ukazać nie chce; podług książki

4200

Powinno by już od godziny jaśnieć.

Zły to dzień będzie dla kogoś. — Ratklifie!

RATKLIF

Co, panie?

KRÓL RYSZARD

Słońce nie chce dziś zaświecić,

Niebo ponuro sklepi się nad nami.

4205

Rad bym usunąć z ziemi te łzy rosy. —

Nie świecić dzisiaj właśnie! Ale cóż to

Ma mnie obchodzić bardziej niż Ryszmonda?

Toż samo niebo, co się tak zasępia

Nad moją głową, chmurzy się i nad nim.

Wchodzi Norfolk.

NORFOLK

4210

Do broni, panie! wróg już hula w polu.

KRÓL RYSZARD

Hej! żywo! żywo! — Kulbaczyć mi konia! —

Wezwać Stanley'a, by pułk swój sprowadził! —

Powiodę moje wojska na równinę

I w taki sposób uczynię ich rozdział:

4215

Przednia straż będzie rozciągniętą w podłuż,

Zarówno z jezdnych jak z pieszych złożona;

Łucznicy będą umieszczeni w środku.

Jan, książę Norfolk, Tomasz, hrabia Surrey,

Dowodzić będą jazdą i piechotą.

4220

Skoro pozycje zajmą, my za nimi

Staniemy z głównym korpusem, wzmocnionym

Dwoma skrzydłami wyborowej jazdy.

To i nasz święty Jerzy na dobitkę

Rękojmią naszą. — Cóż myślisz, Norfolku?

NORFOLK

4225

Dobry plan, godny króla wojownika. —

Znalazłem to dziś z rana w mym namiocie.

Podaje świstek.

KRÓL RYSZARD

czyta

«Jasiu Norfolk, Ryś, twój pan,

Zdradzon jest i zaprzedan».

To rzecz zmyślona przez nieprzyjaciela. —

4230

Dalej, panowie! na swe miejsce każdy!

Niech nas brodzące sny nie zatrważają!

Sumienie tchórzów tylko jest wyrazem,

Na powściąg możnych wymyślonym zrazu:

Naszym sumieniem ramię, a miecz prawem.

4235

Naprzód! marsz! idźmy, połączywszy dłonie,

W podwoje nieba albo w piekieł tonie!

do wojska

Cóż wam do tego dodam, com już wyrzekł?

Pomnijcie na to, z kim się macie zmierzyć:

4240

Łotrów to zgraja, tułaczy, włóczęgów,

Śmiecie Bretonów i nikczemnych chłopów,

Których wypluwa ich kraj przesycony

Na głupi hazard i pewną zagładę.

Mieliście spokój, oni go wam wichrzą;

4245

Macie dostatnie grunta, piękne żony:

Oni chcą tamte obciąć, te znieważyć.

Któż im przewodzi? Oto jeden hołysz,

Co był w Bretonii przez długi ciąg czasu

Utrzymywany kosztem mojej matki;

4250

Papinka, który, odkąd żyje, nigdy

Nie zalazł głębiej w śnieg jak po trzewiki.

Wyżeńcie nazad za morze tę szuję,

Zarozumiałą tę hołotę z Francji,

Tych głodnych, życiem znudzonych żebraków.

4255

Tych biednych szczurów, co by się już byli

Dla braku kęsa w gębie, powiesili,

Gdyby nie głupie widmo tej wyprawy.

Jeżeli mamy zostać pobitymi,

To niech przynajmniej pobiją nas ludzie,

4260

A nie bretońskie te bękarty, których

Ojcowie nasi na ich własnej ziemi

Potłukli nieraz i wytuzowali

I dokumentnie naznaczyli hańbą.

Oniż posiadać mają nasze ziemie,

4265

Bezcześcić żony, uwodzić nam córki? —

odgłos trąb w dali

Słyszycie odgłos ich trąb? Walczcie, mężni

Synowie Anglii, walczcie, cni ziemianie!

Prężcie, łucznicy, łuki aż do głowy!

4270

Bodźcie rumaki wasze, brodźcie we krwi,

Trzaskami lanc swych zatrwóżcie firmament!

wchodzi posłaniec

I cóż lord Stanley? Czy przywiódł swe hufce?

POSŁANIEC

Lord Stanley nie chce przyjść, łaskawy panie.

KRÓL RYSZARD

4275

Niech spadnie głowa jego syna!

NORFOLK

Królu,

Już nieprzyjaciel przeszedł bagna; pozwól,

By Jerzy Stanley zginął aż po bitwie.

KRÓL RYSZARD

Tysiąc serc czuję rosnących w mym łonie.

4280

Chorągwie naprzód! uderzcie na wroga!

Niech stare nasze hasło: święty Jerzy,

Ognistych smoków wściekłością nas natchnie!

Za mną, synowie Anglii, do ataku!

Zwycięstwo siedzi na naszym szyszaku.

Wychodzi.

SCENA CZWARTA

Inna część pola.

Wojenna wrzawa. Utarczki. Wchodzi Norfolk z wojskiem; ku niemu nadbiega Ketsby.

KETSBY

4285

Milordzie Norfolk, na pomoc! na pomoc!

Koń, Klęska, Król, WalkaKról dokazuje cudów waleczności,

I kogo spotka, z tym na śmierć bój stacza.

Straciwszy konia, pieszo walczy teraz,

Śledząc Ryszmonda w groźnej paszczy śmierci.

4290

Na pomoc! albo jesteśmy zgubieni.

Wrzawa. Wchodzi Ryszard.

KRÓL RYSZARD

Konia! hej! konia! królestwo za konia!

KETSBY

Schroń się gdzie, panie, a przywiodęć [88] konia.

KRÓL RYSZARD

Nędzny! Stawiłem na los moje życie

I czekać będę, jaka mi kość padnie.

4295

Chyba tu sześciu Ryszmondów jest w polu;

Pięcium już zabił zamiast prawdziwego.

Konia! hej! konia! królestwo za konia!

Wychodzi ze swymi.

Wrzawa. Wchodzą: Ryszard i Ryszmond; walcząc przechodzą przez scenę. Odwrót przy odgłosie trąb. Po czym wchodzi Ryszmond, Stanley z koroną w ręku, wielu innych lordów i wojsko.

RYSZMOND

Bogu i waszej waleczności chwała!

Zwycięscy moi towarzysze broni!

4300

Plac boju przy nas i krwawy herszt zginął.

STANLEY

Mężny Ryszmondzie, dobrześ się wywiązał.

Patrz, przywłaszczony ten królewski klejnot

Zerwałem z martwej nikczemnika skroni,

Aby nim twoje czoło przyozdobić.

4305

Noś go, używaj i działaj z nim wiele.

RYSZMOND

Bóg w niebie na to niech odpowie: amen.

Ale czy żyje młody Jerzy, powiedz?

STANLEY

Żyje, milordzie, bezpieczny i cały,

W mieście Leicester, dokąd, jeśli wola

4310

Waszej Miłości, możem i my ściągnąć.

RYSZMOND

Kto ze starszyzny padł po obu stronach?

STANLEY

Jan książę Norfolk, Robert Brakenbery,

Walter lord Ferrers i sir Wiliam Brandon.

RYSZMOND

Pogrzebcie zwłoki ich wedle ich stopnia,

4315

Ogłoście nasze przebaczenie zbiegom,

Którzy z poddaniem zechcą do nas wrócić;

A potem, zgodnie z uczynionym ślubem,

Gwoli [89] którego wzięliśmy sakrament,

Zjednoczym białą i czerwoną różę.

4320

Niebo od dawna gniewne za ich rozdział,

Z uśmiechem patrzeć będzie na ten sojusz.

Zdrajca, kto słysząc to, nie powie: amen.

Anglia od dawna była w obłąkaniu

I własne swoje szarpała wnętrzności;

4325

Brat zaślepiony przelewał krew brata;

Ojciec w zapędzie przecinał dni syna;

Syn, przymuszony, bywał katem ojca;

Cały zwaśniony ten York i Lankaster

Waśnił się z sobą w zobopólnej waśni.

4330

O, niechże teraz Ryszmond i Elżbieta,

Prawe odrośle tych królewskich domów,

Złączą je, łącząc się za sprawą Boga!

Niech ich następcy (jeśli tych Bóg zdarzy),

Błogim zbogacą przyszły czas pokojem,

4335

Wspaniałym plonem i dniami pięknymi!

Stęp ostrze zdrajców, miłosierny Panie,

Którzy by chcieli te łzy i krwi strugi

Nieszczęsnej Anglii wrócić po raz drugi!

Nie daj owoców na tej ziemi zbierać

4340

Tym, co by chcieli znów jej pierś rozdzierać!

Dziś pokój wraca, zgody świecą zorze:

By długo trwały, powiedz amen, Boże!

Wychodzą.

Przypisy

[1]

Grzegorz, książę Klarens, brat króla — w tekście pojawia się imię Jerzy; w oryg. George, Duke of Clarence. [przypis edytorski]

[2]

Ryszard, książę Gloster — w oryg. Richard, Duke of Gloucester. [przypis edytorski]

[3]

Henryk, hrabia Ryszmond — w tekście występuje jako Ryszmond; w oryg. Henry Tudor, Earl of Richmond. [przypis edytorski]

[4]

Sir Tomasz Wogan — w oryg. Sir Thomas Vaughan. [przypis edytorski]

[5]

Sir Ryszard Ratklif — w oryg. Sir Richard Ratcliffe. [przypis edytorski]

[6]

Sir Wiliam Ketsby — w oryg. Sir William Catesby. [przypis edytorski]

[7]

Sir Robert Brakenbery, komendant Towru — w oryg. Sir Robert Brackenbury, lieutenant of the Tower. [przypis edytorski]

[8]

Krzysztofor Urswik — w oryg. Christopher Urswick. [przypis edytorski]

[9]

Szeryf z Wiltszajr — w oryg. Sheriff of Wiltshire. [przypis edytorski]

[10]

sztykutać — kuśtykać; iść utykając. [przypis edytorski]

[11]

mimo — tu: obok. [przypis edytorski]

[12]

infamis (daw.) — osoba skazana na utratę czci i praw; przen. niegodziwiec, wyrodek. [przypis edytorski]

[13]

zażec a. zażegnąć — rozniecić ogień. [przypis edytorski]

[14]

jestli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli jest. [przypis edytorski]

[15]

do Towru — dziś: do Tower. [przypis edytorski]

[16]

Jerzy — w liście występujących postaci pojawia się jako Grzegorz; ang. George; stąd zgadza się z wróżbą, ponieważ imię to rozpoczyna się na literę G. [przypis edytorski]

[17]

nie mogęż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie mogę, czyż nie mogę. [przypis edytorski]

[18]

submisja — akceptacja narzuconych warunków; uniżoność, pokora, uległość. [przypis edytorski]

[19]

sądziszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy sądzisz. [przypis edytorski]

[20]

chciałżebyś — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy chciałbyś. [przypis edytorski]

[21]

wyrwęć — skrócone: wyrwę cię. [przypis edytorski]

[22]

muszęć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

[23]

miłujęć — skrócone: miłuję cię. [przypis edytorski]

[24]

kania — gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych. [przypis edytorski]

[25]

bonować — używać, prowadzić przyjemne, wesołe życie. [przypis edytorski]

[26]

Dom Lankastrów — w oryg. House of Lancaster. [przypis edytorski]

[27]

podejmcie — dziś popr.: podejmijcie; tu: skrócone ze względu na rytm wiersza. [przypis edytorski]

[28]

schłoń — dziś popr.: pochłoń; tu: neologizm utworzony dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

[29]

przetom (…) nie zwierzę — skrócone: przeto nie [jeste]m zwierzę. [przypis edytorski]

[30]

trysł — dziś popr.: trysnął; tu: forma skrócona dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

[31]

jużem kazała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: już kazałam. [przypis edytorski]

[32]

mogęż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy mogę. [przypis edytorski]

[33]

Czertsej — w oryg. Chertsey. [przypis edytorski]

[34]

do karmelitów — w oryg. to White Friars. [przypis edytorski]

[35]

Tiuksbury — w oryg. Tewksbury. [przypis edytorski]

[36]

dorównywa — dziś: dorównuje. [przypis edytorski]

[37]

krom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]

[38]

onże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy on. [przypis edytorski]

[39]

archandria — poczet, orszak, rzesza, tłum. [przypis edytorski]

[40]

lada Maciek patentowym szlachcicem się staje — w oryg. „every Jack became a gentleman”. [przypis edytorski]

[41]

Warwik — w oryg. Warwick; ojciec lady Anny. [przypis edytorski]

[42]

znijdź (daw.) — zejdź. [przypis edytorski]

[43]

Włos mi się jeży, słysząc (…) — błąd logiczny; poprawnie: „włos mi się jeży, kiedy słyszę (…)”. [przypis edytorski]

[44]

idziecież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy idziecie. [przypis edytorski]

[45]

nie razem ducha oddać usiłował — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: nie raz ducha oddać usiłowałem. [przypis edytorski]

[46]

krom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]

[47]

mieliżbyście — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy mielibyście. [przypis edytorski]

[48]

wasże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy was. [przypis edytorski]

[49]

milijonów — dziś: milionów; tu: forma wydłużona dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

[50]

możeszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy możesz. [przypis edytorski]

[51]

terazże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

[52]

uszczęśliwij — dziś popr.: uszczęśliw; tu: forma dłuższa dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

[53]

możemyż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy możemy. [przypis edytorski]

[54]

miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]

[55]

na czas — tu: tymczasowo; na wyznaczony okres. [przypis edytorski]

[56]

miasto (daw.) — tu: zamiast. [przypis edytorski]

[57]

niesporo — powoli. [przypis edytorski]

[58]

więźnie — dziś popr. forma M.lm: więźniowie; tu: forma krótsza dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

[59]

księcej — forma skrócona od popr. D.lp: książęcej; zastosowana dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

[60]

puginał — miniaturowy miecz; sztylet. [przypis edytorski]

[61]

gotówem — skrócone: gotów jestem. [przypis edytorski]

[62]

dank (z niem.) — podziękowanie. [przypis edytorski]

[63]

gwoli (daw.) — w celu; dla. [przypis edytorski]

[64]

daszże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy dasz. [przypis edytorski]

[65]

dzik — w herbie Domu Yorków, do którego Ryszard III należał, będąc ostatnim panującym z tej linii, znajdują się dwa białe dziki. [przypis edytorski]

[66]

azaliby — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy też by. [przypis edytorski]

[67]

Szorowa — w oryg. Mistress Shore. [przypis edytorski]

[68]

z niskąd — dziś popr.: znikąd. [przypis edytorski]

[69]

bęben — tu: dziecko. [przypis edytorski]

[70]

zamek Bajnarda — w oryg. Baynard's Castle. [przypis edytorski]

[71]

snać (daw.) — widocznie, prawdopodobnie. [przypis edytorski]