Autor nieznany
Legenda o św. Aleksym
Sekuła, Aleksandra
Kotwica, Wojciech
Kopeć, Aleksandra
Fundacja Nowoczesna Polska
Średniowiecze
Liryka
Poemat
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana dzięki uprzejmości Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/legenda-o-sw-aleksym
Legenda o św. Aleksym (przedruk), Chrestomatia staropolska: teksty do roku 1543, oprac. Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, red. Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1995.
Domena publiczna - koniec XV wieku, dokładna data nieznana.
1499
xml
text
text
2020-04-03
L
pol
https://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/giovanni_francesco_barbieri_called_guercino_saint_alexius_in_a_brown_w084015.jpg
Święty Aleksy w brązowej chuście, trzymający laskę, Guercino, właśc. Giovanni Francesco Barbieri (1591-1666), domena publiczna
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/6420
https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/legenda-o-sw-aleksym.pdf
ISBN-978-83-288-5865-7
ISBN
application/pdf
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/legenda-o-sw-aleksym.html
ISBN-978-83-288-5866-4
ISBN
text/html
https://wolnelektury.pl/media/book/txt/legenda-o-sw-aleksym.txt
ISBN-978-83-288-5867-1
ISBN
text/plain
https://wolnelektury.pl/media/book/epub/legenda-o-sw-aleksym.epub
ISBN-978-83-288-5868-8
ISBN
application/epub+zip
https://wolnelektury.pl/media/book/mobi/legenda-o-sw-aleksym.mobi
ISBN-978-83-288-5869-5
ISBN
application/x-mobipocket-ebook
4CL
DB
Legenda o św. Aleksym
Aleksy należy do grona świętych wspólnych chrześcijaństwu wschodniemu i zachodniemu, ponieważ jego kult rozpowszechnił się przed podziałem na kościół rzymskokatolicki i cerkiew prawosławną.
Do literatury hagiograficznej, popularyzującej jeden z głównych średniowiecznych wzorów osobowych: świętego-ascety, opowieść o życiu św. Aleksego weszła w Europie już w X w., jednak legenda źródło swoje miała w Bizancjum, przywędrowała z kościoła w Syrii.
Polskojęzyczne opracowanie żywota św. Aleksego pochodzi z XV w. Rękopis znajduje się Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Staropolszczyzna tekstu zawiera liczne dialektyzmy mazowieckie.
Usunięto fragmenty w nawiasach kwadratowych:
[jego]; [A żenie dziano Aglijas,/
Ta była ubostwu w czas.]; pr: Zapewne pomyłkowo powtórzone wiersze 25--26.; [niegdy]; t[e]wego > twego;
[złą wodę] --- pr: Jest to wtrącona przez kopistę glosa do wyrazu pomyje.
Vita sancti Allexii rikmiceVita sancti Allexii rikmice (łac.) --- żywot świętego Aleksego (pisany) rytmem (tj. wierszowany); ostatni wyraz zniekształcony, powinno być prawdopodobnie: rhytmicae.
Literat, Bóg, Rozum, Serce, Grzech, ŚwiętyAch, krolu wieliki nasz,/
Coż ci dziejądziać komu (starop.) --- nadawać imię; nazywać. MęszyjaszMęszyjasz (starop.) --- Mesjasz.,/
Przydaj rozumu k mej rzeczyk mej rzeczy (starop.) --- tu: do mej mowy, mojej mowie (tj. ,,temu, co mam rzec").,/
Me sierce bostwem obleczyobleczy (starop.) --- forma trybu rozkazującego; dziś: oblecz, przyodziej.,/
Raczyraczy (starop.) --- forma trybu rozkazującego; dziś: racz. mię mych grzechów pozbawić,/
Bychbych (starop.) --- bym, abym. mogł o twych świętych prawićprawić (starop.) --- mówić, opowiadać../
Żywot jednego świętego,/
Cożcoż (starop.) --- tu: który. miłował Boga swego,/
Cztęcztę (starop.) --- czytam; forma 1 os.lp od czas. cześć: czytać. w jednych księgach o nim./
Kto chce słuchać, ja powiem.
W Rzymie jedno panię było,/
Coż Bogu radorado (starop.) --- forma r.n.; dziś: rade; rado służyło: służyło chętnie. służyło./
Dwór, StrójA miał barzo wielki dwor,/
Proczprocz (starop.) --- oprócz. panoszpanosza (starop.) --- drobny szlachcic; dworzanin, giermek. trzysta rycerzow,/
Co są mu zawżdy służylisą mu (...) służyli (starop. forma) --- forma złożona czasu przeszłego.,/
Zawżdy k jego stołu bylik stołu (starop.) --- do stołu, dla stołu; tu: przy stole; zawżdy k jego stołu byli: zawsze siadywali u jego stołu../
Chował je na wielebności i na krasiechował je na wielebności i na krasie (starop.) --- utrzymywał ich wspaniale i pięknie./
I miał kożdy swe złote pasy./
Miłosierdzie, JedzenieChował siroty i wdowy,/
Dał jim osobne trzy stoły,/
Za czwartym pielgrzymi jedli,/
Ci jiji (starop. forma) --- go. do Boga przywiedli./
Eufamijan jemu dzianodziano jemu (starop.) --- nazywano go./
Wielkiemu temu panu,/
A żenieżenie (starop. forma) --- żonie. dziano Aglijas;/
Ta była ubostwuubostwo (starop.) --- rzecz. zbiorowy: ludzie ubodzy. w czasbyć (...) w czas (starop.) --- tu: śpieszyć z pomocą; być pomocnym../
Był wysokiego rodu,/
Nie miał po sobie żadniego płodupłod (starop.) --- tu: dziecko, potomek../
Więc cici (starop.) --- partykuła wzmacniająca. jęlijąć (starop.) --- zacząć. Boga prosić,/
Aby je tym darował,/
Aby jim jedno plemięplemię (starop.) --- dziecko, potomek. dał ---/
Bog tych prośby wysłuchał.
A gdy się mu syn narodził,/
Ten się w lepsze przygodziłw lepsze się przygodzić (starop.) --- być zdatnym do (czegoś) lepszego.:/
Więc mu zdzianozdziano mu (starop.) --- nadano mu imię. Aleksy,/
Ten był oćca barzo lepszybył oćca barzo lepszy (starop.) --- był dużo lepszy od ojca../
Ten więc służył Bogu rad./
Iże był starbył star (starop.) --- miał lat; był w wieku. dwadzieścia k temu cztyrzy latadwadzieścia k temu cztyrzy lata (starop.) --- dwadzieścia i do tego cztery lata; dwadzieścia cztery lata.,/
Więc k niemu rzekł ociec słowa ta:/
«Miły synu, każę tobie,/
Pojim zajegoćzajegoć (starop.) --- zaraz; pojim zajegoć żonę: weź (sobie) niezwłocznie żonę. żonę sobie;/
Której jednojedno (starop.) --- tylko. będziesz chcieć,/
Ślubięślubić komu (starop.) --- ślubować komu, przysięgać komu; dawać komu słowo. tobie, tę masz mieć»./
Syn odpowie oćcu swemu,/
Wszekowszeko (starop.) --- wszak, wszelako; przecież. słuszasłusza (starop.) --- przystoi, wypada; wszeko słusza starszemu tu: jak przystoi (odpowiadać) osobie starszej. starszemu:/
«Oćcze, wszekom ja twoje dziecięwszekom ja twoje dziecię (starop.) --- przecież jestem twoim dzieckiem.,/
Wiernie dałbychdałbych (starop. forma) --- dałbym. swoj żywot prze cięprze cię (starop.) --- za ciebie; dałbych swoj żywot prze cię: swoje życie oddałbym za ciebie../
Cokolecokole (starop.) --- cokolwiek. mi chcesz kazać,/
Po twej wolipo twej woli (starop.) --- zgodnie z twoją wolą. ma się to zstać».
A więc mu cesarz dziewkędziewka (starop.) --- dziewczyna, tu: córka. dał ---/
A papież ji s nią oddałji s nią oddał (starop.) --- połączył go z nią (ślubem)../
A w ten czas papieża miano,/
Innocencyjusz mu dziano;/
To ten był cesarz pirwy,/
Archodonijusz niżliA w ten czas (...) Archodonijusz niżli --- Niewykluczone, że kolejność wierszy 52--53 oraz 54--55 powinna być odwrócona [tj. ,,To ten był cesarz pirwy, / Archodonijusz niżli / A w ten czas papieża miano, / Innocencyjusz mu dziano"; red. WL]. ---/
Ktorej królewnie Famijana dziano,/
Co ją Aleksemu dano./
A gdy się s nią pokładał,/
Tej nocy s nią gadał./
Wrocił zasięzasię (starop.) --- tu: z powrotem. pirścień jej,/
A rzekł tako do niej:/
«Ostawiam cię przy twym dziewstwiedziewstwo (starop.) --- dziewictwo.,/
Wroć mi jiji (starop.) --- go; wroć mi ji: zwróć mi go (tj. pierścień)., gdy będziewa obabędziewa oba (starop.) --- będziemy oboje. w niebieskim krolewstwie./
Jutroć się bierzębierzę od ciebie (starop.) --- odchodzę od ciebie; bierzyć: brać się, zbierać się wyruszać (w drogę). od ciebie/
Służyć temu, coż ci jest w niebie./
A gdyć wszytki stoły osiędą,/
Tedyć ja już w drodze będę./
Miła żono, każę tobie:/
Służysłuży (starop. forma) --- daw. forma trybu rozkazującego lp; dziś: służ. Bogu w każdej dobie,/
Ubogie karmikarmi (starop. forma) --- daw. forma trybu rozkazującego lp; dziś: karm. i odziewaj,/
Swych starszych nigdy nie gniewaj,/
Chowaj się we czci i w kaźni,/
Nie traci nijednejnijednej (starop.) --- żadnej. przyjaźni»"./
Królewna odpowie jemu:/
«Mam też dobrą wolą k temu,/
Namilejszy mężu moj,/
Tego się po mnie nic nie boj./
Każdy członek w mym żywocie/
Chcę chować w kaźni i w cnocie;/
Jinakojinako (starop.) --- inaczej. po mnie nie wzwieszjinako po mnie nie wzwiesz (starop.) --- nic innego o mnie nie usłyszysz.,/
Dojąddojąd (starop.) --- dokąd; póki. ty żyw, ja też».
A jekojeko (starop.) --- jak; tu: gdy, skoro. zajutrazajutra (starop.) --- nazajutrz. wstał,/
Od obiada się precz brałsię precz brał (starop.) --- zebrał się do drogi; ruszał w drogę.;/
O tym nikt nie wiedział,/
Jednojedno (starop.) --- tylko. żona jego,/
Ta wiedziała od niego./
Nabrał sobie śrebra, złota dosyć,/
Co go mogł piechotą nosić;/
Więc się na morze wezbrał,/
A ociec w żałości ostał./
I mać miała dosyć żałości,
(Przypuszczalnie w rkps. brak dwóch wierszy)
Żonę po nim jeko spyta.
Więc to święte plemięplemię (starop.) --- tu: potomek; dziecko./
Przyszło w jednę ziemię./
Rozdał swe ruchorucho (starop.) --- szaty, odzienie. żebrakom,/
Śrzebro, złoto popom, żakom./
Żebrak, Szlachcic, PokoraWięc sam pod kościołem siedział,/
A o jego księstwieksięstwo (starop.) --- tu: książęce pochodzenie. nikt nie wiedział.
Więc to zawżdy wstawał reno,/
Ano kościoł zamkniono,/
Więc tu leżał podlepodle (starop.) --- pod, u (progu). proga/
Falęfalić (starop.) --- chwalić., proszęfalę, proszę (starop.) --- forma imiesłowowa: chwaląc, prosząc. swego Boga./
Cud, Matka Boska, Portret, Żebrak, ŚwiętyAno z wirzchu szła przygoda:/
Niegdyniegdy (starop.) --- czasem. mroz, niegdy woda,/
Eżeż (starop.) --- aż. się zstałozstać się (starop.) --- stać się; przydarzyć się (czas. dokonany). w jeden czas,/
Wstał z obraza Matki Bożej obrazwstał z obraza Matki Bożej obraz --- postać Matki Bożej zeszła z obrazu../
Szedł do tego człowieka,/
Jenjen (starop.) --- który. się kluczem opiekaopiekać się (starop.) --- opiekować się.,/
I rzekł jestrzekł jest (starop.) --- forma złożonego czasu przeszłego dokonanego. tako do niego:/
«Wstań, puścipuści (starop.) --- puść. człowieka tego,/
Otemkniotemkni (starop.) --- odemknij; otwórz. mu kościoł Boży,/
Aćać (starop.) --- tu: niech. na tym mrozie nie leży»./
Żak się tego barzobarzo (starop.) --- bardzo. lęknął,/
Wstawszy, kościoł otemknął./
To się nie jednonie jedno (starop.) --- nie jeden raz. dziejało,/
Ale się często dziejało./
Więc żak powiedał każdemu,/
I staremu, i młodemu./
A gdyż to po nim uznali,/
Wieliką mu fałęfała (starop.) --- chwała; wieliką mu fałę dali: oddali mu cześć, otoczyli go wielką czcią. dali./
Za świętego ji trzymanotrzymać kogo za co (starop.) --- uważać kogo za co./
I wiele mu prze Bogprze Bog (starop.) --- w imię Boga; w imię boże. dawano.
Pan, Sługa, Żebrak, PokoraSteskszysteskszy sobie (starop.) --- forma imiesłowowa: stęskniwszy się. sobie ociec jego,/
Prze swego syna jedynego,/
Rozsłał po wszym ziemiampo wszym ziemiam (starop.) --- po wszech ziemiach; po wszystkich krajach. lud/
I zadał jim wielki trud;/
Strawili wieliki pieniądz,/
Swego księdzaksiądz (starop.) --- książę. szukając./
Tu ji nadjelinadjeli ji (starop.) --- znaleźli go, spotkali go./
W jednym mieście, w Jelidocniw Jelidocni --- w Laodycei; św. Aleksy miał przebywać w Edessie w Syrii (obecnie: w Turcji)../
Nie znał go jeden, jeko drugi,/
A on poznał wszytki swe sługi./
Brał od nich jełmużny jich,/
Więc wiesiołwiesioł był (starop.) --- był wesoły. był,/
Iż jiji (starop.) --- go. tym Bog nawiedził./
Tu są jechalisą jechali (starop.) --- pojechali; złożona forma czasu przeszłego. od niego,/
A nie poznał żadniżadni (starop.) --- żaden. jego,/
A oćcu są powiedzieli:/
«Nigdziejsmy go nie widzieli»./
A gdy to ociec usłyszał ta słowa,/
Tedy jego żałość była nowa./
Tu jął płakać, narzekać,/
Mać nie mogła płaczu przestać.
A więc świętemu Aleksemu,/
Temu księdzuksiądz (starop.) --- tu: książę. wielebnemu,/
Nielubanieluby (starop.) --- niemiły. mu fałafała (starop.) --- chwała. była,/
Co się mu ondzieondzie (starop.) --- w onym miejscu; tam. wodziławodzić się (starop.) --- wieść się, powodzić się; fała (...) co się mu ondzie wodziła: chwała, która go tam spotykała../
Tu się wezbrał jeko mogę,/
Wsiadł na morze w kogękoga (starop.) --- statek.,/
Brałbrać się do (starop.) --- tu: wybierać się do (jednej ziemie: pewnego kraju). się do ziemie, do jednej,/
Do miasta TarsaTars --- Tars (dziś: Tarsus w Turcji), miejsce urodzenia, a następnie chrześcijańskiego kultu św. Pawła Apostoła. w Syryjej./
Tam był czułbył czuł (starop.) --- daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: czuł wcześniej, uprzednio. świętego Pawła,/
Tu byłabyła (...) padła (starop.) --- daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: padła wcześniej, uprzednio. jego myśl padła.
Więc się wietr obrocił,/
Ten ci jiji (starop.) --- go. zasięzasię (starop.) --- tu: z powrotem; nazad. nawrócił./
A gdy do Rzyma przyjąłprzyjąć (starop.) --- tu: przybyć., Bogu dziękował,/
Iż ji do swej ziemie przygnał./
A rzekącrzekąc (starop.) --- forma imiesłowowa; dziś: mówiąc.: «Już tu chcę cirzpiećcirzpieć (starop.) --- cierpieć./
Mękę i wsztkiwsztki --- w rkps. tu i w ośmiu jeszcze innych miejscach występuje forma ,,wsztki", co nasuwa przypuszczenie, że pisarz tak ją wymawiał. złe filefile (starop.) --- chwile. jimiećjimieć (starop.) --- mieć, posiadać./
U mego oćca na dworze,/
Gdym nie przebył za morze»./
Ojciec, Syn, Pan, Żebrak, Tajemnica, PokoraPotkałpotkać (starop.) --- spotkać. na żorawiuna żorawiu przed grodem (starop.) --- na moście zwodzonym pod miastem. przed grodem/
Oćca swego i jął go prosić:/
«W jimię Syna Bożego/
I dla syna twego, Aleksego,/
A racz mi swą jełmużnę dać,/
Bych mógł ty odrobiny brać,/
Co będą z twego stoła padać»./
Jego ociec to usłyszał,/
Iż jemu synowosynowo jimię (starop.) --- imię syna. jimię wspomionąłwspomionął (starop.) --- wspomniał.:/
Tu silno rzewno zapłakał,/
Więc ji Boga dlaBoga dla (starop.) --- dla Boga; z powodu Boga, ze względu na przykazania pobożności. chowałWięc ji Boga dla chował --- Niewykluczone, że wiersz ten powinien następować po w. 178 [tj. po ,,Mało eże z mostu nie spadł"]../
A gdy usłyszał taką mowę,/
Zawinął sobie płaszczem głowę;/
Tu się był weń zamętzamęt (starop.) --- smutek, troska. wkradł,/
Mało eżeeże (starop.) --- tu: że. z mostu nie spadł/
Podałpodał mu szafarza swego (starop.) --- tu: oddał go w opiekę swego szafarza, rządcy. mu szafarzaszafarz (daw.) --- osoba odpowiedzialna za gospodarstwo domowe, w szczególności spiżarnię, na daw. dworze magnackim. swego,/
Ten mu czynił wiele złego./
Tu pod wschodemwschod (starop.) --- schody. leżał,/
Każdy nań pomyje lał.
A leżał tu sześćnaćcie lat,/
Wsztko cirpiał prze Bog rad;/
Siodmegonaćcie lata za morzem byłSiodmegonaćcie lata za morzem był --- lub: ,,Siodmegonaćcie lata zamorzon był".,/
Co sobie nic nie czynił./
List, Mąż, Żona, Święty, CudA więc gdy już umrzeć miał,/
Sam sobie list napisał/
I ścisnął jiji (starop.) --- go. twardo w ręce,/
Popisawszy swoje wsztki męki/
I wsztki skutkiskutki (starop.) --- tu: dzieła, czyny., co je płodził,/
Jako się na świat narodził.
DźwiękA gdy Bogu duszę dał,/
Tu się wielki dziw zstałzstać się (starop.) --- stać się (czas. dokonany).:/
Samysamy (starop. forma) --- forma lm r.ż.; dziś: same. zwonyzwon (starop.) --- dzwon. zwoniłyzwonić (starop.) --- dzwonić.,/
Wsztki, co w Rzymie były./
Więc się po nim pytano,/
Po wsztkich domiechdomiech (starop. forma) --- N.lm r.m.; dziś: (po) domach. szukano;/
Nie mogli go nigdziej najćnajć (starop.) --- znaleźć.,/
A wżdywżdy (starop.) --- przecież, zawsze; tu: ciągle. nie chcieli przestać./
Dziecko, Pozycja społecznaJedno młode dziecię było,/
To jimjim (starop.) --- im. więc wzjawiłowzjawić (starop.) --- wyjawić.,/
A rzekącrzekąc (starop.) --- forma imiesłowowa; dziś: mówiąc.: «Azaaza (starop.) --- czy, czy też. wy nie wiecie o tym,/
Kto to umarł? Jaćjać (starop.) --- konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć. wam powiem./
U Eufamijanać leży,/
O jimżeo jimże (starop.) --- konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; inaczej: o nim to (właśnie). ta fałafała (starop.) --- chwała; fała bieży: rozchodzi się sława, rozgłos. bieży;/
Pod wschodempod wschodem (starop.) --- pod schodami. jiji (starop. forma) --- go. najdziecie,/
Acz go jednojedno (starop.) --- jedynie, tylko. szukać chcecie».
Więc tu papież z kardynałykardynały (starop. forma) --- N.lm; dziś (z) kardynałami.,/
Cesarz z swymi kapłany/
Szli są k niemu z chorągwiami,/
A zwony wżdywżdy (starop.) --- przecież, zawsze; tu: ciągle. zwoniły samy;/
Tu więc była ludzi siłasiła (starop.) --- dużo, mnóstwo.,/
Silnosilno wielka (starop.) --- bardzo wielka; bardzo duża. wielka ciszczbaciszczba (starop.) --- ciżba; tłum. była./
Cud, Trup, ŚwiętyKogokolekogokole (starop.) --- kogokolwiek. parapara (starop.) --- opary, zapach. zaleciała/
Od tego świętego ciała,/
Który lele (starop.) --- li, tylko; ktory le: którykolwiek, który tylko. chorobę miał,/
Natemieścienatemieście (starop.) --- natychmiast. zdrow ostał./
Tu sąsą (...) stały (starop. forma) --- forma złożona czasu przeszłego. krasne cztyrzycztyrzy (starop.) --- cztery. świece stały,/
Co sąsą (...) miały (starop. forma) --- forma złożona czasu przeszłego. więc w sobie święty ogień miały./
Chcieli mu list z ręki wziąć,/
Nie mogli go mu wziąć./
Ani cesarz, ani papież,/
Ani wsztko kapłaństwo takieżtakież (starop.) --- także.,/
I wsztek lud k temuk temu (starop.) --- do tego; tu: w dodatku.,/
Nie mógł rozdrzećrozdrzeć (starop.) --- tu: otworzyć. nichtnicht (starop.) --- nikt. ręki jemu./
Więc wsztcy prosili Boga zaprosić za co (starop.) --- prosić o co. to,/
Aby jim Bog pomogł na to,/
By mu mogli list otjąćotjąć (starop.) --- odebrać.,/
A wżdywżdy (starop.) --- przecież; tu: jednak. mu go nie mogli otjąć,/
Eżbyeżby (starop.) --- iżby, żeby. aleale a. ali (starop.) --- tu: oto. poznali małomało (starop.) --- trochę; poznać mało: trochę się dowiedzieć.,/
Co by na tym liście stałoco by na tym liście stało (starop.) --- co jest napisane w tym liście../
Jednojedno (starop.) --- jedynie, tylko; tu: dopiero. przyszła żona jego,/
A wściągławściągła (starop. forma) --- 3 os.lp r.ż od czas. wściągać; tu: wyciągnęła. rękę do niego,/
Eż jej w rękę upadł list,/
Przeto, iż był jeden do drugiego czystcześć (starop.) --- czytać; był czyst: był czytany; przeto iż był jeden do drugiego czyst tu: ponieważ był pisany przez jedno do drugiego a. ponieważ był przez jedno przeznaczony do czytania dla drugiego (przez męża dla żony)../
A gdy ten list oglądano,/
Natemieście uznano,/
Iż był syn Eufamijanowsyn Eufamijanow (starop.) --- syn Eufamijanowy, czyli syn Eufamijana.,/
A księdzaksiądz (starop.) --- książę. rzymskiego cesarzow./
A gdy to ociec [...]
(dalszego ciągu w rkps. brak)