Krasicki, Ignacy
Antymonachomachia
Kozioł, Paweł
Niedziałkowska, Marta
Fundacja Nowoczesna Polska
Oświecenie
Epika
Poemat heroikomiczny
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/antymonachomachia
http://polona.pl/item/615445/3/
Ignacy Krasicki, Monachomachja i Antymonachomachja, Bibljoteka Polska, Warszawa, 1924
Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801
1872
xml
text
text
2010-03-02
polhttp://redakcja.wolnelektury.pl/media/dynamic/cover/image/857.jpg
mariaaantonina@Flickr, CC BY-SA 2.0
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/857
http://wolnelektury.pl/media/book/pdf/antymonachomachia.pdf
ISBN-978-83-288-0403-6
ISBN
application/pdf
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/antymonachomachia.html
ISBN-978-83-288-1437-0
ISBN
text/html
http://wolnelektury.pl/media/book/txt/antymonachomachia.txt
ISBN-978-83-288-2392-1
ISBN
text/plain
http://wolnelektury.pl/media/book/epub/antymonachomachia.epub
ISBN-978-83-288-3399-9
ISBN
application/epub+zip
http://wolnelektury.pl/media/book/mobi/antymonachomachia.mobi
ISBN-978-83-288-4485-8
ISBN
application/x-mobipocket-ebook
Antymonachomachia została napisana przez Ignacego Krasickiego jako --- na pozór --- przeciwieństwo Monachomachii, w której wytykał liczne wady duchowieństwa.
To poemat heroikomiczny wydający się pochwałą życia zakonników. Jest to jednak ironia, ponieważ Krasicki nie zamierzał wycofać się z zarzutów, stawianych mnichom.
Ignacy Krasicki to biskup warmiński, poeta, prozaik i publicysta, jeden z najważniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia. Autor pierwszej polskiej powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki),a także wielu bajek, satyr i poematów heroikomicznych. Tworzył w imię zasady: ,,i śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa".
Ignacy Krasicki
AntymonachomachiaAntymonachomachia --- tytuł odwołuje się do poprzedniego poematu Ignacego Krasickiego, zatytułowanego Monachomachia, co po grecku oznacza walkę bądź wojnę mnichów. Antymonachomachia pozornie jest tzw. palinodią, to znaczy odwołaniem zarzutów zawartych w poprzednim dziele, w istocie jednak je podtrzymuje.
Pieśń I
I
Często pozory łudzą słabe oczy,/
Zwłaszcza, gdy staną na widok gromadnie;/
SztukaCzęsto i malarz, w dziele zbyt ochoczyochoczy --- pełen zapału.,/
Zmyli się, obraz chcąc wydaćwydać (daw.) --- ukazać. dokładnie;/
I w kunszciekunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. nieraz rzemieślnik wykroczy,/
Kiedy się w złoto szychszych (daw.) --- nitka owinięta metalowym drucikiem, używana w hafcie, często do pozorowania użycia szlachetnego kruszcu; przen. fałszywa świetność a. bogactwo. podły zakradnie;/
Nie traci przetoprzeto (daw.) --- przez to, z tego powodu. kruszec swej korzyści,/
Szych pełzniepełznąć (daw.) --- blaknąć. w ogniu, a złoto się czyści.
II
Kłótnia, KonfliktJędzo niezgodyjędza niezgody --- Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii.! Twoje to są sztuki:/
Ty, co się w dziełach zjadliwych objawiasz,/
Mieszasz się w kunszta, mieszasz i w nauki,/
Słodycze żółcią mieszasz i zaprawiasz,/
Wkładasz obmierzłeobmierzły --- budzący wstręt lub niechęć. jarzmojarzmo --- prymitywna uprząż dla wołów; przen. niewola, ucisk. twej przynukiprzynuka a. prynuka (daw. a. reg.) --- zachęta.,/
A gdy się tylko niesnaskiniesnaski --- dziś popr. forma N. lm: niesnaskami. zabawiasz,/
Nie dość dla ciebie państw, narodów klęski,/
W cienie zakonne rzucasz grot zwycięski.
III
Twój to kunszt zdradny, żeś zacisze święte/
Nowym podejściem mieszaćmieszać --- tu raczej: wzburzyć aniżeli: wprawić w zakłopotanie. zamyślała./
Jużeś poczęłapocząć (daw.) --- zacząć. dzieło przedsięwzięte,/
Jużeś na połyna poły (daw.) --- w połowie. z twych sztuk korzystała ---/
Niebo, sług swoich niewinnością tknięte,/
Nie dopuściło, byś tryumfowała./
Opowiem, jakeś padła z piekłówz piekłów --- dziś popr. forma D. lm: z piekieł. łona,/
Opowiem, jakeś była zwyciężona.
IV
Nie podła gnuśnośćgnuśność (daw.) --- lenistwo. rządziła klasztorem,/
Gdzie się te sceny wydaływydać się (daw.) --- wydarzyć się, ukazać się. tragiczne./
Klasztor był cnoty zawołanymzawołany --- wytrawny, renomowany. wzorem,/
Klasztor, obfity w dzieła heroiczne,/
Klasztor, od wieków wsławiony wyborem,/
Budowałbudować --- umoralniać, zwłaszcza przez przykład. wszystkie miejsca okoliczne./
Dzielny przykładzie! Ach, któż cię wychwali!/
Tyś tarczą twoich, co ciebie dawali.
V
Miłość, PokoraŚwięte więzieniaświęte więzienia --- klasztory. miłość cnoty wzniosła,/
Niewinność twierdzą otoczyła wieczną,/
Żarliwość z świeckiej marności uniosła,/
Pokora skryciemskryciem --- ukrywając. czyniła bezpieczną,/
Przykładność dzielna w ich cieniu urosła,/
Wiara obronę znalazła waleczną./
Ukryte światło stanęło na korcuukryte światło stanęło na korcu --- por Mt 5,14-16: Wy jesteście światłem świata. 14 Nie może się ukryć miasto leżące na górze. 15 Ani nie zapalają lampy i nie kładą jej pod korcem, lecz na świeczniku, i świeci wszystkim w domu. 16 Niech tak świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre uczynki i oddali chwałę Ojcu waszemu w niebie./
W nauczycielu świętym cudotworcucudotworcu --- dziś popr.: forma N. lp.: cudotwórcy..
VI
W takim schronieniu lepszy, niż wiek złotyzłoty wiek --- mityczny okres szczęśliwości, w mitologii greckiej sytuowany u początków rodzaju ludzkiego; motyw złotego wieku pojawiał się ironicznie w I pieśni Monachomachii.,/
Trawiłytrawić (daw.) --- spędzać. praweprawy (daw.) --- prawdziwy. dla Boga ofiary/
W straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnotyw straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnoty --- mowa o ślubach zakonnych posłuszeństwa, ubóstwa i czystości.,/
W zaszczycie pewnej nadziei i wiary,/
W czułych zapędach żarliwej ochoty,/
A niebieskimi obdarzona darydary --- dziś popr. forma N. lm: darami./
MiłośćMiłość, rękojmiarękojmia --- poręczenie, gwarancja. cnoty i załogazałoga --- tu: zabezpieczenie.,/
Słodziła prace dla bliźnich i Boga.
VII
Te Jędza przerwać zabawyzabawa (daw.) --- zajęcie. gdy chciała,/
Zbliża się, kędykędy (daw.) --- gdzie. w głębokim ukryciu/
Księga zakonnej wojnyKsięga zakonnej wojny --- tłumaczenie tytułu Monachomachii, zob. http://www.wolnelektury.pl/katalog/lektura/monachomachia.html. zostawała,/
Płód żartobliwy... Chcąc ją mieć w użyciu,/
Tyle przewrotnych kunsztów używała,/
Że wpadł w jej ręce --- a, w klasztornym życiu/
Chcąc wzniecić pożar, raduje się zjadłazjadły --- zjadliwy.,/
Że dzieło przyszłej niezgody wykradła.
VIII
JabłkoWzbiła się wgórę a, jak jabłko owejabłko owe --- jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej bogini, o które zaczęły się kłócić Hera, Atena i Afrodyta; do tego mitu nawiązywała również Monachomachia.,/
Co poróżniło i ludzie, i bogii ludzie, i bogi --- dziś popr. froma B. l. mn: i ludzi, i bogów.,/
Niesie płód żartów; gmachy klasztoroweklasztorowy --- dziś popr.: klasztorny./
Skoro zoczyłazoczyć (daw.) --- zobaczyć., wydała krzyk srogi,/
Cieszy się, widząc klęsk przyszłą osnowęosnowa --- nitki, biegnące w jednym kierunku, stanowiące pierwsze oparcie dla tkanego materiału; przen. podstawa, początek../
Fortyforta --- dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym. warownej już przebyła progi/
A myśląc, wściekła, o przyszłym pożarze,/
Przebiega szybkim krokiem kurytarzekurytarz --- dziś popr.: korytarz..
IX
Staje przed drzwiami mieszkania doktoradoktor --- w zakonach tytuł naukowy doktora uwalniał od obowiązku wykonywania cięższych prac.,/
Pewna, że starzec rozkosznie spoczywa;/
Omyliła się: Religianajpierwszy z klasztoraz klasztora --- dziś popr.: z klasztoru./
Do służby Bożejsłużba Boża --- zakonnicy zobowiązani są m. in. do codziennego odmawiania modlitw o określonych porach dnia, co określa się mianem liturgii godzin. śpieszy i przybywa./
W chórze północna trzymała go pora,/
W chórze wraz z braciąz bracią --- z pozostałymi braćmi zakonnymi. chwały Boże śpiewa./
PrawoWielka rzecz --- z zasług być od prawa wolnym./
Większa --- z zasługą być prawu powolnymbyć prawu powolnym (daw.) --- być posłusznym prawu.!
X
BiedaWeszła --- a widząc i sprzętysprzęty --- meble, wyposażenie., i łoże,/
Jęknęła z złości, czując baśnie płonnepłonny --- jałowy.:/
Zamiast kotary wytarte rogożerogoża --- plecionka z sitowia lub z innych łodyg.,/
Wszędzie ubóstwo zastała zakonne./
Ksiąg mnóstwo, których zrachowaćzrachować (daw.) --- policzyć. nie może,/
Ledwo objęłyobjąć --- tu: pomieścić. pokoje przestronne;/
Sprzęt godny mędrca, godny zakonnika,/
Jadem ją nowym żarzy i przenika.
XI
Rzuciła pismo --- a, zawywszy wściekła,/
Powróciła się do swego łożyska;/
Z nią zazdrość zjadłazjadły --- zjadliwy. i zemsta przewlekła,/
Fanatyzm, straszny z daleka i z bliska./
Wpadły, skąd wyszły, jędze w otchłań piekła,/
Wpadły w zwyczajne sobiezwyczajne sobie --- zwykłe dla siebie. stanowiska;/
Tam z źródła jady na nowo czerpały,/
Aby tym dzielniejdzielny (daw.) --- mocny, skuteczny. truły, zarażały.
XII
Wrócił się doktor, a gdy pismo czyta,/
Śmiech, ZemstaRozśmiał sięrozśmiać się --- dziś popr.: roześmiać się.: taka zemsta wielkiej duszy./
Trwoga występnym tylko przyzwoitaTrwoga występnym tylko przyzwoita --- sens: tylko występnym wypada się bać.,/
Kto się złym czuje, tego zarzut wzruszywzruszyć --- poruszyć.;/
Cienia się swego boi hipokryta,/
Gdy go wewnętrzne przeświadczenie głuszygłuszyć --- ogłuszać uderzeniem.;/
CnotaUbezpieczona w niewinności swojej,/
Prawdziwa cnota krytyk się nie boi.
XIII
Przyroda nieożywionaTak brzeżnabrzeżny --- dziś popr.: przybrzeżny. skała, gdy niebo się chmurzy,/
I groźne coraz zbliżają obłokiI groźne coraz zbliżają obłoki --- w zdaniu brakuje ,,się".,/
Wzrusza się morze, grzmi chmura wśrzód burzy,/
A choć uderza bałwanbałwan --- fala. w brzeg wysoki,/
Chociaż się w fluktachflukta --- wzburzone odmęty morskie; z łac. fluctus --- prąd, burza, niepokój. zapienionych nurzynurzy --- dziś popr. forma 3 os. lp: nurza.,/
Chociaż szturm srogi rwie twarde opoki,/
Trwa niewzruszona: pełzną wiatry chyżechyży --- szybki.,/
A bałwan hardyhardy --- dumny. piasek pod nią liże.
XIV
GniewWchodzi Honorat, a pismo podane/
Z rąk od doktora kiedy czytać bierze,/
Na pierwszą strofęna pierwszą strofę --- na widok pierwszej strofy. znaćznać --- widać. po nim odmianę:/
Miesza się, płonipłonić się (daw.) --- czerwienić się., bledniejeblednieje --- dziś popr. forma 3 os. lp: blednie. w cholerzew cholerze --- w gniewie.,/
Karty nie skończył, już rzuca o ścianę./
Chce drzeć, lecz doktor hamujehamować --- powstrzymywać. w tej mierze./
Srożysrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać. się starzec, dziki i surowy,/
Tymi na koniec obwieszcza gniew słowy:
XV
,,Tać to nam korzyść za tyle podjętych/
Prac, trudów! Takie wdzięczności zadatkizadatki --- tu ogólnie: zapłata.!/
Targa siętargać się na coś --- zuchwale coś atakować. śmiałość na mądrych i świętych,/
Wyszydza zjadła i ojceojce --- dziś popr. forma B. l mn.: ojców. i matki,/
A, niekontentaniekontent (daw.) --- niezadowolony. z bluźnierstw przedsięwziętych,/
Hańbi różaniec. Jeżeli ostatkiostatki --- resztki./
W nas jeszcze cnoty żarliwej zostały,/
Niechaj jej dozna bluźnierca zuchwały!
XVI
Gniew,,Heretyk sprośnysprośny (daw.) --- nieprzyzwoity., TurczynTurczyn --- tu: muzułmanin., jansenistajansenista --- zwolennik jansenizmu, czyli potępionej przez Kościół doktryny religijnej, sformułowanej we Francji przez biskupa Ypres, Kornela Ottona Jansena (1585--1638). Doktryna koncentrowała się na znaczeniu Bożej łaski i przypominała poglądy protestanckie.,/
Ateuszateusz --- ateista, człowiek wierzący w nieistnienie Boga., piekła zarażony jadem,/
Oszczerca, z cudzych defektówdefekt --- wada. korzysta,/
Godzien największej być kary przykładem;/
Niechaj go hańba ogarnie wieczysta/
I wszystkich, którzy tym będą iść śladem!/
Niech go..." Dech ustał ojcu żarliwemu;/
Wtem tak się doktor odezwał ku niemuku niemu --- do niego.:
XVII
,,Złorzeczyć, nie wiem, jeżelijeżeli --- tu: czy. przystoi/
Tym, którzy tylko winni błogosławićtym, którzy tylko winni błogosławić --- zakonnikom.;/
Jad bardziej ranę rozjątrza, niż goi ---/
Na cóż się próżnympróżny --- tu: jałowy. narzekaniem bawić?/
ZemstaNie z zemsty pozna Bóg, którzy są swoi:/
Jeśli należyjeśli należy --- tu: jeśli jest należna., Jemu ją zostawić,/
A choć nas boleść najsrożej dotyka,/
Cierpieć, a milczeć --- podziałpodział --- to, co przypadło w udziale. zakonnika.
XVIII
Chrystus,,Ten, który swoim naśladowcom wiernym/
Za złe stokrotnie dobrem kazał płacićTen, który swoim naśladowcom wiernym
Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić --- Chrystus.,/
Potrafi ulżyć troskom, choć niezmiernym,/
Potrafi oddać, co możem utracić./
Zyskiem się zemsty nie zmożemzmóc się (daw.) --- wzmocnić się. mizernym,/
Cierpliwość lepiej nas zdoła zbogacićzbogacić --- dziś popr.: wzbogacić../
Darujmy!" Uciekł Honorat i mruczał,/
A doktor westchnął, który go nauczał.
XIX
Kara, MądrośćMógł był ukarać, ile przełożony ile przełożony --- ponieważ był przełożonym.,/
Ale, że starszy, nie spieszył się z karą./
Starzec był laty i pracą zwątlonyzwątlony --- osłabiony.,/
A, zwykłą wieku swemu tchnąctchnąć --- tu: cechować się. przywarą,/
Wiara, ŚwiętoszekNadtonadto --- poza tym. był w zdaniu swoim uprzedzony,/
Gdy kładł zakonność w równej szali z wiarąkładł zakonność w równej szali z wiarą --- sens: traktował przynależność do zakonu jako równoważną wierze../
Choć zdrożnośćzdrożność --- wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. widział, ale, że przy cnocie,/
Przebaczył doktor żarliwej prostocie.
Pieśń II
XX
Gniew, ZemstaJak chmura, co grom po polach roznosi,/
Obiegł Honorat wszystkie kurytarze kurytarz --- dziś popr.: korytarz.,/
Wszędzie wiadomość nieszczęśliwą głosi,/
Wszędzie o wszczętymwszczęty --- zaczęty. znać daje pożarze./
O zemstę wszystkich nalega i prosi,/
Niechaj to dzieło i autora skarze./
,,Kupcie siękupić się (daw.) --- gromadzić się. --- woła --- ku wspólnej odsieczy!/
Kupcie się, bronić pospolitej rzeczykupcie się, bronić pospolitej rzeczy --- zakon zostaje tu porównany do państwa.!"
XXI
Na taki odgłos, jak piorunem tknięte,/
Tłumy się braci ze wszystkich stron spieszą,/
Rzucają prace i zabawyzabawa (daw.) --- zajęcie. święte,/
A, coraz większą gromadząc się rzeszą,/
Tam idą, kędykędy (daw.) --- gdzie. żale rozpoczęte/
Wynurzałwynurzać --- tu: ujawniać skryte myśli (we współczesnej polszczyźnie używa się rzeczownika ,,wynurzenia"). starzec: wzmagająwzmagać --- tu: wzmacniać, wspierać. i cieszą./
Próżnepróżny --- jałowy, nieskuteczny. starania! Honorat się trwoży,/
Im bardziej miękczą, tym zjadlejzjadlej --- bardziej zjadliwie. się srożysrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać..
XXII
Tak łańłań --- dziś popr.: łania. po puszczach dzikich obłąkanaobłąkany (daw.) --- zabłąkany, zagubiony./
Z płodempłód --- tu: dziecko, młode., którego pilnie dotąd strzegła,/
Nagłym łoskotemłoskot --- hałas. myśliwców zmieszanazmieszać się --- zakłopotać się.,/
Z miejsc się porywa, na których obiegła;/
ŚmierćPróżnopróżno --- na darmo. ucieka, wkoło opasanaopasać --- tu: otoczyć.,/
Unosząc życie, choć płodu odbiegłaodbiec (daw.) --- uciec od kogoś a. czegoś.,/
Chociaż rąk uszła i buja po lesie,/
Tkwi grot śmiertelny, który z sobą niesie.
XXIII
Wrzask, krzyk, hałasy: i prośbą, i wsporemwspór (daw.) --- wsparcie./
Nie da się starzec ubłagać rozjadłyrozjadły (daw.) --- rozzłoszczony.,/
Niezbytymniezbyty --- taki, którego nie można się pozbyć, niezbędny, konieczny. punktu ujęty honorem./
Gdzież się zdrożnościzdrożność --- wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. nasze nie zakradły?/
KsiążkaPędzi, księgarni drzwi zastał otworem,/
Tam wpadł, strwożeni bracia tam z nim wpadli./
Jednym zamachem starzec nieużyty/
Wywrócił cztery ksiąg pełne pulpity.
XXIV
O ty, wszech rzeczy płodnej rodzicielkiwszech rzeczy płodnej rodzicielki --- ziemi./
Dzielny tłumaczu, i w lewą i w prawą,/
Którego wielbić musi człowiek wszelki,/
Ty, coś jest świata nauką, zabawą,/
Perło pisarzówpisarzów --- dziś popr. forma D. lm: pisarzy., o Albercie WielkiAlbert Wielki --- (zm. 1280) dominikanin, filozof scholastyczny i teolog, pisał również dzieła przyrodnicze.,/
Coś tajemnice objawiał tak żwawo,/
Uczczenia godny, nieuszanowany, ---/
Spadłeś pod szafę z twoimi kompanyz twoimi kompany --- dziś popr. forma N. lm: z twoimi kompanami.!
XXV
Gniew, KsiążkaWielki TostacieTostat --- właśc. Tostado, Alonso (1400–1455), biskup Avila, teolog i erudyta, niezwykle płodny pisarsko.! Ty, coś znamienicie/
Pisał o wszystkim, o czym pisać można,/
Nie osiedziałeś sięosiedzieć się --- przetrwać w określonym miejscu. na twym pulpicie,/
Złość cię zrzuciła, ale złość pobożna;/
Poznał cię starzec, zapłakał obficie,/
Twym spadkiemspadek --- tu: upadek. myśl się powiększyła trwożna./
A gdy się coraz wzmaga i rozżarza,/
Tak z płaczem mówił do bibliotekarza:
XXVI
,,Nie tylko ludziom i księgom uwłaczauwłaczać --- przynosić ujmę, obrażać./
Bezbożnik, co się uwziął na zakony./
Co winien Tostat, że mu nie przebacza?/
Co winien AlfonsAlfons --- prawdop. chodzi o Alfonsa X Mądrego (1221--1284), króla Kastylii, mecenasa nauk i sztuk, autora tablic astronomicznych; władca o tym imieniu jest wspomniany w Monachomachii, jednak groteskowo błędne informacje biograficzne uniemożliwiają jego jednoznaczną identyfikację. , ów król uwielbiony?/
Zuchwalec śmiało grzeszy i wykracza,/
Kroniki nawet dotknął zaślepionykroniki nawet dotknął zaślepiony --- możliwe są tu dwie interpretacje: w Monachomachii wspomniana jest ,,seraficzna [...] kronika", tj. kronika zakonu franciszkanów; Krasicki zaś napisał jednak również poemat heroikomiczny pod tytułem Myszeidos, parodiujący i wyśmiewający legendy z polskich kronik średniowiecznych.;/
Nie godzien czytać piękności dobranych:/
,,Wojska afektów zarekrutowanychWojsko afektów zarekrutowanych --- dewocyjne dzieło Hilariona Falęckiego, karmelity, wyd. w 1739 r., miało barokowo długi i zawiły tytuł, którego początek brzmiał: Wojsko serdecznych noworekrutowanych na większą chwałę boską afektów; książka wydana była na grubym papierze i liczyła pięćset stron.".
XXVII
Gniew,,Wiem, skąd te złości i jady pochodzą./
NaukaJuż się świat zepsuł, a płody odrodne/
Polorempolor (daw.) --- wyrafinowanie, dobre maniery, kultura towarzyska. niby jady swoje słodzą,/
Nazwiska nawet uczonych niegodne./
Ich to konceptykoncept (daw.) --- pomysł. --- prawdzie nie zagrodzą,/
Znajdziem my na nich sposoby dowodnedowodny --- stanowiący dowód, tu: skuteczny../
Umilkną zdrajcy, damy się we znaki,/
Spełznie z konceptem pisarz lada jakilada jaki (daw.) --- byle jaki, kiepski.!
XXVIII
Książka,,Bogdaj bogdaj (daw.) --- oby (dosł. niech Bóg da, aby...).to dawni w księgach nie szperali!/
Było też lepiej, każdy cicho siedział./
I cóż nowego teraz wybadali?/
Bogdajby lepiej o nich świat nie wiedział!/
Nie tak to nasi ojcowie ojcowi --- przodkowie.działali,/
A, jeśli który co pisał, powiedział,/
Nie dął siędąć się --- puszyć się, pysznić się. z swojej mądrości mniemanejmniemać --- uważać coś, mieć jakąś opinię bez wystarczających argumentów czy dowodów.,/
A nie zaczepiałzaczepiać --- tu: atakować. książki drukowanej".
XXIX
Książka,,Niejeden głupi był wydrukowany, ---/
Biblijotekarzbiblijotekarz --- dziś popr.: bibliotekarz (wydłużenie o jedną sylabę ze względu na rytm). rzekł do Honorata ---/
Druk nie jest piętnempiętno --- tu: znak. chwały lub nagany,/
Mądrość, GłupotaDawniejszych, świeższych czasów alternataalternata (daw., z łac.) --- zmiana./
Głupstwo i rozum stawia naprzemianynaprzemiany (daw.) --- naprzemiennie, na przemian.,/
Jednym je węzłem wiąże i przeplata;/
Z powszechnej wady my się nie odkupimmy się nie odkupim --- sens: nie unikniemy.,/
Można i u nas być mądrym i głupim.
XXX
Śmiech, Kłamstwo,,Że się z prostoty śmiał pisarz swywolnyswywolny (daw.) --- kierujący się tylko własną wolą.,/
I my się śmiejmy, zagadniem i snadniesnadnie (daw.) --- łatwo.:/
Pozna po śmiechu, w wyrazach zbyt wolnyw wyrazach zbyt wolny --- sens: zbyt łatwo mówiący rzeczy podejrzane.,/
Że fałsz napisał, odwoła dokładnie./
Będziem się dąsać? Nie będzie powolnypowolny --- posłuszny, tu: postępujący zgodnie z naszą wolą.,/
Gorszy jad może w pióro mu się wkradnie./
A kto wie wreszcie, czyliczyli --- czy z partykułą pytajną -li. nie chciał użyć/
Tego sposobu, aby się przysłużyć?"
XXXI
,,Piękna przysługa! Paszkwilempaszkwil --- złośliwy, znieważający a. obrażający kogoś utwór literacki., potwarząpotwarz --- oszczerstwo, obraza.?"/
,,Posłuchaj tylko, ojcze Honoracie:/
PoetaRóżne się myśli wierszopisom marzą,/
Jeszcze ich trybutryb --- tu: sposób postępowania. zupełnie nie znacie./
Bywa częstokroć, gdy się zbyt rozżarząrozżarzyć się --- tu: dać się ponieść namiętności polemicznej.,/
Że mniej pamiętnipamiętny --- tu: pamiętający. o sławy utracie,/
Zbyt lekkolekko --- nie traktując poważnie. cudzą dotkliwośćdotkliwość --- tu: podatność na obrazę. tłumaczą"./
,,Zły to śmiech, ojcze, gdy na niego płaczą!"
XXXII
,,Targa się paszkwil na niewinność trwożną,/
Zaraża jadem, na złe zbyt ochoczy;/
SztukaSatyra, cierpieć nie mogąc rzecz zdrożnącierpieć nie mogąc rzecz zdrożną --- dziś popr. składnia: ścierpieć nie mogąc rzeczy zdrożnej.,/
Karze bez względubez względu --- bez oglądania się na status społeczny czy okoliczności., wyrzuca na oczy;/
Krytyk żarliwość ma, ale ostrożną,/
Śmiechem poprawia, jadem nie uwłoczyuwłoczy --- dziś popr.: uwłaczy, tj: obrazi.,/
A kunsztukunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. jego te praweprawy (daw.) --- prawdziwy. sposoby:/
Występek karać, oszczędzać osoby.
XXXIII
,,Ale mnie wytknąłwytknąć --- zarzucać coś komuś.!" --- ,,Przypadkiem się stało"./
,,Jakto przypadkiem? Szydzić moje lataszydzić moje lata --- dziś popr. składnia: wyśmiewać się z moich lat.!"/
,,W myśli to jego może nie postałow myśli to jego może nie postało --- sens: może nie miał tego na myśli.,/
Osławiaćosławiać (daw.) --- obmawiać, rozpowszechniać o kimś złe a nieprawdziwe informacje., szydzić z ojca Honorata./
Co tam wyraził, u nas się nie działo,/
Jakaż stąd sławysława --- tu: szacunek, poważanie. być może utrata?/
Nigdy się, ojcze, taki nie frasujefrasować się (daw.) --- smucić się.,/
Który zarzutu przyczyny nie czuje.
XXXIV
,Ironia,Hazardhazard --- tu: przypadek. nadarzył twe imię w pisaniu,/
Ale opisał nie tymnie tym --- dziś popr.: nie w tym., czym cię znają./
Albożalboż --- czy. upartym jesteś w twoim zdaniu?/
Alboż cię o złość bracia posądzają?/
Alboż nie trawisztrawić --- spędzać. dni, nocy, w czytaniu?/
Alboż cię flaszki przyjacielem mają?/
Dobrzyście, mądrzy, na książkach się znacie ---/
To nie o tobie, ojcze Honoracie".
XXXV
,,Piękne to słowa, ale nic nie znaczą! ---/
Krzyknął Honorat --- Śmiał się z nas do wolido woli --- ile chciał.!/
Są uprzedzeni, co dobrze tłumaczą/
To, co jest skutkiem nieprawejnieprawy --- tu: niesłuszny. swawoli./
Niech mi mędrkowie dzisiejsi wybaczą,/
Jak to nie sarknąćsarknąć --- wyrazić się nieuprzejmie., kiedy kogo boli!/
Pożal się, Boże, widzę, naszej pracy!/
I waszewasze (daw.) --- waszmość. zmodniałzmodnieć --- dostosować się do współczesnej mody., ojcze Bonifacy".
Pieśń III
XXXVI
SenBogdajbogdaj (daw.) --- oby (dosł. niech Bóg da, aby...). to zasnąć! Byle sen był smaczny,/
Mniejsza, na miękkim łożu, czy na ławie./
Bogdaj to zasnąć! Chociaż sen dziwaczny,/
Słodsze te baśnie, niż troski na jawie./
Niechaj mnie łudziłudzić --- mylić, oszukiwać., niech będzie opacznyopaczny --- tu: fałszywy.,/
Stawia częstokroć w szczęśliwej postawie./
Płyną w śnie miłym rozkoszne momenty,/
Nie śpią królowie, spał ojciec Gaudenty.
XXXVII
Myśli swobodna! Twoje to są dzieła,/
Ty pracę wieńczysz rozkosznym uśpieniem,/
A co zbyt skrzętnymskrzętny --- zapobiegliwy, staranny. staraniem ujęłaująć --- odebrać.,/
Najpożądańszym wracasz zasileniemzasilenie --- tu: wzmocnienie../
LenistwoGnuśnośćgnuśność (daw.) --- lenistwo., co twardym letargiem zasnęła,/
Nie zna snów smacznych, mżymżyć (daw.) --- drzemać. za przebudzeniem./
Usnął Gaudenty w spokojnej zaciszyw spokojnej zaciszy --- dziś popr.: w spokojnym zaciszu.,/
Powszechnej trwogi nie czuje, nie słyszy.
XXXVIII
Postrzegła Jędzajędza --- Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii., co się wrzawą cieszy,/
Że na ustroniu rozkosznie spoczywa/
Jeden Gaudenty z tak gromadnej rzeszy,/
Jadem się nowym srożysrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać. zapalczywa:/
Do jego celi szybkim krokiem śpieszy,/
Nową się zdradna postacią okrywa/
I, żeby wsparcia dzielniejszegodzielniejszy --- tu: silniejszy, skuteczniejszy. dostać,/
Bierze na siebie żarliwości postać.
XXXIX
Przebranie, ŚwiętoszekŚwiętym pozorempozór --- zewnętrzny wygląd, często nieodpowiadający stanowi faktycznemu. taitaić --- ukrywać. myśli zjadłe,/
Pokornym słodzi jad swój ułożeniem:/
Spuszczone na dół, zmrużone, zapadłe,/
Pałająpałać --- świecić, płonąć. oczy jaskrawym płomieniem,/
Usta zsiniałe i lica wybladłe,/
Głos drżący, corazcoraz --- co chwilę. przerwany westchnieniem./
W taką się postać Jędza przemieniła,/
Do Gaudentego kiedy przystąpiła.
XL
Lenistwo,,Śpisz --- rzecze --- wtenczas, kiedy drudzy czujączuć --- tu: czuwać.,/
Zażywasz wczasuwczas (daw.) --- odpoczynek., kiedy bracia płaczą;/
Gnuśnegnuśny (daw.) --- leniwy. umysły nieprawienieprawie (daw.) --- w sposób nienależny. próżnują,/
Zbyt wolniezbyt wolnie --- w sposób dający zbyt wiele swobody. kiedy powinność tłumaczą./
Matka, SynNie tak się dzieci matce wysługują,/
Nie tak jej wdzięczność oddają i znacząznaczyć --- tu: ukazywać../
Jeśli masz serce, porwij się i wzmagajwzmagać się --- tu prawdop. podejmować wysiłek.,/
Jeśliś syn jeszcze, wstań, ratuj, wspomagaj!"
XLI
Gniew, StrachGdyby się była Jędza nie umknęła,/
Byłby jej dostałdostać --- dosięgnąć. za pierwszym zamachem,/
Tak się w Gaudentym złość sroga zajęłazająć się --- zapalić się../
Złość, rozpacz, zjadłośćzjadłość --- zjadliwość., powiększona strachem ---/
Wzmaga się raźno na wspaniałe dzieła;/
Jędza tymczasem już buja nad dachem,/
Zająwszy żądzę zemsty niewygasłą,/
Już strasznej wojny dała srogie hasło.
XLII
StrójJak syn Alkmenysyn Alkmeny --- Herakles., gdy na wielkie sprawy,/
Bitwy z olbrzymy i smokiz olbrzymy i smoki --- dziś popr. forma N. lm: z olbrzymami i smokami. wychodził,/
Pałając chęcią wiekopomnej sławy,/
Nadzieją bitwy żądze zjadłe chłodził,/
Zdobycz nemejskązdobycz nemejska --- skóra lwa nemejskiego, zabitego przez Heraklesa w ramach jego pierwszej pracy., zysk sławnej wyprawy,/
Przywdziewał, gdy na nieśmiertelność godziłna nieśmiertelność godził --- sens: dążył do nieśmiertelności. ---/
Tak i Gaudenty w tej walnejwalny --- zasadniczy, decydujący. potrzebie/
Porwał za kaptur i wdziałwdziać (daw.) --- ubrać. go na siebie.
XLIII
Wypadł rozjadłyrozjadły --- rozzłoszczony., sam nie wie, gdzie leci,/
Woła na bitwę, choć bez przeciwnika:/
,,Do mnie, kto śmiały, do mnie, moje dzieci! ---/
Woła, a coraz żwawiejżwawo --- szybko. się pomyka ---/
Kogo trwożliwość podląca nie szpeci,/
Kogo zaszczyca imię zakonnika,/
Bijatyka, PrawoKupcie siękupić się (daw.) --- gromadzić się. ze mną, nacierajcie żwawo:/
Tak się najlepiej utrzymuje prawo!"
XLIV
ŚwitNoc była jeszcze, a słabe promienie/
Najpierwsze zorzazorza --- dziś popr. forma M. lm: zorze. puszczać zaczynały./
Słyszą krzyk bracia i nagłe wzruszeniewzruszenie --- tu: poruszenie, zamieszanie.,/
Słyszą, jak echo gmachy powtarzały;/
Nowy strach nastał, nowe zatrwożenie./
Stanął z swoimi Honorat struchlałystruchlały --- przerażony.,/
A gdy się ku nim Gaudenty przybliża,/
Uciekła rzesza trwożliwa i chyżachyży (daw.) --- szybki..
XLV
Został Honorat, latylaty --- dziś popr. forma N. lm: latami. ociężały,/
Strach nogi zemdliłzemdlić (daw.) --- osłabić., przeraża i mroczymroczyć (daw.) --- wprawiać w zamroczenie.;/
Postrzegł go z dala bohatyrbohatyr --- dziś popr: bohater. zuchwały,/
Niezwykłym pędem ku niemu przyskoczy./
Strach, StarośćPadł z strachuz strachu --- dziś popr.: ze strachu. starzec, na połyna poły (daw.) --- w połowie. zmartwiały,/
Już ciosu czeka, nie śmie podnieść oczynie śmie podnieść oczy --- dziś popr. składnia: nie śmie podnieść oczu.,/
Już się na niego Gaudenty zamierzył ---/
Wtem poznał starca i gniew swój uśmierzyłuśmierzyć --- uspokoić, złagodzić..
XLVI
,,Tyżeś to, ojcze?" --- zdziwiony zawołał./
Starość,,Jam jest, --- rzekł starzec --- co was wszystkich bronię./
Na to los srogi starość moją chował,/
Tegom się, nędzny, doczekał przy zgonie,/
Że ladalada --- byle. bajarz będzie nas strofowałstrofować --- krytykować, napominać./
I w całym szukał zdrożnościzdrożność --- wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. zakonie./
Złącz, bracie, pomoc, zwołaj młodzież, starcestarce --- dziś popr. forma B. lm: starców.,/
Zgińmy z honorem, lub zgnębmy potwarcepotwarca --- ten, kto obraża; odnośnie formy gramatycznej patrz przypis poprzedni.!
XLVII
,,Niechaj nas pozna, co się targaćtargać się --- zuchwale atakować. waży,/
Niech pozna smutnym doświadczeniem swoim,/
Niech wie, w jakowejjakowej --- dziś popr.: jakiej. jest nasz honor straży,/
Niech wie, jak próżnychpróżny --- jałowy, bezskuteczny. dąsańdąsać się --- obrażać się, ujawniać niezadowolenie. się nie boim!/
Niech się i drugi i trzeci odważy ---/
Choć i największą liczbę uspokoim./
GniewGniew, co ma honor zgromadzenia w pieczyw pieczy --- w opiece.,/
Zgubą przeciwnychprzeciwny --- tu rzeczownikowo: przeciwnik. rany swoje leczy".
XLVIII
Książka, Bijatyka,,Do argumentów! A książki tu po co?" ---/
Krzyknął Gaudenty, nowym zdjęty jademjad --- tu: złość. ---/
Niech się mędrkowie nad księgami pocą/
I pysznią dumnym maksym swoich składemdumnym maksym swoich składem --- sens: swoimi dziełami, pełnymi umoralniających maksym.!/
Ręka, nie pióro, będzie nam pomocą,/
Idźmy powszechnym i ubitymubity --- utrwalony (metafora odsyłająca do obrazu ubitej drogi). śladem:/
Kiedy potrzeba znieść z siebie zelżywośćzelżywość (daw.) --- obelga.,/
Gdzie moc lub sztukasztuka --- tu: umiejętność., tam jest sprawiedliwość.
XLIX
Cnota, Zbrodnia,,Dawne to bajki o cnocie, nauce,/
Świat polerownypolerowny (daw.) --- kulturalny, wyrafinowany. te czczeczczy --- jałowy, nic nieznaczący. światła zgasił;/
Podejściu szczęście przypisał i sztuce,/
Zbrodnię szczęśliwą uczcił i okrasiłokrasić --- tu: ozdobić.,/
A niepodległy sumnienia przynuceprzynuka a. prynuka (daw. a. reg.) --- zachęta.,/
Zdradniezdradnie --- dziś popr. zdradliwie. się srożyłsrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać., zdradnie się i łasił./
SiłaKtóż teraz w cnocie wsparcia będzie szukał?/
Ten wielki, mądry, kto zdarł, kto oszukał.
L
,,I my tak czyńmy, gdy nas losy musząmuszą --- zmuszają.,/
A radzić sobie inaczej nie można!/
Kiedy moc, podstęp, świata teraz duszą/
I wszystko chytrość posiadła ostrożna,/
Kiedy szczęśliwi, co się o złe kuszą,/
A w niewinności już nadzieja próżna ---/
Trudno się teraz odwołać odwołać --- powołać.na cuda:/
Bądźmy jak drudzydrudzy --- dziś powiedziano by: inni., a wszystko się uda".
LI
Tak duch zajadłej Jędzy popędliwy/
Wskroś umysł, złością zdjęty, opanował./
Struchlał Honorat na takowe dziwy./
Nagłej odmiany kiedy nie pojmował,/
Nie ścierpiał bluźnierstw, lubolubo (daw.) --- chociaż. zemsty chciwy,/
Przecież, ażeby w złości uhamowałuhamować --- pohamować.,/
Miękczyłmiękczyć --- zmiękczać. zawziętość, zbytekzbytek --- nadmiar. jadu słodził./
Już też dzień jasny po zorzach nadchodził.
Pieśń IV
LII
Zło, ZłodziejRzadko się kradzież nadanadać się --- być odpowiednim, właściwym. kradnącemu,/
Choć ją i pięknym nazwiskiem przywdziejemprzywdziać (daw.) --- ubrać, tu: ozdobić.;/
Choćby służyła dobru publicznemu,/
Nie oczyści się i tym przywilejem;/
Mówmy więc szczerze, mówmy po dawnemu:/
Ktokolwiek kradnie, ten zawzdyzawzdy (daw.) --- zawsze. złodziejem./
Pięknie, czy szpetnieszpetnie --- brzydko., pomaga, czy szkodzi,/
Niech będzie, jak chce, a kraść się nie godzi.
LIII
KsiążkaO ,,Wojno MnichówWojna Mnichów --- tłumaczenie tytułu Monachomachii.!" --- takeś w ręce wpadła,/
Takeś się najprzódnajprzód (daw.) --- najpierw. zjawiła na świecie:/
Płochośćpłochość --- lekkomyślność. cię z twoich kryjówek wykradła,/
Ciekawość fraszkifraszka (z wł.) --- drobiazg. stawiła w zalecie,/
Złość cię rozniosła ślepa i zajadła,/
A sława, która radarada (daw.) --- chętnie. bajki plecie,/
Za rzecz szacowną gdy udała baśnieza rzecz szacowną gdy udała baśnie --- sens: gdy udawała, że baśnie są rzeczą szacowną.,/
Prysłaś, jak iskra, co parzy i gaśnie.
LIV
Byli, którzy cię słusznie zwali fraszką,/
A, poważniejszą zatrudnienizatrudniony --- zajęty. pracą,/
Gardząc wspaniale nikczemną igraszką,/
Nie czytając cię, rzekli, żeś ladacoladaco --- byle co (tu nie odnosi się do osoby).;/
Drudzy, niewzdęci tak poważną maszkąmaszka --- dziś popr.: maska.,/
Nad zgrają wierszówwierszów --- dziś popr.: forma D. lp: wierszy. gdy czasu nie tracą,/
Rzekli: ,,Dźwięk próżny, co pozory kryślikryśli --- dziś popr.: kreśli.,/
Nie wart uczonych czytania i myślinie wart uczonych czytania i myśli --- sens: nie zasługuje, by uczeni czytali go i zastanawiali się nad nim.".
LV
PoetaRodzaj poetów, co się z słowyz słowy --- dziś popr. forma N. lm: ze słowami. pieści,/
Niegodzien u nich względu i szacunku;/
Mędrzec, ważący istotyistota --- tu: znaczenie. i treści,/
Mędrzec, mający wyroki w szafunkumający wyroki w szafunku --- sens: szafujący opiniami.,/
W gminnych umysłów tłumie takich mieścimieścić --- tu: umieszczać./
I w najpodlejszym osadza gatunku,/
Co, kunsztemkunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. słowa układając zręcznie,/
Łagodnym dźwiękiem omamiająomamiać --- oszukiwać, wprowadzać w błąd. wdzięczniewdzięcznie (daw.) --- pięknie..
LVI
I sprawiedliwe były takich zdania,/
Co im o dobro kraju tylko chodzi:/
Poezja,,Cóż wiersz pomoże do praw układania?/
Alboż się zboże po wierszach urodzi?/
Próżnepróżny --- jałowy, bezskuteczny. są, płochepłochy --- tu: niepoważny., niewarte słuchania,/
Więc się ich pisać i czytać nie godzinie godzi się --- nie należy../
Nic nie probująprobować (z łac. probo) --- badać, oceniać, czynić coś godnym uznania., a po cóż je chwalić?/
Najlepiej bajkę i bajarza spalić".
LVII
Spalić do szczętu! Ale, nim go spalą,/
Wróćmy tymczasem do naszej powieści!/
Bajkę, czy prawdę, ci ganiąganić --- krytykować., ci chwalą,/
Tym jest przyczyną śmiechu, tym boleści,/
Jedni się chlubiąchlubić się --- chwalić się., a drudzy się żalą./
SztukaZgołazgoła --- całkiem, zupełnie., zwyczajnym trybem wszystkich wieści,/
Miało los dzieło, co po rękach chodzi,/
Złe, gdy przymawiaprzymawiać (daw.) --- krytykować., dobre, gdy dogodzi.
LVIII
Po niejednego zakątachzakąty --- kąty, zakątki. klasztora/
Poszło na ogień; w drugich zachowane;/
Ci błogosławią, a ci klną autora:/
Zgoła umysły były rozerwaneumysły były rozerwane --- sens: pojawiały się sprzeczne opinie../
Prawnik, UrzędnikPan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. śle instygatorainstygator (daw.) --- oskarżyciel./
I w przyszłych sądach rokuje przegranęprzegranę --- dziś popr. forma B. lp: przegraną.,/
A jejmość różnie: krzykliwa lub cicha,/
Gniewa się, miękczymiękczyć --- zmiękczać., płacze i uśmiécha.
LIX
Szczęściem i wielkim dla dzieła autora,/
Nigdy Hiacynt w jej domu nie gościł;/
Książka, AlkoholNikt tam nie bywał prócz ojca przeora,/
Lecz ojciec przeor ustawicznieustawicznie --- ciągle. pościł,/
A, jeśli bierałbierać (daw.) --- przyjmować. ojca promotoraojciec promotor --- w Monachomachii występuje ,,promotor różańcowy", czyli zakonnik opiekujący się kółkiem różańcowym.,/
Hiacynt takich wizyt nie zazdrościł:/
Pogardzający marnymi igraszkiigraszki --- dziś popr. forma N. lm: igraszkami.,/
Pilnował wiernie książek, a nie flaszki.
LX
PięknoPrawda, że piękny, udatny i hożyhoży --- zdrowy i urodziwy.,/
Prawda, że patrzeć na niego aż miło./
Alboż być pięknym nie ma sługa boży?/
Alboż to grzecznym być się nie godziło?/
Wdzięczna jest skromność, gdy postać ułoży,/
Zda się, iż nowych z nią wdzięków przybyło./
CnotaNiechaj występek wydaje sięwydawać się --- wyglądać. sprośniesprośnie (daw.) --- nieprzyzwoicie.,/
Cnocie wdzięk nowy niechaj coraz rośnie!
LXI
Można ją śmiele z grzecznością skojarzyćskojarzyć --- tu: połączyć.,/
I owszem, taka lepiej przykład wdraża;/
Nie jej to przymiot srożyć sięsrożyć się (daw.) --- złościć się, gniewać. i swarzyćswarzyć się --- kłócić się.,/
Dzikim spojrzeniem nigdy nie odrażaodrażać --- zniechęcać.,/
Nie umie próżniepróżnie --- właśc. próżno, tj. bezskutecznie, bezcelowo. dziwaczyć i marzyć,/
Ani się płochympłochy --- lekkomyślny. podejrzeniem zraża./
Przykładny mile, dziwacznie niesprzeczny,/
Ojciec Hiacynt był święty i grzeczny.
LXII
Ani on wiedział, co drukiem podanodrukiem podać (daw.) --- wydrukować.,/
Pożyteczniejsze bawiłybawić (daw.) --- zajmować. go dzieła./
Gdy już wieść doszła, co wydrukowano,/
Ani go wtenczas ciekawość ujęła;/
NudaPrzeczytał wreszcie, co o nim pisano,/
Lecz się myśl mściwa w sercu nie zawzięła./
Ani się rozśmiał, ani się zasmucił,/
Lecz dwakroćdwakroć --- dwukrotnie, dwa razy. ziewnął i pismo porzucił.
LXIII
PtakTak orzeł, górnym wybujały lotem,/
Ledwo poglądać na niziny raczy,/
A, piorunowym nieprzelękły grzmotem,/
Kiedy ptaszęta pod sobą obaczyobaczyć --- dziś: zobaczyć.,/
Skrzydeł wspaniałych straszy je łoskotem/
I, gdy w ostatniej postrzeże rozpaczy,/
Rzuca plonplon --- tu: łup. podły, a lotnymi piórypióry --- dziś popr. forma N. lm: piórami./
Ponad obłoki wzbija się i chmury.
LXIV
Nie z orłów rodu był, choć przewielebny,/
Ojciec Gerwazy od Zielonych Świątek./
Lubolubo (daw.) --- chociaż. Hiacynt dał przykład chwalebny/
I do działania szacowny początek,/
Wzgardził nim ojciec, rady mniej potrzebnyrady mniej potrzebny --- sens: mniej przydatny jako mądry doradca.,/
Wzgardził, a rzeczy nowy snując wątek,/
Brał je do serca --- a, gdy zemstę knowałknować --- dziś popr.: knuć.,/
Z rzeszą się braci ukonfederowałukonfederować się --- stowarzyszyć się; konfederacja --- regionalny lub ogólnokrajowy związek szlachty, dążącej do zrealizowania określonych celów..
LXV
SpotkanieWięc chcąc, by jeszcze większe znaleźć wsparcie,/
Wzywał na pomoc inne zgromadzenia./
Zastał u fortyforta --- dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym., jakoby na warcie,/
Pannę Dorotę, co, chwałę imienia/
Strzegącchwałę imienia
strzegąc --- dziś popr. składnia: chwały imienia strzegąc; imię Dorota oznacza po grecku ,,dar od Boga"., na zemstę czuwała otwarcie;/
Od najpierwszego zaczem pozdrowienia,/
Zamiast potocznych dyskursów zabawy,/
O srogiej burzy wszczął się dyskurs żwawyżwawy --- szybki, energiczny..
LXVI
Tam się dowiedział w zapalczywejzapalczywy --- gniewny. mowie,/
W srogim wejrzeniu i udatnym geście/
O całej rzeczy dokładnie osnowie,/
Co powiedanopowiedać --- dziś popr.: powiadać. i na wsi i w mieście./
Zgoła, co tylko nowiną się zowiezowie się --- nazywa się.,/
Co usta wywrzeć zdołały niewieście,/
Wszystko to było powiedziano różnie,/
Żwawożwawo --- szybko., dokładnie, zwięźle i pobożnie.
LXVII
Usłyszał, jako autor złego dzieła/
Odod (daw.) --- przez. bezbożników na to namówiony,/
Jako go zysków nadzieja ujęła;/
I nawet o tym został upewniony,/
Jakie bezbożność ukaranie wzięła,/
Jak w świętej ziemi nie był pogrzebionypogrzebiony --- dziś popr.: pogrzebany.,/
Jak panna Anna na rozstajnej drodze/
Widziała w ogniu jęczącego srodze.
LXVIII
Szczęściem kurkur (daw.) --- kogut. zapiał. ,,Niechże sobie pieje./
Krzyknął Gerwazy --- a ja nie mam czasu!"/
Więc wszedł za fortęforta --- dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym., wzmagając nadzieje,/
Wszedł, a wśrzód zgiełku, wrzawy i hałasu,/
Gdy słyszy, jako Honorat boleje, ---/
Ażeby złemu zabieżećzabieżeć (daw.) --- zapobiec. zawczasu,/
Aby obwieścić, skąd złego przyczyna,/
Wprzódwprzód (daw.) --- najpierw. odkaszlnąwszy, tak mówić zaczyna:
LXIX
Spotkanie,,O bracia! Choć wy bieli, my kafowichoć wy bieli, my kafowi --- mowa o kolorach habitów.,/
Nic to jedności serdecznej nie szkodzi:/
Każdy z nas wdzięczność winien zakonowi,/
Bo z tego źródła szczęśliwość pochodzi./
Łączmy się przeciw nieprzyjacielowi,/
Z małych złączonych rzecz wielka się rodzi". ---/
,,Prawda --- Honorat rzekł --- i ja wiem o tym,/
To napisano na czerwonym złotymczerwony złoty --- złota moneta obiegowa w dawnej Polsce; Krasicki odnosi się do widniejącego na niektórych z nich napisu Concordia res parvae crescunt (łac.: Małe rzeczy wzrastają dzięki zgodzie).".
LXX
Więc go zaprasza w izbę zgromadzenia,/
Gdzie się żarliwi na odsiecz kupilikupić się (daw.) --- gromadzić się.:/
Pospolitego tam centrum ruszeniapospolitego tam centrum ruszenia --- pospolite ruszenie: szlachta wezwana na wojnę.,/
Tam źródło rady, jak będą walczyli./
Ksiądz, PrawnikNa powszechnego odgłos zaproszenia/
Hurmemhurmem --- tłumnie. się zewsząd radni gromadzili;/
Szedł, tknięty zemstą i punktu honorem,/
Pan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) --- w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków., ksiądz proboszcz z doktorem.
Pieśń V
LXXI
Na wielkie dzieło trzeba się zdobywać./
Fraszkafraszka (z wł.) --- drobiazg. pod Troją i bitwy i rady!/
Kogóż na pomoc w tej potrzebie wzywać?/
Do Muz się udać, czyliczyli --- czy z partykułą pytajną -li. do Palladydo Pallady --- W Troi miał znajdować się posąg Pallas Ateny, bogini mądrości, pokoju, ale i wojny sprawiedliwej, opiekunki miast. Posąg ten, zwany Palladium, wg legendy chronił miasto przed klęską.?/
Czy na pegazich skrzydłachpodlatywać/
A, dawnych bajek wskrzeszając przykłady,/
Kiedy się powieść heroiczna wszczynawszczynać --- zaczynać.,/
Do snu zachęcać w imię ApollinaApollo --- w mitologii gr. bóg patronujący muzyce i innym sztukom, często przedstawiany z lirą.?
LXXII
Wielkie przykłady do naśladowania/
I drogę widzę przed sobą nieciasną;/
Chluba nie wabi pióra do pisania,/
PoezjaZabawę kryślękryślić (daw.) --- rysować a. pisać. i cudzą, i własną,/
Czytelnikowi nie bronię ziewania ---/
Chcą spać, czytając, niechajże i zasną/
Ja, rzecz stosując do miarymiara --- tu: rytm. i wzrostu,/
Co wiem, co nie wiem, opowiem po prostu.
LXXIII
SpotkanieZeszły się czapki, biretybiret --- rodzaj sztywnej, dekoracyjnej czapki, używanej przy oficjalnych okazjach., kaptury,/
A, co największa, i głowy nie lada./
Prawnik, ZemstaPan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) --- w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. burzliwej natury/
Plantęplanta (daw.) --- plan. zemszczenia najpierwszy układa,/
Więc się nadawszy, rzekł: ,,Złe koniunktury/
Mości panowie! Zaczem moja rada:/
Jąć się sposobów dobrych. To, co myślę,/
Opowiem krótko i jawniejawnie --- tu: jasno. okryślęokryślić --- dziś popr.: określić..
LXXIV
,,Najprzód ten zdrajca, co z nas się naśmiewał,/
Niech pozna, żeśmy dobrzy w odpowiedzi!/
ZemstaTym grzeszył, że się zemsty nie spodziewał,/
Swoją podłością zasłoniony siedzi,/
Niewart, żeby się człek zacny nań gniewał;/
Z tym wszystkim niech go karanie uprzedzi:/
Jeśli plebejus, zbić go bez litości,/
Jeżeli szlachcic, pozwać jegomości.
LXXV
Prawnik, Prawo,,Różne być mogą sprawy, aktoratyaktorat (daw.) --- pozew.,/
A ja na wszystkich nieźle dopilnuję:/
Niech no się tylko odezwę zza kraty,/
Niech wezmę na cel, tak go odmaluję,/
Takie wynajdę nań prejudykatyprejudykat (daw.) --- wcześniejszy wyrok w podobnej sprawie; precedens.,/
Zgoła, co umiem, co mogę, poczuje./
Wprzód za to, że się śmiał z bluźnierstwyz bluźnierstwy --- dziś popr. forma N. lm: z bluźnierstwami. ozwaćozwać się (daw.) --- odezwać się.,/
Z Arianismi rejestruRejestr Arianismi --- zespół ustaw związanych z wygnaniem i karaniem arian. W momencie przedstawianym w utworze ustawy te miały ponad 100 lat. go pozwać.
LXXVI
Prawo,,Mógłby i crimen statuscrimen status (łac.) --- zbrodnia stanu. być na stole,/
Za to, że z królem chciał wadzićwadzić (daw.) --- tu: poróżnić, skonfliktować. WęgrzynyWęgrzyn --- dziś popr.: Węgier.,/
Lecz ja to wyższej władzy oddać wolę./
Mnogie są dalej oskarżeń przyczyny:/
Ojcyojcy --- dziś popr. forma M. lm: ojcowie. lektorylektor --- tytuł, który otrzymywał zakonnik po siedmioletnich studiach teologicznych. niech myślą o szkole,/
ChciwośćDuchowni niechaj bronią dziesięciny,/
Ksiądz, AlkoholA nasz ksiądz prałat, przez swój wielki rozum,/
Weźmie w opiekę vitrum gloriosumvitrum gloriosum (łac.) --- sławny puchar a. kielich..
LXXVII
,,Co się mnie tyczy, wiem ja, co się stanie:/
Pozna jegomość..." Wtem machnął obuchemobuch (daw.) --- broń przypominająca siekierę, zazwyczaj reprezentacyjna../
Krzyknął Gaudenty: ,,Dobrze tak, mospaniemospanie --- skrót od "mosci panie".!/
To mi to sposób, co śwista nad uchem:/
Na nic się nie zda pozew i gadanie,/
Po co to straszyć widzeniem i słuchem?/
ZemstaKto chciał być naszej przyczyną niedoli,/
Kto nas zaczepił, niech czuje, co boli!"
LXXVIII
Jak za powstaniem miłego wietrzyka,/
W rozleglej puszczy liść wdzięczniewdzięcznie --- przyjemnie. szeleści,/
Coraz się echo szerzy i pomyka,/
Coraz słuch szeptem rozkosznym się pieści ---/
Tak w gromadnego liczbie zakonnikaw gromadnego liczbie zakonnika --- sens: wśród tłumu zgromadzonych zakonników./
Krzyk Gaudentego hasłem dobrych wieści./
Nieukojone mający urazy,/
Wzmogli się Rafał, Marek i Gerwazy.
LXXIX
Trzy to filary swego zgromadzenia,/
Trzy to pociechy braci rozrzewnionychrozrzewniony --- zasmucony../
Pierwszy z nich, zwykłe dawszy pozdrowienia,/
W słowach dobranych, zwięzłych i uczonych/
Od gór libańskichgóry libańskie --- Liban, państwo położone między Syrią a Izraelem, wziął swą nazwę od słowa oznaczającego ,,biel", a odnoszącego się do ośnieżonych szczytów tamtejszych gór. wszczął asumptasumpt --- początek, zachęta. mówienia,/
Spuścił się potem, a wszystkich zdziwionych,/
I duchownego, i świeckiego stanu,/
Ciągle prowadził do rzeki JordanuJordan --- rzeka, obecnie na granicy Izraela i Jordanii, często wspominana w Biblii; tam miał nastąpić m. in. chrzest Chrystusa przez Jana Chrzciciela..
LXXX
Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,/
Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął,Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,/ Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął... --- te i poprzednie wersy ironicznie opisują napuszony i przesadny styl wypowiedzi./
Głos tylko słychać, wzrok widzieć ponury,/
Gest groźny, jakim zadziwiać przywyknął;/
Wtem, kiedy wspomniał helikońskie córyhelikońskie córy --- muzy, które wg mitologii gr. zamieszkiwały góry Helikonu.,/
Wskróś poruszony wicesgerent wicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków.krzyknął:/
Sztuka, Strach,,To mi to mówca, co się aż człek zlęknie,/
Kiedy to raz wrazraz wraz --- raz po raz. i górno, i pięknie!"
LXXXI
Szła dalsza kolej, a ojcy wielebneojcy wielebne --- dziś popr.: wielebni ojcowie.,/
Raźnejraźny --- energiczny. młodzieży otoczone gronem,/
Zdobywały się na rady potrzebne;/
Każdy za swoim obstawał zakonem,/
Pełzłypełznąć (daw.) --- blaknąć, tu przen.: nie przynosić żadnego rezultatu., niknęły zamachy haniebne./
Wtem seraficznymseraficzny --- tu: franciszkański. Nazwy zakon seraficzny a. seraficki używano w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi zakonu franciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów na górze La Verna (łac. Alvernia) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię franciszkańską. akcentem i tonem,/
Okryty laurem kaznodziejskiej pracyokryty laurem kaznodziejskiej pracy --- ,,zakonem kaznodziejskim" określano dominikanów.,/
Podniósł grzmotliwy głos ojciec Pankracy.
LXXXII
,,A pókiż --- krzyknął --- barbarzyniecbarbarzyniec --- dziś popr.: barbarzyńca. w błędzie,/
ZoilZoil --- Zoilos z Amfipolis (IV w. p.n.e.) był cynikiem i autorem pism negatywnie oceniających poematy Homera; przen. złośliwy, surowy i niesprawiedliwy krytyk. przebrzydły, co się na nas miota,/
A pókiż szarpać naszą sławę będzie/
I bluźnić, zdrajca, subtelnego Szkotasubtelny Szkot --- Jan Duns Szkot (1266--1308), logik, filozof i teolog, nazywany doktorem najsubtelniejszym (łac. doctor subtilissimus).?/
A pókiż w równym szeregu i rzędzie/
Z nim stawać będą ci, których robota/
Do tego zmierza ustawnieustawnie --- dziś popr.: ustawicznie., koniecznie,/
Aby nas zgnębić i osławićosławić --- oczernić. wiecznie?
LXXXIII
,,A pókiż?..." Nadtonadto --- zbytnio, nadmiernie. rozpoczął był żwawieżwawie --- dziś popr.: żwawo, tj. szybko, energicznie.,/
Przetoprzeto (daw.) --- więc, zatem. go kompan strwożony mniej baczniebacznie --- ostrożnie.,/
Chcąc ciągnąć za płaszcz, głasnął po rękawie/
I, chociaż mniemałmniemać --- uważać coś, mieć jakąś opinię bez wystarczających argumentów czy dowodów., że było nieznacznie,/
Tak zmieszał mówcę, iż oniemiał prawie,/
Chce mówić, ale słowa szły opacznieopacznie (daw.) --- źle, na odwrót. ---/
Więc, co tak żwawo już miał się ku wojnie,/
Skrył głowę w kaptur i usiadł spokojnie.
LXXXIV
Zamilkli wszyscy; wtem z miejsca się ruszył/
Doktor i zaczął namieniaćnamieniać --- dziś popr.: nadmieniać, tj. wspominać. o zgodzie./
Próżno namieniał: przytomnychprzytomny (daw.) --- obecny. obruszył./
Nawet tych, którzy byli na odwodziena odwodzie --- w rezerwie, tu: z tyłu../
TłumWrzask zjadłej tłuszczytłuszcza --- tłum. mówiącego zgłuszył,/
Więc, upewniony o pewnej przeszkodzie,/
Umilkł. Natychmiast żwawe wojownikiżwawe wojowniki --- dziś popr. forma M. lm: żwawi wojownicy./
Coraz groźniejsze wznawiały okrzyki.
LXXXV
Przyroda nieożywionaJak wichry, nagle kiedy wypadają,/
Wspienionewspieniony --- dziś popr.: spieniony. wody i mącą i burzą,/
Próżno się trwożne majtkimajtki --- dziś popr. forma M. lm: majtkowie. wysilają,/
Razem z okrętem w dnie morskim się nurzą;/
Powstaje NeptunNeptun --- w mitologtii rzymskiej bóg morza., wiatry ucichają,/
Spokojne wody, nieba się nie chmurzą ---/
Tak proboszcz, skoro w stół pięścią uderzył,/
Ucichła wrzawa i krzyk się uśmierzył.
LXXXVI
,,A moje zdanie, --- rzekł --- mości panowie,/
Duchowni, świeccy, wielebni, wielmożni,/
Po co się gniewać? W tej księgi osnowieosnowa --- nitki, biegnące w jednym kierunku, stanowiące pierwsze oparcie dla tkanego materiału; przen. założenie, zamierzenie./
Cóż jest, żebyście mieli być tak trwożni?/
Czyż, co w poeciej marzyło się głowieco w poeciej marzyło się głowie --- co się marzyło w głowie poety.,/
Ma tych obrażać, co mądrzy, pobożni?/
Na co się zemsty złych sposobów chwytać?/
KsiążkaJeśli złe pismo, to go i nie czytać.
LXXXVII
,,Jeżeli kształtnie, dobrze napisane,/
Czytajmy, żartu nie biorąc do siebie./
Było podobne niegdyś udziałaneudziałany (daw.) --- wykonany, stworzony./
I na prałatyprałat --- kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową.; w takowej potrzebiepotrzeba (daw.) --- niebezpieczeństwo, zagrożenie./
Ci się rozśmieli, ci dali naganę,/
A czas, zazwyczaj co urazy grzebie,/
To zdziałał, co się pospoliciepospolicie --- zazwyczaj. dzieje:/
Nikt się nie gniewa, a każdy się śmieje.
LXXXVIII
,,I ja tak radzę, a żem w tych dniach prawie/
Przypadkiem pismo o tej wojnie czytał,/
Że posłużyło ku mojej zabawie,/
Śmiałem się i ja, o resztę nie pytał./
PoetaPoetom śni się czasem i na jawie ---/
Któż by więc bajki za prawdę poczytał?/
Puchar opisał? I cóż w tym jest złego?/
Niech przyjdzie do nas, wypijem do niego".
LXXXIX
Tak mówił prałat, a wyraz łagodny/
Miłe uczucie w słuchających sprawił:/
Wzrok niegdyś dziki stawał się pogodny,/
A co się nadernader --- bardzo. zapalczywym stawił,/
Pan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) --- w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. mniej do bojów zgodnyzgodny --- tu: skłonny.,/
Honorat srogi już się ułaskawiłułaskawić się --- tu: uspokoić się, spoglądać na sprawę bardziej łaskawie.,/
Gaudenty nawet już nie tak ochoczy./
Wtem nowy widok ściągnął wszystkich oczy.
Pieśń VI
XC
Jakiż to widok, który by odmiany/
I nową rzeczy osnowę przywodził?/
Cóż to za widok tak niespodziewany,/
Iż naradzeniu wielkiemu przeszkodził?/
Jakiż na koniec zły, czy pożądany,/
Po tylu wielkich przygodach nadchodził/
I jak przemyślnym wzniecon wynalazkiem?/
Opowiem: drzwi się otworzyły z trzaskiem...
XCI
Właśnie naówczas, wieszczym zdjęty duchemwieszczym zdjęty duchem --- sens (iron.): w natchnieniu prorockim.,/
Ojciec Regalat pałał żarliwością,/
Srogim niezbożnośćniezbożność --- niewłaściwe postępowanie. krępował łańcuchem,/
A, zwykłą gnębiąc złość zapalczywością,/
Niespodziewanym przelękły rozruchem,/
Porwał się z miejsca. Za nim z skwapliwościąz skwapliwością --- chętnie i szybko./
Wszyscy słuchacze spiesznospieszno (daw.) --- szybko. ku drzwiom biegli./
Wszyscy stanęli, jak tylko postrzegli.
XCII
Mamże powiedzieć, co postrzegli oni?/
Powiem: postrzegli dzban czworogarncowyczworogarncowy --- mieszczący cztery garnce; garniec --- staropolska miara objętości../
Krzyknął Gaudenty: ,,Do broni! Do broni!"/
Gerwazy raźny, Pankracy gotowy./
Doktor się wstydem niezwyczajnym płonipłonić się (daw.) --- czerwienić się.,/
Pan wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. wzrok mienimienić (daw.) --- zmieniać. surowy,/
Prałatprałat --- kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową., ażeby dobrze dzieło sprawić,/
Na pierwszym miejscu kazał go postawić.
XCIII
Stanął. Jednakże nie był on takowytakowy --- dziś popr.: taki.,/
Jakim go powieść bajeczna udała;/
Złocisty, prawda, i marcepanowy,/
Ale go rzeźba w zwierzchw zwierzch --- tu: od zewnątrz. nie otaczała;/
W tym zaszczyt wielki, iż czworogarncowy./
Jakoż i postać tak okazowałaokazować (daw.) --- pokazywać.:/
Poważny z kształtu, wspaniały i stary,/
Śklniłśklnić się --- dziś por.: lśnić się. się nakoło twardymi talarytalary --- dziś popr. forma N. lm: talarami..
XCIV
Król, PamięćNa nich pamiątki królów naszych dawnych/
Ku pocieszeniu zgromadzonych braci,/
Królów uprzejmych, szczęśliwych i sprawnych/
Wyryte były twarze i postaci./
Owych Zygmuntów, Władysławów sławnych,/
Których się nigdy pamięć nie zatraci,/
Niósł dzban pamiątki szacownych wyrazów,/
Niósł piętnapiętno --- tu: znak, herb. Piastów, Jagiełłów i Wazów.
XCV
Takimi nasi ojcowie pijali,/
Smutek stroskanych myśli nie zajmował,/
Takimi uczty swoje odprawiali,/
AlkoholUczty, na których zbytekzbytek --- nadmiar, przesada. nie panował./
Szedł dzban na kolej, w nim radość czerpali,/
A przemysłprzemysł (daw.) --- przemyślność. chytry ochoty nie psowałpsować --- dziś popr.: psuć../
Rozweseleni uprzejmym obchodem,/
Napawali się i piwem i miodem.
XCVI
O dobre czasy, gdy trwała prostota!/
Wprawdzieć nie było tak kształtnie i grzecznie,/
Nie śklniłaśklnić --- dziś popr.: lśnić. w kunsztachkunszt (daw.) --- sztuka, rzemiosło, umiejętność. wytworna robota,/
Ani się przemysłprzemysł (daw.) --- przemyślność. silił ostatecznie ---/
Uprzejmość wszystko kształciłakształcić (daw.) --- kształtować. i cnota,/
Żyli wesoło, żyli i bezpiecznie./
Słodkie wspomnienie, szacowne przykłady,/
Bogdajbogdaj (daw.) --- oby (dosł. niech Bóg da, aby...). się nasze święciły pradziady!
XCVII
Lecz nazbyt długo już ten dzban na stole,/
Czas się go imaćimać (daw.)
--- chwytać. --- ze czcią winnąwinny --- tu: powinny, należny. wzięty,/
Aby naprawił uprzykrzone dole./
Ociec Zefiryn żarliwy i święty,/
Na złość światowąświatowy (daw.) --- świecki. płacząc i swawolę,/
Pierwszy go ujął; zaczemzaczem --- po czym. nadpoczęty,/
Gdy się do niego każdy z ojców bierze,/
Sączył się likworlikwor (daw.) --- napój, zwł. alkoholowy. w skromności i mierze.
XCVIII
AlkoholJuż kolej wielu była przeminęła:/
I wicesgerentwicesgerent --- (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. nieźle pokosztował,/
I prałatprałat --- kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową., sprawca przykładnego dzieła,/
Smacznego trunku sobie nie żałował,/
W Gaudentym większa żwawość się zawzięła,/
Honorat niby z niechceniaz niechcenia --- od niechcenia. sprobował;/
Każdy się z swoją odezwał pochwałą,/
Tymczasem wina coraz ubywało.
XCIX
MądrośćBo też to nadto ci filozofowie,/
Rozprawowalirozprawować --- dziś popr.: rozprawiać. o wstrzemięźliwości ---/
I w dobrym zbytekzbytek --- nadmiar. cnotą się nie zowie./
Jak to nie lubićjak to nie lubić --- dziś popr. składnia: jak tego nie lubić., skąd płyną radości?/
Dobrze to znaliznać --- tu: wiedzieć. wielebni ojcowie,/
Więc, zasilając ducha w troskliwości,/
Pod dobrym hasłem: ,,Niech poczciwi żyją!"/
Wielebne ojcywielebne ojcy --- dziś popr.: wielebni ojcowie. jak piją, tak piją.
C
AlkoholW kącie ukryty doktor cicho siedział;/
Widząc, że miernamierny --- nie nazbyt obfity, w miarę., uczcie nie przyganiałprzyganiać --- krytykować.,/
Chciał jednak, aby nikt o tym nie wiedział,/
Więc, jak mógł tylko, krył się i zasłaniał./
Postrzegł go prałat i wzręczwzręcz (daw.) --- wręcz, wprost. mu powiedział:/
,,Po cóż się będziesz od ochoty wzbraniał?/
Alboż w mych rękuw mych ręku --- dziś popr.: w mym ręku. naczynie zabójcze?/
Wino weseliweselić --- rozweselać.: pij, wielebny ojcze!"
CI
Kolejkolej --- kolejka (przy piciu). tak dobrze już była chodziła,/
Iż już ku reszcie likworlikwor (daw.) --- napój, zwł. alkoholowy. się nachylałnachylać się ku reszcie --- kończyć się.;/
Poznali wszyscy, iż zabawa miła,/
Więc, gdy się każdy wdzięczył i przymilał,/
Wstał doktor --- zgraja placu ustąpiła ---/
Wziął dzban i westchnął, przecież się zasilał,/
Prawda, AlkoholA, gdy już resztę dopijał przykładnie ---/
Cud nad cudami! --- postrzegł Prawdę na dnie.
CII
Bajka to była, co o niej pisali,/
Jakby w dniew dnie --- dziś popr.: na dnie. studni siedziała nieboga./
Znaćznać --- widocznie. filozofyfilozofy --- dziś popr. forma M. lm: filozofowie. wina nie pijali,/
A zaś poeci w źródle swego boga,/
Gdy tylko wodę kastalskąwoda kastalska --- woda ze ródła na Parnasie, dająca natchnienie. czerpali,/
W nięw nię --- dziś popr.: w nią. Prawdę kładli --- nie ta jej załogazałoga (daw.) --- zapomoga, subsydium, dziś powiedzielibyśmy ,,pożywienie"../
Lepiej częstokroć pijak ją wyśledzi/
I stąd przysłowie: ,,Prawda w winie siedzi".
CIII
Przeląkł się doktor na takowe dziwy/
I dzban na miejscu, skąd wzięty, postawił;/
Ruszyć się nie śmiał, chociaż boju chciwyboju chciwy --- chętny do walki.,/
Gaudenty, skoro cud doktor objawił./
Czy obraz skryty, czy widok prawdziwy?/
Każdy go pyta, wszystkim jedno prawiłprawić (daw.) --- mówić.:/
Prawda,,Kto się dowiedzieć o tym chce dokładnie,/
Niechaj w dzban wspójrzywspójrzy --- dziś popr.: spojrzy., znajdzie Prawdę na dnie".
CIV
ŚwiatłoRzekł --- więc wspaniale Zefiryn się toczy/
Prosto ku dzbanuku dzbanu --- w stronę dzbana, do dzbana., chcąc wzgłębszwzgłębsz --- dogłębnie (por. wzwyż). rzecz dociekać;/
Blask niezwyczajny zraziłzrazić --- tu (o świetle) razić. wszystkie oczy,/
Stanęli zlękli, nie śmieją uciekać;/
Jasność przytomnychprzytomny (daw.) --- obecny. przeraża i mroczy,/
Z drżeniem widoku końca muszą czekaćz drżeniem widoku końca muszą czekać --- inwersja: z drżeniem muszą czekać końca widoku../
Wtem obłok świetny gdy się rzedzićrzedzić --- dziś popr.: rzednąć. pocznie,/
Prawda przed nimi stanęła widocznie.
CV
Prawda,,Nieczęsto --- rzekła --- tak mnie ludzie widzą,/
Chociaż się zawżdyzawżdy (daw.) --- zawsze. chętna ku nim spieszę./
Zamiast wdzięczności wszyscy ze mnie szydzą,/
I, byłem tylko weszła w którą rzeszęrzesza --- tu: gromada ludzi.,/
Rzadki mnie uczcirzadki mnie uczci --- sens: niewielu mnie szanuje., a wielu się wstydząa wielu się wstydzą --- dziś popr. składnia: a wielu się wstydzi.,/
Bo złych zasmucam, a niewinnych cieszę./
Dziś z wami jestem, bo, chociaż w rozruchurozruch --- spór, zamieszanie, walka (por. rozruchy).,/
Godniście mego widzenia i słuchugodniście mego widzenia i słuchu --- sens: godni jesteście widzieć mnie i słyszeć..
CVIZemsta, Głupota
,,Skąd wasza rozpacz? Skąd chęci zemszczenia/
Za lada pismo, które bajki plecie?/
Mnie wierzcie, wszystkie przenikamprzenikać --- tu: widzieć na wskroś, znać, rozumieć. wzruszenia,/
Znam tego, co go dziś prześladujecie./
Wie on, jak święte wasze zgromadzenia,/
Lecz, chcąc osoby postawić w zaleciechcąc osoby postawić w zalecie --- sens: chcąc pochwalić osoby.,/
Przychylność jego, która nie jest płochapłochy --- zmienny.,/
Tym się obwieszcza, iż was szczerze kocha.
CVII
Śmiech,,Żart broń jest często zdradnazdradny --- dziś popr.: zdradliwy. i szkodliwa,/
Ale też czasem i jej trzeba zażyćzażyć (daw.) --- użyć.:/
W śmiechu przestroga zdatnazdatny (daw.) --- przydatny. się ukrywa ---/
A ten, który się śmiał na nią odważyć,/
Nie zasługuje, aby zemsta mściwa/
Miała go gnębić, miała go znieważyć./
Kondycja ludzkaPorzućcie zjadłośćzjadłość --- zajadłość., uśmierzajcie żale:/
Wszak i wy ludzie, i on nie bez alenie bez ale (daw.) --- nie bez wad..
CVIII
Pokora,,Sam się oświadczył, iż chętnie odwoła,/
Iż, jeśli szkodzi, gotów pismo spalić./
Jeden wam wszystkim nigdy nie wydoławydołać (daw.) --- poradzić sobie, zadowolić, usatysfakcjonować (co w tym kontekście może oznaczać zarówno spełnienie życzeń, jak stanięcie do pojedynku). ---/
Na cóż go gnębić? Lepiej się użalić./
Myśl może była zbytecznie wesoła,/
Sposób --- osądźcie, czy ganić, czy chwalić?/
Jeżeli potwarz, sama pełznąćpełznąć (daw.) --- blaknąć. zwykła,/
Jeżeli prawda, poprawcie się!" --- Znikła.