Spis treści

Czarownica: 1
Czary: 1
Kara: 1
Religia: 1
Ślub: 1
Śmierć: 1

Adam MickiewiczRenegat [1](ballada turecka)

I

Co się niedawno stało w Iranie,

Opowiem światu całemu.

Na kaszemirskim [2] usiadł dywanie [3],

Basza [4] pośrodku haremu [5].

Pieją [6] Greczynki, pieją Czerkieski [7].

Pląsają branki Kirgisa [8];

U tych w źrenicach szafir niebieski,

U tamtych cienie Eblisa [9].

Basza nie widzi, Basza nie słucha,

Turban zawiesił nad okiem,

Drzemie i dymy ciągnąc z cybucha [10]

Okrył się wonnym obłokiem.

Wtem u wrót szczęścia hałas się wzmaga,

Rozstąpiły się sług rzędy.

Nieznaną brankę wiódł Kyzlar-Aga [11],

Skłonił się i rzekł: «Effendy [12]!

Którego jasność takiej jest mocy

Między gwiazdami dywanu,

Jak śród brylantów na szatach nocy

Ognisko Aldeboranu [13].

Racz ku mnie błysnąć, gwiazdo dywanu,

Bom dobrych nowin tłumaczem,

Oto służebny wiatr z Lechistanu [14]

Darzy cię nowym haraczem [15].

Padyszach nie ma takiej krzewiny

W sadzie rozkoszy w Stambule,

Ona jest rodem z zimnej krainy,

Którą wspominasz tak czule».

Tu gazę, co jej wdzięki przygasza,

Odsłonił — cały dwór klasnął [16];

Spojrzał raz na nią trzytulny [17] Basza,

Wypuścił cybuch i zasnął.

Chyli się na bok, turban mu spada,

Biegą [18] przebudzić — o dziwy!

Usta zsiniałe, twarz śmiercią blada,

Basza renegat nieżywy!

II

Czarownica, Czary, Kara«O dziwy, zgroza!» — wołają janczary [19]

I mędrce w prawie ćwiczeni —

Tę Nazaretkę [20] za okropne czary,

Zakopiem w stosie kamieni.

«Owóż to Hassan, ów renegat Basza,

Sroższy nad lwa i tygrysa,

Co go nie tknęła żadna dziewka nasza

Ni Dżurdżistanu [21] hurysa [22].

On, gdy Chanowi [23] na srebrny półmisek

Rzucił łeb księcia Iflaku [24],

Wdzięczny mu Chagan [25]dziesięć odalisek [26]

Z własnego przysłał orszaku.

Wszystkimi wzgardził! Teraz go zabija

Postać lękliwej gazeli;

Jako motyla lada modra żmija

Promieniem oczu zastrzeli.

Niechże tę żmiję Bej [27], na pastwę czerni [28],

Z warownej straży przywiedzie,

Już od godziny zebrali się wierni

I Kady [29] z miasta już jedzie».

Przyjechał Kady, zbierają kamienie,

Czekają — próżna nadzieja!

Bej nie przychodzi, odbite więzienie;

Ani dziewicy, ni Beja!…

III

Śmierć, Ślub, ReligiaWkrótce ojczyznę ujrzała branka [30],

Lecz wszędzie jej niemiło:

Nie widzi bowiem swego kochanka,

Z którym się wszystko skończyło.

Wszystko! i w swoich pamiątek kraju

Wkrótce z rozpaczy umarła;

A ciało martwe, według zwyczaju,

Dębowa trumna zawarła.

A gdy rodzina płacz swój rozwodzi

I ksiądz do modlitwy wzywa —

Nieznany Turczyn zziajany wchodzi

I tak się do nich odzywa:

«Basza zostawił w zgonie rozkazy,

Abym tę urnę wziął z sobą,

Gdy go śmiertelne okryją głazy,

Gdy go okryją żałobą.

Kazał, bym obszedł cały świat kołem,

Trafił do północnej ziemi

I niósł tę urnę z jego popiołem

Złączyć z prochami lubemi.

Znalazłem popiół! Ty, o kapłanie!

Wypełnij Baszy zlecenie.

Z urną swat wchodzi, przed tobą stanie,

Dziwne będzie ożenienie!

Zdejmij z tej martwej ręki pierścionek

I włóż jej pierścień Turczyna;

Ona małżonką, on jej małżonek,

Po śmierci się ślub zaczyna!»

Ksiądz odpowiedział: «Czyż te zamiary

Mam w groźnym wykonać musie?

Czyliż twój Basza był naszej wiary,

Czyliż on umarł w Chrystusie?»

Ksiądz mówił, ale na księdza głosy

Turczyn nic nie odpowiadał —

I tylko z czoła rozgarnął włosy

I milcząc, księdza twarz badał.

Ksiądz obrażony chciał zerwać śluby,

Chciał jej z palca zdjąć pierścienie;

Lecz próżne były jego rachuby:

100

Broniło dłoni ściśnienie.

Martwa dziewica ścisnęła rękę,

Pierścienia wydrzeć nie dała. —

Na tem ja, bracie, kończę piosenkę,

I piosenka moja skonała.

Przypisy

[1]

renegat — odstępca; osoba, która zmieniła wiarę, narodowość, przekonania polityczne. [przypis edytorski]

[2]

kaszemirski — dziś: kaszmirski; nazwa od regionu Kaszmir, dziś podzielonego między Indie i Pakistan. [przypis edytorski]

[3]

dywan (z arab. diwan: rada, administracja, kancelaria) — tu: rada dostojników w krajach muzułmańskich. [przypis edytorski]

[4]

basza — właść. pasza; tytuł dostojników cywilnych i wojskowych w Imperium Osmańskim. [przypis edytorski]

[5]

harem — w tradycyjnym domu muzułmańskim odosobniona część domu przeznaczona dla kobiet (żon i nałożnic). [przypis edytorski]

[6]

piać — tu: śpiewać; w tekście forma 3.os.lm cz.ter.: pieją. [przypis edytorski]

[7]

Czerkieski — kobiety czerkieskie; Czerkiesi: w krajach Bliskiego Wschodu określenie potomków górali kaukaskich, którzy opuścili Kaukaz po podboju ros. w 2. poł. XIX w. [przypis edytorski]

[8]

branki Kirgisa — niewolnice kirgiskie; Kirgistan państwo w Azji Środkowej. [przypis edytorski]

[9]

Eblis — właśc. Iblis; w muzułmańskich wierzeniach: zły duch, szatan. [przypis edytorski]

[10]

cybuch — rurka w fajce, łącząca ustnik z główką. [przypis edytorski]

[11]

Kyzlar Aga — naczelnik haremu. [przypis edytorski]

[12]

Effendi — pan; tu w W.lp: panie. [przypis edytorski]

[13]

Aldeboran — właśc. Aldebaran: nazwa gwiazdy podwójnej, najjaśniejszej w konstelacji Byka. [przypis edytorski]

[14]

Lechistan — Polska. [przypis edytorski]

[15]

haracz — okup wojenny, kontrybucja. [przypis edytorski]

[16]

cały dwór klasnął — wyrażenie europejskie. W duchu wschodnim należałoby powiedzieć: „cały dwór włożył do ust otwartych milczenia palec podziwu”. [przypis autorski]

[17]

trzytulny — o trzech buńczukach; buńczuk to dawna tatarsko-turecka oznaka władzy w postaci drzewca zakończonego złotą kulą i zwisającymi spod niej pękami końskiego włosia, noszona przed sprawującym władzę. [przypis edytorski]

[18]

biegą — dziś forma 3. os. lm: biegną. [przypis edytorski]

[19]

janczar — żołnierz dawnej piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

[20]

Nazaretka — tu: chrześcijanka; wyznawczyni nauk Jezusa z Nazaretu. [przypis edytorski]

[21]

Dżurdżistan — w jęz. arabskim dawne określenie Gruzji. [przypis edytorski]

[22]

hurysa — piękna kobieta. [przypis edytorski]

[23]

chan — tytuł panującego w niektórych krajach Wschodu; też: osoba, której przysługuje ten tytuł. [przypis edytorski]