Spis treści

    1. Kobieta: 1
    2. Kochanek: 1
    3. Małżeństwo: 1 2
    4. Miłosierdzie: 1
    5. Miłość niespełniona: 1
    6. Morderstwo: 1
    7. Mężczyzna: 1
    8. Pieniądz: 1 2 3
    9. Łzy: 1

    Adam MickiewiczCzaty(Ballada ukraińska)

    1
    Z ogrodowej altany wojewoda zdyszany
    Bieży w zamek z wściekłością i trwogą.
    Odchyliwszy zasłony, spojrzał w łoże swej żony,
    Pojrzał[1], zadrżał, nie znalazł nikogo.
    5
    Wzrok opuścił ku ziemi i rękami drżącemi
    Siwe wąsy pokręca i duma.
    Wzrok od łoża odwrócił, w tył wyloty[2] zarzucił
    I zawołał kozaka Nauma.
    «Hej, kozaku, ty chamie, czemu w sadzie przy bramie
    10
    Nie ma nocą ni psa, ni pachołka?
    Weź mi torbę borsuczą[3] i jańczarkę[4] hajduczą,[5]
    I mą strzelbę gwintówkę[6] zdejm z kołka».
    Wzięli bronie, wypadli, do ogrodu się wkradli,
    Kędy szpaler[7] altanę obrasta.
    15
    To siedziała w bieliźnie[9] niewiasta.
    Jedną ręką swe oczy kryła w puklach warkoczy
    I pierś kryła pod rąbek bielizny;
    Drugą ręką od łona odpychała ramiona
    20
    Klęczącego u kolan mężczyzny.
    Ten, ściskając kolana, mówił do niej: «Kochana!
    Więc już wszystko, jam wszystko utracił!
    PieniądzNawet twoje westchnienia, nawet ręki ściśnienia
    Wojewoda już z góry zapłacił.
    25
    Ja, choć z takim zapałem, tyle lat cię kochałem,
    Będę kochał i jęczał daleki;
    PieniądzOn nie kochał, nie jęczał, tylko trzosem[10] zabrzęczał,
    Tyś mu wszystko przedała[11] na wieki.
    Co wieczora on będzie, tonąc w puchy łabędzie,
    30
    Stary łeb na twym łonie kołysał,
    I z twych ustek różanych, i z twych liców rumianych
    Mnie wzbronione słodycze wysysał.
    Ja na wiernym koniku, przy księżyca promyku,
    Biegę[12] tutaj przez chłody i słoty,
    35
    Bym cię witał westchnieniem i pożegnał życzeniem
    Dobrej nocy i długiej pieszczoty!»
    Ona jeszcze nie słucha, on jej szepce do ucha
    Nowe skargi czy nowe zaklęcia,
    Aż wzruszona, zemdlona, opuściła ramiona
    40
    I schyliła się w jego objęcia.
    Wojewoda z kozakiem przyklęknęli za krzakiem
    I dobyli zza pasa naboje,
    I odcięli zębami, i przybili stemplami[13]
    Prochu garść i grankulek[14] we dwoje.
    45
    Miłosierdzie, Łzy, Morderstwo«Panie! — kozak powiada — jakiś bies mię napada,
    Ja nie mogę zastrzelić tej dziewki;
    Gdym półkurcze[15] odwodził, zimny dreszcz mię przechodził
    I stoczyła się łza do panewki[16]».
    «Ciszej, plemię hajducze, ja cię płakać nauczę!
    50
    Masz tu z prochem leszczyńskim[17] sakiewkę,
    Podsyp zapał[18], a żywo sczyść paznokciem krzesiwo,
    Potem palnij w twój łeb lub w tę dziewkę.
    Wyżej… w prawo… pomału, czekaj mego wystrzału,
    Pierwej musi w łeb dostać pan młody»…
    55
    Kozak odwiódł, wycelił[19], nie czekając wystrzelił
    I ugodził w sam łeb — wojewody.

    Przypisy

    [1]

    pojrzał — dziś: spojrzał. [przypis edytorski]

    [2]

    wylot (daw.) — rękaw kontusza (staropolskiego wierzchniego stroju męskiego) rozcięty po wewnętrznej stronie. [przypis edytorski]

    [3]

    torba borsucza — torba myśliwska wykonana ze skóry np. borsuka. [przypis edytorski]

    [4]

    jańczarka — strzelba o długiej lufie i krótkiej zakrzywionej kolbie używana przez janczarów (żołnierzy dawnej piechoty tureckiej). [przypis edytorski]

    [5]

    hajduk — na dworach magnackich nazywano tak służących, lokai ubranych w strój węgierski. [przypis edytorski]

    [6]

    strzelba gwintówka — strzelba z lufą gwintowaną wewnątrz, co nadaje pociskowi ruch wirowy, zapewniając mu stabilniejszy lot i lepszą celność. [przypis edytorski]

    [7]

    szpaler — rząd drzew lub krzewów, odpowiednio ciętych, tworzących aleję ogrodową. [przypis edytorski]

    [8]

    darń — gęsty splot roślin na powierzchni ziemi lub na wodzie. [przypis edytorski]

    [9]

    bielizna (daw.) — biała suknia (zwykle zakładana na noc do snu lub pod wierzchnie, barwne i ozdobne szaty). [przypis edytorski]

    [10]

    trzos — w dawnej Polsce pas z kieszeniami na pieniądze. [przypis edytorski]

    [11]

    przedać — dziś: sprzedać. [przypis edytorski]

    [12]

    biegę — bieżę, biegnę. [przypis edytorski]

    [13]

    odcięli zębami i przybili stemplami — proch, kule lub śrut, materiały służące do nabijania dawnych strzelb, zakręcane były w papierowe patrony, których końce należało odciąć (a w pośpiechu odgryźć), by wsypać do lufy ich zawartość, którą następnie ubijano w lufie za pomocą długiego pręta, stempla (zw. także z niem. sztenflem). [przypis edytorski]

    [14]

    grankulki — drobne kulki, większe od najgrubszego śrutu. [przypis edytorski]

    [15]

    półkurcze — część kurka w strzelbach skałkowych, przytrzymująca krzesiwo, z którego iskra dobyta uderzeniem kurka zapalała proch na panewce i powodowała wystrzał. [przypis edytorski]

    [16]

    panewka — w daw. broni palnej zagłębienie w górnej części lufy, na które sypano proch; przy wystrzale iskra padała na proch, który zapalał się i przenosił ogień dalej, przez zapał (otwór prowadzący do lufy) do ładunku umieszczonego w lufie, powodując jego odpalenie. [przypis edytorski]

    [17]

    proch leszczyński — wyrabiany w Lesznie. [przypis edytorski]

    [18]

    zapał — w daw. broni palnej otwór prowadzący do lufy. [przypis edytorski]

    [19]

    wycelił — dziś: wycelował. [przypis edytorski]