Lange, Antoni Rym Sekuła, Aleksandra Rawska, Aneta Modrzejewski, Emanuel Żak, Agnieszka Boy-Żeleński, Tadeusz Żak, Agnieszka Fundacja Nowoczesna Polska Modernizm Liryka Wiersz Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez fundację Nowoczesna Polska z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów Łukasza Jachowicza. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/lange-rym/ Młoda Polska. Wybór poezyj, oprac. Tadeusz Boy-Żeleński, wyd. drugie, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Wrocław 1947. Domena publiczna - Antoni Lange zm. 1929 2000 xml text text 2014-11-12 pol http://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/9978977593_caebcef03d_k.jpg Yukawa river, Takashi Hososhima, CC BY-SA 2.0 http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/3654 Antoni Lange RymRym --- w żartobliwym tym wierszu poeta rozmyślnie spiętrzył rzadkie i dziwne wyrazy. (Do jednej pani, która ganiła moje rymy zbyt proste) I A więc nie lubi Pani mych rymów zbyt prostych?/ Wolałabyś, by pieśń ma dźwięczała niezwykle,/ Świecąc jako potrójnie złocony akrostychakrostych --- igraszka poetycka rozpoczynająca wiersze utworu od liter tak dobranych, by składały pewne słowa. ---/ Rymy powiązanymi w niespodziane cykle./ Prawda, rym jest dla pieśni, czym dla mózgu czerep,/ Co myśl okrywa ludzką jak perłę szczeżujaszczeżuja --- w pierwotnym znaczeniu: skorupa (np. małża).,/ Rym to niebo i słońce, to piekło i erebereb (mit. gr.) --- świat podziemny, otchłań.:/ W nim muzyka istnienia jakby echem buja./ Im melodia bogatsza, pierś oddycha szerzej ---/ I promienistsze barwy w rymów hiacyncie ---/ A pieśniarz, mknąc ku górze do niebieskich wierzej,/ Zda się wołać słuchaczom: «Płyńcie za mną, płyńcie!»/ Bo rym, gdy z niespodzianych, rzadkich sylab splecion,/ Zda się, że treść natury lepiej uwypukli!/ Jak potęgę wzburzonych fali morskiej wrzecion/ Gromada nimf, złocistych od złocistych pukli. II Tak! Rym czasem ma szczęki kutych w ogniu żelaz,/ A czasem niby echo jakichś wspomnień rajskich;/ Czasem, zda się, jak bogów pełna AnafielasAnafielas --- wyobrażenie wzięte rzekomo z mitologii litewskiej, wprowadzone głównie przez J. I. Kraszewskiego: góra, na której spoczywa niebo, a w której gajach przebywają bogowie i dusze szczęśliwe. ---/ Lub samotna pustynia proroków hebrajskich./ Są rymy, które dzwonią jak rycerski brzeszczot,/ Są rymy, które huczą jak miedziane gongi,/ Które tchną pocałunków zapachem i pieszczot;/ Są, zda się, marmurowe jak greckie posągi,/ Są rymy tak szalone, jak skoczne fandangofandango --- hiszpański taniec narodowy.;/ Są, w których grób uśmiechu ślad ostatni zatarł;/ Są, które pachną piżmem, żywicą, hidrangąhidranga --- roślina z gatunku skalnic.,/ Są, rzekłbyś, jako bogów widomy awatarawatar --- w hinduskiej filozofii wcielenie bóstwa../ Rym to wszystko: melodia, zapach i koloryt,/ Myśl, forma, bicie serca. Słuchaj ty, co śpiewasz:/ Niechaj z tych rond i ballad, sonetów, rifioritrifioriti --- włoska nazwa ozdobników w muzyce lub wierszu; wyszukana forma poetycka./ Dusza wytryska, ale rymu nie lekceważ!/ Tracisz mocy połowę, myśl od rymu dzieląc,/ Bo czemuż zielenieje w rymie pól aksamit?/ Huczy wicher, żeś gotów w duszy swej się przeląc?/ Czemu przeszłość w nim żyje, jak w twierdzach piramid?/ Przeto, że treść i forma są jak brat ze siostrą:/ Niech ci żadne nie będzie jako pan lub murzyn,/ I kiedy razem, skrzydła ku niebu rozpostrą,/ Niech płyną jak dwa duchy dwu bliźniaczych drużyn./ Wiem! Kocham rym jak słodki upojenia kielich,/ Potężny jak włócznia, cenny jako szmaragd,/ Jasny jak kryształ, rzewny jako pieśni El...ychEl...y --- pseudonim Adama Asnyka.,/ A tęczami płonący jak strugi katarakt./ Świat rymów jest tak dla mnie jak gotycki kościół,/ Którego szczyt niebieskich --- rzekłbyś --- sięga posówposowa --- pułap, sklepienie.;/ Żyłem w nim, ale duch mój na dwoje się rozciął/ I słucham teraz nowych niespodzianych głosów. III Poeta, SłowoPierś mi strawił zatruty mego wieku rozczyn ---/ Duch zmęczony, że sam by pragnął siebie przerość,/ Tęskni dziś za spokojem zapomnianych wioszczyn,/ Gdzie, pod lip starych cieniem, kwitnie złota szczerość./ Znudziły mnie zawroty tej abrakadabryabrakadabra --- zaklęcie z tajemnic gnostycyzmu. ---/ Prostoty chcę, zieleni śród lasów i opól;/ Nęcą mnie kraśne maki i niebieskie chabry,/ Szmery wód, ciche szumy rokicinrokicina --- wierzba karłowata, rosnąca nad wodami i na mokradłach. i topól./ I chciałbym ksiąg zapomnieć, których czar mnie urzekł,/ I stanąć odrodzony śród zielonych muraw,/ I usiąść nad strumieniem w kole dobrych wróżek/ Lub ulecieć nad pola jak swobodny żuraw./ I chciałbym, zapomniawszy pieśni kłamnych syren,/ Wsłuchać się w tajemnicze borów ZendawestyZendawesta --- Avesta, święta księga Wschodu (Parsów) zawierająca objawienie Zaratustry, z komentarzem w języku zendzkim; tu w znaczeniu: hymny.,/ I jak jaskółka spadać na prostaczy świrenświren, świeronek --- śpichlerz, lamus.,/ Lub kwitnąć jak na piaskach nadwiślańskich rdesty./ I tak chciałbym, z nieziemskich odrodzony przyczyn,/ Pojąć pieśń, którą śpiewa dziś stuleciu ziemia./ Którą pszczół roje brzęczą śród gryk i koniczyn,/ I którą szumią ludzkie ule i żeremiażeremia --- osady bobrów../ Bo wierzę, że w tych szumach żyje boża czeladź/ Kwiatów, ptaków, motyli --- i chciałbym balsami/ Zapach łąk w serce przelać --- i z wolna się wcielać/ W treść istot, z którą w końcu duch się utożsami./ Chciałbym, by światło błysło w moich oczach ślepych,/ Bym je zamknął na fałszu uwodzące złoto,/ Bym, pojąwszy natury prostotę i przepych ---/ Jak ona lśnił przepychem naraz i prostotą. IV Niech mi nikt nie zarzuca, że pieśń moja pełza,/ I żem opuścił rymów tęczowe DżennatyDżennaty (arab. dżennet: ogród obsadzony drzewami) --- raj, do którego wchodzą tylko prawowierni mahometanie.,/ Lecz moja dłoń pegaza swego sama kiełza:/ Szukam ciszy, bo w ciszę duch mój nie bogaty./ Sztuka, Słowo, Odrodzenie, GóraKochałem perły rymów. Poznałem najrzadsze/ Klejnoty mowy bogów i najsłodszy zapach/ Ich kwiatów. Po czarownym pieśniarzy teatrze/ Wędrowałem swobodnie, jak po znanych mapach./ Ale dzisiaj już rymy dobieram najprostsze,/ Po EdenieEden (hebr.) --- raj, kraina rajska. płaczący, jak po synach RizpahRizpah --- postać ze wschodnich legend. ---/ Bo serce mi przebiło długich zwątpień ostrze/ I spoglądam w tę stronę, gdzie odrodzeń wyspa./ Więc nie dziw się, że u mnie nie napotkasz częstych/ Rymów, wyświątecznionych w brylantach i perłach:/ Są, którzy gonią rzadkie rymy. Lecz ja drwię z tych,/ Co to czynią. Jam pielgrzym, co wchodzi na GierłachGierłach --- dziś raczej: Gerlach a. Gierlach położony w słowackiej części Tatr Wysokich najwyższy szczyt Tatr i całych Karpat, wznoszący się na wysokość 2655 m n.p.m.,/ Więc rzucam wszystek ciężar --- i chcę na gołoledź/ Szczytu gór iść swobodny --- z jedną tylko cytrą,/ A duch jakiś mi szepce: «Poleć w górę, poleć!/ I pożegnaj na wieki wszelką sztukę chytrą». V Tak, bo rym się bez trudu w poezję ularwiularwić się --- od larwa: maska; przybrać pozór.:/ Poezja dziś z swych wyżyn zeszła w nędzę dolin,/ A każda ciemna fala uda falę Narwi,/ I dzisiaj sztuka rymów, to nuta mandolin./ Jest tralala na wszystko --- formuły, algebra ---/ W legiony dziś się rozrósł wierszopisów szereg,/ I rymy leją gładko, niby wodę z cebra,/ A łatwo tak, jakby to był walc lub oberek./ Są i dziś, którzy pieśni podniósłszy chorągiew,/ Niepamiętni światowych złoceń i uszerścieńuszerścienie --- umaszczenie (np. konia); od: szerść (dziś popr. forma: sierść).,/ W leśnej głuszy słuchają śpiewu makolągiew,/ Szukając, gdzie natchnienia czarodziejski pierścień./ Chwała wam, o pieśniarze, bólu wychowańce,/ Co bój toczycie z tłumem ciemnoty dziwożon/ I znajdujecie w liliach jad, i krew w sielance;/ Przed wami czcią przepełnion stoję i ukorzon./ Ale więcej jest takich, co jakoby chrząszcze/ Brzęczą --- rymy odwieczne przebrzmiałych kantylen,/ Bo im już przerąbano od dawna te gąszcze,/ Gdzie nad majakiem pieśni dzisiaj płacze SylenSyleny (mit. gr.) --- demony przyrody (zbliżone do satyrów); należą do orszaku Dionizosa; przypisywano im zamiłowanie w pieśniach i grze na flecie.. VI Nie lubię rzeczy łatwych. Lubię łamać granit,/ Lubię słuchać, jak szumią oceanów largalargo (wł.) --- termin muzyczny oznaczający szeroką frazę, wolne tempo.,/ Jak płaczą nad Tytanem chóry OceanidOceanidy --- w mitol. grec. nimfy morskie, córy Oceana i Tetydy.,/ Gdy Jowisz się nad nimi piorunami jargajargać a. jargotać --- hałasować../ Więc innej szukam drogi. Może pieśń upiększy/ Rym, jaki nam gęślarze zostawili dzicy ---/ Pierwotni --- lub ów pieśniarz najprostszy, największy,/ Wojciech święty, co śpiewał o Bogarodzicy./ Albo śpiewać, jak niegdyś Imćpan Rey z Nagłowic,/ Co nie znał rymów złotych ani dźwięcznych cytar,/ Lecz duszę miał czującą i wzrok jak ostrowidz/ I jędrnych słów na gładkość cukrzoną nie wytarł./ Lub dziwną stworzyć mowę: ni to wiersz ni proza,/ I aby w tajemniczych prozy tej orkiestrach/ Płynęła przeczuciowa mgieł mistycznych groza/ I drgał podziw i zapał, śmiech i płacz, i przestrach./ Biały wiersz --- cud nad cudy --- lampa czarodziejska/ Heksametr z ilionowych wzięty wykopaliskheksametr z ilionowych [tj. trojańskich] wzięty wykopalisk --- heksametry Iliady Homera.,/ Jak pantera wygięta w skok --- strofa alcejskaalcejski a. alkajski --- od Alkajosa (Alceusza) poety greckiego w VII w. przed Chr.:/ Oto, co dziś mnie nęci, niby wzrok odaliskodalisk --- prawidłowo odalisek.. VII PoetaA ty, wieszczu, nim przyjdzie dni twoich odwieczerz,/ W górę płyń, jako czujny ideału żniwiarz ---/ I waż, czyli wyroczne słowa swe wyrzeczesz ---/ I czy nakazem bożym wolę swą ożywiasz./ A kiedy się zabłąkasz śród życiowych bezdróż ---/ Pogardę miej dla chwały, dla śmiechów i zniewag,/ I z żadną tu na dole nicością się nie zdrużzdrużyć się --- stowarzyszyć się; zaprzyjaźnić się. ---/ Spokojny, jako z siebie świat rodzący śpiewak!