Spis treści

      Jan KochanowskiPieśni, Księgi wtórePieśń XIII[1][2]

      1
      Panu dzięki oddawajmy,
      Jego łaskę wspominajmy,
      Który hardym miesza rzeczy,
      A skromne ma na swej pieczy.
      5
      On hardy, nieunoszony[3],
      On tyran północnej strony[4],
      Któremu, jako sam mniema,
      Świat tak wielki równia nie ma,
      Car moskiewski plac mężnemu
      10
      Puścił[5] królowi polskiemu[6];
      Nie oparł sie aż o lody
      Niepławnej[7] północnej wody.
      Granic i zamków budownych[8]
      Odbieżał, i miast warownych;
      15
      Płatna to, kiedy o duszę[9],
      I sam go obmówić[10] muszę.
      Obróć swój koń prędkonogi,
      Nieścigniony care[11] drogi.
      Chcesz być groźnym, a uciekasz;
      20
      Jesliś płochy[12], hardzie nie każ[13].
      Teraz był czas porokować[14],
      Komu szłyk naprzód zdejmować[15];
      Teraz sie było dowiadać,
      Kto ma naprzód z konia spadać.
      25
      Bóg pomóż, królu jedyny
      Szerokiej polskiej krainy;
      Umiesz ty hardym dogodzić
      Ani sie im dasz rozwodzić[16].
      Zdjąłeś maszkarę[17] butnemu
      30
      Tyranowi moskiewskiemu;
      Okazałeś, że nie kąsa,
      Chocia to[18] porożem[19] wstrząsa.
      W zamcech nadzieję pokładał,
      Ale i tych prędko stradał.
      35
      Nie przyszło mu do odsieczy;
      Głowy ostrzec[20] barziej k rzeczy[21].
      Znowu tedy, skąd był wyszedł,
      W ręce polskie Połock przyszedł,
      Za powodem szczęśliwego
      40
      Stefana, króla polskiego.
      Nie pomogły kule częste,
      Zręby[22] mocne, baszty gęste:
      Puściły żelazne brony[23].
      A ty, królu niezmożony,
      45
      Nie tylko zamki budowne
      I twierdze bierzesz warowne,
      Ale co chwalniejsza[24] w tobie,
      Jesteś silen i sam sobie[25].
      Nie puściłeś wódz gniewowi,
      50
      Łaskęś nieprzyjacielowi
      Uczynił; masz i dzielnością,
      Masz już nadeń[26] i ludzkością.
      Zdrów bądź, królu niezwalczony.
      Ciebie moje wdzięczne strony[27]
      55
      Nie zmilczą miedzy sławnemi
      Bohatery walecznemi.

      Przypisy

      [1]

      Ks. 2, Pieśń XIII — pierwodruk pieśni pt. O wzięciu Połocka w zbiorze Pieśni trzy (1580). Napisana po rozejmie polsko-rosyjskim w Jamie Zapolskim 15 stycznia 1582. [przypis redakcyjny]

      [2]

      W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Pieśniach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]

      [3]

      nieunoszony — nieobłaskawiony, niepokorny. [przypis redakcyjny]

      [4]

      tyran północnej strony — Iwan Groźny. [przypis redakcyjny]

      [5]

      plac (…) / Puścił — ustąpił miejsca. [przypis redakcyjny]

      [6]

      królowi polskiemu — chodzi o Stefana Batorego. [przypis redakcyjny]

      [7]

      niepławny — nie nadający się do żeglugi. [przypis redakcyjny]

      [8]

      budowny (starop.) — okazały, pięknie zbudowany. [przypis redakcyjny]

      [9]

      Płatna to, kiedy o duszę — opłaci się, warto (to zrobić), gdy chodzi o duszę (tj. o życie). [przypis redakcyjny]

      [10]

      obmówić* (starop.) — usprawiedliwić. [przypis redakcyjny]

      [11]

      care — carze (forma rzadka, może celowy rusycyzm); nieraz uważano to za pomyłkę druku. [przypis redakcyjny]

      [12]

      płochy — płochliwy, bojaźliwy. [przypis redakcyjny]

      [13]

      hardzie nie każ — nie zachowuj się (a. nie wypowiadaj się, por. kazać: mówić) hardo (tj. wyniośle, butnie). [przypis redakcyjny]

      [14]

      porokować — podyskutować, porozmawiać (tak w wyd. Pieśni trzech; w pierwodruku Pieśni: prorokować). [przypis redakcyjny]

      [15]

      szłyk — wysoka futrzana czapka, szpiczasto zakończona; znaczenie wersu: kto powinien się pierwszy kłaniać (aluzja do niezdecydowania w rokowaniach pokojowych). [przypis redakcyjny]

      [16]

      rozwodzić — tu: rozprzestrzeniać się, panoszyć. [przypis redakcyjny]

      [17]

      maszkara (daw.) — maska. [przypis redakcyjny]

      [18]

      chocia to (starop.) — mimo że. [przypis redakcyjny]

      [19]

      poroże — rogi. [przypis redakcyjny]

      [20]

      głowy ostrzec — uchronić głowę. [przypis redakcyjny]

      [21]

      k rzeczy (starop.) — odpowiednio (do rzeczy), słusznie. [przypis redakcyjny]

      [22]

      zręby — szańce. [przypis redakcyjny]

      [23]

      brona (daw.) — brama. [przypis redakcyjny]

      [24]

      co chwalniejsza — co bardziej godne pochwały. [przypis redakcyjny]

      [25]

      Jesteś silen i sam sobie — i sam nad sobą panujesz. [przypis redakcyjny]

      [26]

      masz (…) nadeń — przewyższasz go. [przypis redakcyjny]

      [27]

      strony — struny. [przypis redakcyjny]