Lange, Antoni
Rym
Sekuła, Aleksandra
Rawska, Aneta
Modrzejewski, Emanuel
Żak, Agnieszka
Boy-Żeleński, Tadeusz
Żak, Agnieszka
Fundacja Nowoczesna Polska
Modernizm
Liryka
Wiersz
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez fundację Nowoczesna Polska z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów Łukasza Jachowicza. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/lange-rym/
Młoda Polska. Wybór poezyj, oprac. Tadeusz Boy-Żeleński, wyd. drugie, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Wrocław 1947.
Domena publiczna - Antoni Lange zm. 1929
2000
xml
text
text
2014-11-12
pol
http://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/9978977593_caebcef03d_k.jpg
Yukawa river, Takashi Hososhima, CC BY-SA 2.0
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/3654
Antoni Lange
RymRym --- w żartobliwym tym wierszu poeta rozmyślnie spiętrzył rzadkie i dziwne wyrazy.
(Do jednej pani, która ganiła moje rymy zbyt proste)
I
A więc nie lubi Pani mych rymów zbyt prostych?/
Wolałabyś, by pieśń ma dźwięczała niezwykle,/
Świecąc jako potrójnie złocony akrostychakrostych --- igraszka poetycka rozpoczynająca wiersze utworu od liter tak dobranych, by składały pewne słowa. ---/
Rymy powiązanymi w niespodziane cykle./
Prawda, rym jest dla pieśni, czym dla mózgu czerep,/
Co myśl okrywa ludzką jak perłę szczeżujaszczeżuja --- w pierwotnym znaczeniu: skorupa (np. małża).,/
Rym to niebo i słońce, to piekło i erebereb (mit. gr.) --- świat podziemny, otchłań.:/
W nim muzyka istnienia jakby echem buja./
Im melodia bogatsza, pierś oddycha szerzej ---/
I promienistsze barwy w rymów hiacyncie ---/
A pieśniarz, mknąc ku górze do niebieskich wierzej,/
Zda się wołać słuchaczom: «Płyńcie za mną, płyńcie!»/
Bo rym, gdy z niespodzianych, rzadkich sylab splecion,/
Zda się, że treść natury lepiej uwypukli!/
Jak potęgę wzburzonych fali morskiej wrzecion/
Gromada nimf, złocistych od złocistych pukli.
II
Tak! Rym czasem ma szczęki kutych w ogniu żelaz,/
A czasem niby echo jakichś wspomnień rajskich;/
Czasem, zda się, jak bogów pełna AnafielasAnafielas --- wyobrażenie wzięte rzekomo z mitologii litewskiej, wprowadzone głównie przez J. I. Kraszewskiego: góra, na której spoczywa niebo, a w której gajach przebywają bogowie i dusze szczęśliwe. ---/
Lub samotna pustynia proroków hebrajskich./
Są rymy, które dzwonią jak rycerski brzeszczot,/
Są rymy, które huczą jak miedziane gongi,/
Które tchną pocałunków zapachem i pieszczot;/
Są, zda się, marmurowe jak greckie posągi,/
Są rymy tak szalone, jak skoczne fandangofandango --- hiszpański taniec narodowy.;/
Są, w których grób uśmiechu ślad ostatni zatarł;/
Są, które pachną piżmem, żywicą, hidrangąhidranga --- roślina z gatunku skalnic.,/
Są, rzekłbyś, jako bogów widomy awatarawatar --- w hinduskiej filozofii wcielenie bóstwa../
Rym to wszystko: melodia, zapach i koloryt,/
Myśl, forma, bicie serca. Słuchaj ty, co śpiewasz:/
Niechaj z tych rond i ballad, sonetów, rifioritrifioriti --- włoska nazwa ozdobników w muzyce lub wierszu; wyszukana forma poetycka./
Dusza wytryska, ale rymu nie lekceważ!/
Tracisz mocy połowę, myśl od rymu dzieląc,/
Bo czemuż zielenieje w rymie pól aksamit?/
Huczy wicher, żeś gotów w duszy swej się przeląc?/
Czemu przeszłość w nim żyje, jak w twierdzach piramid?/
Przeto, że treść i forma są jak brat ze siostrą:/
Niech ci żadne nie będzie jako pan lub murzyn,/
I kiedy razem, skrzydła ku niebu rozpostrą,/
Niech płyną jak dwa duchy dwu bliźniaczych drużyn./
Wiem! Kocham rym jak słodki upojenia kielich,/
Potężny jak włócznia, cenny jako szmaragd,/
Jasny jak kryształ, rzewny jako pieśni El...ychEl...y --- pseudonim Adama Asnyka.,/
A tęczami płonący jak strugi katarakt./
Świat rymów jest tak dla mnie jak gotycki kościół,/
Którego szczyt niebieskich --- rzekłbyś --- sięga posówposowa --- pułap, sklepienie.;/
Żyłem w nim, ale duch mój na dwoje się rozciął/
I słucham teraz nowych niespodzianych głosów.
III
Poeta, SłowoPierś mi strawił zatruty mego wieku rozczyn ---/
Duch zmęczony, że sam by pragnął siebie przerość,/
Tęskni dziś za spokojem zapomnianych wioszczyn,/
Gdzie, pod lip starych cieniem, kwitnie złota szczerość./
Znudziły mnie zawroty tej abrakadabryabrakadabra --- zaklęcie z tajemnic gnostycyzmu. ---/
Prostoty chcę, zieleni śród lasów i opól;/
Nęcą mnie kraśne maki i niebieskie chabry,/
Szmery wód, ciche szumy rokicinrokicina --- wierzba karłowata, rosnąca nad wodami i na mokradłach. i topól./
I chciałbym ksiąg zapomnieć, których czar mnie urzekł,/
I stanąć odrodzony śród zielonych muraw,/
I usiąść nad strumieniem w kole dobrych wróżek/
Lub ulecieć nad pola jak swobodny żuraw./
I chciałbym, zapomniawszy pieśni kłamnych syren,/
Wsłuchać się w tajemnicze borów ZendawestyZendawesta --- Avesta, święta księga Wschodu (Parsów) zawierająca objawienie Zaratustry, z komentarzem w języku zendzkim; tu w znaczeniu: hymny.,/
I jak jaskółka spadać na prostaczy świrenświren, świeronek --- śpichlerz, lamus.,/
Lub kwitnąć jak na piaskach nadwiślańskich rdesty./
I tak chciałbym, z nieziemskich odrodzony przyczyn,/
Pojąć pieśń, którą śpiewa dziś stuleciu ziemia./
Którą pszczół roje brzęczą śród gryk i koniczyn,/
I którą szumią ludzkie ule i żeremiażeremia --- osady bobrów../
Bo wierzę, że w tych szumach żyje boża czeladź/
Kwiatów, ptaków, motyli --- i chciałbym balsami/
Zapach łąk w serce przelać --- i z wolna się wcielać/
W treść istot, z którą w końcu duch się utożsami./
Chciałbym, by światło błysło w moich oczach ślepych,/
Bym je zamknął na fałszu uwodzące złoto,/
Bym, pojąwszy natury prostotę i przepych ---/
Jak ona lśnił przepychem naraz i prostotą.
IV
Niech mi nikt nie zarzuca, że pieśń moja pełza,/
I żem opuścił rymów tęczowe DżennatyDżennaty (arab. dżennet: ogród obsadzony drzewami) --- raj, do którego wchodzą tylko prawowierni mahometanie.,/
Lecz moja dłoń pegaza swego sama kiełza:/
Szukam ciszy, bo w ciszę duch mój nie bogaty./
Sztuka, Słowo, Odrodzenie, GóraKochałem perły rymów. Poznałem najrzadsze/
Klejnoty mowy bogów i najsłodszy zapach/
Ich kwiatów. Po czarownym pieśniarzy teatrze/
Wędrowałem swobodnie, jak po znanych mapach./
Ale dzisiaj już rymy dobieram najprostsze,/
Po EdenieEden (hebr.) --- raj, kraina rajska. płaczący, jak po synach RizpahRizpah --- postać ze wschodnich legend. ---/
Bo serce mi przebiło długich zwątpień ostrze/
I spoglądam w tę stronę, gdzie odrodzeń wyspa./
Więc nie dziw się, że u mnie nie napotkasz częstych/
Rymów, wyświątecznionych w brylantach i perłach:/
Są, którzy gonią rzadkie rymy. Lecz ja drwię z tych,/
Co to czynią. Jam pielgrzym, co wchodzi na GierłachGierłach --- dziś raczej: Gerlach a. Gierlach położony w słowackiej części Tatr Wysokich najwyższy szczyt Tatr i całych Karpat, wznoszący się na wysokość 2655 m n.p.m.,/
Więc rzucam wszystek ciężar --- i chcę na gołoledź/
Szczytu gór iść swobodny --- z jedną tylko cytrą,/
A duch jakiś mi szepce: «Poleć w górę, poleć!/
I pożegnaj na wieki wszelką sztukę chytrą».
V
Tak, bo rym się bez trudu w poezję ularwiularwić się --- od larwa: maska; przybrać pozór.:/
Poezja dziś z swych wyżyn zeszła w nędzę dolin,/
A każda ciemna fala uda falę Narwi,/
I dzisiaj sztuka rymów, to nuta mandolin./
Jest tralala na wszystko --- formuły, algebra ---/
W legiony dziś się rozrósł wierszopisów szereg,/
I rymy leją gładko, niby wodę z cebra,/
A łatwo tak, jakby to był walc lub oberek./
Są i dziś, którzy pieśni podniósłszy chorągiew,/
Niepamiętni światowych złoceń i uszerścieńuszerścienie --- umaszczenie (np. konia); od: szerść (dziś popr. forma: sierść).,/
W leśnej głuszy słuchają śpiewu makolągiew,/
Szukając, gdzie natchnienia czarodziejski pierścień./
Chwała wam, o pieśniarze, bólu wychowańce,/
Co bój toczycie z tłumem ciemnoty dziwożon/
I znajdujecie w liliach jad, i krew w sielance;/
Przed wami czcią przepełnion stoję i ukorzon./
Ale więcej jest takich, co jakoby chrząszcze/
Brzęczą --- rymy odwieczne przebrzmiałych kantylen,/
Bo im już przerąbano od dawna te gąszcze,/
Gdzie nad majakiem pieśni dzisiaj płacze SylenSyleny (mit. gr.) --- demony przyrody (zbliżone do satyrów); należą do orszaku Dionizosa; przypisywano im zamiłowanie w pieśniach i grze na flecie..
VI
Nie lubię rzeczy łatwych. Lubię łamać granit,/
Lubię słuchać, jak szumią oceanów largalargo (wł.) --- termin muzyczny oznaczający szeroką frazę, wolne tempo.,/
Jak płaczą nad Tytanem chóry OceanidOceanidy --- w mitol. grec. nimfy morskie, córy Oceana i Tetydy.,/
Gdy Jowisz się nad nimi piorunami jargajargać a. jargotać --- hałasować../
Więc innej szukam drogi. Może pieśń upiększy/
Rym, jaki nam gęślarze zostawili dzicy ---/
Pierwotni --- lub ów pieśniarz najprostszy, największy,/
Wojciech święty, co śpiewał o Bogarodzicy./
Albo śpiewać, jak niegdyś Imćpan Rey z Nagłowic,/
Co nie znał rymów złotych ani dźwięcznych cytar,/
Lecz duszę miał czującą i wzrok jak ostrowidz/
I jędrnych słów na gładkość cukrzoną nie wytarł./
Lub dziwną stworzyć mowę: ni to wiersz ni proza,/
I aby w tajemniczych prozy tej orkiestrach/
Płynęła przeczuciowa mgieł mistycznych groza/
I drgał podziw i zapał, śmiech i płacz, i przestrach./
Biały wiersz --- cud nad cudy --- lampa czarodziejska/
Heksametr z ilionowych wzięty wykopaliskheksametr z ilionowych [tj. trojańskich] wzięty wykopalisk --- heksametry Iliady Homera.,/
Jak pantera wygięta w skok --- strofa alcejskaalcejski a. alkajski --- od Alkajosa (Alceusza) poety greckiego w VII w. przed Chr.:/
Oto, co dziś mnie nęci, niby wzrok odaliskodalisk --- prawidłowo odalisek..
VII
PoetaA ty, wieszczu, nim przyjdzie dni twoich odwieczerz,/
W górę płyń, jako czujny ideału żniwiarz ---/
I waż, czyli wyroczne słowa swe wyrzeczesz ---/
I czy nakazem bożym wolę swą ożywiasz./
A kiedy się zabłąkasz śród życiowych bezdróż ---/
Pogardę miej dla chwały, dla śmiechów i zniewag,/
I z żadną tu na dole nicością się nie zdrużzdrużyć się --- stowarzyszyć się; zaprzyjaźnić się. ---/
Spokojny, jako z siebie świat rodzący śpiewak!