Kochanowski, Jan Pieśń I (Byś wszystko złoto posiadł, które - powiadają...) http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-pierwsze Wilczek, Piotr Sekuła, Aleksandra Sutkowska, Olga Fundacja Nowoczesna Polska Renesans Liryka Pieśń Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-pierwsze-piesn-i Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje, Drukarnia Łazarzowa, Kraków, 1586 Domena publiczna - Jan Kochanowski zm. 1584 1655 xml text text 2009-07-07 pol http://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/3026.jpg Variations on a sunset #1: Parallel universes, kevin dooley@Flickr, CC BY 2.0 http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/3026 Jan Kochanowski Pieśni, Księgi pierwsze Pieśń IW przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Pieśniach jest odmienne od znaczenia obecnego. Intactis opulentiorintactis opulentior --- pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina III 24) noszącej tytuł Ad divites avaros (Do zachłannych bogaczy). Początek tej pieśni (incipit) stanowią słowa podane tu jako motto: ,,intactis opulentior". Byśbyś --- tu: choćbyś. wszystko złoto posiadł, które --- powiadają ---/ Gdzieś daleko gryfowie i mrówkigryfowie i mrówki --- gryfy, mitologiczne ptaki posiadające duże skrzydła, orle dzioby i tułowia lwa; były strażnikami złota na pustyniach północnych Indii czy też w Arabii; tutaj wraz z mrówkami są przedstawione jako istoty strzegące skarbów i wydobywające złoto. kopająkopają (starop.) --- kopią, wydobywają.;/ Byś pałace rozwodziłrozwodzić coś --- budować na ogromnej przestrzeni. nie tylko na ziemi,/ Lecz i morza kamieńmi zabudowałmorza kamieńmi zabudował --- jest to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawdzie nie na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchodzących w morze. swemi; Jeslijesli (starop.) --- skoro. dyjamentowe goździedyjamentowe goździe --- stalowe gwoździe. MusMus --- bogini konieczności (łac. Necessitas). ma w ręku,/ Któremi natwardszego umie pożyćpożyć (strop.) --- zniszczyć, pokonać. sękunatwardszego (...) sęku (starop.) --- ogromnej trudności (określenie przysłowiowe).,/ Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,/ Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogiAni (...) wyswobodzisz (...), Ani (...) wyrwiesz --- ani nie wyswobodzisz, ani nie wyrwiesz; w staropolszczyźnie przeczenie było zawarte w spójniku ,,ani”.. Lepiej polnych Tatarówpolnych Tatarów --- koczowniczych Tatarów, którzy są tu odpowiednikami Scytów z pieśni Horacego. dawny zwyczaj niesie,/ U których każdy swój dom wozi na kolesiekolasa (tu forma N. lp: kolesie) --- wóz chłopski, ciężarowy.;/ Lepszego rządu Gete grubi używająLepszego rządu Gete grubi używają --- lepszy porządek jest u prymitywnych Getów, czyli u starożytnego ludu, koczującego nad Dunajem, uważanego za poprzednika Tatarów.,/ Gdzie niwyniwa --- tu: wydzielona część pola. nie mierzonenie mierzone --- nie wymierzone na poszczególne działki, nie posiadające ustalonych granic. wolne zboża dająwolne zboża --- dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność.. Tam niewinnaniewinny (starop.; łac. innocens) --- odznaczający się nieskazitelnymi obyczajami. macocha dziatek pierwszej żony,/ Sirót nędznychnędzny* (starop.) --- nieszczęśliwy., przestrzega wczasuprzestrzegać wczasu (starop.) --- doglądać wygody. z każdej stronyz każdej strony --- tu: pod każdym względem.;/ Ani z wielkim posagiem męża rządzimęża rządzi (starop.) --- rządzi mężem., ani/ Nadzieje kładzie w gładkimgładki (starop.) --- piękny, urodziwy. miłosnikumiłosnik (starop.) --- zalotnik, kochanek. pani. Wielki posag rodziców postępki uczciwe,/ A k temu obyczaje skromne i wstydliwe;/ Występnych tam nie cierpią, lecz kto będzie krzywy,/ Niech sie wierci, jako chce, nie zostanie żywy. O, ktokolwiek będzie chciał mordy niecnotliwe/ I domowe okrócićokrócić (starop.) --- ukrócić, poskromić. najazdy krwiekrwie (starop. D. lp rodz. ż.) --- krwi. chciwe,/ Jesli pragnie ojczyzny ojcem być nazwany/ I tymże na wysokich kolumnach pisany, Niech objeździć swą wolą śmie nieokróconąobjeździć swą wolą (...) nieokróconą (starop.) --- powściągnąć, opanować nieposkromioną samowolę.,/ A jego sprawy przyszłe wieki więc wspomioną;/ Ponieważ cnocie żywejcnota żywa --- prawdziwa cnota (inne możliwe rozumienie: cnota ludzi żywych). my źli, nie życzemynie życzemy (starop.) --- nie sprzyjamy.,/ Aż gdy nam z oczu zniknie, tożtoż (starop.) --- dopiero wtedy. jej żałujemy. Co po tych skargach próznych, jesli na występy/ Przez spary --- jako mówią --- patrza urząd tępyPrzez spary (...) patrza urząd tępy (starop.) --- opieszały urząd patrzy pobłażliwie, ,,przez palce".?/ Po co statut i prawa chwalebne stawiamy,/ Jesli sie obyczajów dobrych nie trzymamy? Nie odstraszą zbytecznymzbyteczny* (starop.) --- nadmierny. ogniem zarażone/ Kupca kraje chciwego ani przesadzoneprzesadzony (starop.) --- nadmiernie wypełniony./ Mrozem gwałtownym pola; żeglarze bywalibywały (tu forma lm: bywali) --- doświadczony; por. wyraz pokr.: bywalec./ Wszystek świat, jako wielkijako wielki --- cały wielki., kołem objechali. Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi/ Czynić i cierpieć wszystko; już on i wstydowi/ Mir dawno wypowiedziałMir (...) wypowiedział (starop.) --- zerwał pokój. Obecnie ,,wypowiada się" wojnę; wówczas mówiono: wypowiadam pokój, opowiadam wojnę., i cnocie, niedbały,/ Poświęconej nie myśli dostępować skałydostępować skały (starop.) --- zbliżać się do skały.. Albo my do spólnego skarbuspólny skarb (starop.) --- wspólny skarb; chodzi tu o skarb państwowy utworzony z podatków., gdzie życzliwa/ Ludzka pochwała i głos pospolitypospolity (starop.) --- powszechny; por. wyraz pokrewny: rzeczpospolita. wzywa,/ Albo w morze, przyczynę wszech nieszczęśliwości,/ Perły, złoto i wielkiej kamienie drogości Zarzućmy, jesli grzechów żałujem statecznie/ I nieprawości swoich. Potrzeba kóniecznie/ Złej napierwsze początki żądzeżądze (starop. D. lp) --- żądzy. wykorzenić,/ A dziełem pracowitszym pieszczotępieszczota* (starop.) --- wygodnictwo, zniewieściałość. odmienić. Nie umie syn szlachecki na koń wsieść i w łowy/ Na dziki źwierz z oszczepem jachaćjachać (starop.) --- jechać. niegotowy,/ Lepiej kufla świadomykufla świadomy --- znający się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. albo kart pisanychkarty pisane --- malowane, służące do gry.,/ Każesz li dać, i kostek, prawem zakazanych. Więc ojciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,/ Gotując niegodnemu spadek potomkowi:/ I przybywa-ć muprzybywa-ć mu --- przybywa ci mu, czyli: bogaci się. rzkomorzkomo (starop.) --- rzekomo, pozornie., ale nie wiem czemu,/ Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemuZawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu (starop.) --- zawsze czegoś brakuje majątkowi, którego nie przybywa (inne rozumienie: zawsze czegoś brak, by zostać prawdziwym panem)..