Krasicki, Ignacy Antymonachomachia Kozioł, Paweł Niedziałkowska, Marta Fundacja Nowoczesna Polska Oświecenie Epika Poemat heroikomiczny Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/antymonachomachia http://polona.pl/item/615445/3/ Ignacy Krasicki, Monachomachja i Antymonachomachja, Bibljoteka Polska, Warszawa, 1924 Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 1872 xml text text 2010-03-02 polhttp://redakcja.wolnelektury.pl/media/dynamic/cover/image/857.jpg mariaaantonina@Flickr, CC BY-SA 2.0 http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/857 http://wolnelektury.pl/media/book/pdf/antymonachomachia.pdf ISBN-978-83-288-0403-6 ISBN application/pdf https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/antymonachomachia.html ISBN-978-83-288-1437-0 ISBN text/html http://wolnelektury.pl/media/book/txt/antymonachomachia.txt ISBN-978-83-288-2392-1 ISBN text/plain http://wolnelektury.pl/media/book/epub/antymonachomachia.epub ISBN-978-83-288-3399-9 ISBN application/epub+zip http://wolnelektury.pl/media/book/mobi/antymonachomachia.mobi ISBN-978-83-288-4485-8 ISBN application/x-mobipocket-ebook Antymonachomachia została napisana przez Ignacego Krasickiego jako --- na pozór --- przeciwieństwo Monachomachii, w której wytykał liczne wady duchowieństwa. To poemat heroikomiczny wydający się pochwałą życia zakonników. Jest to jednak ironia, ponieważ Krasicki nie zamierzał wycofać się z zarzutów, stawianych mnichom. Ignacy Krasicki to biskup warmiński, poeta, prozaik i publicysta, jeden z najważniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia. Autor pierwszej polskiej powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki),a także wielu bajek, satyr i poematów heroikomicznych. Tworzył w imię zasady: ,,i śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa". Ignacy Krasicki AntymonachomachiaAntymonachomachia --- tytuł odwołuje się do poprzedniego poematu Ignacego Krasickiego, zatytułowanego Monachomachia, co po grecku oznacza walkę bądź wojnę mnichów. Antymonachomachia pozornie jest tzw. palinodią, to znaczy odwołaniem zarzutów zawartych w poprzednim dziele, w istocie jednak je podtrzymuje. Pieśń I I Często pozory łudzą słabe oczy,/ Zwłaszcza, gdy staną na widok gromadnie;/ SztukaCzęsto i malarz, w dziele zbyt ochoczyochoczy --- pełen zapału.,/ Zmyli się, obraz chcąc wydaćwydać (daw.) --- ukazać. dokładnie;/ I w kunszciekunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. nieraz rzemieślnik wykroczy,/ Kiedy się w złoto szychszych (daw.) --- nitka owinięta metalowym drucikiem, używana w hafcie, często do pozorowania użycia szlachetnego kruszcu; przen. fałszywa świetność a. bogactwo. podły zakradnie;/ Nie traci przetoprzeto (daw.) --- przez to, z tego powodu. kruszec swej korzyści,/ Szych pełzniepełznąć (daw.) --- blaknąć. w ogniu, a złoto się czyści. II Kłótnia, KonfliktJędzo niezgodyjędza niezgody --- Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii.! Twoje to są sztuki:/ Ty, co się w dziełach zjadliwych objawiasz,/ Mieszasz się w kunszta, mieszasz i w nauki,/ Słodycze żółcią mieszasz i zaprawiasz,/ Wkładasz obmierzłeobmierzły --- budzący wstręt lub niechęć. jarzmojarzmo --- prymitywna uprząż dla wołów; przen. niewola, ucisk. twej przynukiprzynuka a. prynuka (daw. a. reg.) --- zachęta.,/ A gdy się tylko niesnaskiniesnaski --- dziś popr. forma N. lm: niesnaskami. zabawiasz,/ Nie dość dla ciebie państw, narodów klęski,/ W cienie zakonne rzucasz grot zwycięski. III Twój to kunszt zdradny, żeś zacisze święte/ Nowym podejściem mieszaćmieszać --- tu raczej: wzburzyć aniżeli: wprawić w zakłopotanie. zamyślała./ Jużeś poczęłapocząć (daw.) --- zacząć. dzieło przedsięwzięte,/ Jużeś na połyna poły (daw.) --- w połowie. z twych sztuk korzystała ---/ Niebo, sług swoich niewinnością tknięte,/ Nie dopuściło, byś tryumfowała./ Opowiem, jakeś padła z piekłówz piekłów --- dziś popr. forma D. lm: z piekieł. łona,/ Opowiem, jakeś była zwyciężona. IV Nie podła gnuśnośćgnuśność (daw.) --- lenistwo. rządziła klasztorem,/ Gdzie się te sceny wydaływydać się (daw.) --- wydarzyć się, ukazać się. tragiczne./ Klasztor był cnoty zawołanymzawołany --- wytrawny, renomowany. wzorem,/ Klasztor, obfity w dzieła heroiczne,/ Klasztor, od wieków wsławiony wyborem,/ Budowałbudować --- umoralniać, zwłaszcza przez przykład. wszystkie miejsca okoliczne./ Dzielny przykładzie! Ach, któż cię wychwali!/ Tyś tarczą twoich, co ciebie dawali. V Miłość, PokoraŚwięte więzieniaświęte więzienia --- klasztory. miłość cnoty wzniosła,/ Niewinność twierdzą otoczyła wieczną,/ Żarliwość z świeckiej marności uniosła,/ Pokora skryciemskryciem --- ukrywając. czyniła bezpieczną,/ Przykładność dzielna w ich cieniu urosła,/ Wiara obronę znalazła waleczną./ Ukryte światło stanęło na korcuukryte światło stanęło na korcu --- por Mt 5,14-16: Wy jesteście światłem świata. 14 Nie może się ukryć miasto leżące na górze. 15 Ani nie zapalają lampy i nie kładą jej pod korcem, lecz na świeczniku, i świeci wszystkim w domu. 16 Niech tak świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre uczynki i oddali chwałę Ojcu waszemu w niebie./ W nauczycielu świętym cudotworcucudotworcu --- dziś popr.: forma N. lp.: cudotwórcy.. VI W takim schronieniu lepszy, niż wiek złotyzłoty wiek --- mityczny okres szczęśliwości, w mitologii greckiej sytuowany u początków rodzaju ludzkiego; motyw złotego wieku pojawiał się ironicznie w I pieśni Monachomachii.,/ Trawiłytrawić (daw.) --- spędzać. praweprawy (daw.) --- prawdziwy. dla Boga ofiary/ W straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnotyw straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnoty --- mowa o ślubach zakonnych posłuszeństwa, ubóstwa i czystości.,/ W zaszczycie pewnej nadziei i wiary,/ W czułych zapędach żarliwej ochoty,/ A niebieskimi obdarzona darydary --- dziś popr. forma N. lm: darami./ MiłośćMiłość, rękojmiarękojmia --- poręczenie, gwarancja. cnoty i załogazałoga --- tu: zabezpieczenie.,/ Słodziła prace dla bliźnich i Boga. VII Te Jędza przerwać zabawyzabawa (daw.) --- zajęcie. gdy chciała,/ Zbliża się, kędykędy (daw.) --- gdzie. w głębokim ukryciu/ Księga zakonnej wojnyKsięga zakonnej wojny --- tłumaczenie tytułu Monachomachii, zob. http://www.wolnelektury.pl/katalog/lektura/monachomachia.html. zostawała,/ Płód żartobliwy... Chcąc ją mieć w użyciu,/ Tyle przewrotnych kunsztów używała,/ Że wpadł w jej ręce --- a, w klasztornym życiu/ Chcąc wzniecić pożar, raduje się zjadłazjadły --- zjadliwy.,/ Że dzieło przyszłej niezgody wykradła. VIII JabłkoWzbiła się wgórę a, jak jabłko owejabłko owe --- jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej bogini, o które zaczęły się kłócić Hera, Atena i Afrodyta; do tego mitu nawiązywała również Monachomachia.,/ Co poróżniło i ludzie, i bogii ludzie, i bogi --- dziś popr. froma B. l. mn: i ludzi, i bogów.,/ Niesie płód żartów; gmachy klasztoroweklasztorowy --- dziś popr.: klasztorny./ Skoro zoczyłazoczyć (daw.) --- zobaczyć., wydała krzyk srogi,/ Cieszy się, widząc klęsk przyszłą osnowęosnowa --- nitki, biegnące w jednym kierunku, stanowiące pierwsze oparcie dla tkanego materiału; przen. podstawa, początek../ Fortyforta --- dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym. warownej już przebyła progi/ A myśląc, wściekła, o przyszłym pożarze,/ Przebiega szybkim krokiem kurytarzekurytarz --- dziś popr.: korytarz.. IX Staje przed drzwiami mieszkania doktoradoktor --- w zakonach tytuł naukowy doktora uwalniał od obowiązku wykonywania cięższych prac.,/ Pewna, że starzec rozkosznie spoczywa;/ Omyliła się: Religianajpierwszy z klasztoraz klasztora --- dziś popr.: z klasztoru./ Do służby Bożejsłużba Boża --- zakonnicy zobowiązani są m. in. do codziennego odmawiania modlitw o określonych porach dnia, co określa się mianem liturgii godzin. śpieszy i przybywa./ W chórze północna trzymała go pora,/ W chórze wraz z braciąz bracią --- z pozostałymi braćmi zakonnymi. chwały Boże śpiewa./ PrawoWielka rzecz --- z zasług być od prawa wolnym./ Większa --- z zasługą być prawu powolnymbyć prawu powolnym (daw.) --- być posłusznym prawu.! X BiedaWeszła --- a widząc i sprzętysprzęty --- meble, wyposażenie., i łoże,/ Jęknęła z złości, czując baśnie płonnepłonny --- jałowy.:/ Zamiast kotary wytarte rogożerogoża --- plecionka z sitowia lub z innych łodyg.,/ Wszędzie ubóstwo zastała zakonne./ Ksiąg mnóstwo, których zrachowaćzrachować (daw.) --- policzyć. nie może,/ Ledwo objęłyobjąć --- tu: pomieścić. pokoje przestronne;/ Sprzęt godny mędrca, godny zakonnika,/ Jadem ją nowym żarzy i przenika. XI Rzuciła pismo --- a, zawywszy wściekła,/ Powróciła się do swego łożyska;/ Z nią zazdrość zjadłazjadły --- zjadliwy. i zemsta przewlekła,/ Fanatyzm, straszny z daleka i z bliska./ Wpadły, skąd wyszły, jędze w otchłań piekła,/ Wpadły w zwyczajne sobiezwyczajne sobie --- zwykłe dla siebie. stanowiska;/ Tam z źródła jady na nowo czerpały,/ Aby tym dzielniejdzielny (daw.) --- mocny, skuteczny. truły, zarażały. XII Wrócił się doktor, a gdy pismo czyta,/ Śmiech, ZemstaRozśmiał sięrozśmiać się --- dziś popr.: roześmiać się.: taka zemsta wielkiej duszy./ Trwoga występnym tylko przyzwoitaTrwoga występnym tylko przyzwoita --- sens: tylko występnym wypada się bać.,/ Kto się złym czuje, tego zarzut wzruszywzruszyć --- poruszyć.;/ Cienia się swego boi hipokryta,/ Gdy go wewnętrzne przeświadczenie głuszygłuszyć --- ogłuszać uderzeniem.;/ CnotaUbezpieczona w niewinności swojej,/ Prawdziwa cnota krytyk się nie boi. XIII Przyroda nieożywionaTak brzeżnabrzeżny --- dziś popr.: przybrzeżny. skała, gdy niebo się chmurzy,/ I groźne coraz zbliżają obłokiI groźne coraz zbliżają obłoki --- w zdaniu brakuje ,,się".,/ Wzrusza się morze, grzmi chmura wśrzód burzy,/ A choć uderza bałwanbałwan --- fala. w brzeg wysoki,/ Chociaż się w fluktachflukta --- wzburzone odmęty morskie; z łac. fluctus --- prąd, burza, niepokój. zapienionych nurzynurzy --- dziś popr. forma 3 os. lp: nurza.,/ Chociaż szturm srogi rwie twarde opoki,/ Trwa niewzruszona: pełzną wiatry chyżechyży --- szybki.,/ A bałwan hardyhardy --- dumny. piasek pod nią liże. XIV GniewWchodzi Honorat, a pismo podane/ Z rąk od doktora kiedy czytać bierze,/ Na pierwszą strofęna pierwszą strofę --- na widok pierwszej strofy. znaćznać --- widać. po nim odmianę:/ Miesza się, płonipłonić się (daw.) --- czerwienić się., bledniejeblednieje --- dziś popr. forma 3 os. lp: blednie. w cholerzew cholerze --- w gniewie.,/ Karty nie skończył, już rzuca o ścianę./ Chce drzeć, lecz doktor hamujehamować --- powstrzymywać. w tej mierze./ Srożysrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać. się starzec, dziki i surowy,/ Tymi na koniec obwieszcza gniew słowy: XV ,,Tać to nam korzyść za tyle podjętych/ Prac, trudów! Takie wdzięczności zadatkizadatki --- tu ogólnie: zapłata.!/ Targa siętargać się na coś --- zuchwale coś atakować. śmiałość na mądrych i świętych,/ Wyszydza zjadła i ojceojce --- dziś popr. forma B. l mn.: ojców. i matki,/ A, niekontentaniekontent (daw.) --- niezadowolony. z bluźnierstw przedsięwziętych,/ Hańbi różaniec. Jeżeli ostatkiostatki --- resztki./ W nas jeszcze cnoty żarliwej zostały,/ Niechaj jej dozna bluźnierca zuchwały! XVI Gniew,,Heretyk sprośnysprośny (daw.) --- nieprzyzwoity., TurczynTurczyn --- tu: muzułmanin., jansenistajansenista --- zwolennik jansenizmu, czyli potępionej przez Kościół doktryny religijnej, sformułowanej we Francji przez biskupa Ypres, Kornela Ottona Jansena (1585--1638). Doktryna koncentrowała się na znaczeniu Bożej łaski i przypominała poglądy protestanckie.,/ Ateuszateusz --- ateista, człowiek wierzący w nieistnienie Boga., piekła zarażony jadem,/ Oszczerca, z cudzych defektówdefekt --- wada. korzysta,/ Godzien największej być kary przykładem;/ Niechaj go hańba ogarnie wieczysta/ I wszystkich, którzy tym będą iść śladem!/ Niech go..." Dech ustał ojcu żarliwemu;/ Wtem tak się doktor odezwał ku niemuku niemu --- do niego.: XVII ,,Złorzeczyć, nie wiem, jeżelijeżeli --- tu: czy. przystoi/ Tym, którzy tylko winni błogosławićtym, którzy tylko winni błogosławić --- zakonnikom.;/ Jad bardziej ranę rozjątrza, niż goi ---/ Na cóż się próżnympróżny --- tu: jałowy. narzekaniem bawić?/ ZemstaNie z zemsty pozna Bóg, którzy są swoi:/ Jeśli należyjeśli należy --- tu: jeśli jest należna., Jemu ją zostawić,/ A choć nas boleść najsrożej dotyka,/ Cierpieć, a milczeć --- podziałpodział --- to, co przypadło w udziale. zakonnika. XVIII Chrystus,,Ten, który swoim naśladowcom wiernym/ Za złe stokrotnie dobrem kazał płacićTen, który swoim naśladowcom wiernym Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić --- Chrystus.,/ Potrafi ulżyć troskom, choć niezmiernym,/ Potrafi oddać, co możem utracić./ Zyskiem się zemsty nie zmożemzmóc się (daw.) --- wzmocnić się. mizernym,/ Cierpliwość lepiej nas zdoła zbogacićzbogacić --- dziś popr.: wzbogacić../ Darujmy!" Uciekł Honorat i mruczał,/ A doktor westchnął, który go nauczał. XIX Kara, MądrośćMógł był ukarać, ile przełożony ile przełożony --- ponieważ był przełożonym.,/ Ale, że starszy, nie spieszył się z karą./ Starzec był laty i pracą zwątlonyzwątlony --- osłabiony.,/ A, zwykłą wieku swemu tchnąctchnąć --- tu: cechować się. przywarą,/ Wiara, ŚwiętoszekNadtonadto --- poza tym. był w zdaniu swoim uprzedzony,/ Gdy kładł zakonność w równej szali z wiarąkładł zakonność w równej szali z wiarą --- sens: traktował przynależność do zakonu jako równoważną wierze../ Choć zdrożnośćzdrożność --- wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. widział, ale, że przy cnocie,/ Przebaczył doktor żarliwej prostocie. Pieśń II XX Gniew, ZemstaJak chmura, co grom po polach roznosi,/ Obiegł Honorat wszystkie kurytarze kurytarz --- dziś popr.: korytarz.,/ Wszędzie wiadomość nieszczęśliwą głosi,/ Wszędzie o wszczętymwszczęty --- zaczęty. znać daje pożarze./ O zemstę wszystkich nalega i prosi,/ Niechaj to dzieło i autora skarze./ ,,Kupcie siękupić się (daw.) --- gromadzić się. --- woła --- ku wspólnej odsieczy!/ Kupcie się, bronić pospolitej rzeczykupcie się, bronić pospolitej rzeczy --- zakon zostaje tu porównany do państwa.!" XXI Na taki odgłos, jak piorunem tknięte,/ Tłumy się braci ze wszystkich stron spieszą,/ Rzucają prace i zabawyzabawa (daw.) --- zajęcie. święte,/ A, coraz większą gromadząc się rzeszą,/ Tam idą, kędykędy (daw.) --- gdzie. żale rozpoczęte/ Wynurzałwynurzać --- tu: ujawniać skryte myśli (we współczesnej polszczyźnie używa się rzeczownika ,,wynurzenia"). starzec: wzmagająwzmagać --- tu: wzmacniać, wspierać. i cieszą./ Próżnepróżny --- jałowy, nieskuteczny. starania! Honorat się trwoży,/ Im bardziej miękczą, tym zjadlejzjadlej --- bardziej zjadliwie. się srożysrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać.. XXII Tak łańłań --- dziś popr.: łania. po puszczach dzikich obłąkanaobłąkany (daw.) --- zabłąkany, zagubiony./ Z płodempłód --- tu: dziecko, młode., którego pilnie dotąd strzegła,/ Nagłym łoskotemłoskot --- hałas. myśliwców zmieszanazmieszać się --- zakłopotać się.,/ Z miejsc się porywa, na których obiegła;/ ŚmierćPróżnopróżno --- na darmo. ucieka, wkoło opasanaopasać --- tu: otoczyć.,/ Unosząc życie, choć płodu odbiegłaodbiec (daw.) --- uciec od kogoś a. czegoś.,/ Chociaż rąk uszła i buja po lesie,/ Tkwi grot śmiertelny, który z sobą niesie. XXIII Wrzask, krzyk, hałasy: i prośbą, i wsporemwspór (daw.) --- wsparcie./ Nie da się starzec ubłagać rozjadłyrozjadły (daw.) --- rozzłoszczony.,/ Niezbytymniezbyty --- taki, którego nie można się pozbyć, niezbędny, konieczny. punktu ujęty honorem./ Gdzież się zdrożnościzdrożność --- wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. nasze nie zakradły?/ KsiążkaPędzi, księgarni drzwi zastał otworem,/ Tam wpadł, strwożeni bracia tam z nim wpadli./ Jednym zamachem starzec nieużyty/ Wywrócił cztery ksiąg pełne pulpity. XXIV O ty, wszech rzeczy płodnej rodzicielkiwszech rzeczy płodnej rodzicielki --- ziemi./ Dzielny tłumaczu, i w lewą i w prawą,/ Którego wielbić musi człowiek wszelki,/ Ty, coś jest świata nauką, zabawą,/ Perło pisarzówpisarzów --- dziś popr. forma D. lm: pisarzy., o Albercie WielkiAlbert Wielki --- (zm. 1280) dominikanin, filozof scholastyczny i teolog, pisał również dzieła przyrodnicze.,/ Coś tajemnice objawiał tak żwawo,/ Uczczenia godny, nieuszanowany, ---/ Spadłeś pod szafę z twoimi kompanyz twoimi kompany --- dziś popr. forma N. lm: z twoimi kompanami.! XXV Gniew, KsiążkaWielki TostacieTostat --- właśc. Tostado, Alonso (1400–1455), biskup Avila, teolog i erudyta, niezwykle płodny pisarsko.! Ty, coś znamienicie/ Pisał o wszystkim, o czym pisać można,/ Nie osiedziałeś sięosiedzieć się --- przetrwać w określonym miejscu. na twym pulpicie,/ Złość cię zrzuciła, ale złość pobożna;/ Poznał cię starzec, zapłakał obficie,/ Twym spadkiemspadek --- tu: upadek. myśl się powiększyła trwożna./ A gdy się coraz wzmaga i rozżarza,/ Tak z płaczem mówił do bibliotekarza: XXVI ,,Nie tylko ludziom i księgom uwłaczauwłaczać --- przynosić ujmę, obrażać./ Bezbożnik, co się uwziął na zakony./ Co winien Tostat, że mu nie przebacza?/ Co winien AlfonsAlfons --- prawdop. chodzi o Alfonsa X Mądrego (1221--1284), króla Kastylii, mecenasa nauk i sztuk, autora tablic astronomicznych; władca o tym imieniu jest wspomniany w Monachomachii, jednak groteskowo błędne informacje biograficzne uniemożliwiają jego jednoznaczną identyfikację. , ów król uwielbiony?/ Zuchwalec śmiało grzeszy i wykracza,/ Kroniki nawet dotknął zaślepionykroniki nawet dotknął zaślepiony --- możliwe są tu dwie interpretacje: w Monachomachii wspomniana jest ,,seraficzna [...] kronika", tj. kronika zakonu franciszkanów; Krasicki zaś napisał jednak również poemat heroikomiczny pod tytułem Myszeidos, parodiujący i wyśmiewający legendy z polskich kronik średniowiecznych.;/ Nie godzien czytać piękności dobranych:/ ,,Wojska afektów zarekrutowanychWojsko afektów zarekrutowanych --- dewocyjne dzieło Hilariona Falęckiego, karmelity, wyd. w 1739 r., miało barokowo długi i zawiły tytuł, którego początek brzmiał: Wojsko serdecznych noworekrutowanych na większą chwałę boską afektów; książka wydana była na grubym papierze i liczyła pięćset stron.". XXVII Gniew,,Wiem, skąd te złości i jady pochodzą./ NaukaJuż się świat zepsuł, a płody odrodne/ Polorempolor (daw.) --- wyrafinowanie, dobre maniery, kultura towarzyska. niby jady swoje słodzą,/ Nazwiska nawet uczonych niegodne./ Ich to konceptykoncept (daw.) --- pomysł. --- prawdzie nie zagrodzą,/ Znajdziem my na nich sposoby dowodnedowodny --- stanowiący dowód, tu: skuteczny../ Umilkną zdrajcy, damy się we znaki,/ Spełznie z konceptem pisarz lada jakilada jaki (daw.) --- byle jaki, kiepski.! XXVIII Książka,,Bogdaj bogdaj (daw.) --- oby (dosł. niech Bóg da, aby...).to dawni w księgach nie szperali!/ Było też lepiej, każdy cicho siedział./ I cóż nowego teraz wybadali?/ Bogdajby lepiej o nich świat nie wiedział!/ Nie tak to nasi ojcowie ojcowi --- przodkowie.działali,/ A, jeśli który co pisał, powiedział,/ Nie dął siędąć się --- puszyć się, pysznić się. z swojej mądrości mniemanejmniemać --- uważać coś, mieć jakąś opinię bez wystarczających argumentów czy dowodów.,/ A nie zaczepiałzaczepiać --- tu: atakować. książki drukowanej". XXIX Książka,,Niejeden głupi był wydrukowany, ---/ Biblijotekarzbiblijotekarz --- dziś popr.: bibliotekarz (wydłużenie o jedną sylabę ze względu na rytm). rzekł do Honorata ---/ Druk nie jest piętnempiętno --- tu: znak. chwały lub nagany,/ Mądrość, GłupotaDawniejszych, świeższych czasów alternataalternata (daw., z łac.) --- zmiana./ Głupstwo i rozum stawia naprzemianynaprzemiany (daw.) --- naprzemiennie, na przemian.,/ Jednym je węzłem wiąże i przeplata;/ Z powszechnej wady my się nie odkupimmy się nie odkupim --- sens: nie unikniemy.,/ Można i u nas być mądrym i głupim. XXX Śmiech, Kłamstwo,,Że się z prostoty śmiał pisarz swywolnyswywolny (daw.) --- kierujący się tylko własną wolą.,/ I my się śmiejmy, zagadniem i snadniesnadnie (daw.) --- łatwo.:/ Pozna po śmiechu, w wyrazach zbyt wolnyw wyrazach zbyt wolny --- sens: zbyt łatwo mówiący rzeczy podejrzane.,/ Że fałsz napisał, odwoła dokładnie./ Będziem się dąsać? Nie będzie powolnypowolny --- posłuszny, tu: postępujący zgodnie z naszą wolą.,/ Gorszy jad może w pióro mu się wkradnie./ A kto wie wreszcie, czyliczyli --- czy z partykułą pytajną -li. nie chciał użyć/ Tego sposobu, aby się przysłużyć?" XXXI ,,Piękna przysługa! Paszkwilempaszkwil --- złośliwy, znieważający a. obrażający kogoś utwór literacki., potwarząpotwarz --- oszczerstwo, obraza.?"/ ,,Posłuchaj tylko, ojcze Honoracie:/ PoetaRóżne się myśli wierszopisom marzą,/ Jeszcze ich trybutryb --- tu: sposób postępowania. zupełnie nie znacie./ Bywa częstokroć, gdy się zbyt rozżarząrozżarzyć się --- tu: dać się ponieść namiętności polemicznej.,/ Że mniej pamiętnipamiętny --- tu: pamiętający. o sławy utracie,/ Zbyt lekkolekko --- nie traktując poważnie. cudzą dotkliwośćdotkliwość --- tu: podatność na obrazę. tłumaczą"./ ,,Zły to śmiech, ojcze, gdy na niego płaczą!" XXXII ,,Targa się paszkwil na niewinność trwożną,/ Zaraża jadem, na złe zbyt ochoczy;/ SztukaSatyra, cierpieć nie mogąc rzecz zdrożnącierpieć nie mogąc rzecz zdrożną --- dziś popr. składnia: ścierpieć nie mogąc rzeczy zdrożnej.,/ Karze bez względubez względu --- bez oglądania się na status społeczny czy okoliczności., wyrzuca na oczy;/ Krytyk żarliwość ma, ale ostrożną,/ Śmiechem poprawia, jadem nie uwłoczyuwłoczy --- dziś popr.: uwłaczy, tj: obrazi.,/ A kunsztukunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. jego te praweprawy (daw.) --- prawdziwy. sposoby:/ Występek karać, oszczędzać osoby. XXXIII ,,Ale mnie wytknąłwytknąć --- zarzucać coś komuś.!" --- ,,Przypadkiem się stało"./ ,,Jakto przypadkiem? Szydzić moje lataszydzić moje lata --- dziś popr. składnia: wyśmiewać się z moich lat.!"/ ,,W myśli to jego może nie postałow myśli to jego może nie postało --- sens: może nie miał tego na myśli.,/ Osławiaćosławiać (daw.) --- obmawiać, rozpowszechniać o kimś złe a nieprawdziwe informacje., szydzić z ojca Honorata./ Co tam wyraził, u nas się nie działo,/ Jakaż stąd sławysława --- tu: szacunek, poważanie. być może utrata?/ Nigdy się, ojcze, taki nie frasujefrasować się (daw.) --- smucić się.,/ Który zarzutu przyczyny nie czuje. XXXIV ,Ironia,Hazardhazard --- tu: przypadek. nadarzył twe imię w pisaniu,/ Ale opisał nie tymnie tym --- dziś popr.: nie w tym., czym cię znają./ Albożalboż --- czy. upartym jesteś w twoim zdaniu?/ Alboż cię o złość bracia posądzają?/ Alboż nie trawisztrawić --- spędzać. dni, nocy, w czytaniu?/ Alboż cię flaszki przyjacielem mają?/ Dobrzyście, mądrzy, na książkach się znacie ---/ To nie o tobie, ojcze Honoracie". XXXV ,,Piękne to słowa, ale nic nie znaczą! ---/ Krzyknął Honorat --- Śmiał się z nas do wolido woli --- ile chciał.!/ Są uprzedzeni, co dobrze tłumaczą/ To, co jest skutkiem nieprawejnieprawy --- tu: niesłuszny. swawoli./ Niech mi mędrkowie dzisiejsi wybaczą,/ Jak to nie sarknąćsarknąć --- wyrazić się nieuprzejmie., kiedy kogo boli!/ Pożal się, Boże, widzę, naszej pracy!/ I waszewasze (daw.) --- waszmość. zmodniałzmodnieć --- dostosować się do współczesnej mody., ojcze Bonifacy". Pieśń III XXXVI SenBogdajbogdaj (daw.) --- oby (dosł. niech Bóg da, aby...). to zasnąć! Byle sen był smaczny,/ Mniejsza, na miękkim łożu, czy na ławie./ Bogdaj to zasnąć! Chociaż sen dziwaczny,/ Słodsze te baśnie, niż troski na jawie./ Niechaj mnie łudziłudzić --- mylić, oszukiwać., niech będzie opacznyopaczny --- tu: fałszywy.,/ Stawia częstokroć w szczęśliwej postawie./ Płyną w śnie miłym rozkoszne momenty,/ Nie śpią królowie, spał ojciec Gaudenty. XXXVII Myśli swobodna! Twoje to są dzieła,/ Ty pracę wieńczysz rozkosznym uśpieniem,/ A co zbyt skrzętnymskrzętny --- zapobiegliwy, staranny. staraniem ujęłaująć --- odebrać.,/ Najpożądańszym wracasz zasileniemzasilenie --- tu: wzmocnienie../ LenistwoGnuśnośćgnuśność (daw.) --- lenistwo., co twardym letargiem zasnęła,/ Nie zna snów smacznych, mżymżyć (daw.) --- drzemać. za przebudzeniem./ Usnął Gaudenty w spokojnej zaciszyw spokojnej zaciszy --- dziś popr.: w spokojnym zaciszu.,/ Powszechnej trwogi nie czuje, nie słyszy. XXXVIII Postrzegła Jędzajędza --- Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii., co się wrzawą cieszy,/ Że na ustroniu rozkosznie spoczywa/ Jeden Gaudenty z tak gromadnej rzeszy,/ Jadem się nowym srożysrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać. zapalczywa:/ Do jego celi szybkim krokiem śpieszy,/ Nową się zdradna postacią okrywa/ I, żeby wsparcia dzielniejszegodzielniejszy --- tu: silniejszy, skuteczniejszy. dostać,/ Bierze na siebie żarliwości postać. XXXIX Przebranie, ŚwiętoszekŚwiętym pozorempozór --- zewnętrzny wygląd, często nieodpowiadający stanowi faktycznemu. taitaić --- ukrywać. myśli zjadłe,/ Pokornym słodzi jad swój ułożeniem:/ Spuszczone na dół, zmrużone, zapadłe,/ Pałająpałać --- świecić, płonąć. oczy jaskrawym płomieniem,/ Usta zsiniałe i lica wybladłe,/ Głos drżący, corazcoraz --- co chwilę. przerwany westchnieniem./ W taką się postać Jędza przemieniła,/ Do Gaudentego kiedy przystąpiła. XL Lenistwo,,Śpisz --- rzecze --- wtenczas, kiedy drudzy czujączuć --- tu: czuwać.,/ Zażywasz wczasuwczas (daw.) --- odpoczynek., kiedy bracia płaczą;/ Gnuśnegnuśny (daw.) --- leniwy. umysły nieprawienieprawie (daw.) --- w sposób nienależny. próżnują,/ Zbyt wolniezbyt wolnie --- w sposób dający zbyt wiele swobody. kiedy powinność tłumaczą./ Matka, SynNie tak się dzieci matce wysługują,/ Nie tak jej wdzięczność oddają i znacząznaczyć --- tu: ukazywać../ Jeśli masz serce, porwij się i wzmagajwzmagać się --- tu prawdop. podejmować wysiłek.,/ Jeśliś syn jeszcze, wstań, ratuj, wspomagaj!" XLI Gniew, StrachGdyby się była Jędza nie umknęła,/ Byłby jej dostałdostać --- dosięgnąć. za pierwszym zamachem,/ Tak się w Gaudentym złość sroga zajęłazająć się --- zapalić się../ Złość, rozpacz, zjadłośćzjadłość --- zjadliwość., powiększona strachem ---/ Wzmaga się raźno na wspaniałe dzieła;/ Jędza tymczasem już buja nad dachem,/ Zająwszy żądzę zemsty niewygasłą,/ Już strasznej wojny dała srogie hasło. XLII StrójJak syn Alkmenysyn Alkmeny --- Herakles., gdy na wielkie sprawy,/ Bitwy z olbrzymy i smokiz olbrzymy i smoki --- dziś popr. forma N. lm: z olbrzymami i smokami. wychodził,/ Pałając chęcią wiekopomnej sławy,/ Nadzieją bitwy żądze zjadłe chłodził,/ Zdobycz nemejskązdobycz nemejska --- skóra lwa nemejskiego, zabitego przez Heraklesa w ramach jego pierwszej pracy., zysk sławnej wyprawy,/ Przywdziewał, gdy na nieśmiertelność godziłna nieśmiertelność godził --- sens: dążył do nieśmiertelności. ---/ Tak i Gaudenty w tej walnejwalny --- zasadniczy, decydujący. potrzebie/ Porwał za kaptur i wdziałwdziać (daw.) --- ubrać. go na siebie. XLIII Wypadł rozjadłyrozjadły --- rozzłoszczony., sam nie wie, gdzie leci,/ Woła na bitwę, choć bez przeciwnika:/ ,,Do mnie, kto śmiały, do mnie, moje dzieci! ---/ Woła, a coraz żwawiejżwawo --- szybko. się pomyka ---/ Kogo trwożliwość podląca nie szpeci,/ Kogo zaszczyca imię zakonnika,/ Bijatyka, PrawoKupcie siękupić się (daw.) --- gromadzić się. ze mną, nacierajcie żwawo:/ Tak się najlepiej utrzymuje prawo!" XLIV ŚwitNoc była jeszcze, a słabe promienie/ Najpierwsze zorzazorza --- dziś popr. forma M. lm: zorze. puszczać zaczynały./ Słyszą krzyk bracia i nagłe wzruszeniewzruszenie --- tu: poruszenie, zamieszanie.,/ Słyszą, jak echo gmachy powtarzały;/ Nowy strach nastał, nowe zatrwożenie./ Stanął z swoimi Honorat struchlałystruchlały --- przerażony.,/ A gdy się ku nim Gaudenty przybliża,/ Uciekła rzesza trwożliwa i chyżachyży (daw.) --- szybki.. XLV Został Honorat, latylaty --- dziś popr. forma N. lm: latami. ociężały,/ Strach nogi zemdliłzemdlić (daw.) --- osłabić., przeraża i mroczymroczyć (daw.) --- wprawiać w zamroczenie.;/ Postrzegł go z dala bohatyrbohatyr --- dziś popr: bohater. zuchwały,/ Niezwykłym pędem ku niemu przyskoczy./ Strach, StarośćPadł z strachuz strachu --- dziś popr.: ze strachu. starzec, na połyna poły (daw.) --- w połowie. zmartwiały,/ Już ciosu czeka, nie śmie podnieść oczynie śmie podnieść oczy --- dziś popr. składnia: nie śmie podnieść oczu.,/ Już się na niego Gaudenty zamierzył ---/ Wtem poznał starca i gniew swój uśmierzyłuśmierzyć --- uspokoić, złagodzić.. XLVI ,,Tyżeś to, ojcze?" --- zdziwiony zawołał./ Starość,,Jam jest, --- rzekł starzec --- co was wszystkich bronię./ Na to los srogi starość moją chował,/ Tegom się, nędzny, doczekał przy zgonie,/ Że ladalada --- byle. bajarz będzie nas strofowałstrofować --- krytykować, napominać./ I w całym szukał zdrożnościzdrożność --- wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. zakonie./ Złącz, bracie, pomoc, zwołaj młodzież, starcestarce --- dziś popr. forma B. lm: starców.,/ Zgińmy z honorem, lub zgnębmy potwarcepotwarca --- ten, kto obraża; odnośnie formy gramatycznej patrz przypis poprzedni.! XLVII ,,Niechaj nas pozna, co się targaćtargać się --- zuchwale atakować. waży,/ Niech pozna smutnym doświadczeniem swoim,/ Niech wie, w jakowejjakowej --- dziś popr.: jakiej. jest nasz honor straży,/ Niech wie, jak próżnychpróżny --- jałowy, bezskuteczny. dąsańdąsać się --- obrażać się, ujawniać niezadowolenie. się nie boim!/ Niech się i drugi i trzeci odważy ---/ Choć i największą liczbę uspokoim./ GniewGniew, co ma honor zgromadzenia w pieczyw pieczy --- w opiece.,/ Zgubą przeciwnychprzeciwny --- tu rzeczownikowo: przeciwnik. rany swoje leczy". XLVIII Książka, Bijatyka,,Do argumentów! A książki tu po co?" ---/ Krzyknął Gaudenty, nowym zdjęty jademjad --- tu: złość. ---/ Niech się mędrkowie nad księgami pocą/ I pysznią dumnym maksym swoich składemdumnym maksym swoich składem --- sens: swoimi dziełami, pełnymi umoralniających maksym.!/ Ręka, nie pióro, będzie nam pomocą,/ Idźmy powszechnym i ubitymubity --- utrwalony (metafora odsyłająca do obrazu ubitej drogi). śladem:/ Kiedy potrzeba znieść z siebie zelżywośćzelżywość (daw.) --- obelga.,/ Gdzie moc lub sztukasztuka --- tu: umiejętność., tam jest sprawiedliwość. XLIX Cnota, Zbrodnia,,Dawne to bajki o cnocie, nauce,/ Świat polerownypolerowny (daw.) --- kulturalny, wyrafinowany. te czczeczczy --- jałowy, nic nieznaczący. światła zgasił;/ Podejściu szczęście przypisał i sztuce,/ Zbrodnię szczęśliwą uczcił i okrasiłokrasić --- tu: ozdobić.,/ A niepodległy sumnienia przynuceprzynuka a. prynuka (daw. a. reg.) --- zachęta.,/ Zdradniezdradnie --- dziś popr. zdradliwie. się srożyłsrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać., zdradnie się i łasił./ SiłaKtóż teraz w cnocie wsparcia będzie szukał?/ Ten wielki, mądry, kto zdarł, kto oszukał. L ,,I my tak czyńmy, gdy nas losy musząmuszą --- zmuszają.,/ A radzić sobie inaczej nie można!/ Kiedy moc, podstęp, świata teraz duszą/ I wszystko chytrość posiadła ostrożna,/ Kiedy szczęśliwi, co się o złe kuszą,/ A w niewinności już nadzieja próżna ---/ Trudno się teraz odwołać odwołać --- powołać.na cuda:/ Bądźmy jak drudzydrudzy --- dziś powiedziano by: inni., a wszystko się uda". LI Tak duch zajadłej Jędzy popędliwy/ Wskroś umysł, złością zdjęty, opanował./ Struchlał Honorat na takowe dziwy./ Nagłej odmiany kiedy nie pojmował,/ Nie ścierpiał bluźnierstw, lubolubo (daw.) --- chociaż. zemsty chciwy,/ Przecież, ażeby w złości uhamowałuhamować --- pohamować.,/ Miękczyłmiękczyć --- zmiękczać. zawziętość, zbytekzbytek --- nadmiar. jadu słodził./ Już też dzień jasny po zorzach nadchodził. Pieśń IV LII Zło, ZłodziejRzadko się kradzież nadanadać się --- być odpowiednim, właściwym. kradnącemu,/ Choć ją i pięknym nazwiskiem przywdziejemprzywdziać (daw.) --- ubrać, tu: ozdobić.;/ Choćby służyła dobru publicznemu,/ Nie oczyści się i tym przywilejem;/ Mówmy więc szczerze, mówmy po dawnemu:/ Ktokolwiek kradnie, ten zawzdyzawzdy (daw.) --- zawsze. złodziejem./ Pięknie, czy szpetnieszpetnie --- brzydko., pomaga, czy szkodzi,/ Niech będzie, jak chce, a kraść się nie godzi. LIII KsiążkaO ,,Wojno MnichówWojna Mnichów --- tłumaczenie tytułu Monachomachii.!" --- takeś w ręce wpadła,/ Takeś się najprzódnajprzód (daw.) --- najpierw. zjawiła na świecie:/ Płochośćpłochość --- lekkomyślność. cię z twoich kryjówek wykradła,/ Ciekawość fraszkifraszka (z wł.) --- drobiazg. stawiła w zalecie,/ Złość cię rozniosła ślepa i zajadła,/ A sława, która radarada (daw.) --- chętnie. bajki plecie,/ Za rzecz szacowną gdy udała baśnieza rzecz szacowną gdy udała baśnie --- sens: gdy udawała, że baśnie są rzeczą szacowną.,/ Prysłaś, jak iskra, co parzy i gaśnie. LIV Byli, którzy cię słusznie zwali fraszką,/ A, poważniejszą zatrudnienizatrudniony --- zajęty. pracą,/ Gardząc wspaniale nikczemną igraszką,/ Nie czytając cię, rzekli, żeś ladacoladaco --- byle co (tu nie odnosi się do osoby).;/ Drudzy, niewzdęci tak poważną maszkąmaszka --- dziś popr.: maska.,/ Nad zgrają wierszówwierszów --- dziś popr.: forma D. lp: wierszy. gdy czasu nie tracą,/ Rzekli: ,,Dźwięk próżny, co pozory kryślikryśli --- dziś popr.: kreśli.,/ Nie wart uczonych czytania i myślinie wart uczonych czytania i myśli --- sens: nie zasługuje, by uczeni czytali go i zastanawiali się nad nim.". LV PoetaRodzaj poetów, co się z słowyz słowy --- dziś popr. forma N. lm: ze słowami. pieści,/ Niegodzien u nich względu i szacunku;/ Mędrzec, ważący istotyistota --- tu: znaczenie. i treści,/ Mędrzec, mający wyroki w szafunkumający wyroki w szafunku --- sens: szafujący opiniami.,/ W gminnych umysłów tłumie takich mieścimieścić --- tu: umieszczać./ I w najpodlejszym osadza gatunku,/ Co, kunsztemkunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. słowa układając zręcznie,/ Łagodnym dźwiękiem omamiająomamiać --- oszukiwać, wprowadzać w błąd. wdzięczniewdzięcznie (daw.) --- pięknie.. LVI I sprawiedliwe były takich zdania,/ Co im o dobro kraju tylko chodzi:/ Poezja,,Cóż wiersz pomoże do praw układania?/ Alboż się zboże po wierszach urodzi?/ Próżnepróżny --- jałowy, bezskuteczny. są, płochepłochy --- tu: niepoważny., niewarte słuchania,/ Więc się ich pisać i czytać nie godzinie godzi się --- nie należy../ Nic nie probująprobować (z łac. probo) --- badać, oceniać, czynić coś godnym uznania., a po cóż je chwalić?/ Najlepiej bajkę i bajarza spalić". LVII Spalić do szczętu! Ale, nim go spalą,/ Wróćmy tymczasem do naszej powieści!/ Bajkę, czy prawdę, ci ganiąganić --- krytykować., ci chwalą,/ Tym jest przyczyną śmiechu, tym boleści,/ Jedni się chlubiąchlubić się --- chwalić się., a drudzy się żalą./ SztukaZgołazgoła --- całkiem, zupełnie., zwyczajnym trybem wszystkich wieści,/ Miało los dzieło, co po rękach chodzi,/ Złe, gdy przymawiaprzymawiać (daw.) --- krytykować., dobre, gdy dogodzi. LVIII Po niejednego zakątachzakąty --- kąty, zakątki. klasztora/ Poszło na ogień; w drugich zachowane;/ Ci błogosławią, a ci klną autora:/ Zgoła umysły były rozerwaneumysły były rozerwane --- sens: pojawiały się sprzeczne opinie../ Prawnik, UrzędnikPan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. śle instygatorainstygator (daw.) --- oskarżyciel./ I w przyszłych sądach rokuje przegranęprzegranę --- dziś popr. forma B. lp: przegraną.,/ A jejmość różnie: krzykliwa lub cicha,/ Gniewa się, miękczymiękczyć --- zmiękczać., płacze i uśmiécha. LIX Szczęściem i wielkim dla dzieła autora,/ Nigdy Hiacynt w jej domu nie gościł;/ Książka, AlkoholNikt tam nie bywał prócz ojca przeora,/ Lecz ojciec przeor ustawicznieustawicznie --- ciągle. pościł,/ A, jeśli bierałbierać (daw.) --- przyjmować. ojca promotoraojciec promotor --- w Monachomachii występuje ,,promotor różańcowy", czyli zakonnik opiekujący się kółkiem różańcowym.,/ Hiacynt takich wizyt nie zazdrościł:/ Pogardzający marnymi igraszkiigraszki --- dziś popr. forma N. lm: igraszkami.,/ Pilnował wiernie książek, a nie flaszki. LX PięknoPrawda, że piękny, udatny i hożyhoży --- zdrowy i urodziwy.,/ Prawda, że patrzeć na niego aż miło./ Alboż być pięknym nie ma sługa boży?/ Alboż to grzecznym być się nie godziło?/ Wdzięczna jest skromność, gdy postać ułoży,/ Zda się, iż nowych z nią wdzięków przybyło./ CnotaNiechaj występek wydaje sięwydawać się --- wyglądać. sprośniesprośnie (daw.) --- nieprzyzwoicie.,/ Cnocie wdzięk nowy niechaj coraz rośnie! LXI Można ją śmiele z grzecznością skojarzyćskojarzyć --- tu: połączyć.,/ I owszem, taka lepiej przykład wdraża;/ Nie jej to przymiot srożyć sięsrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać. i swarzyćswarzyć się --- kłócić się.,/ Dzikim spojrzeniem nigdy nie odrażaodrażać --- zniechęcać.,/ Nie umie próżniepróżnie --- właśc. próżno, tj. bezskutecznie, bezcelowo. dziwaczyć i marzyć,/ Ani się płochympłochy --- lekkomyślny. podejrzeniem zraża./ Przykładny mile, dziwacznie niesprzeczny,/ Ojciec Hiacynt był święty i grzeczny. LXII Ani on wiedział, co drukiem podanodrukiem podać (daw.) --- wydrukować.,/ Pożyteczniejsze bawiłybawić (daw.) --- zajmować. go dzieła./ Gdy już wieść doszła, co wydrukowano,/ Ani go wtenczas ciekawość ujęła;/ NudaPrzeczytał wreszcie, co o nim pisano,/ Lecz się myśl mściwa w sercu nie zawzięła./ Ani się rozśmiał, ani się zasmucił,/ Lecz dwakroćdwakroć --- dwukrotnie, dwa razy. ziewnął i pismo porzucił. LXIII PtakTak orzeł, górnym wybujały lotem,/ Ledwo poglądać na niziny raczy,/ A, piorunowym nieprzelękły grzmotem,/ Kiedy ptaszęta pod sobą obaczyobaczyć --- dziś: zobaczyć.,/ Skrzydeł wspaniałych straszy je łoskotem/ I, gdy w ostatniej postrzeże rozpaczy,/ Rzuca plonplon --- tu: łup. podły, a lotnymi piórypióry --- dziś popr. forma N. lm: piórami./ Ponad obłoki wzbija się i chmury. LXIV Nie z orłów rodu był, choć przewielebny,/ Ojciec Gerwazy od Zielonych Świątek./ Lubolubo (daw.) --- chociaż. Hiacynt dał przykład chwalebny/ I do działania szacowny początek,/ Wzgardził nim ojciec, rady mniej potrzebnyrady mniej potrzebny --- sens: mniej przydatny jako mądry doradca.,/ Wzgardził, a rzeczy nowy snując wątek,/ Brał je do serca --- a, gdy zemstę knowałknować --- dziś popr.: knuć.,/ Z rzeszą się braci ukonfederowałukonfederować się --- stowarzyszyć się; konfederacja --- regionalny lub ogólnokrajowy związek szlachty, dążącej do zrealizowania określonych celów.. LXV SpotkanieWięc chcąc, by jeszcze większe znaleźć wsparcie,/ Wzywał na pomoc inne zgromadzenia./ Zastał u fortyforta --- dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym., jakoby na warcie,/ Pannę Dorotę, co, chwałę imienia/ Strzegącchwałę imienia strzegąc --- dziś popr. składnia: chwały imienia strzegąc; imię Dorota oznacza po grecku ,,dar od Boga"., na zemstę czuwała otwarcie;/ Od najpierwszego zaczem pozdrowienia,/ Zamiast potocznych dyskursów zabawy,/ O srogiej burzy wszczął się dyskurs żwawyżwawy --- szybki, energiczny.. LXVI Tam się dowiedział w zapalczywejzapalczywy --- gniewny. mowie,/ W srogim wejrzeniu i udatnym geście/ O całej rzeczy dokładnie osnowie,/ Co powiedanopowiedać --- dziś popr.: powiadać. i na wsi i w mieście./ Zgoła, co tylko nowiną się zowiezowie się --- nazywa się.,/ Co usta wywrzeć zdołały niewieście,/ Wszystko to było powiedziano różnie,/ Żwawożwawo --- szybko., dokładnie, zwięźle i pobożnie. LXVII Usłyszał, jako autor złego dzieła/ Odod (daw.) --- przez. bezbożników na to namówiony,/ Jako go zysków nadzieja ujęła;/ I nawet o tym został upewniony,/ Jakie bezbożność ukaranie wzięła,/ Jak w świętej ziemi nie był pogrzebionypogrzebiony --- dziś popr.: pogrzebany.,/ Jak panna Anna na rozstajnej drodze/ Widziała w ogniu jęczącego srodze. LXVIII Szczęściem kurkur (daw.) --- kogut. zapiał. ,,Niechże sobie pieje./ Krzyknął Gerwazy --- a ja nie mam czasu!"/ Więc wszedł za fortęforta --- dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym., wzmagając nadzieje,/ Wszedł, a wśrzód zgiełku, wrzawy i hałasu,/ Gdy słyszy, jako Honorat boleje, ---/ Ażeby złemu zabieżećzabieżeć (daw.) --- zapobiec. zawczasu,/ Aby obwieścić, skąd złego przyczyna,/ Wprzódwprzód (daw.) --- najpierw. odkaszlnąwszy, tak mówić zaczyna: LXIX Spotkanie,,O bracia! Choć wy bieli, my kafowichoć wy bieli, my kafowi --- mowa o kolorach habitów.,/ Nic to jedności serdecznej nie szkodzi:/ Każdy z nas wdzięczność winien zakonowi,/ Bo z tego źródła szczęśliwość pochodzi./ Łączmy się przeciw nieprzyjacielowi,/ Z małych złączonych rzecz wielka się rodzi". ---/ ,,Prawda --- Honorat rzekł --- i ja wiem o tym,/ To napisano na czerwonym złotymczerwony złoty --- złota moneta obiegowa w dawnej Polsce; Krasicki odnosi się do widniejącego na niektórych z nich napisu Concordia res parvae crescunt (łac.: Małe rzeczy wzrastają dzięki zgodzie).". LXX Więc go zaprasza w izbę zgromadzenia,/ Gdzie się żarliwi na odsiecz kupilikupić się (daw.) --- gromadzić się.:/ Pospolitego tam centrum ruszeniapospolitego tam centrum ruszenia --- pospolite ruszenie: szlachta wezwana na wojnę.,/ Tam źródło rady, jak będą walczyli./ Ksiądz, PrawnikNa powszechnego odgłos zaproszenia/ Hurmemhurmem --- tłumnie. się zewsząd radni gromadzili;/ Szedł, tknięty zemstą i punktu honorem,/ Pan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) --- w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków., ksiądz proboszcz z doktorem. Pieśń V LXXI Na wielkie dzieło trzeba się zdobywać./ Fraszkafraszka (z wł.) --- drobiazg. pod Troją i bitwy i rady!/ Kogóż na pomoc w tej potrzebie wzywać?/ Do Muz się udać, czyliczyli --- czy z partykułą pytajną -li. do Palladydo Pallady --- W Troi miał znajdować się posąg Pallas Ateny, bogini mądrości, pokoju, ale i wojny sprawiedliwej, opiekunki miast. Posąg ten, zwany Palladium, wg legendy chronił miasto przed klęską.?/ Czy na pegazich skrzydłachpodlatywać/ A, dawnych bajek wskrzeszając przykłady,/ Kiedy się powieść heroiczna wszczynawszczynać --- zaczynać.,/ Do snu zachęcać w imię ApollinaApollo --- w mitologii gr. bóg patronujący muzyce i innym sztukom, często przedstawiany z lirą.? LXXII Wielkie przykłady do naśladowania/ I drogę widzę przed sobą nieciasną;/ Chluba nie wabi pióra do pisania,/ PoezjaZabawę kryślękryślić (daw.) --- rysować a. pisać. i cudzą, i własną,/ Czytelnikowi nie bronię ziewania ---/ Chcą spać, czytając, niechajże i zasną/ Ja, rzecz stosując do miarymiara --- tu: rytm. i wzrostu,/ Co wiem, co nie wiem, opowiem po prostu. LXXIII SpotkanieZeszły się czapki, biretybiret --- rodzaj sztywnej, dekoracyjnej czapki, używanej przy oficjalnych okazjach., kaptury,/ A, co największa, i głowy nie lada./ Prawnik, ZemstaPan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) --- w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. burzliwej natury/ Plantęplanta (daw.) --- plan. zemszczenia najpierwszy układa,/ Więc się nadawszy, rzekł: ,,Złe koniunktury/ Mości panowie! Zaczem moja rada:/ Jąć się sposobów dobrych. To, co myślę,/ Opowiem krótko i jawniejawnie --- tu: jasno. okryślęokryślić --- dziś popr.: określić.. LXXIV ,,Najprzód ten zdrajca, co z nas się naśmiewał,/ Niech pozna, żeśmy dobrzy w odpowiedzi!/ ZemstaTym grzeszył, że się zemsty nie spodziewał,/ Swoją podłością zasłoniony siedzi,/ Niewart, żeby się człek zacny nań gniewał;/ Z tym wszystkim niech go karanie uprzedzi:/ Jeśli plebejus, zbić go bez litości,/ Jeżeli szlachcic, pozwać jegomości. LXXV Prawnik, Prawo,,Różne być mogą sprawy, aktoratyaktorat (daw.) --- pozew.,/ A ja na wszystkich nieźle dopilnuję:/ Niech no się tylko odezwę zza kraty,/ Niech wezmę na cel, tak go odmaluję,/ Takie wynajdę nań prejudykatyprejudykat (daw.) --- wcześniejszy wyrok w podobnej sprawie; precedens.,/ Zgoła, co umiem, co mogę, poczuje./ Wprzód za to, że się śmiał z bluźnierstwyz bluźnierstwy --- dziś popr. forma N. lm: z bluźnierstwami. ozwaćozwać się (daw.) --- odezwać się.,/ Z Arianismi rejestruRejestr Arianismi --- zespół ustaw związanych z wygnaniem i karaniem arian. W momencie przedstawianym w utworze ustawy te miały ponad 100 lat. go pozwać. LXXVI Prawo,,Mógłby i crimen statuscrimen status (łac.) --- zbrodnia stanu. być na stole,/ Za to, że z królem chciał wadzićwadzić (daw.) --- tu: poróżnić, skonfliktować. WęgrzynyWęgrzyn --- dziś popr.: Węgier.,/ Lecz ja to wyższej władzy oddać wolę./ Mnogie są dalej oskarżeń przyczyny:/ Ojcyojcy --- dziś popr. forma M. lm: ojcowie. lektorylektor --- tytuł, który otrzymywał zakonnik po siedmioletnich studiach teologicznych. niech myślą o szkole,/ ChciwośćDuchowni niechaj bronią dziesięciny,/ Ksiądz, AlkoholA nasz ksiądz prałat, przez swój wielki rozum,/ Weźmie w opiekę vitrum gloriosumvitrum gloriosum (łac.) --- sławny puchar a. kielich.. LXXVII ,,Co się mnie tyczy, wiem ja, co się stanie:/ Pozna jegomość..." Wtem machnął obuchemobuch (daw.) --- broń przypominająca siekierę, zazwyczaj reprezentacyjna../ Krzyknął Gaudenty: ,,Dobrze tak, mospaniemospanie --- skrót od "mosci panie".!/ To mi to sposób, co śwista nad uchem:/ Na nic się nie zda pozew i gadanie,/ Po co to straszyć widzeniem i słuchem?/ ZemstaKto chciał być naszej przyczyną niedoli,/ Kto nas zaczepił, niech czuje, co boli!" LXXVIII Jak za powstaniem miłego wietrzyka,/ W rozleglej puszczy liść wdzięczniewdzięcznie --- przyjemnie. szeleści,/ Coraz się echo szerzy i pomyka,/ Coraz słuch szeptem rozkosznym się pieści ---/ Tak w gromadnego liczbie zakonnikaw gromadnego liczbie zakonnika --- sens: wśród tłumu zgromadzonych zakonników./ Krzyk Gaudentego hasłem dobrych wieści./ Nieukojone mający urazy,/ Wzmogli się Rafał, Marek i Gerwazy. LXXIX Trzy to filary swego zgromadzenia,/ Trzy to pociechy braci rozrzewnionychrozrzewniony --- zasmucony../ Pierwszy z nich, zwykłe dawszy pozdrowienia,/ W słowach dobranych, zwięzłych i uczonych/ Od gór libańskichgóry libańskie --- Liban, państwo położone między Syrią a Izraelem, wziął swą nazwę od słowa oznaczającego ,,biel", a odnoszącego się do ośnieżonych szczytów tamtejszych gór. wszczął asumptasumpt --- początek, zachęta. mówienia,/ Spuścił się potem, a wszystkich zdziwionych,/ I duchownego, i świeckiego stanu,/ Ciągle prowadził do rzeki JordanuJordan --- rzeka, obecnie na granicy Izraela i Jordanii, często wspominana w Biblii; tam miał nastąpić m. in. chrzest Chrystusa przez Jana Chrzciciela.. LXXX Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,/ Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął,Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,/ Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął... --- te i poprzednie wersy ironicznie opisują napuszony i przesadny styl wypowiedzi./ Głos tylko słychać, wzrok widzieć ponury,/ Gest groźny, jakim zadziwiać przywyknął;/ Wtem, kiedy wspomniał helikońskie córyhelikońskie córy --- muzy, które wg mitologii gr. zamieszkiwały góry Helikonu.,/ Wskróś poruszony wicesgerent wicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków.krzyknął:/ Sztuka, Strach,,To mi to mówca, co się aż człek zlęknie,/ Kiedy to raz wrazraz wraz --- raz po raz. i górno, i pięknie!" LXXXI Szła dalsza kolej, a ojcy wielebneojcy wielebne --- dziś popr.: wielebni ojcowie.,/ Raźnejraźny --- energiczny. młodzieży otoczone gronem,/ Zdobywały się na rady potrzebne;/ Każdy za swoim obstawał zakonem,/ Pełzłypełznąć (daw.) --- blaknąć, tu przen.: nie przynosić żadnego rezultatu., niknęły zamachy haniebne./ Wtem seraficznymseraficzny --- tu: franciszkański. Nazwy zakon seraficzny a. seraficki używano w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi zakonu franciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów na górze La Verna (łac. Alvernia) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię franciszkańską. akcentem i tonem,/ Okryty laurem kaznodziejskiej pracyokryty laurem kaznodziejskiej pracy --- ,,zakonem kaznodziejskim" określano dominikanów.,/ Podniósł grzmotliwy głos ojciec Pankracy. LXXXII ,,A pókiż --- krzyknął --- barbarzyniecbarbarzyniec --- dziś popr.: barbarzyńca. w błędzie,/ ZoilZoil --- Zoilos z Amfipolis (IV w. p.n.e.) był cynikiem i autorem pism negatywnie oceniających poematy Homera; przen. złośliwy, surowy i niesprawiedliwy krytyk. przebrzydły, co się na nas miota,/ A pókiż szarpać naszą sławę będzie/ I bluźnić, zdrajca, subtelnego Szkotasubtelny Szkot --- Jan Duns Szkot (1266--1308), logik, filozof i teolog, nazywany doktorem najsubtelniejszym (łac. doctor subtilissimus).?/ A pókiż w równym szeregu i rzędzie/ Z nim stawać będą ci, których robota/ Do tego zmierza ustawnieustawnie --- dziś popr.: ustawicznie., koniecznie,/ Aby nas zgnębić i osławićosławić --- oczernić. wiecznie? LXXXIII ,,A pókiż?..." Nadtonadto --- zbytnio, nadmiernie. rozpoczął był żwawieżwawie --- dziś popr.: żwawo, tj. szybko, energicznie.,/ Przetoprzeto (daw.) --- więc, zatem. go kompan strwożony mniej baczniebacznie --- ostrożnie.,/ Chcąc ciągnąć za płaszcz, głasnął po rękawie/ I, chociaż mniemałmniemać --- uważać coś, mieć jakąś opinię bez wystarczających argumentów czy dowodów., że było nieznacznie,/ Tak zmieszał mówcę, iż oniemiał prawie,/ Chce mówić, ale słowa szły opacznieopacznie (daw.) --- źle, na odwrót. ---/ Więc, co tak żwawo już miał się ku wojnie,/ Skrył głowę w kaptur i usiadł spokojnie. LXXXIV Zamilkli wszyscy; wtem z miejsca się ruszył/ Doktor i zaczął namieniaćnamieniać --- dziś popr.: nadmieniać, tj. wspominać. o zgodzie./ Próżno namieniał: przytomnychprzytomny (daw.) --- obecny. obruszył./ Nawet tych, którzy byli na odwodziena odwodzie --- w rezerwie, tu: z tyłu../ TłumWrzask zjadłej tłuszczytłuszcza --- tłum. mówiącego zgłuszył,/ Więc, upewniony o pewnej przeszkodzie,/ Umilkł. Natychmiast żwawe wojownikiżwawe wojowniki --- dziś popr. forma M. lm: żwawi wojownicy./ Coraz groźniejsze wznawiały okrzyki. LXXXV Przyroda nieożywionaJak wichry, nagle kiedy wypadają,/ Wspienionewspieniony --- dziś popr.: spieniony. wody i mącą i burzą,/ Próżno się trwożne majtkimajtki --- dziś popr. forma M. lm: majtkowie. wysilają,/ Razem z okrętem w dnie morskim się nurzą;/ Powstaje NeptunNeptun --- w mitologtii rzymskiej bóg morza., wiatry ucichają,/ Spokojne wody, nieba się nie chmurzą ---/ Tak proboszcz, skoro w stół pięścią uderzył,/ Ucichła wrzawa i krzyk się uśmierzył. LXXXVI ,,A moje zdanie, --- rzekł --- mości panowie,/ Duchowni, świeccy, wielebni, wielmożni,/ Po co się gniewać? W tej księgi osnowieosnowa --- nitki, biegnące w jednym kierunku, stanowiące pierwsze oparcie dla tkanego materiału; przen. założenie, zamierzenie./ Cóż jest, żebyście mieli być tak trwożni?/ Czyż, co w poeciej marzyło się głowieco w poeciej marzyło się głowie --- co się marzyło w głowie poety.,/ Ma tych obrażać, co mądrzy, pobożni?/ Na co się zemsty złych sposobów chwytać?/ KsiążkaJeśli złe pismo, to go i nie czytać. LXXXVII ,,Jeżeli kształtnie, dobrze napisane,/ Czytajmy, żartu nie biorąc do siebie./ Było podobne niegdyś udziałaneudziałany (daw.) --- wykonany, stworzony./ I na prałatyprałat --- kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową.; w takowej potrzebiepotrzeba (daw.) --- niebezpieczeństwo, zagrożenie./ Ci się rozśmieli, ci dali naganę,/ A czas, zazwyczaj co urazy grzebie,/ To zdziałał, co się pospoliciepospolicie --- zazwyczaj. dzieje:/ Nikt się nie gniewa, a każdy się śmieje. LXXXVIII ,,I ja tak radzę, a żem w tych dniach prawie/ Przypadkiem pismo o tej wojnie czytał,/ Że posłużyło ku mojej zabawie,/ Śmiałem się i ja, o resztę nie pytał./ PoetaPoetom śni się czasem i na jawie ---/ Któż by więc bajki za prawdę poczytał?/ Puchar opisał? I cóż w tym jest złego?/ Niech przyjdzie do nas, wypijem do niego". LXXXIX Tak mówił prałat, a wyraz łagodny/ Miłe uczucie w słuchających sprawił:/ Wzrok niegdyś dziki stawał się pogodny,/ A co się nadernader --- bardzo. zapalczywym stawił,/ Pan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) --- w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. mniej do bojów zgodnyzgodny --- tu: skłonny.,/ Honorat srogi już się ułaskawiłułaskawić się --- tu: uspokoić się, spoglądać na sprawę bardziej łaskawie.,/ Gaudenty nawet już nie tak ochoczy./ Wtem nowy widok ściągnął wszystkich oczy. Pieśń VI XC Jakiż to widok, który by odmiany/ I nową rzeczy osnowę przywodził?/ Cóż to za widok tak niespodziewany,/ Iż naradzeniu wielkiemu przeszkodził?/ Jakiż na koniec zły, czy pożądany,/ Po tylu wielkich przygodach nadchodził/ I jak przemyślnym wzniecon wynalazkiem?/ Opowiem: drzwi się otworzyły z trzaskiem... XCI Właśnie naówczas, wieszczym zdjęty duchemwieszczym zdjęty duchem --- sens (iron.): w natchnieniu prorockim.,/ Ojciec Regalat pałał żarliwością,/ Srogim niezbożnośćniezbożność --- niewłaściwe postępowanie. krępował łańcuchem,/ A, zwykłą gnębiąc złość zapalczywością,/ Niespodziewanym przelękły rozruchem,/ Porwał się z miejsca. Za nim z skwapliwościąz skwapliwością --- chętnie i szybko./ Wszyscy słuchacze spiesznospieszno (daw.) --- szybko. ku drzwiom biegli./ Wszyscy stanęli, jak tylko postrzegli. XCII Mamże powiedzieć, co postrzegli oni?/ Powiem: postrzegli dzban czworogarncowyczworogarncowy --- mieszczący cztery garnce; garniec --- staropolska miara objętości../ Krzyknął Gaudenty: ,,Do broni! Do broni!"/ Gerwazy raźny, Pankracy gotowy./ Doktor się wstydem niezwyczajnym płonipłonić się (daw.) --- czerwienić się.,/ Pan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. wzrok mienimienić (daw.) --- zmieniać. surowy,/ Prałatprałat --- kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową., ażeby dobrze dzieło sprawić,/ Na pierwszym miejscu kazał go postawić. XCIII Stanął. Jednakże nie był on takowytakowy --- dziś popr.: taki.,/ Jakim go powieść bajeczna udała;/ Złocisty, prawda, i marcepanowy,/ Ale go rzeźba w zwierzchw zwierzch --- tu: od zewnątrz. nie otaczała;/ W tym zaszczyt wielki, iż czworogarncowy./ Jakoż i postać tak okazowałaokazować (daw.) --- pokazywać.:/ Poważny z kształtu, wspaniały i stary,/ Śklniłśklnić się --- dziś por.: lśnić się. się nakoło twardymi talarytalary --- dziś popr. forma N. lm: talarami.. XCIV Król, PamięćNa nich pamiątki królów naszych dawnych/ Ku pocieszeniu zgromadzonych braci,/ Królów uprzejmych, szczęśliwych i sprawnych/ Wyryte były twarze i postaci./ Owych Zygmuntów, Władysławów sławnych,/ Których się nigdy pamięć nie zatraci,/ Niósł dzban pamiątki szacownych wyrazów,/ Niósł piętnapiętno --- tu: znak, herb. Piastów, Jagiełłów i Wazów. XCV Takimi nasi ojcowie pijali,/ Smutek stroskanych myśli nie zajmował,/ Takimi uczty swoje odprawiali,/ AlkoholUczty, na których zbytekzbytek --- nadmiar, przesada. nie panował./ Szedł dzban na kolej, w nim radość czerpali,/ A przemysłprzemysł (daw.) --- przemyślność. chytry ochoty nie psowałpsować --- dziś popr.: psuć../ Rozweseleni uprzejmym obchodem,/ Napawali się i piwem i miodem. XCVI O dobre czasy, gdy trwała prostota!/ Wprawdzieć nie było tak kształtnie i grzecznie,/ Nie śklniłaśklnić --- dziś popr.: lśnić. w kunsztachkunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. wytworna robota,/ Ani się przemysłprzemysł (daw.) --- przemyślność. silił ostatecznie ---/ Uprzejmość wszystko kształciłakształcić (daw.) --- kształtować. i cnota,/ Żyli wesoło, żyli i bezpiecznie./ Słodkie wspomnienie, szacowne przykłady,/ Bogdajbogdaj (daw.) --- oby (dosł. niech Bóg da, aby...). się nasze święciły pradziady! XCVII Lecz nazbyt długo już ten dzban na stole,/ Czas się go imaćimać (daw.) --- chwytać. --- ze czcią winnąwinny --- tu: powinny, należny. wzięty,/ Aby naprawił uprzykrzone dole./ Ociec Zefiryn żarliwy i święty,/ Na złość światowąświatowy (daw.) --- świecki. płacząc i swawolę,/ Pierwszy go ujął; zaczemzaczem --- po czym. nadpoczęty,/ Gdy się do niego każdy z ojców bierze,/ Sączył się likworlikwor (daw.) --- napój, zwł. alkoholowy. w skromności i mierze. XCVIII AlkoholJuż kolej wielu była przeminęła:/ I wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. nieźle pokosztował,/ I prałatprałat --- kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową., sprawca przykładnego dzieła,/ Smacznego trunku sobie nie żałował,/ W Gaudentym większa żwawość się zawzięła,/ Honorat niby z niechceniaz niechcenia --- od niechcenia. sprobował;/ Każdy się z swoją odezwał pochwałą,/ Tymczasem wina coraz ubywało. XCIX MądrośćBo też to nadto ci filozofowie,/ Rozprawowalirozprawować --- dziś popr.: rozprawiać. o wstrzemięźliwości ---/ I w dobrym zbytekzbytek --- nadmiar. cnotą się nie zowie./ Jak to nie lubićjak to nie lubić --- dziś popr. składnia: jak tego nie lubić., skąd płyną radości?/ Dobrze to znaliznać --- tu: wiedzieć. wielebni ojcowie,/ Więc, zasilając ducha w troskliwości,/ Pod dobrym hasłem: ,,Niech poczciwi żyją!"/ Wielebne ojcywielebne ojcy --- dziś popr.: wielebni ojcowie. jak piją, tak piją. C AlkoholW kącie ukryty doktor cicho siedział;/ Widząc, że miernamierny --- nie nazbyt obfity, w miarę., uczcie nie przyganiałprzyganiać --- krytykować.,/ Chciał jednak, aby nikt o tym nie wiedział,/ Więc, jak mógł tylko, krył się i zasłaniał./ Postrzegł go prałat i wzręczwzręcz (daw.) --- wręcz, wprost. mu powiedział:/ ,,Po cóż się będziesz od ochoty wzbraniał?/ Alboż w mych rękuw mych ręku --- dziś popr.: w mym ręku. naczynie zabójcze?/ Wino weseliweselić --- rozweselać.: pij, wielebny ojcze!" CI Kolejkolej --- kolejka (przy piciu). tak dobrze już była chodziła,/ Iż już ku reszcie likworlikwor (daw.) --- napój, zwł. alkoholowy. się nachylałnachylać się ku reszcie --- kończyć się.;/ Poznali wszyscy, iż zabawa miła,/ Więc, gdy się każdy wdzięczył i przymilał,/ Wstał doktor --- zgraja placu ustąpiła ---/ Wziął dzban i westchnął, przecież się zasilał,/ Prawda, AlkoholA, gdy już resztę dopijał przykładnie ---/ Cud nad cudami! --- postrzegł Prawdę na dnie. CII Bajka to była, co o niej pisali,/ Jakby w dniew dnie --- dziś popr.: na dnie. studni siedziała nieboga./ Znaćznać --- widocznie. filozofyfilozofy --- dziś popr. forma M. lm: filozofowie. wina nie pijali,/ A zaś poeci w źródle swego boga,/ Gdy tylko wodę kastalskąwoda kastalska --- woda ze ródła na Parnasie, dająca natchnienie. czerpali,/ W nięw nię --- dziś popr.: w nią. Prawdę kładli --- nie ta jej załogazałoga (daw.) --- zapomoga, subsydium, dziś powiedzielibyśmy ,,pożywienie"../ Lepiej częstokroć pijak ją wyśledzi/ I stąd przysłowie: ,,Prawda w winie siedzi". CIII Przeląkł się doktor na takowe dziwy/ I dzban na miejscu, skąd wzięty, postawił;/ Ruszyć się nie śmiał, chociaż boju chciwyboju chciwy --- chętny do walki.,/ Gaudenty, skoro cud doktor objawił./ Czy obraz skryty, czy widok prawdziwy?/ Każdy go pyta, wszystkim jedno prawiłprawić (daw.) --- mówić.:/ Prawda,,Kto się dowiedzieć o tym chce dokładnie,/ Niechaj w dzban wspójrzywspójrzy --- dziś popr.: spojrzy., znajdzie Prawdę na dnie". CIV ŚwiatłoRzekł --- więc wspaniale Zefiryn się toczy/ Prosto ku dzbanuku dzbanu --- w stronę dzbana, do dzbana., chcąc wzgłębszwzgłębsz --- dogłębnie (por. wzwyż). rzecz dociekać;/ Blask niezwyczajny zraziłzrazić --- tu (o świetle) razić. wszystkie oczy,/ Stanęli zlękli, nie śmieją uciekać;/ Jasność przytomnychprzytomny (daw.) --- obecny. przeraża i mroczy,/ Z drżeniem widoku końca muszą czekaćz drżeniem widoku końca muszą czekać --- inwersja: z drżeniem muszą czekać końca widoku../ Wtem obłok świetny gdy się rzedzićrzedzić --- dziś popr.: rzednąć. pocznie,/ Prawda przed nimi stanęła widocznie. CV Prawda,,Nieczęsto --- rzekła --- tak mnie ludzie widzą,/ Chociaż się zawżdyzawżdy (daw.) --- zawsze. chętna ku nim spieszę./ Zamiast wdzięczności wszyscy ze mnie szydzą,/ I, byłem tylko weszła w którą rzeszęrzesza --- tu: gromada ludzi.,/ Rzadki mnie uczcirzadki mnie uczci --- sens: niewielu mnie szanuje., a wielu się wstydząa wielu się wstydzą --- dziś popr. składnia: a wielu się wstydzi.,/ Bo złych zasmucam, a niewinnych cieszę./ Dziś z wami jestem, bo, chociaż w rozruchurozruch --- spór, zamieszanie, walka (por. rozruchy).,/ Godniście mego widzenia i słuchugodniście mego widzenia i słuchu --- sens: godni jesteście widzieć mnie i słyszeć.. CVIZemsta, Głupota ,,Skąd wasza rozpacz? Skąd chęci zemszczenia/ Za lada pismo, które bajki plecie?/ Mnie wierzcie, wszystkie przenikamprzenikać --- tu: widzieć na wskroś, znać, rozumieć. wzruszenia,/ Znam tego, co go dziś prześladujecie./ Wie on, jak święte wasze zgromadzenia,/ Lecz, chcąc osoby postawić w zaleciechcąc osoby postawić w zalecie --- sens: chcąc pochwalić osoby.,/ Przychylność jego, która nie jest płochapłochy --- zmienny.,/ Tym się obwieszcza, iż was szczerze kocha. CVII Śmiech,,Żart broń jest często zdradnazdradny --- dziś popr.: zdradliwy. i szkodliwa,/ Ale też czasem i jej trzeba zażyćzażyć (daw.) --- użyć.:/ W śmiechu przestroga zdatnazdatny (daw.) --- przydatny. się ukrywa ---/ A ten, który się śmiał na nią odważyć,/ Nie zasługuje, aby zemsta mściwa/ Miała go gnębić, miała go znieważyć./ Kondycja ludzkaPorzućcie zjadłośćzjadłość --- zajadłość., uśmierzajcie żale:/ Wszak i wy ludzie, i on nie bez alenie bez ale (daw.) --- nie bez wad.. CVIII Pokora,,Sam się oświadczył, iż chętnie odwoła,/ Iż, jeśli szkodzi, gotów pismo spalić./ Jeden wam wszystkim nigdy nie wydoławydołać (daw.) --- poradzić sobie, zadowolić, usatysfakcjonować (co w tym kontekście może oznaczać zarówno spełnienie życzeń, jak stanięcie do pojedynku). ---/ Na cóż go gnębić? Lepiej się użalić./ Myśl może była zbytecznie wesoła,/ Sposób --- osądźcie, czy ganić, czy chwalić?/ Jeżeli potwarz, sama pełznąćpełznąć (daw.) --- blaknąć. zwykła,/ Jeżeli prawda, poprawcie się!" --- Znikła.