Spis treści

Ojczyzna: 1
Patriota: 1
Poświęcenie: 1
Rycerz: 1
Siła: 1
Walka: 1

Kazimierz Przerwa-TetmajerZbroja Zawiszy [1]

A kiedy się zabierała wyprawa krzyżowa,

przyszedł Czarny Pan Zawisza [2] Sulimczyk [3] z Garbowa

do płatnerza [4] sławetnego krakowskiego cechu [5],

co w fartuchu stał i z młotem, arcymistrz od miechu;

który witał go pokłonem, znał rycerza z twarzy,

zaś Zawisza mu na ramię rękę sparł [6] i gwarzy [7]:

«Słyszałeś to, bracie, o tym, że cny król Jagiełło [8]

wbrew [9] rycerzom pod krzyżami [10] krwawe podjął dzieło;Rycerz

już poluje het po puszczach i zwierzynę bije,

aby miało jeść co wojsko, gdy dźwigną kopije.

A gdy z dala u cesarza rzymskiego na dworze,

gdziem w estymie [11] był okrutnej i w srogim honorze,

posłyszałem, że się Polska do boju porywa,

wrazem [12] jechał, aby łańcuch nie był bez ogniwa.

Uróbże mi, proszę, bracie, zbroję, jak się patrzy,

nową zbroję na bój święty, od tego nie gładszy [13],

jaki ze mną Aragonu król Jan [14] niegdy zwodził,

a któregom wyparł z siodła, ledwom go ugodził [15].

Ma być zbroja hartowana z grubej w plecach blachy,

abym ciężki był na koniu, jak krakowskie gmachy;

ma być zbroja szmelcowana [16], bym jak miesiąc lśnił się,

by poznali, gdzie Zawisza i kędy [17] on bił się».

Gdy powiedział tak, zaraz się mistrz zabrał do pracy,

kazał sobie dać do miechów dwóch tęgich duchacy [18],

by dmuchali wiatr na węgle, a sam miarę bierze,

by Zawiszy postać zmierzyć. «Mierz, bracie, a szczerze [19] —

mówi rycerz — bom ci to ja nienawykły ciasno;

lubię słyszeć brzęk zbroicy, gdy ją stalą głasną,

i jest dla mnie to niemałą, płatnerzu, uciechą,

gdy mi dźwięknie między zbroją a sercem, jak echo.

Już też długo Krzyżak polskie pogranicze derbił [20],

czas, by mu się na łbie twardym polski miecz wyszczerbił;Ojczyzna, Walka

wstanie Polska, jak lew z leży, i mocna i mściwa,

więc mi kuj zbrój [21], aby łańcuch nie był bez ogniwa.

Ma być zbroja hartowana z grubej w plecach blachy,

abym ciężki był na koniu, jak krakowskie gmachy,

Siłana ramiona kuj mi grubo, bym, gdy się zamierzę,

taki ciężar miał u miecza, jak z kopalń mincerze [22];

grubo kuj mi zbrój na uda i nagolenniki,

bym parł konia, jak kra drzewo, kiedy runę w szyki,

Poświęcenie, Patriotali [23] na piersiach kuj mi cienko, cienko, jak opłatek;

niechaj będzie stal tak cienka, jak lilii [24] płatek,

jako lilię kuj od przodku, bym też za ojczyznę,

jeśli Niemiec to potrafi, wziął na piersiach bliznę».

Przypisy

[1]

Zbroja Zawiszy — Tetmajer był zafascynowany postacią Zawiszy Czarnego, prócz tego wiersza napisał o nim również dramat. Fascynacji daje wyraz Wesele Stanisława Wyspiańskiego: postaci Poety, wzorowanej właśnie na Tetmajerze, ukazuje się widmo Zawiszy. [przypis edytorski]

[2]

Czarny Pan Zawisza — Zawisza Czarny z Garbowa (ok. 1370–1428), polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego. [przypis edytorski]

[3]

Sulimczyk — herbu Sulima. [przypis edytorski]

[4]

płatnerz — rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe. [przypis edytorski]

[5]

cech — samorządna organizacja rzemieślników, skupiająca przedstawicieli określonego zawodu. [przypis edytorski]

[6]

sparł — oparł. [przypis edytorski]

[7]

gwarzyć (daw.) — rozmawiać. [przypis edytorski]

[8]

król Jagiełło — Władysław II Jagiełło, (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem. [przypis edytorski]

[9]

wbrew — przeciw. [przypis edytorski]

[10]

rycerze pod krzyżami — Krzyżacy, pełna nazwa: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Zgromadzenie założone w czasie krucjat (ok. 1191), po upadku Królestwa Jerozolimskiego usiłowało stworzyć sobie państwo w Europie na ziemiach pogańskich Prusów i na terenie Litwy. [przypis edytorski]

[11]

estyma — poważanie. [przypis edytorski]

[12]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[13]

gładki (daw.) — piękny. [przypis edytorski]

[14]

Aragonu król Jan — właśc. książę Jan Aragoński. [przypis edytorski]

[15]

a któregom wyparł z siodła, ledwom go ugodził — informacja o zwycięstwie Zawiszy z Janem, księciem Aragonii, jest autentyczna, jednak w rzeczywistości nastąpiło ono w 1415, więc już po wojnie polsko-krzyżackiej. [przypis edytorski]

[16]

szmelcowany — szmelcowanie to metoda konserwacji metalu, polega na kilkakrotnym pokryciu go olejem jadalnym i każdorazowo wypaleniu. Powstaje wówczas twarda, szklista powłoka. [przypis edytorski]

[17]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[18]

duchac, właśc. duchacz — pomocnik rzemieślnika obsługujący miechy kowalskie. [przypis edytorski]

[19]

szczerze — tu: obficie, nie oszczędnie. [przypis edytorski]

[20]

derbić (gw.) — gnębić, nękać. [przypis edytorski]

[21]

zbrój — zbroję. [przypis edytorski]

[22]

mincerz (daw.) — rzemieślnik pracujący w mennicy. [przypis edytorski]