Kochanowski, Jan
Pieśń I (Byś wszystko złoto posiadł, które - powiadają...)
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-pierwsze
Wilczek, Piotr
Sekuła, Aleksandra
Sutkowska, Olga
Fundacja Nowoczesna Polska
Renesans
Liryka
Pieśń
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-pierwsze-piesn-i
Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje, Drukarnia Łazarzowa, Kraków, 1586
Domena publiczna - Jan Kochanowski zm. 1584
1655
xml
text
text
2009-07-07
pol
http://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/3026.jpg
Variations on a sunset #1: Parallel universes, kevin dooley@Flickr, CC BY 2.0
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/3026
Jan Kochanowski
Pieśni, Księgi pierwsze
Pieśń IW przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Pieśniach jest odmienne od znaczenia obecnego.
Intactis opulentiorintactis opulentior --- pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina III 24) noszącej tytuł Ad divites avaros (Do zachłannych bogaczy). Początek tej pieśni (incipit) stanowią słowa podane tu jako motto: ,,intactis opulentior".
Byśbyś --- tu: choćbyś. wszystko złoto posiadł, które --- powiadają ---/
Gdzieś daleko gryfowie i mrówkigryfowie i mrówki --- gryfy, mitologiczne ptaki posiadające duże skrzydła, orle dzioby i tułowia lwa; były strażnikami złota na pustyniach północnych Indii czy też w Arabii; tutaj wraz z mrówkami są przedstawione jako istoty strzegące skarbów i wydobywające złoto. kopająkopają (starop.) --- kopią, wydobywają.;/
Byś pałace rozwodziłrozwodzić coś --- budować na ogromnej przestrzeni. nie tylko na ziemi,/
Lecz i morza kamieńmi zabudowałmorza kamieńmi zabudował --- jest to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawdzie nie na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchodzących w morze. swemi;
Jeslijesli (starop.) --- skoro. dyjamentowe goździedyjamentowe goździe --- stalowe gwoździe. MusMus --- bogini konieczności (łac. Necessitas). ma w ręku,/
Któremi natwardszego umie pożyćpożyć (strop.) --- zniszczyć, pokonać. sękunatwardszego (...) sęku (starop.) --- ogromnej trudności (określenie przysłowiowe).,/
Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,/
Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogiAni (...) wyswobodzisz (...), Ani (...) wyrwiesz --- ani nie wyswobodzisz, ani nie wyrwiesz; w staropolszczyźnie przeczenie było zawarte w spójniku ,,ani”..
Lepiej polnych Tatarówpolnych Tatarów --- koczowniczych Tatarów, którzy są tu odpowiednikami Scytów z pieśni Horacego. dawny zwyczaj niesie,/
U których każdy swój dom wozi na kolesiekolasa (tu forma N. lp: kolesie) --- wóz chłopski, ciężarowy.;/
Lepszego rządu Gete grubi używająLepszego rządu Gete grubi używają --- lepszy porządek jest u prymitywnych Getów, czyli u starożytnego ludu, koczującego nad Dunajem, uważanego za poprzednika Tatarów.,/
Gdzie niwyniwa --- tu: wydzielona część pola. nie mierzonenie mierzone --- nie wymierzone na poszczególne działki, nie posiadające ustalonych granic. wolne zboża dająwolne zboża --- dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność..
Tam niewinnaniewinny (starop.; łac. innocens) --- odznaczający się nieskazitelnymi obyczajami. macocha dziatek pierwszej żony,/
Sirót nędznychnędzny* (starop.) --- nieszczęśliwy., przestrzega wczasuprzestrzegać wczasu (starop.) --- doglądać wygody. z każdej stronyz każdej strony --- tu: pod każdym względem.;/
Ani z wielkim posagiem męża rządzimęża rządzi (starop.) --- rządzi mężem., ani/
Nadzieje kładzie w gładkimgładki (starop.) --- piękny, urodziwy. miłosnikumiłosnik (starop.) --- zalotnik, kochanek. pani.
Wielki posag rodziców postępki uczciwe,/
A k temu obyczaje skromne i wstydliwe;/
Występnych tam nie cierpią, lecz kto będzie krzywy,/
Niech sie wierci, jako chce, nie zostanie żywy.
O, ktokolwiek będzie chciał mordy niecnotliwe/
I domowe okrócićokrócić (starop.) --- ukrócić, poskromić. najazdy krwiekrwie (starop. D. lp rodz. ż.) --- krwi. chciwe,/
Jesli pragnie ojczyzny ojcem być nazwany/
I tymże na wysokich kolumnach pisany,
Niech objeździć swą wolą śmie nieokróconąobjeździć swą wolą (...) nieokróconą (starop.) --- powściągnąć, opanować nieposkromioną samowolę.,/
A jego sprawy przyszłe wieki więc wspomioną;/
Ponieważ cnocie żywejcnota żywa --- prawdziwa cnota (inne możliwe rozumienie: cnota ludzi żywych). my źli, nie życzemynie życzemy (starop.) --- nie sprzyjamy.,/
Aż gdy nam z oczu zniknie, tożtoż (starop.) --- dopiero wtedy. jej żałujemy.
Co po tych skargach próznych, jesli na występy/
Przez spary --- jako mówią --- patrza urząd tępyPrzez spary (...) patrza urząd tępy (starop.) --- opieszały urząd patrzy pobłażliwie, ,,przez palce".?/
Po co statut i prawa chwalebne stawiamy,/
Jesli sie obyczajów dobrych nie trzymamy?
Nie odstraszą zbytecznymzbyteczny* (starop.) --- nadmierny. ogniem zarażone/
Kupca kraje chciwego ani przesadzoneprzesadzony (starop.) --- nadmiernie wypełniony./
Mrozem gwałtownym pola; żeglarze bywalibywały (tu forma lm: bywali) --- doświadczony; por. wyraz pokr.: bywalec./
Wszystek świat, jako wielkijako wielki --- cały wielki., kołem objechali.
Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi/
Czynić i cierpieć wszystko; już on i wstydowi/
Mir dawno wypowiedziałMir (...) wypowiedział (starop.) --- zerwał pokój. Obecnie ,,wypowiada się" wojnę; wówczas mówiono: wypowiadam pokój, opowiadam wojnę., i cnocie, niedbały,/
Poświęconej nie myśli dostępować skałydostępować skały (starop.) --- zbliżać się do skały..
Albo my do spólnego skarbuspólny skarb (starop.) --- wspólny skarb; chodzi tu o skarb państwowy utworzony z podatków., gdzie życzliwa/
Ludzka pochwała i głos pospolitypospolity (starop.) --- powszechny; por. wyraz pokrewny: rzeczpospolita. wzywa,/
Albo w morze, przyczynę wszech nieszczęśliwości,/
Perły, złoto i wielkiej kamienie drogości
Zarzućmy, jesli grzechów żałujem statecznie/
I nieprawości swoich. Potrzeba kóniecznie/
Złej napierwsze początki żądzeżądze (starop. D. lp) --- żądzy. wykorzenić,/
A dziełem pracowitszym pieszczotępieszczota* (starop.) --- wygodnictwo, zniewieściałość. odmienić.
Nie umie syn szlachecki na koń wsieść i w łowy/
Na dziki źwierz z oszczepem jachaćjachać (starop.) --- jechać. niegotowy,/
Lepiej kufla świadomykufla świadomy --- znający się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. albo kart pisanychkarty pisane --- malowane, służące do gry.,/
Każesz li dać, i kostek, prawem zakazanych.
Więc ojciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,/
Gotując niegodnemu spadek potomkowi:/
I przybywa-ć muprzybywa-ć mu --- przybywa ci mu, czyli: bogaci się. rzkomorzkomo (starop.) --- rzekomo, pozornie., ale nie wiem czemu,/
Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemuZawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu (starop.) --- zawsze czegoś brakuje majątkowi, którego nie przybywa (inne rozumienie: zawsze czegoś brak, by zostać prawdziwym panem)..