Gabriela ZapolskaMoralność pani DulskiejKomedia w trzech aktach

Jak palisz? jak palisz? skaranie Boże z tym tłomokiem. Do krów, do krów, nie do pańskich pieców. Czego niszczysz tyle smolaków! Czekaj, ustąp się, ty do niczego — ja ci pokażę.

Ruszaj zbudzić panienki, a jak nie zechcą wstać, to pościągaj kołdry.

Cóż panny? wstają?

Pościągałam kołdry. Panna Hesia kopnęła mnie w brzucho.

Wielka afera — zgoi się do wesela.

Proszę wielmożnej pani…

Widzisz, jak się w piecu pali?

Proszę wielmożnej pani…

Ja o wszystkim myśleć muszę. Niedługo przez was to zejdę do grobu.

Proszę wielmożnej pani! Ja chciałam prosić, że ja już od pierwszego pójdę sobie.

Co? jak?

Pójdę sobie.

Ani mi się waż. Ja za ciebie zapłaciłam w kantorze. Musisz dalej służyć. A to mi się podoba!

Ja dam na swoje miejsce.

Patrzcie ją! jak się odgryzła. Już jej się w głowie przewróciło. O! już miasto na nią działa… Może na pannę służącą się śpieszy? co?

Proszę wielmożnej pani, to… przez panicza.

A…

Tak… ja nie chcę — bo to…

Znowu?

Ciągle — a to to — a to tak… a ja przecież…

No — dobrze. Ja mu powiem.

Proszę wielmożnej pani — to na nic. Przecież wielmożna pani już nie raz, nie dwa mówiła, że mówiła…

No — ale teraz to pomoże.

Bo ksiądz mówił żeby odejść.

Czy ty u księdza służysz, czy u mnie?

Ale ja księdza muszę słuchać.

Idź po mleko i po bułki.

Idę, proszę wielmożnej pani

Felicjanie! Felicjanie! wstawaj!… spóźnisz się do biura…

Hesia! Mela! spóźnicie się na pensję…

Mamuńciu, tak zimno! troszkę ciepłej wody…

Jeszcze czego? Hartujcie się… Felicjan! wstajesz? Wiesz? ten błazen, twój syn, nie wrócił jeszcze do domu! Co? nic nie mówisz? naturalnie. Ojciec toleruje. Niedaleko padło jabłko od jabłoni. Ale jak będą dłużki małe — nie zapłacę.

Proszę wielmożnej pani — stróż przyszedł o meldunki tych państwa, co się sprowadzili.

Idę! Hesia! Mela! Felicjan! a to śpiąca familia. No! no! z torbami poszlibyśmy, żeby nie ja…

Dlaczego stróż zostawia na dziedzińcu nową miotłę? Deszcz leje…

Chodź! chodź!

Nie ma jej?

Nie ma — słyszysz przecież, jak myje głowę stróżowi. Ha! jak miło ogrzać się trochę.

No! nie pchaj się — ja także…

Czekaj… poprawię. A teraz daj grzebień, to cię uczeszę.

Daj spokój! Jak zobaczy, będzie krzyk.

Niech krzyczy. Ja się nie boję.

Ale ja się boję. To tak nieprzyjemnie, jak kto głośno krzyczy.

Bo ty jesteś sentymentalna. Ty się wdałaś w ojca. Lelum polelum…

Skąd ty wiesz, jaki jest ojciec? przecież ojciec nic nie mówi.

E! już ja wiem. Zresztą masz jego nos.

To dziwne.

Co?

Niby że dziecko podobne do ojca albo do matki. Jak to się dzieje?

A ja wiem! a ja wiem…

Wiesz?… powiedz…

Nie ma głupich — nie powiem — ale wiem.

Kto ci powiedział?

Kucharka.

O! kiedy?

Wczoraj — jak mama poszła do teatru, a nas nie wzięła, bo to niemoralna sztuka. Poszłam do kuchni i tam Anna mi powiedziała! och! Melu!… och, Melu!…

Hesia! Ja myślę, że to grzech.

Co?

Mówić z kucharką o takich rzeczach.

Kiedy to prawda. Tak jest naprawdę.

Gdyby to mama wiedziała.

No to co? Krzyczałaby — ona wiecznie krzyczy.

A mnie nie powiesz?

Nie. Nie chcę cię brać na swe sumienie. Nie gorsz malutkich!…

No! zrób teraz ze mnie dziewczę z czarną kosą spod wiejskiej strzechy…

To nie kręć się.

Wiesz! Zbyszko znów poszedł na lumpkę.

Nie ma go?

Nie ma. Coś bym ci powiedziała, ale przysięgnij się, że nikomu nie powiesz… nachyl się… Zbyszko lata za Hanką.

Po co?…

E… bo ty… co z tobą gadać!… no, powiedz sama, czy można z tobą gadać?

No, bo mówisz, że lata.

No — lata — czy zaczepia — czy kocha się — czy jak…

Och, Hesiu! Zbyszko?

No co? nie byłaś na Halce? nie wiesz, jak to się dzieje? Panicz, no i nieszczęsna Halka gwałtem tu idzie…

Ale to na scenie… potem[1], to było wtedy, jak takie kontusze nosili — ale Zbyszko… och, Hesiu!…

O, Hanka!… ja się jej zapytam. Zobaczysz, czy ja kłamię.

Hesiu! nie pytaj się — ja… proszę!…

Dlaczego? to swoja rzecz… zresztą mama nie słyszy.

Hesiu!… mnie czegoś przed Hanką wstyd.

No, to się nie będę pytać, ale ja widziałam wczoraj, jak on ją tu a tu szczypał.

A mówisz, że się w niej kocha.

No… no właśnie.

Przecież gdyby się w niej kochał, to by ją nie szczypał.

Wiesz co? ciebie pod klosz… no! no!

Za co, Hesiu, pod klosz.

Za twoją głupotę!

Nauka, WiedzaAch! chciałabym wiedzieć, gdzie ten Zbyszko tak nocami chodzi?

Może do parku na spacer — teraz tak ładnie…

Głupia jesteś…

SługaHanka! nie wiesz ty, gdzie tak panowie po nocach chodzą?

Skądże ja?…

No — tak, jak pan Zbyszko… do rana prawie co dzień.

A no musi gdzieści…

Pytałam się go — mówił: na lumpkę — a kucharka śmiała się także i mówiła, że to do nocnych kawiarni. Ach, Boże! kiedy ja się już naprawdę czegoś porządnie dowiem! kiedy ja już będę duża! kiedy nie będzie przede mną tajemnic.

A ja tak wolę.

Co?

Nie wiedzieć o niczym. To tak jakoś miło. Ja wolę nic nie wiedzieć.

Tuman!…

Czego wy tu? co to? ubierać się… Hanka sprzątać… Mela gamy!… Felicjanie!…

Zostań jeszcze — już wicher przeleciał. Felicjanie!

Hesiu!…

Co? rodzicielka! e!… przesądy.

Hesiu! patrz, Hanka się śmieje.

No to co? Niech się śmieje? Cóż to ja nie mam własnego sądu?

Czego się śmiejesz, idiotko? — sprzątaj! Albo czekaj. Nauka, WiedzaByłaś kiedy w nocnej kawiarni?

Hi! hi! panienka też. Ja nawet nie wiem, gdzie to jest.

Boś głupia. Kucharka była, jak była młoda. Mówi, że tam panowie siedzą, piją likiery i że tam bardzo wesoło. Kucharka mówiła, że tam są młode, ładne panny i że…

Cicho, Hesia! Jeszcze mama usłyszy.

Idź! idź! to nie dlatego, że mama, tylko że ty nie chcesz, żeby ci się w głowie rozświetliło.

Mówiłam ci — wolę nie wiedzieć.

Przed chwilą się sama pytałaś.

O co?

O te… dzieci…

To co innego.

Dlaczego?

Bo tamto o dzieciach to ciekawe, a to… brzydkie.

Wcale nie — to jeszcze ciekawsze.

Może być — ale mnie to zaraz potem smutno.

O!… idzie lump!…

Gdzie byłeś? gdzie byłeś?

Poszła!…

Gdzie byłeś? lumpowałeś się? mój złoty, powiedz… powiedz… ja nic nie powiem mamie.

Poszła…

Ładnie się wyrażasz… Nie powiesz — a ja wiem. W nocnej kawiarni byłeś — likiery piłeś — ładne panny były… tak ładnie śmierdzisz cygarami… u, u!… jak ja to lubię…

Mówię ci… poszła!

Hesiu! daj spokój!

Tak? to tak ze mną? poczekaj! ja też dorosnę — ja też pójdę na lumpę — ja też będę chodziła po kawiarniach i będę pić likiery… po nocnych kawiarniach, jak ty — jak ty!

Ładna edukacja!… ślicznie się zapowiadasz…

A teraz, żeby cię nauczyć grzeczności w kole rodzinnym…

Mamciu! Mamciu!… Zbyszko powrócił…

Cicho bądź!

Jesteś?

Jestem i znikam. Idę się przespać przed biurem.

Nie! — zostaniesz tu. Mam z tobą do pomówienia.

A!… lecę z nóg.

Wierzę!…

Proszę iść się ubrać. Mela do gam.

Już nie ma czasu.

Pięciopalcówki — na to starczy. Hesia znów podarła kalosze.

Nie ma tu gdzie czarnej kawy?

Nie ma, mój panie! Hesia nic nie szanuje. Nigdy z ciebie nie będzie kobieta jak należy.

Nie ma czarnej kawy w tym zakładzie?

Gdzie byłeś?

He?

Gdzie byłeś do tej pory?

Gdybym mamci powiedział, to by mamcia tak skakała.

O!…

Najlepiej więc nie pytać.

Jestem matką.

Właśnie dlatego.

Muszę wiedzieć, na czym trawisz czas i zdrowie.

Widzi mamcia, co mam pod nosem? Wąsy a nie mleko — a więc…

Jak ty wyglądasz!

E!

Jesteś zielony.

To modny kolor. Mamcia kazała także balkony i okna pomalować na zielono.

Która panna cię weźmie, jak będziesz tak wyglądał.

Jeszcze gorszych biorą. Nie ma czarnej kawy w tym zakładzie?

Wyrażaj się inaczej. Ciągle myślisz, że jesteś w towarzystwie kokocic.

Takie dobre towarzystwo, jak i inne. A potem co mamcia wydziwia na kokotki[2]. Niby to i u nas nie ma kokot w kamienicy. Sama mamcia wynajmowała tej z pierwszego piętra.

Ale się jej nie kłaniam.

Ale pieniążki za czynsz mamcia bierze od niej, że aż ha…

Przepraszam, to ja takich pieniędzy dla siebie nie biorę.

A co mamcia z nimi robi?

Podatki nimi płacę.

Ha… no… A ja idę spać.

Czy ty się przestaniesz lampartować?

Jamais![3]

Ja długów płacić nie będę.

E! to już o tym później.

Zbyszko! Zbyszko! na tom cię mlekiem swym karmiła, żebyś nasze uczciwe i szanowane nazwisko po kawiarniach i spelunkach[4] włóczył.

Było mnie chować mączką Nestle'a — podobno doskonała.

No… nie martwiuchny się, pani Dulska. Ale co mamcia chce, żebym ja tu z wami w domu robił? Nikt nie bywa… żyjemy jak ostatnie sobki.

Ciężkie czasy — nie ma na przyjęcia.

E! człowiek jest zwierzęciem towarzyskim. Musi od czasu do czasu myśl wymienić. O! widzi mamcia, myśl — to wielkie słowo. Choć ono się stąd gna, to przecież tu i ówdzie się jeszcze kręci…

Ja tam nie mam czasu myśleć…

Właśnie, właśnie. Więc też ja myk z domu, bo w domu właściwie cmentarz. A czego? Myśli — swobodnej, szerokiej myśli.

A więc do kawiarni, do…

Tak — tak! do… Co mamcia może wiedzieć, którymi to drogami chadza ludzka myśl, nawet takiego jak ja kołtuna.

Jesteś głupi. Ty i twój ojciec — to jedna dusza. On co dzień w cukierni, a ty — Bóg wie gdzie…

No, wreszcie…

Dzień dobry ojcu!

Dziś fasujesz[5]!

A uważaj, żebyś nie zgubił. Na co czekasz? A! cygaro… Zbyszko — daj cygaro ojcu znad pieca.

A czy wiesz, o której twój synek do domu wrócił?

Zwariować można z tym człowiekiem.

Tak go mama wychowała.

Nie — to już zanadto.

Dobranoc. Idę się zdrzemnąć.

A biuro?

Nie ucieknie.

Zbyszko! przyrzeknij mi, że się poprawisz.

Nigdy — wolę raczej zdać egzamin państwowy.

Zetrzyj fortepian — popraw w piecu. Czy kucharka ubrana do miasta?

Tak, proszę pani.

Hanka? jesteś sama?

Daj mi pan spokój!

Cóż ci za mucha na nos siadła?

Chodź tu! pokaż mordeczkę! czegoś zła?…

Taka jesteś brzydka, jak się nadmiesz.

Pewnie… te panny, co pan od nich wraca, to ładniejsze.

A! tędy cię wiedli. O to ci chodzi.

Mnie o nic nie chodzi — tylko nie chcę, żeby mnie pan sekował[6].

Jak będziesz dla mnie lepsza, to będę w domu siedział.

Ja ta nie potrzebuje. Może se pan iść do tych pannów.

Albo to prawda! Aż się za mną trzęsiesz.

Niech pan idzie, bo jeszcze starsza pani wejdzie.

Ale o… Pocałuj pana w rękę, za to, żeś go rozgniewała.

Figa!

A ty szelmo…

Zbyszko!

Czego?

Nie bójcie się… ja nic mamci nie powiem.

Na czysto zwariowała.

Bo przecież to nie wasza wina.

Co?

No… Hanka i ty… jeżeli wy…

A fe! mówić o takich rzeczach? Wstydź się… majtki widać, a — taka popsuta…

Ja? ależ Zbyszko — ja właśnie myślę przeciwnie… ja…

Daj mi spokój!

Ubieraj się, Ofelio! żywo! już chłopcy idą do szkoły.

Hesiu! ty nie będziesz tak strzelała oczami na tego wysokiego studenta.

Będę robiła, co mi się podoba.

Mnie za ciebie wstyd.

To się wstydź! A spróbuj co powiedzieć przed mamą, to ja zaraz powiem, że ty zamiast spać w nocy, wzdychasz. Mama się będzie za to więcej gniewała, jak za studenta.

To wątpię.

Ale ja nie. Mama mnie zna i wie, że ja znam granice i że ja się nie zapomnę…

Jak ty to rozumiesz?

Ja już wiem, co mówię, o lelijo z pól rodzinnych!

Hanka! chodź odprowadzić panienki.

Idę!

Macie parasol? iść prosto — nie oglądać się. Pamiętać: skromność — skarb dziewczęcia.

Nie garb się…

Bierz, ciućmo pokręcona. Do widzenia mamci!

Przepraszam… jestem nieubrana. Proszę panią — zaraz wrócę.

Ja tylko na chwilkę. Niech się pani gospodyni nie krępuje.

Tak — tak — wrzucę tylko co na siebie.

Proszę panią na kanapę.

Dziękuję. Tylko parę słów. Dostałam list pani…

Pani już zupełnie wyszła ze szpitala?

Tak. Pozawczoraj[7] mnie mama przywiozła.

Widzę, że pani zdrowa.

O! jeszcze daleko!

Kobieta, DomOch! w domeczku swoim wróci pani szybko do sił. Dla kobiety nie ma jak dom. Ja zawsze to powtarzam.

Tak, skoro ktoś ma ten dom.

Wszakże pani ma męża, stanowisko.

Tak… ale…

Proszę pani. Czy to rzeczywiście konieczne, ażebym na przyszłego pierwszego się wyprowadziła?

Proszę pani… ja mieszkania pani koniecznie potrzebuję dla krewnych.

Wolałabym pozostać. Trudno będzie znaleźć w zimie.

Ach, to niemożliwe. Powtarzam pani, niemożliwe.

Przecież przy dobrej woli. Wiem, że pani kazała kartę na mieszkanie wywiesić, a więc krewni pani się nie sprowadzają.

Ach! niech pani nie zmusza mnie do sprawienia jej przykrości.

Czy pani ma mi co do zarzucenia?

A! proszę pani, to już przechodzi granice! A skandal, który pani przez swe otrucie wywołała!

A więc o to chodzi?

A o cóż innego? Płacili mi państwo czynsz — dzieci i psów nie mieli, ostatecznie tyle co o te ranne trzepanie dywanów się rozchodziło. I mogliby państwo mieszkać nadal, aż tu… skoro o tym pomyślę, pąsy na mnie biją. Pogotowie ratunkowe przed moją kamienicą!!! Pogotowie! jak przed szynkiem, gdzie się pobiją.

Pozycja społecznaAleż, proszę pani, wypadek może się zdarzyć wszędzie.

W porządnej kamienicy wypadki się nie trafiają. Czy pani widziała kiedy przed hrabską kamienicą Pogotowie? Nie! A potem ta publika w gazetach! Trzy razy wymienione nazwisko Dulskiej — nazwisko moich córek przy takim skandalu…

Ależ, proszę pani — chyba pani zna przyczyny i…

Wielka afera, że pani mąż, no i ta dziewczyna… to swoja rzecz…

Ależ to była moja sługa. To szkaradztwo. Ja tego znieść nie mogłam. Skoro się przekonałam…

Trucizna, ŚmiechZażyła pani zapałek… taka trywialna trucizna… Ludzie się śmieli. I jeszcze jak się to skończyło. Cała komedia — gdyby pani była umarła — no…

Sama żałuję.

Nie mówię dlatego — tylko że to niby śmierć, to zawsze coś niby… ale tak… no… powiadam pani, śmieli się. Kiedyś jadę tramwajem — przejeżdżamy koło mej kamienicy, bo przystanek trochę dalej — a jacyś dwaj panowie pokazują na mój dom i mówią — patrz! to ten dom, co się ta zazdrosna żona truła… I zaczęli się śmiać. Myślałam, że tam na miejscu zostanę w tym tramwaju.

Ja panią bardzo przepraszam za te nieprzyjemności.

E! moja pani — publika została publiką.

Grzech, SzaleństwoJa bardzo to przechorowałam. Zresztą ja nie wiedziałam co robię. Ja byłam wtedy jak szalona…

Pewnie, moja pani. Każdy samobójca musi być szalony i stracić poczucie moralności i wiary w obecność Boga. To, to jest tchórzostwo. Tak jest — tchórzostwo. A potem zagłada własnej duszy. Dobrze, że samobójców chowają osobno. Niech się nie pchają między porządnych ludzi. Zabijać się!… I dla kogo? Dla mężczyzny. A żaden mężczyzna, moja pani, nie jest wart, aby przez niego iść na potępienie wieczne.

Proszę pani, to nie chodziło o mężczyznę, ale o męża.

E!

Nie mogłam ścierpieć tego pod moim dachem.

Lepiej pod swoim, niż pod cudzym. Mniejsza publika. Nikt nie wie.

Ale ja wiem.

Dom, KobietaMoja pani! Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie, to ani moralne, ani uczciwe. Ja zawsze tak żyłam, ażeby nikt nie mógł powiedzieć, iż byłam powodem skandalu. Kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie. Ta już to jest tak i żadne nic nie pomoże.

Gdyby jednak pan Dulski zapomniał się ze sługą…

Felicjan? — to niemożliwe. Pani go nie zna. A potem[8]… to już pani rzecz. Ja muszę strzec siebie i swoich od publiki. Pani może znów taką bezbożność popełnić, bo to podobno taki szał to wraca. Więc…

Rozumiem. Wyprowadzę się. Chciałam pani jednak powiedzieć, że kazać mi teraz szukać mieszkania, to ani dobre, ani uczciwe… Jestem taka osłabiona.

Uczciwości mnie pani nie nauczy! Ja wiem co uczciwość. Pochodzę z zacnej, zasiedziałej rodziny i ja publiki nie wywołuję.

Nie wątpię. Jednak może się pani nie obawiać. Drugi raz truć się nie będę. Na to trzeba wiele odwagi, pomimo tego, że pani to nazywa tchórzostwem… A potem trzeba wiele cierpieć. Na to już nie mam sił i… już bym tak nie potrafiła cierpieć raz jeszcze. Zresztą — rozstaję się z mężem, więc to najlepsza gwarancja, że już zazdrosna nie będę…

Rozstaje się pani z mężem? Bardzo pani źle robi. To nowa publika i nikt pani racji nie przyzna. Nawet z tej przyczyny nie mogłabym pani dłużej wynajmować mieszkania w mej kamienicy. Kobiety samotne to nie tego… to… no, pani rozumie.

Tak, rozumiem. Jednak ta pani z pierwszego piętra, która po nocach wraca…

To jest osoba żyjąca z własnych funduszów i zachowująca się nadzwyczaj skromnie. Ta mi jeszcze Pogotowia przed dom nie sprowadziła.

Tylko gumy i automobile.

Stają zawsze kilka kamienic dalej. A potem zdaje się, iż ja nie mam obowiązku zdawać sprawy z mego postępowania przed panią.

Zapewne, zawiodłoby nas to za daleko. Żegnam panią.

A proszę tych, co będą oglądać mieszkanie, nie zrażać…

Powiem, że jest wilgoć, bo rzeczywiście jest wilgoć.

Na to jest sąd, łaskawa pani.

Tak mi każe moje sumienie. Żegnam panią.

Maniu! słyszysz? — będziesz świadkiem. Pani mówi, że…

Żegnam panią.

A to… a to… takie coś, takie…

Niechże się ciocia uspokoi.

Jak tak dalej pójdzie, to będę musiała w lecie jechać do Karlsbadu[9] i tam sztrudel[10] pić!

Ja z ciocią pojadę.

Obejdzie się.

O cóż poszło? Zdaje mi się, że to lokatorka z parteru, ta co się truła.

Tak… tak… ta sama. Wyszła ze szpitala. Skandal! Przecież po czymś podobnym trzymać ją w kamienicy nie mogę. Sama byłaś świadkiem. Jak ją wynosili, to była prawie naga. Horendum[11]! Wymówiłam jej mieszkanie.

Tak? A to się dobrze składa. Nam właśnie podwyższyli. My chętnie to mieszkanie weźmiemy.

Obejdzie się.

Przecież mogłaby to ciocia zrobić dla nas, jako dla krewnych.

Za ciężkie czasy na zbytki.

Rozumiem. Ciocia przypuszcza, że nie będziemy płacili.

Ja tam nic nie przypuszczam. Tylko… wiem, że żyjecie nad stan.

No… no…

Chodzicie do teatru.

I to na same masowe sztuki.

Trudno przecież…

Prenumerujecie pisma…

To już ciocia daruje, ale…

Ja zawsze pożyczę i wystarcza. Nie pożyczę, to się świat nie zawali, że tam drukowanych bajd nie będę czytała. Przyjmujecie gorącą kolacją…

To konieczne.

Ha, no! jak konieczne, to się nie skarż, że ci nie wystarcza.

Nie możemy żyć jak…

Jak my? Zobaczymy, jak będziecie śpiewali na starość. Ja i Felicjan mamy inne pod tym względem zasady.

Mój mąż nie umie się oszczędzać, ja także.

Skoro miałaś takie usposobienie, trzeba było iść za tego aptekarza z Bóbrki, co się o ciebie starał. Namawiałam cię.

Przecież on rok temu umarł na suchoty.

Właśnie. Miałabyś kamienicę i byłabyś wdową!

O!…

Nie ma co — o!… byt zabezpieczony, to podstawa życia. A co do męża, można go uchodzić. Pensję zabierać, gdy zaferuje[12] — co dzień dwie szóstki[13] na kawę do łapy, a cygara samej kupować i suszyć na piecu. Inaczej, taki pan może cię zrujnować.

Taki terkot, że spać nie można.

Tym lepiej. Pójdziesz może do biura.

E!…

Jak się masz, stara.

Jak się masz, pokrako!

Bardzom zielony?

Cóż to, oświadczasz się dzisiaj?

Także… tylko ten stary — no wiesz, radca, będzie znów na mnie zgniłym okiem patrzał. A tam fury kawałków… fury…

Zalegaj! zalegaj!…

To nie ja zalegam, ale strony.

Darujesz, moja droga, ale będę ścierać kurze, więc muszę oszczędzać szlafroka.

Ale proszę… niech się ciocia nie krępuje.

To mama naprawdę wyrzuca tę, co się otruła, z kamienicy?

A tobie co do tego?

Tak… słyszałem piąte przez dziesiąte. Byłem zbudowany mamusinym serduszkiem. Potem, ona mi jest bardzo sympatyczna, ta kobieta.

Zupełnie wierzę. Szkandalistka.

Zrobiła to z miłości dla męża. To w guście mamy. Miłość małżeńska…

Aha, prawda była — za tym mężem. Ja tam w tę miłość nie wierzę. Szumi jedwabiami pod spodem…

Cóż to dowodzi?

To, że nie jest uczciwą kobietą. Dla męża, mój panie, kobieta się nie potrzebuje pod spodem stroić. A takie co szumią — to…

Siedźże spokojnie, bo i ty szumisz. A zresztą, co do tej z parteru, to ja ręczę, że uczciwa.

A ty skąd wiesz?

Bom się do niej brał i dostałem po nosie.

Mógłbyś też zostawić choćby lokatorki w spokoju. Usuń się… jak długo będziesz sterczał tu pod piecem!

Matka, Siostra, RodzinaGdy patrzę na ciebie, to chwilami wierzyć mi się nie chce, że jesteś moim dzieckiem.

No — jeśli mama ma wątpliwości…

Powiadam ci — nie miej nigdy dzieci.

O! my się nie staramy o to.

Nie — ty jesteś wyrodek — ty nie jesteś moim synem.

Jestem, mamciu! jestem, niestety! i to właśnie cała moja tragedia…

Słyszałaś? mówi — niestety!

Spodziewam się. Być Dulskim — to katastrofa.

Doprawdy, Zbyszko — zanadto sobie pozwalasz…

Daj ty mi spokój!

Żadnej moralności, żadnych zasad…

Żadnego płaszczyka teoretycznego, jak mamcia.

To się na tym skończy, że jeszcze do socjalistów przystanie.

Za głupi jestem na to.

Na socjalistę nie trzeba zdawać egzaminu.

Właśnie że trzeba… i to najtrudniejszy egzamin.

Przed kim?

Przed swym sumieniem i własną duszą, słodki aniele.

Na socjalistę nie trzeba mieć przede wszystkim Boga w sercu.

Jest — — — dawno nie było mowy o Bogu w tym domu.

Proszę wielmożnej pani parasol.

Pozostaw w przedpokoju… a potem idź zamieć przedpokój. Czy kucharka wróciła?

Już.

Ja tylko na chwileczkę…

Rzeczywiście — ciocia ma rację. Mógłbyś się trochę ustatkować. Wyglądasz jak śmierć angielska.

Ty także ładnie wyglądasz…

Ja? Ja wczoraj z domu nie wychodziłam.

To znaczy — że ja się lumpowałem za domem, a ty w domu.

Jesteś niemożliwy…

Jak kiedy…

Cóż tak patrzysz za Hanką?

Bo mi się podoba.

Sługa?

A cóż to? nie kobieta? Zaręczam ci, że nawet bardzo…

Wiesz już coś o tym?

Co ci do tego.

Myślałam, że masz gust wykwintniejszy.

Głupia jesteś z twoją kołtuńską estetyką. A zresztą, ja jestem jak pianista. Gdy zobaczy fortepian, musi zaraz pasaż…

Tak… ale fortepianu nie…

Moja droga — każda kobieta to fortepian — tylko trzeba umieć grać… Ach!… jaki ja śpiący…

Czego ty po tych knajpach się włóczysz?

A gdzież się będę włóczył? Gdzieś muszę.

Ja na twoim miejscu starałabym się o jaką znajomość… solidną… no… Tyle mężatek co — Boże.

Dziękuję. Mam dosyć kołtunerii w domu i w… samym sobie.

Dlaczegóż jesteś… kołtunem?

Bom się urodził po kołtuńsku, aniele! bo w łonie matki już nim byłem — bo żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem, w duszy, całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła. Coś taki nowy, taki inny walczy z tym podstawowym — szarpie się, ciska. Ale ja wiem, że to do czasu — że ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb, że przyjdzie czas, gdy ja będę Felicjanem, będę odbierał czynsze, będę… no… Dulskim, pra–Dulskim, ober–Dulskim — że będę rodził Dulskich, całe legiony Dulskich — będę miał srebrne wesele i porządny nagrobek, z dala od samobójców. I nie będę zielony, ale nalany tłuszczem i nalany teoriami i będę mówił dużo o Bogu…

Z kołtuństwa można się wyswobodzić.

Nieprawda. Tobie się zdaje, że jesteś wyzwolona, bo masz trochę politury po wierzchu. Ale ty jesteś tylko zrobiona na mahoń — jak twoje secesyjne meble i twoje malowane włosy. To jest piętno… pani radczyni… piętno…

Czy ty się uczyłeś grać?

Ja? nie znam ani jednej nuty. To tak we mnie coś gra… We mnie tłucze się także coś… ale to się wszystko z czasem zatłucze… e! co tam…

Wiesz co… jesteś wcale… wcale…

Dajże mnie spokój!

Pasaże, moja droga… pasaże…

A wiesz, to ciekawe.

Co takiego?

Ta dziewczyna. Gdybyś widział, jak ona na nas popatrzyła… Ja na twoim miejscu…

Ja też, jak będę miał czas…

Nie rozumiesz mnie. Ja bym się właśnie daleko od niej trzymała.

E!

Jest zazdrosna. Będzie ci robić awantury.

To by było kapitalne.

Jeszcze jesteś tutaj? Czy ci nie wstyd? Ojciec twój pracuje, ja pracuję — siostry…

Mamciu! mamciu! czy się pracuje — czy nie, to wszystko idzie do jednego celu.

Nieprawda — my ludzie pracy, a próżniacy to…

A przecież i my, i wy jednako…

Co? co?

Wyciągniemy kopytka… pa!

Pa, lalu!…

Straszne rzeczy… straszne… słyszałaś, jak on mówi! a to najgorsze, że taki zdolny — taki utalentowany! ta żeby chciał, to przed nim kariera — no… ale nie chce, nie chce… zaraz dadzą drugie śniadanie!… Nie chce, mówię ci… nie, nie. Tylko lumpuje i lumpuje. Jak weźmie te parę reńskich w biurze, tak ginie. I jak to wygląda!… Nic, tylko kawiarnie i spódnice.

Proszę cię — moja droga!

Dziękuję cioci.

On jest jakiś podrażniony… niezadowolniony…

Czy on sam wie, czego chce! Powinien Bogu dziękować — prosty, zdrów… Za twoje.

Matka, Sługa, SynHanka!… idź posprzątaj u panicza.

Kontenta[14] ciocia z Hanki?

Tak sobie.

Niech ją ciocia odprawi.

A to… czemu?

Ja coś dostrzegłam.

Kradnie.

Nie… gorzej…

No… no…

Zdaje mi się, że Zbyszko się do niej bierze…

E!… to…

Wiem, co mówię. Niech ciocia ją odprawi, póki czas.

Moja kochana, pewnie ci się zdawało… A potem…

wobec tego, co się dzieje, że niby… no… rozumiesz… to piwo co szumi.

A!

Słowem… że… rozumiesz?

Lepiej w domu?

Ja nie mówię… ale…

A wie ciocia — może ciocia ma rację…

Trzeba jednak przyznać, że mężczyźni mają szczególny gust.

A! niech tam!… byle się nie włóczył i nie tracił zdrowia… Trzeba być matką, aby zrozumieć jaki to ból patrzeć jak syn marnieje.

Dziękuję. Ale żeby ona potem…

Ona? także! będzie kontenta… to takie wszystko bez czci i wiary. Pokażę ci tok, co sobie kazałam przerobić.

Dobrze?

Wcale… wcale…

Muszę się oszczędzać… przerabiam stare łachy.

No — na cioci wszystko się dobrze wyda. Mieszczanin, PieniądzCzy ciocia w tym roku podwyższa?

Spodziewam się. Muszę. Wszyscy podwyższają. Pokażę ci szpejscettel[15].

No… no…

Suteryny[16] całe w rumel[17] o dwadzieścia… do sieni wstawię magle…

Ciasno. Zęby sobie powybijają.

To mi wszystko jedno. Ja tamtędy nigdy nie chodzę. ProstytutkaOba partery po pięć — pierwsze piętro, kokocica, o dziesięć…

Kokocica? To za mało. Ja bym podwyższyła co najmniej o dwadzieścia…

Tak myślisz?

Naturalnie… ma pieniądze, lekko jej przychodzą… niech płaci.

Niech płaci…

Niech płaci!…

A więc — kokotka o dwadzieścia, radca o dziesięć… drugie piętro…

Felicjan! Felicjan!

Chodź! czemu nie chodzisz? Jeszcze nie ma dwóch kilometrów. Ja tam rachuję.

Co mi zawracasz głowę zegarkiem! Ja mam najlepszy zegar w głowie. Nie chodź! nie chodź! Dobrze — powiem doktorowi. Umyślnie ci każę w pokoju chodzić na Wysoki Zamek, a nie po ulicy, żeby mieć nad tobą oko czy nie szachrujesz… a ty… zresztą to twoja rzecz.

Ojciec idzie na Wysoki Zamek?

A jeszcze ma ojciec daleko?

Pięćset?

To ojciec już koło Teatyńskiej?

Ale tak! ale tak… a niech ojciec prędko idzie, bo tunel rozbijają.

Mama nie widzi!…

Mela! Mela!…

Hesiu! czy Mela ubrana?

Jeszcze się pichci.

Ojciec nie rozumie? No… stroi się. Za ojca czasów tak nie mówiono? No to co? Teraz mówią…

Felicjan! przestań chodzić — już jesteś na Wysokim Zamku. Jutro pójdziesz do Kaiserwaldu.

Pozamarzało… jakby w jakim zlewie…

Już cię niesie do kawiarni? No… masz swoje dwadzieścia centów. Teraz będę co dzień dawać po dwadzieścia centów. Tygodniowo — nie… na nic. Zaraz wszystko przetracasz z koleżkami. A wracaj na kolację!

Córka, Ojciec, KradzieżHesiu!… pokaż… coś ty wzięła?

No… cygara… wielka afera.

Ukradłaś?

Och!… przed chwilą ojciec kradł także. Jak taki kamienicznik może to robić, czemu ja nie mogę?

Po co tobie cygara?

Po co? Wy-pa-lę.

Och! Kiedy?

Jak będzie galówka. A potem pojadę…

Gdzie?

Nad Bałtyk. Albo nie — dam cygaro kochankowi kucharki. Powiadam ci — widziałam go. Jest pucerem[18]. No — rozumiesz? u lejtnanta, bardzo, bardzo…

Jak ty możesz się przyglądać takim.

Czemu? Czemu?… Cóżeś taka blada?

Głowa mnie strasznie boli.

Może i ty buchnęłaś cygaro?

Och!… nie!… ja ciągle jestem taka słaba — tylko bym spała.

Lepiej spróbuj ze mną chasses[19] — moja złota, ja ciągle zapominam z której nogi — moja droga — znów ten nauczyciel będzie mnie wstydził… Sługamasz… rozwiązał mi się pantofel… Hanka! Hanka!…

Zawiąż trzewik. Cóż znów i ty jesteś chora? Patrz Mela, jak ta wygląda.

Panience się tylko zdaje…

Ale — ledwo się włóczysz. A teraz możesz iść…

To nic dziwnego. Ja wiem, dlaczego ona taka zmieniona.

Wiesz? powiedz!

Nic, Hesiu! to jej tajemnica. Mnie nie wolno nic powiedzieć — przynajmniej do czasu.

Jak chcesz — taka tam ma tajemnice… no — no… daj łapę… jak to chasses — un, deux — un, deux[20]

Hesiu, nie gwiżdż!

Aha! ziemia się trzęsie — co? — no, a teraz walca — moja brylantowa.

Dlaczego mnie tak ściskasz?

Bo ja jestem mężczyzna.

Ale ja nie mogę oddychać.

Właśnie — a jak za kobietę, to tak! o!

omdlewająco! omdlewająco! a potem w oczy… w oczy… Ja tak zawsze robię…

Ty?!

Ja! powiadam ci — studenty czerwienią się, jak buraki.

Puść mnie…

Co tobie?

Nie wiem… ale..

No, to zagraj — cichutko, żeby mama nie przyszła. Ja nie mogę wpaść w tempo…

Walca…

Mela! cake walka!…

A to co?

Cake walk! Cake walk! Cake walk! A co? źle… prawda, że jest we mnie materiał na szansę[23]?

Na dwie, nie na jedną.

A co?

Skąd ty to umiesz?

Ignania mnie nauczyła. No wiesz — Ignania Olbrzycka. Jej brat ciągle w tinglach[24] siedzi, więc ją nauczył, a ona mnie.

Myślałem, że cię twoja kucharka nauczyła.

Ona?

Przecież dopełnia twojej edukacji.

Co znowu? Jak Bozię kocham — nie.

Jak to kłamie. Ech! tu wszyscy kłamią. Ale Boga to choć zostaw w spokoju ty przynajmniej.

Znów się złościsz? a byłeś już jakiś lepszy. No… Mela jeszcze trochę… Powiedz, Zbyszko, czy dobrze? mój królu!… Tak?

Ależ nie — przegnij się… trochę jeszcze.

Jak? jak?…

Jak dobrze, jak miło — jakby po powietrzu się latało.

Co się tu dzieje? Co to za balet?

Dopełniam edukacji mej siostry.

Hesia! jak możesz tak?… co to…

Z tobą to też jest krzyż pański. Albo chodzisz jak dzik, albo wyprawiasz wariacje i dziewczyny w to wciągasz.

Dobrze już, dobrze. Po co tyle słów! Gdzież to was niesie w takiej paradzie?

Przede wszystkim nie niesie.

Nogi was nie niosą?

To jest nieprzyzwoite i o tym się nie mówi.

A to przyzwoite ubrać dziewczęta jak baletniczki? O! jakie ażury!

To są dzieci, im wolno.

Ładne dzieci! Pannice, aż ha.

Wszystkie panienki z dobrych domów tak na lekcje tańca chodzą.

Niech się zaprawiają… niech się zaprawiają…

Do czego? Do czego?

Jak dorośniesz, będziesz się dekoltować na bal od góry — teraz, jako dziecię naiwne, od dołu.

Zbyszko!… milcz!… Jak śmiesz?

Cóżeś taka blada?

Cóż dziwnego? zmarzła.

Głowa mnie strasznie boli. Mamusiu! ja bym nie poszła.

Pokaż język! Biały. Znów coś zjadłaś.

Rozpalona. No, z tobą… to też… może cię kłuje? co?

Tu mnie boli.

W lewej łopacie? Połóż sobie regolo. Jest tam używane, takie co ojciec przykładał. I rozbierz się.

Z czego? ona już rozebrana. Niech się raczej ubierze.

Hesia — płaszczyk! rękawiczki…

Piechotą idziecie? Ona — tak? Jeszcze was zaaresztują.

Rany boskie, nie wytrzymam. A lampy jeszcze nie zapalać.

Wychodzisz?

Nie.

To przypilnuj pieca. My wrócimy za godzinę. Mela, idź się przebrać…

No już dobrze… dobrze…

Proszę pana… ja…

Co? czego?

Ja idę… tam, gdzie pan kazał.

A… tak. Idź! idź!… A nie bój się — tylko mów śmiało i wyraźnie, jak i co.

No… czemu nie idziesz?

A bo ja wiem — tak mi jakoś…

Ach, nie marudź… idź… bo wrócą.

Pójdę!

Zbyszko!

Nie położyłaś się?

Nie mogę. Jeszcze mi gorzej. Czy ci nie przeszkadzam?

Nie. Choroba, SiłaTy jeszcze z całej familii jesteś najmożliwsza. Może dlatego, że jesteś chora, więc jest w tobie coś milszego, coś innego, jak u tamtych.

Coś innego? i czy myślisz, że dlatego że jestem chora?

Tak. Nie masz dużo sił życiowych, więc nie idziesz, rozbijając łokciami, przez życie — ale się… skradasz. Rozumiesz? co?

Tak. Mnie się także zdaje, że ja się wszystkim usuwam, że mnie lada chwila ktoś potrąci, że…

To źle. Panna Dulska powinna iść naprzód tak… rozumiesz. Ktoś potrąci — ty jego… to powinna być nasza zasada. Jak najwięcej miejsca. Für die obere zehn tausend milionen kołtunen![25]

Zbyszko! dlaczego ty nas wszystkich tak nie lubisz?

Za mało „nie lubisz”. Ja was wszystkich nienawidzę i siebie razem z wami.

Siebie nienawidzisz także… A ja to znowu… Pozwól mi trochę z tobą porozmawiać. Dobrze? Jak szara godzina nadejdzie, to ja dałabym wszystko, żeby móc z kimś dobrze, cicho, spokojnie porozmawiać. Tylko że u nas to niepodobna. Jak w tartaku. Mama mówi, że się pracuje. Ale przecież można i myślą popracować. Prawda Zbyszku?

Mów… mów…

KrzywdaTy siebie nienawidzisz, a ja to siebie żałuję. Strasznie. Nie dzieje mi się nic złego. Mam ojca, mamcię, was, chodzę na pensję — jestem prosta, dbają o mnie, dają mi żelazo, nacierają wodą — uczę się wszystkiego, a przecież, przecież, Zbyszko, mnie się zdaje, że mi się dzieje jakaś krzywda — że mnie ktoś więzi, że mi ściśnięto gardło, że… Ja ci tego opowiedzieć nie mogę, ale…

To źle, Melo, że ty tak czujesz — źle. Matka, Mąż, Ojciec, ŻonaNajlepiej pozbądź się tych sensacji. Niedługo wyrośniesz, pójdziesz dobrze za mąż i będziesz świat rozbijać łokciami.

Nie — ja pójdę do klasztoru.

Gadanie. Głębsza warstwa weźmie górę. Będziesz taka, jak mama.

Ojciec przecież łokciami ludzi nie roztrąca.

Bo ojciec wybrał dogodniejszą drogę. Mama za niego łokciami się przez świat przepycha, a on za nią.

ŚmiechTo wszystko bardzo jakieś smutne.

Koń by zapłakał.

Ty ze wszystkiego się śmiejesz.

Tak śmieją się wisielce.

Zbyszko!

Co jeszcze?

Chciałam ci coś powiedzieć… ale… nie będziesz krzyczał? To, widzisz, z najlepszego serca. — Bo… wtedy… jak ja widziałam…

Co?

Ciebie i Hankę. Tak mnie skrzyczałeś strasznie, a ja właśnie…

Czego ty o tym mówisz?

Bo mi żal i ciebie, i Hanki. Ja ciągle o was myślę. Ja się nawet za was modlę. Bo wy musicie być bardzo nieszczęśliwi.

My? dlaczego?

Jakże? ona prosta sługa, ty urzędnik z prokuratorii skarbu… jakże… i kochacie się… To bardzo smutne. Mamcia będzie się bardzo sprzeciwiać.

Sprzeciwiać?

No, jak się będziecie pobierać.

Czyś ty oszalała? ja z Hanką?

Cóż z tego, że ona niby niżej. Przecież Zygmunt August i Barbara…

Ty jesteś jeszcze głupsza, jak myślałem.

Proszę cię… tylko mi nie wymyślaj. Ja będę po waszej stronie. Ja nauczę Hankę mówić po ludzku i jeść widelcem, i będę ją uczyć tego, co umiem, aż ona będzie taka, jak my. Ja wam dopomogę.

Ty jesteś okaz.

Tylko jest coś, co mnie bardzo martwi. Nie wiem, czy ci to powiedzieć…

No — wyduś.

Tylko ty Hance tego nie mów. Daj słowo. Oto… Hanka ma na wsi… narzeczonego. Tak, tak. Ale się nie martw. Ona go nie kocha. To finanz wach. Ja znalazłam korespondentkę od niego do Hanki. Tam było ślicznie napisane. Panno Haniu, Szanowna Pani! — Gołębiem ślę tę kartę pod nóżki panny i pytam czemu pisanie od niej takie rzadkie… Tak było. O! gołębiem… to ładnie. Choć na tej kartce nie było gołębia, tylko była różowa świnka i cztery prosięta, ale on zawsze tak z serca to napisał. I on ją musi kochać. Tylko że ona mu nie odpisuje, i to źle z jej strony, bo on tam pisze…

Proszę cię o jedno. Nie wtrącaj ty się w te sprawy. Głowa cię boli. Idź — połóż się.

Ja tylko tak z dobrego serca.

Ja wiem.

I… nie gniewasz się?

Nie. Chodź — pocałuj mnie.

To… ty mnie nie nienawidzisz?

Nie. Teraz nie.

Dziękuję ci. Tak miło, kiedy ktoś łagodnie mówi… Dziękuję ci, Zbyszko.

Proszę pana…

I co? i co?

Tak jest jak ja mówiłam.

Ładna historia! a to pech!

Co ja teraz zrobię!

Jedź do domu.

Ale… żeby mnie tatko skórę zdarli. Nie pojadę.

Zresztą nie becz. Jeszcze daleko. Może się jeszcze co zmieni.

Ale… takim jak ja, to cygany los wyklną. Mnie zawsze najgorsze się trafi. Potrzebne mi to było. Boże! Boże!… To chyba się utopić.

Dużo by ci pomogło.

Śmierć na wszystko pomoże.

Głupia jesteś.

Ale!…

Cicho bądź! nie płacz, bo mnie diabli wezmą…

Proszę pana, co ja teraz zrobię?

A to pech! a to pech!…

Hanka! Ja słyszałam, że się Zbyszko o coś na ciebie gniewał. Prawda?

Nie.

Ale słyszałam. I boję się, że to przeze mnie. Pewnie o tego narzeczonego, co go masz na wsi. Ale dlaczego Hanka się z tym kryła. Tylko teraz to już trzeba przestać do niego pisać. Co się tak na mnie patrzysz. Ja wszystko wiem…

No, wszystko co się ciebie i Zbyszka dotyczy — rozumiesz?

I nie trzeba się bać. Ja będę z wami. Ojca też na waszą stronę przekabacę. Wszystko się zmieni i gdy już ślub się odbędzie…

Ta co panienka mówi. Któż by się ze mną teraz ożenił?

Jak to? kto?

A no któż by cudze dziecko wziął?

Cudze dziecko? O czym ty mówisz, Hanka? A może ty już wdowa, że masz dziecko? I tego Zbyszkowi nie mówisz…

Cóż panienka mówi, że wszystko wie!

No… niby ty i Zbyszko. To będzie mezalians, ale trudno…

Dlaczego nic nie mówisz, Hanka? Dlaczego ciągle płaczesz? Przecież ja do ciebie z najlepszą intencją. Nie płacz!… to się jakoś ułoży.

Nic się nie ułoży… pomsta na mnie… nieszczęście… och, czemu się ja rodziłam…

Boże… nie płacz, Hanka…

A żebym nogi połamała, nimem tu nastała!

Hanka! nie płacz, bo mnie serce pęknie.

Niech mnie panienka puści!…

Jest tu kto? W kuchni drzwi otwarte…

Cóż wy tu robicie po ciemku?

Co Mela ma za konszachty ze sługą?

To nie żadne konszachty, tylko to całkiem co innego. Hanka jest bardzo nieszczęśliwa, a ja ją pocieszam.

Najlepiej zapal lampę.

I dlaczegóż to Hanka taka nieszczęśliwa?

Och! to straszna historia.

Niech mi ją Mela powie.

Nie mogę, ciociu… nie mogę… ale to jest okropne… to może się strasznie skończyć.

Najlepiej mi powiedzieć — może ja znajdę jaką radę.

To prawda. Ciocia taka mądra, to najlepiej potrafi z mamcią sobie poradzić.

A cóż tu mama będzie mieć do czynienia?

Jak to? ona głównie.

Ja cioci powiem — wszystko jak na spowiedzi — ale ciociu, jak ciocia mnie zdradzi, że to ja… to… już nie wiem co. Ciociu, ciociu!… tu stało się nieszczęście. Zbyszko zakochał się w Hance.

Tylko tyle?

Ciociu! niech się ciocia nie śmieje. To Bóg wie co z tego może być, bo mama nie pozwoli na to małżeństwo. Zobaczy ciocia.

Najprzód — skąd to wiesz?

Ja… podpatrzyłam. Niechcący! Jak Bozię kocham. Ja zaraz potem oczy zamknęłam.

Lepiej było przedtem. Cóżeś widziała?

Ciociu! oni się muszą pobrać… Oni się już całują!

No, skoro się już całują…

Tak, tak. Ja odkąd to zobaczyłam, to sypiać nie mogę już zupełnie. Co sobie przypomnę, to mną coś tak dziwnie zatarga. I płakać mi się chce, i smutno, i miło… Ale to ja. A mama to z pewnością Zbyszka przeklnie.

Nie bój się, cielątko. Mama Zbyszka za to nie przeklnie.

Żeby to jeszcze tylko — ale jest jeszcze dużo, dużo komplikacji. Jest jeszcze finanz wach tam na wsi i potem to już nie wiem… jest jeszcze cudze dziecko.

Cudze dziecko?

No tak. Hanka mówiła.

No… no… jak mówiła?

Ja jej mówię — pójdziesz za mąż — niby za Zbyszka ja ciągle myślałam. A ona nie płacze, ale ryczy, i woła — a! kto mnie teraz z cudzym dzieckiem weźmie!

Tak powiedziała?

Ciociu, ja nigdy nie kłamię. Tylko… ja tego wszystkiego ani weź pokombinować nie mogę. A ciocia co rozumie?

Rozumiem! Rozumiem!

Niech mi ciocia wytłumaczy. Moja najdroższa…

Nie, panienko. Ja ci tego nie wytłumaczę. Tylko niech Mela pamięta. Trzymać języczek za zębami. Ani słowa o tym do nikogo! Ani słowa. I dalej nie podpatrywać… Jakby się co znów zobaczyło — oczy zamknąć.

A ciocia się tym zajmie.

Może…

Moja ciociu święta. Oni się jeszcze wykradną albo zabiją. Tak było w Kijowie… Cicho… Zbyszko!

Jak się masz. Wychodzisz?

Tak.

Znów się puszczasz?

Znów.

Siedziałeś przecież częściej już w domu.

Widocznie mam już dosyć.

Szkoda — lepiej wyglądasz. Utyłeś trochę.

Zbyszko — zaraz wrócą wszyscy — będzie herbata.

Nie czekajcie na mnie.

Mama będzie znów zła.

Dajcie mi spokój!

Mógłbyś być grzeczniejszy.

Po co?

Choćby ze mną… tak się zachowujesz…

Moja droga — raz chcesz, aby ci uchybiać i aż prosisz się o to, to znów aby cię szanować. Wybierz już raz — matrona czy kokota.

Najlepiej zrobię, jeśli z takim brutalem mówić nie będę.

Najlepiej. A przestań się malować, bo wyglądasz jak kamienica odnowiona na przyjazd cesarza. Bądź zdrowa…

Tak!… ej, żebyś nie pożałował twojej brutalności.

Ja nigdy niczego nie żałuję!

On znów taki zły, jak dawniej. I z Hanką się tak kłócili! tak kłócili! O! mamcia idzie przez kuchnię.

Jak się masz… Cała jestem wzburzona.

O cóż chodzi.

W tramwaju. Znów awantura. Jak Hesia siedzi, to przecież wygląda na dziecko, co nie ma metra wysokości. Mówię jej — skurcz się…

E! proszę mamy…

Ona na złość się wyciąga i zaraz potem z konduktorem secesja[26] — wszyscy się patrzą…

Ach! bo o ten cent czy dwa.

Kto nie szanuje grosza, ten nie wart… Hanka, nakrywaj! My tu pijemy herbatę teraz, bo piec w jadalni coraz gorszy.

Czemu go ciocia nie poprawi?

Albom ja głupia? I tak na przyszły rok nie będę tu mieszkać, tylko wynajmę. Wtedy mi lokator piec poprawi. Idę włożyć szlafrok. Hesia, przebrać się — Mela, zajmij się herbatą.

Dziś była marna lekcja — dobrze zrobiłaś, że cię nie było. Same sztubaki…

Hanka! cóżeś tak zmizerniała?

Zęby mnie bolą.

Zęby?

Żywo samowar! bułki… wypijesz z nami herbatę?

Dobrze.

Szczęśliwa jestem, że już jestem w domu. Dla kobiety nie ma jak dom. Ja to zawsze powtarzać będę. Zawołajcie Zbyszka.

Zbyszko wyszedł.

Wyszedł?

Ale pewnie zaraz wróci.

A mówiła ciocia, że się poprawił.

Bo też tak jest. Przekonał się, że nie ma jak dom i rodzina. Musiało mu coś wypaść.

Wcale nie. Mówił, że mu już zbrzydł ten dom i ta rodzina.

Mówił?

Tak. Przed chwilą. Zresztą nie mówił tak wyraźnie. Co mu tam zbrzydło… nie wiem. Dość że poszedł.

Będzie się znów lumpował.

Patrz swego nosa. Z tym chłopcem już nie ma rady. Już mu tak dogadzam, żeby go tylko w domu przytrzymać.

E! proszę cioci — może właśnie to dogadzanie osiąga przeciwny cel.

Nie rozumiem. Przecież gdzie może być mu lepiej jak w rodzinnym kole?

Hm!…

Co ty za miny do ciotki wyprawiasz?

Do mnie? Zdaje się cioci. A co do tego rodzinnego koła…

Co ty wiedzieć możesz o tym. Wiecznie tylko gdzieś latasz. I przyznam ci się nawet, że zaczynają coś o tobie mówić.

O każdym mówią.

O tobie mówią to, co sama chcesz, aby mówili.

Na przykład?

Że jesteś kokietka.

E!

Wywołujesz taką opinię. Dlaczego o mnie tego nikt nie powie.

Mogłaby ciocia przy dziewczynkach nauk mi nie dawać.

To są dzieci, więc nie rozumieją. A potem niech nawet słyszą. To będzie dla nich nauką na przyszłość — to ich nauczy, gdzie zaprowadzić może lekkomyślność i chęć przypodobania się.

Doprawdy, że ciocia dziwnie pojmuje gościnność…

Moja droga. Ja przede wszystkim pojmuję moralność i tę mam na względzie, czy tu w domu, czy…

To znaczy, że moje życie jest niemoralne?

Na zewnątrz… Ciągle cię widzą na ulicy.

Nie mogę chodzić po dachach.

Ufarbowałaś włosy na rudo. Gdzie widziałaś uczciwą kobietę z rudymi włosami?

No… tego już nadto.

Wczoraj na przykład — Krężlowa mówiła…

E! już dosyć tego. Doprawdy — ciocia uwzięła się, aby mnie denerwować. Ja do cioci spraw nie zaglądam. A może także niejedno dałoby się powiedzieć.

Proszę, proszę. Moje sumienie jest czyste i nie boję się dnia białego.

No… już lepiej tu w biały dzień nie zaglądać… Dopatrzyć by się tu można nie jednego. A zresztą niech mnie ciocia nie wyzywa, bo doprawdy…

Proszę — proszę powiedzieć, proszę się nie krępować.

Mam wzgląd na dzieci.

Hesia, Mela — proszę wyjść! Felicjan, i ty zabieraj się także…

Proszę cię — jesteśmy same. Mów, co mi masz powiedzieć.

Doprawdy, że ciocia zasługuje na to, ażeby się dowiedziała. I to cioci powiem, że jeżeli ciocia do mego domu zagląda, to przede wszystkim ciocia powinna swój z brudów oczyścić.

U mnie nic brudnego się nie dzieje. A przynajmniej po ulicach mój dom nie jest głośny.

Będzie, będzie… jak się porządnie rozkrzyczy w swoim czasie.

Cóż to za iluzje[27]?

Wytłumaczę, jak mnie ciocia na chrzciny poprosi.

Moja pani! niesmaczne żarty. Ja i Felicjan dawno już głupstwa wybiliśmy sobie z głowy.

Ja też nie mówię, że ciocia będzie matką ale — babką.

Co? jak?

Zbyszko się o to postarał.

Zbyszko? Zbyszko?

I… Hanka.

Jezus, Maria! Co? jak? Kłamiesz — kłamiesz. Chcesz mnie chyba zabić! Strach! Nie dość, że mnie delożowali[28] stróża, jeszcze takie coś wymyślają.

Ja? kłamię? Najlepiej niech ciocia sama się Hanki zapyta.

Szkandal!… Hanka!… Hanka!… chodź tu w tej chwili…

Ja wolę tego nie słyszeć. Idę do dziewcząt. A jak ciocia się przekona, że nie skłamałam, to mnie ciocia przeprosi.

Jutro rano! Hanka! Hanka!

Wielmożna pani wołała? Ja do magla…

Ksiądz, PrawdaHanka! odpowiadaj — ale tak jak przed księdzem. Czy to prawda, że ty… że ty jesteś… że…

Odpowiadaj!

Tak… proszę wielmożnej pani…

Może kłamiesz? może chcesz naciągnąć…

Nie kłamię.

Jak Boga chcesz mieć przy skonaniu?

Jak Boga chcę mieć przy skonaniu!

Oddam ci książeczkę — zapłacę do pierwszego i wynoś się.

Ja wolę pójść zaraz.

Tak będzie lepiej. Pakuj się… połóż bieliznę. Ja takich dziewczyn, co o swoją dobrą sławę nie dbają, nie mogę u siebie trzymać. Wyniesiesz się zaraz… Idę po książeczkę.

Hanka!

Co?

Co się stało?

Wielmożna pani wyrzuca mnie…

Zobacz się z panem Zbyszkiem.

Ale… co mi tam! niech ich za moją krzywdę!

Ciociu! ciociu! i co? i co? ja się tak boję!

Idź do siebie. Nie pokazuj się.

Boże mój! Ciociu, niech ich ciocia nie opuszcza

Ty tutaj? to dziwne… tam twój oficer spaceruje przed bramą i czeka.

A tobie co do tego? Patrz lepiej, żebyś tu nie miał to, na coś zasłużył.

Cóż to za ton?

To ty zmień twój ton. Będziesz ty inaczej za chwilę śpiewał. Wydały się twoje sprawki z Hanką.

A… psia krew!

Aha! klnij. Dużo ci pomoże. Matka Hankę teraz wypędza. Ciekawa jestem, co twój honor uwodziciela każe ci teraz zrobić dla twej… ofiary.

Żmija!

Byłam pewna. Kapelusz w rękę i fiut! Najlepszy punkt wyjścia.

Milcz! Nie doprowadzaj mnie do pasji.

Hanka! A ty tu? Nie wychodź!… Mam z tobą porachunek.

Tak, tak. Wiem już o co chodzi. I… pokazałaby mama wiele taktu, gdyby o tym nie mówiła.

Taktu? taktu? Ty śmiesz mówić o takcie? ty, który taki skandal wywołałeś pod rodzicielskim dachem. Jak się to rozniesie po ulicy, to chyba dom sprzedać i wynieść się do Bruchowic, czy na Zamarstynów.

To moja rzecz.

Bezwstydnik! do tego doprowadzić, żeby mi potem byle kto oczy tym wykalał.

O, przepraszam! tym byle kto — to mam być ja?… Tego już zanadto. I to ciocia tak mówi? A czy wie ciocia, że ja potrzebuję tylko dwa słowa powiedzieć, aby ta śliczna historia inaczej wyglądała.

Co powiesz, to będzie kłamstwo. Takiej jak ty nikt nie uwierzy.

Jaka ja jestem, to jestem. Ale nigdy nie dopuściłabym się tego, czego się tu dopuszczono.

Wiedz o tym, że ciocia o Hance od początku wiedziała.

Nieprawda.

Aha!… nieprawda. Przez palce się patrzyło… przez palce… dopiero teraz, jak grozi głośny skandal, to na Zbyszka — na Hankę…

A to ładna historia. I w jakim celu?

Żebyś w domu siedział…

A! rozumiem!

Ona kłamie!

Ona prawdę mówi. To bardzo na maminą moralność patrzy.

Kłamie!

Nie kłamię!

Prawdę mówi. Ja to czuję! Ja to wiem! To jest to, co tu pełza tak brudno, tak ohydnie — co to za ścianę byle nie wyszło. Ale kto wiatr sieje, ten burzę zbiera!

Hanka!

Zbyszek!

A chce mama wiedzieć co zrobię? chce mama wiedzieć? Ja się z Hanką ożenię!

Jezus, Maria! Szlak mnie trafi.

Mamo! przebacz im! błogosław!

Odczep się!

Hanka! rzuć te łachy! zostaniesz tutaj na zawsze.

Kiedy mi pani wypowiedziała.

Zostaniesz! Ja się z tobą żenię.

Rany boskie!

Ja nie pozwolę.

To się na nic nie zda.

Zbyszko! upamiętaj się!…

Felicjan! widzisz!… jaką twój syn daje nam synową?

No… ruszże się… ty ojciec… przeklnij go, czy co, może się upamięta.

To na nic. Tak będzie… Niech raz taka szpetota unurza się we własnym błocie.

Rany boskie! Jak mi się kto spyta, jak moja synowa z domu…

To powie mama, że nie z domu, ale z chałupy. To będzie najgorsza kara… Hanka, padnij do nóg i proś o błogosławieństwo…

Proszę wielmożnej pani… ja… przecież…

Idź precz!… Felicjan, odezwij się!

A niech was wszyscy diabli!!!

Nie wytrzymam — daję słowo — nie wytrzymam.

Siadaj, Hanka — siadaj rzędem obok mamy. Teraz tu twoje miejsce…

Zbyszko!

Siedź! nie ruszaj się.

Ja chcę otworzyć…

Ktoś idzie.

Niech kucharka idzie otworzyć i powie, że obie panie Dulskie przyjmują!

Andziu! Andziu!… zbudź się.

Ha? co?…

Zbudź się — moja biedna Andziu!…

A!… to wielmożna panienka… ja zaraz… po mleko…

Nie — nie. Ty już teraz nie pójdziesz po mleko. Już kucharka przyniosła. Ja się śniadaniem zajęłam.

A wielmożna pani?

Mama słaba — leży… Masz trochę kawy. Napij się. I bułkę zjedz.

A… tak… tak… Zapomniałam, teraz już wiem.

O Jezu! Jezusieczku!

Czego płaczesz? Teraz wszystko na najlepszej drodze. Najgorsze przeszło. Już mamcia wie o wszystkim. Nie chce pozwolić — ale musi. Tylko teraz ty i Zbyszko musicie być stałymi i przemóc wszystko swoją miłością. Mama sama będzie wzruszona…

Ja pójdę w piecach palić.

Nie… nie. Daj spokój. Lepiej żebyś już się do niczego nie mieszała. Bo jak zaczniesz znów być służącą, to będzie jeszcze gorzej. Siedź tu spokojnie i czekaj, co będzie.

A bielizna niezmaglowana…

Nie turbuj się. Teraz się przyjmie pokojową i ona już za ciebie to wszystko zrobi. Ty teraz jesteś narzeczona Zbyszka, to przecież nie możesz chodzić do magla ani w piecach palić. Pij kawę… moja złota…

Dziękuję panience — nie mogę. Mnie tak od tego wczorajszego, że aż no… ha…

O Jezu!…

Moja Andziu — ja wiem, że to przykre przejścia, ale to trudno. Zobaczysz, że jeszcze będziesz bardzo szczęśliwa za Zbyszkiem. Ubierzesz się inaczej — natrę ci ręce gliceryną — nauczę cię ładnie pisać — nie będziesz nic robić.

E! gnić bez roboty…

Ha — będziesz mieć inne zajęcie. Małżeństwo, Zdrowie, PoświęceniePotem ja będę zawsze z tobą i przy tobie. Ja za mąż nie pójdę, bo ja nie mam zdrowia, a mamcia mówi, że do zamążpójścia to trzeba mieć końskie zdrowie. I właśnie chciałam ci powiedzieć, że… co do tego jakiegoś dziecka, coś ty mówiła, a co ja nie rozumiem… to jeżeli ty już byłaś zamężna i boisz się, że niby podobno mężczyźni niechętnie się żenią z wdowami, co mają dzieci… to nie bój się. Ja się tym dzieckiem zajmę — wychowam. A co by mi mamcia dała na wyprawę czy na posag, to dla dziecka oddam… Ja sobie tak umyśliłam dziś w nocy. Ja chciałam iść do klasztoru, bo tam cicho i tak miło musi być za murami, jak dzwonek rano dzwoni w maju. Ale przecież i na świecie można mieć ciszę. I wolę się dla ciebie poświęcić. No… jedz bułkę… jedz… A ty za to musisz być dla mnie bardzo dobra i mówić do mnie — moja złota, dobra, kochana Melu… no… powtórz…

Co też panienka… co też panienka…

Pozycja społecznaMów mi Melu — a ja tobie… Andziu.

Kiedy ja Hanka.

Nie, jak Zbyszkowa żona — to Andzia.

Pycha… dziewiąta blisko — w domu cisza — pensja się wściekła na dziś… pycha!…

Cicho! mamcia chora.

Dziś cały dom chory. Nikt nie idzie do roboty, tylko tatko naturalnie.

Cóż ty? Belle soeur[29]! a!… hi… hi… Serwus, czupiradło!

Hesiu, jakże tak można.

Cóż ty to na serio bierzesz? Przecież to cała komedia. Gzy, nic więcej. Hu… zimno tu… W piecu nie palą. Co to są — zaburzenia familijne.

Powiedz!… czy ty pierwsza zaczepiałaś Zbyszka, czy on ciebie?

Że też się panienka Boga nie boi…

O! już się nauczyłaś Boga wzywać nadaremno. Jeszcze do naszej familii nie należysz. Hi! hi! Czy ty sobie wyobrażasz, ciućmo jedna, że się Zbyszko z tobą naprawdę ożeni?

Hesia — nie rób jej przykrości.

Ale nie — nie. Przyobiecuję być nawet drużką i powieść do ołtarza uroczą oblubienicę. Patrz, Mela, jak mi nogi urosły od wczoraj.

Zaziębisz się.

Co się tu dzieje? Wy tutaj? Nie na pensji?

Nie ma nas kto odprowadzić.

Ja pójdę.

Ty? — odprowadzać panienki? no! no!… idźcie się ubierać.

Ale z pensji nici, mamciu.

Naturalnie. Wszystko tak i to przez…

Czego chcesz?

Mamciu złota, daruj im! nie gniewaj się! już ona ci całe życie…

Proszę się do tego nie mieszać.

Ty idź do pokoiku, gdzie się składa brudną bieliznę. Tam siedź — nie ruszaj się, aż cię zawołam. Z kucharką ani słowa, ani z nikim. Rozumiesz? Twoja matka chrzestna, ta Tadrachowa, co prała dwa razy, zawsze mieszka na Św. Józefa?

Tak, proszę wielmożnej pani.

Dobrze — a teraz idź!

Posłałaś list do ciotki?

Posłałam. I powiedziałam, żeby stróż prosił, że mamcia prosi żeby ciocia zaraz przyszła.

Proszę mamci — może prochy pościerać?

Małżeństwo, ObyczajeProszę mamci… czy Zbyszko naprawdę się z tym czymś ożeni?

Daj ty mi spokój!

Ja też myślałam, że to niemożliwe. Choćby ze względu na nas. Czy kto porządny później starałby się o mnie, albo o Melę.