Spis treści

    1. Drzewo: 1
    2. Poezja: 1
    3. Strach: 1
    4. Zło: 1
    5. Śmierć: 1 2

    HoracyPieśń II, 13 (Ille et nefasto te posuit die…)Do drzewa[1]tłum. Marceli Motty

    1
    Kto cię pierwszy zasadził, w dniu to złowrogim zrobił,
    świętokradzką cię także ręką, o drzewo, wnukom
    wyhodował na zgubę
    i na całej tu wioski sromotę[2].
    5
    Uwierzyłbym, że taki człowiek własnemu ojcu
    kark już skręcił i w nocy świętą komnatę zbryzgał
    gościa swego posoką.
    Zło, DrzewoKto tam ciebie, ponure ty drzewo,
    coś na głowę niewinną pana się zwalić miało,
    10
    na mym polu postawił, pewno kolchidzkich jadów[3]
    i wszystkiego się dotknął,
    co gdziekolwiek jest grzechem i zbrodnią.
    Czego trzeba unikać, tego się ustrzec każdej
    chwili, trudne zaiste dla nas zadanie! StrachWstręt ma
    15
    do Bosforu[4] punicki[5]
    żeglarz, ślepych skądinąd się losów
    nie lękając, a żołnierz boi się strzały Partów[6],
    ich ucieczki tak nagłej[7], Partów zaś straszy siła
    Rzymian, straszą kajdany[8]
    20
    ŚmierćAle zmiatał narody i zmiatać
    będzie nagły gwałt śmierci. Wszak już widziałem niemal
    państwo czarnej królowej[9], sądy Eaka[10] oraz
    dusz pobożnych siedziby
    i Śmierć, PoezjaSafonę[11] na lutni eolskiej
    25
    skargi głoszącą przeciw dziewicom swego miasta,
    Alceuszu[12], i ciebie, któryś te straszne klęski
    morza, wojny, ucieczki
    dźwięczniej prątkiem[13] twym złotym odbijał.
    Śpiew obojga, świętego godzien milczenia, w duszach
    30
    zmarłych wzbudza podziwy; wieści o bitwach jednak,
    o tyranach wygnanych
    chciwiej tłumy chwytają swym uchem.
    Jakże dziwić się nad tym, skoro stugłowy potwór[14],
    osłupiony pieśniami, czarne swe uszy spuszcza,
    35
    a wplecione w Eumenid[15]
    włosy żmije spoczynkiem się cieszą.
    Nawet słynny Prometeusz[16], razem z Pelopsa ojcem[17],
    brzmieniem miłych tych śpiewów w ciężkich się zwodzą troskach
    i nie myśli już Orion[18]
    40
    lwy i rysie tchórzliwe popędzać.

    Przypisy

    [1]

    Do drzewa — Podtytuł skrócony decyzją redakcyjną. Pełne brzmienie: Do drzewa, które nagłym wywrotem byłoby go zgniotło. [przypis edytorski]

    [2]

    sromota (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

    [3]

    kolchidzkich jadów — mieszkańcy Kolchidy (krainy historycznej na terenie obecnej Gruzji) słynęli z czarów, które starożytnym kojarzyły się również z trucicielstwem. [przypis edytorski]

    [4]

    Bosfor — cieśnina oddzielająca Europę od Azji, łączy Morze Czarne z Morzem Marmara, jest położona między Półwyspem Bałkańskim a Azją Mniejszą. [przypis edytorski]

    [5]

    punicki — fenicki; Fenicjanie, którzy założyli Kartaginę, byli znani jako wyśmienici kupcy. [przypis edytorski]

    [6]

    Partowie — lud zamieszkujący tereny na płd. od Morza Kaspijskiego, tworzący od ok. 238 p.n.e. do 226 n.e. państwo, z którym Rzym prowadził wojny od I w. p.n.e. [przypis edytorski]

    [7]

    ich ucieczki tak nagłej — pozorowany odwrót konnych łuczników był często stosowanym elementem partyjskiej sztuki wojennej; w starożytności istniało nawet powiedzenie „partyjska strzała”. [przypis edytorski]

    [8]

    Partów zaś straszy siła Rzymian, straszą kajdany — tłumacz jednocześnie pokazuje dwie możliwości przetłumaczenia łac. słowa robur. [przypis edytorski]

    [9]

    czarna królowa (mit. rzym.) — Prozerpina, córka Cerery. Porwał ją i poślubił Pluton, bóg krainy umarłych. Prozerpina co roku wracała do matki na lato, a opuszczała ją na zimę; tak mitologia tłumaczyła następstwo pór roku. Odpowiednikiem Prozerpiny w mit. gr. jest Kora-Persefona. [przypis edytorski]

    [10]

    Eak a. Ajakos (mit. gr.) — król Myrmidonów (ludu zamieszkującego Eginę), po śmierci wraz z Minosem i Radamantysem sądził w Hadesie dusze zmarłych. [przypis edytorski]

    [11]

    Safona — grecka poetka liryczna z przełomu VII i VI wieku p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

    [12]

    Alceusz a. Alkajos (ok. 620 p.n.e.–ok. 550 p.n.e.) — grecki poeta liryczny z Mityleny na wyspie Lesbos, część życia z powodu udziału w spisku przeciw tyranowi Myrsylosowi spędził na wygnaniu; dużą część jego dzieła stanowiła poezja polityczna. [przypis edytorski]

    [13]

    prątek — zdrobnienie od: pręt; chodzi o tzw. plektron, odpowiednik kostki gitarowej, za pomocą którego w starożytności grano na lutni. [przypis edytorski]

    [14]

    stugłowy potwór — przesadnie opisany Cerber, trzygłowy pies, pilnujący bram podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

    [15]

    Eumenidy (mit. gr.) — Erynie (zwane dla przebłagania srogich bóstw Eumenidami, tj. „Dobroczynnymi”) były wysłanniczkami Fatum, mścicielkami tropiącymi zbrodniarzy; przedstawiane były z wężami we włosach i skrzydłami. [przypis edytorski]

    [16]

    Prometeusz (mit. gr.) — jeden z tytanów, dobroczyńca ludzi (w niektórych wersjach mitów także twórca ludzkości); wykradł ogień z Olimpu, by ludzie mogli się przy nim ogrzać i przyrządzać pieczone potrawy; nauczył ich również metalurgii, uprawy roli, kowalstwa, budownictwa, ujarzmiania sił przyrody oraz czytania i pisania, a także podstępnie sprawił, że władca bogów wybrał na ofiarę dla bogów niejadalne części zwierząt: tłuszcz i kości; Zeus ukarał Prometeusza za kradzież ognia i zuchwalstwo, każąc przykuć go do skały na Kaukazie, gdzie codziennie sęp wyjadał mu wątrobę, odrastającą w ciągu nocy; z kaźni tej uwolnił Prometeusza Herakles. [przypis edytorski]

    [17]

    Pelopsa ojciec (mit. gr.) — Tantal, król lidyjski, syn Zeusa, słynny ze swojego ogromnego bogactwa oraz ze strasznej kary, jaką nałożyli na niego bogowie. Z powodu swojego boskiego pochodzenia bywał zapraszany na uczty bogów; zdradzał ludziom boskie sekrety i żeby wypróbować wszechwiedzę bogów podał im na uczcie ciało swego syna, za co został strącony do Tartaru, gdzie cierpiał męki: pragnienie, stojąc w wodzie, która opadała, gdy się nachylał, oraz głód, nie mogąc dosięgnąć zwisających z drzewa owoców, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem. [przypis edytorski]

    [18]

    Orion (mit. gr.) — olbrzym, syn Euriale (jednej z trzech sióstr Gorgon) i Posejdona a. Hyrieusa z Beocji, brat Polifema; myśliwy beocki o wielkiej sile, urodzie i wzroście; prześladowca Plejad i Hiad (nimf-zwiastunek dobrej i złej pogody), za próbę zgwałcenia bogini Artemidy zginął ukąszony przez wielkiego skorpiona (odwzorowanie tego mitu widzieli staroż. Grecy w konstelacjach gwiazd). [przypis edytorski]