Żył sobie kiedyś biedny chłop. Pewnego wieczoru, kiedy podsycał ogień na kominie, powiedział do żony, która siedziała przy kołowrotku i przędła:
2Marzenie, Dziecko— Jaka to szkoda, że nie mamy dzieci! U nas jest tak smutno i cicho, a u innych tak gwarno i wesoło.
3— Prawda — odparła żona wzdychając — gdybyśmy mieli chociaż jedno, nawet tak maleńkie jak paluszek, byłabym szczęśliwa. Na pewno kochalibyśmy je z całego serca.
4I stało się, że po kilku miesiącach urodziło się im dziecko, które wyglądało jak wszystkie dzieci, ale było nie większe od palca. Rodzice zaś rzekli:
5— Stało się tak, jak sobie życzyliśmy, więc kochajmy to nasze maleństwo — i nazwali je Paluszkiem.
6Chociaż nie brakło mu jedzenia ani picia, dziecko nie rosło wcale i było ciągle tak małe, jak w chwili urodzenia. Paluszek był jednak mądrym i sprytnym dzieckiem i wszystko, do czego się tylko zabrał, udawało mu się znakomicie.
7Pewnego dnia chłop wybierał się do lasu po drewno, a wychodząc z chałupy rzekł do siebie:
8— Dobrze by było, gdyby ktoś później przyjechał z wozem i pomógł mi zabrać drewno do domu.
9— Ojcze — zawołał Paluszek — ja ci pomogę i przyjadę z wozem, zaufaj mi, zobaczysz, że w samą porę będę w lesie.
10 11— Ależ to niemożliwe. Jesteś taki malutki, że nie możesz powozić koniem.
12— To nic, ojcze, niech tylko matka zaprzęgnie, a ja usiądę w uchu konia i będę mu mówił, jak ma iść.
13— No — rzekł ojciec — możemy spróbować.
14Kiedy nadeszła oznaczona pora, matka zaprzęgła konie do wozu i wsadziła Paluszka do ucha jednego z nich, a malec wołał, jak konie mają iść.
15 16Szło to bardzo składnie i wóz zajechał prostą drogą do lasu. W chwili, kiedy konie skręcały za róg, a malec zawołał: — Hejta, hejta! — przechodzili właśnie tamtędy dwaj nieznajomi i zdumieli się bardzo.
17— Cóż to może znaczyć? — rzekł jeden. — Wóz jedzie, słychać głos woźnicy, a jego samego nie widać.
18— To nieczysta sprawa — odparł drugi — pójdźmy za wozem i zobaczmy, gdzie się zatrzyma.
19Ale wóz wjechał w głąb lasu, prosto do miejsca, gdzie drwal rąbał drzewo.
20Kiedy Paluszek ujrzał ojca, zawołał:
21— Widzisz, ojcze, przyjechałem. Teraz wyjmij mnie tylko z kryjówki.
22Ojciec ujął konia jedną ręką, drugą zaś wydobył mu z ucha Paluszka, który wesoło skoczył zaraz na trawkę i usiadł na źdźble.
23Kiedy dwaj nieznajomi to ujrzeli, zdumienie ich nie miało granic. Wówczas jeden z nich rzekł do drugiego.
24— Ten malec może nam przynieść majątek, jeśli będziemy go pokazywali w wielkim mieście za pieniądze. Kupmy go.
25Podeszli więc do chłopa i rzekli:
26Podstęp— Sprzedajcie nam tego malca, będzie mu u nas dobrze.
27— Nie — odparł ojciec — to moje najdroższe dziecię, nie oddam go za skarby świata.
28Ale Paluszek słysząc tę rozmowę wdrapał się po fałdach ubrania ojca, stanął mu na ramieniu i szepnął do ucha:
29— Sprzedajcie mnie, ojcze, niedługo do ciebie powrócę.
30Gdy to ojciec usłyszał, zgodził się sprzedać go za dużą sumę pieniędzy.
31— Gdzie chcesz siedzieć? — zapytali nieznajomi Paluszka.
32— Posadźcie mnie na kapeluszu — odparł malec — będę sobie mógł spacerować, oglądać okolicę, no, i nie spadnę stamtąd.
33Nieznajomi spełnili jego życzenie, a gdy Paluszek pożegnał się z ojcem, ruszyli w drogę.
34Kiedy zapadł zmrok, malec zawołał nagle:
35— Zdejmijcie mnie na chwilę, muszę koniecznie zejść!
36— Zostań na górze — odparł ten, na czyjej głowie chłopiec siedział — nie krępuj się, ptaszki też nieraz upiększyły mi tak kapelusz.
37— Nie — odparł Paluszek — już ja wiem, co wypada. Zdejmijcie mnie natychmiast!
38Musieli więc nieznajomi zdjąć Paluszka z kapelusza i postawić na ziemi, w tej chwili jednak malec skoczył do mysiej dziury i zawołał stamtąd:
39— Do widzenia, moi panowie, ruszajcie do domu beze mnie! — i roześmiał się głośno.
40Na próżno biegali dokoła mysiej dziury, rozgrzebując ją laskami; Paluszek znikał im ciągle z oczu, a że było już ciemno, musieli ze złością i z pustą kiesą ruszyć z powrotem do domu.
41Kiedy Paluszek spostrzegł, że nieznajomi oddalili się, wyszedł ze swej nory.
42— Niebezpiecznie jest chodzić w ciemnościach po polu — pomyślał — łatwo można skręcić kark i połamać nogi.
43Na szczęście znalazł muszlę ślimaka.
44— Bogu dzięki — rzekł — mam teraz gdzie przenocować! — i wszedł do muszli.
45Po pewnym czasie, gdy chciał się właśnie ułożyć do snu, usłyszał, jak dwaj ludzie przechodzili obok jego schronienia, a jeden z nich rzekł:
46— Co więc zrobimy, aby zabrać bogatemu proboszczowi złoto i srebro?
47— Ja ci poradzę! — zawołał Paluszek.
48— Co to było? — rzekł złodziej przerażony — słyszałem jakiś głos.
49Stanęli obaj i poczęli nasłuchiwać, Paluszek zaś rzekł znowu:
50— Weźcie mnie z sobą, ja wam dopomogę.
51 52— Szukajcie na ziemi i uważajcie, skąd dochodzi głos — odparł malec.
53Po długim szukaniu złodzieje znaleźli go wreszcie i podnieśli do góry.
54— Więc to ty, smyku, chcesz nam dopomóc! — zawołali.
55— Naturalnie — odparł Paluszek — wśliznę się do pokoju proboszcza i podam wam stamtąd wszystko, czego zapragniecie.
56— Dobrze — odparli złodzieje — zobaczymy, co potrafisz.
57Kiedy przybyli na plebanię, Paluszek wśliznął się do pokoju i zawołał jak mógł najgłośniej:
58— Co chcecie wziąć z tego pokoju?
59Złodzieje przerazili się i rzekli:
60 61Ale Paluszek udał, że ich nie zrozumiał, i krzyknął jeszcze głośniej.
62— Co wam podać? Co chcecie wziąć z tego pokoju?
63Usłyszała to kucharka i poczęła nasłuchiwać. Ale złodzieje uciekli już kawałek drogi, wreszcie jednak nabrali odwagi i rzekli:
64— Ten smyk[1] droczy się z nami!
65Wrócili więc pod okno i szepnęli:
66— No, dość tych żartów, teraz podaj nam coś.
67Paluszek zaś zawołał jeszcze raz jak mógł najgłośniej:
68— Dam wam wszystko, czego chcecie, wyciągnijcie tylko ręce.
69Usłyszała to nasłuchująca kucharka, zerwała się więc z łóżka i podeszła do drzwi. Złodzieje zaś uciekli, jakby ich sam diabeł gonił. Służąca zapaliła świecę, ale na próżno szukała kogokolwiek w pokoju, gdyż Paluszek zdążył już wymknąć się do sieni, a stamtąd do stodoły. Położyła się więc z powrotem do łóżka, sądząc, że śniła z otwartymi oczyma.
70Paluszek zaś wdrapał się po źdźbłach na stóg siana, aby się tam przespać, a rano wrócić do rodziców. Ale czekał go inny los! Tak, na świecie zdarzają się różne nieszczęścia. O świcie kucharka weszła do stodoły, chwyciła naręcz[2] siana wraz ze śpiącym Paluszkiem i zaniosła krowom. Paluszek spał tak mocno, że nie czuł nic i obudził się dopiero w pysku krowy, która żuła go razem z sianem.
71— O Boże! — zawołał — jestem chyba w młynie! — ale wnet spostrzegł, gdzie się znajduje.
72Musiał dobrze uważać, aby się nie dostać między zęby i nie ulec zmiażdżeniu. Wreszcie znalazł się żywy i cały w żołądku.
73— Zapomniano porobić okna w tej izdebce — pomyślał malec — ani słońca tu nie ma, ani lampy.
74W ogóle nowe mieszkanie nie podobało mu się, a najgorsze było to, że przez drzwi wejściowe napływały coraz nowe ilości siana i Paluszkowi było coraz ciaśniej. Zawołał więc w trwodze:
75— Nie dawajcie mi więcej siana! Nie dawajcie mi więcej siana!
76Służąca doiła właśnie krowę, a gdy usłyszała znowu ten głos, który słyszała już w nocy, i znowu nikogo nie było widać, przeraziła się tak bardzo, że spadła ze stołka i rozlała mleko. W trwodze pobiegła do swego pana i zawołała:
77— O Boże, księże proboszczu, krowa mówi!
78— Oszalałaś — odparł proboszcz, ale poszedł do obory, aby sprawdzić słowa kucharki.
79Zaledwie jednak przestąpił próg obory, usłyszał głos:
80— Nie dawajcie mi więcej siana! Nie dawajcie mi więcej siana!
81Proboszcz przeraził się bardzo, a sądząc, że to zły duch wstąpił w krowę, kazał ją natychmiast zabić. Rzeźnik zabił krowę, a żołądek, w którym znajdował się Paluszek, wyrzucił do śmietnika.
82Z wielkim trudem torował sobie nasz zuch drogę do wolności, zaledwie jednak udało mu się wytknąć głowę, spotkało go nowe nieszczęście. Właśnie przebiegał tamtędy zgłodniały wilk i połknął za jednym zamachem żołądek wraz z Paluszkiem. Ale malec nie stracił odwagi i zawołał:
83— Drogi wilku, wiem o wyśmienicie zaopatrzonej spiżarni!
84 85— W tym a tym domu — (i opisał mu dokładnie dom swego ojca) — jeśli zakradniesz się tam przez ściek, znajdziesz pod dostatkiem ciasta, słoniny i kiełbasy.
86Wilk nie dał sobie tego dwa razy powtarzać, zakradł się w nocy przez ściek do spiżarni[3] i do syta najadł się kiełbas i szynek. Ale gdy chciał już wracać tą samą drogą, okazało się, że był teraz za gruby i nie mógł się przedostać przez otwór. Na to tylko czekał Paluszek i począł w żołądku wilka wyć, krzyczeć, wołać, ile sił.
87— Będziesz ty cicho — rzekł wilk — pobudzisz ludzi.
88— To i cóż — odparł malec — ty się najadłeś do syta, to i ja się chcę poweselić! — i począł na nowo krzyczeć ze wszystkich sił.
89Wreszcie obudził tym krzykiem ojca i matkę, którzy nadbiegli do spiżarni i zajrzeli przez szparę. A kiedy ujrzeli wilka, wrócili do izby, ojciec po siekierę, a matka po kosę.
90— Stań za mną — rzekł chłop do żony — jeżeli nie padnie on od mego uderzenia, to ty przetniesz go kosą.
91Gdy Paluszek usłyszał głos ojca, zawołał:
92— Drogi ojcze, jestem tu, siedzę w brzuchu wilka!
93Ojciec ucieszył się bardzo i rzekł:
94— Dzięki Bogu, odnaleźliśmy nasze dziecię! — i kazał żonie odłożyć kosę, aby nie uczyniła krzywdy Paluszkowi.
95Potem za jednym zamachem odrąbał wilkowi głowę, dobył nożyczek, rozciął mu brzuch i wyciągnął stamtąd malca.
96— Ach — rzekł ojciec — tak się o ciebie martwiliśmy!
97— Tak, ojcze — odparł Paluszek — wielu przygód zaznałem na świecie. Dzięki Bogu, że znowu oddycham świeżym powietrzem!
98 99Podróż— Ach, ojcze, byłem w mysiej dziurze, i w żołądku krowy, i w brzuchu wilka. A teraz już pozostanę przy was, kochani rodzice.
100— My zaś nie sprzedamy cię za żadne skarby świata! — odparli rodzice, całując serdecznie swe odzyskane dziecię.
101Po czym nakarmili go, napoili i przebrali w nowe ubranie, gdyż stare zniszczyło się podczas wędrówek i przygód.