Spis treści

    1. Bóg: 1 2
    2. Cierpienie: 1 2
    3. Getto: 1
    4. Los: 1
    5. Ofiara: 1
    6. Śmierć: 1

    Adela FruchtmanSpowiedź ojca[1]

    1
    GettoBył to listopad — smutny i ponury,
    Dnia nie pamiętam, lecz prawie połowy
    Dobiegał miesiąc, gdyśmy w getta[2] mury
    Weszli, nieszczęsne pragnąc ukryć głowy.
    5
    Szliśmy powoli, jakby od niechcenia,
    Dwóch moich synów przed nami na wozie,
    Pilnując szczupłych resztek mego mienia,
    A dwoje małych płakało na mrozie.
    A było tylu wygnańców na drodze,
    10
    Że żona dzieci ujęła za rączki,
    A ja nieszczęsny spoglądałem w trwodze
    Na jej twarz sinoczarną od gorączki.
    Los, ŚmierćJa uniknąłem śmierci przeznaczenia,
    Ja jeden żyję znękany i stary,
    15
    CierpienieOczy mam wyschłe i serce z kamienia,
    Bóg, OfiaraBóg z mego życia nie przyjął ofiary.
    Myślę, więc jestem[3], mam czucie i wolę[4],
    Cierpienie, BógCzasem się nawet oko me zaśmieje,
    Ludziom się zdaje, że przeszłość nie boli,
    20
    Lecz Ty wiesz, Boże, co się w sercu dzieje!

    Przypisy

    [1]

    Spowiedź ojca — jest to jedna z dwóch znanych wersji tego utworu, krótsza; wiersz jest parafrazą poematu Juliusza Słowackiego Ojciec zadżumionych. [przypis edytorski]

    [2]

    getto — wydzielona część miejscowości, zamieszkała przez ludność jednej grupy, np. etnicznej; w kontekście Zagłady na ziemiach polskich: wydzielona, najczęściej zamknięta część miasta lub miasteczka, utworzona przez nazistów dla odizolowania osób pochodzenia żydowskiego od reszty polskiego społeczeństwa w ramach polityki antyżydowskiej.

    Na terenie Polski Niemcy utworzyli ok. 600 gett, m.in. w Warszawie, we Lwowie (gdzie w czasie wojny przebywała autorka), Łodzi, Białymstoku, Przemyślu, Radomiu, Rzeszowie, czy Tarnowie; pierwsze powstało w Piotrkowie Trybunalskim już w październiku 1939, kolejne w 1940 i 1941. Getta na terenach wschodniej Polski zaczęto tworzyć w połowie 1941 po zajęciu tego obszaru przez Rzeszę po ataku na dotychczasowego sojusznika, Związek Radziecki. Getta były tworzone przez nazistów, by odizolować i kontrolować ludność pochodzenia żydowskiego i przygotować do „dalszego wydalenia” (wstępnie naziści rozważali utworzenie rezerwatu na Lubelszczyźnie lub na Syberii, przesiedlenie na Madagaskar). Dlatego z czasem ludność z gett w małych miejscowościach była deportowana do większych skupisk, położonych w pobliżu linii kolejowej. Niemcy nakazali mieszkańcom gett utworzenie Rad Żydowskich (niem. Judenrat) i służby porządkowej. Judenraty miały odpowiadać za wypełnianie nazistowskich nakazów. Jednocześnie okupanci ograniczyli kontakty uwięzionej w gettach ludności z zewnętrzną częścią miasta, ściśle kontrolując dostawy żywności, lekarstw itd. W konsekwencji wywołali głód, falę chorób, w tym tyfusu. Zagęszczenie prowadziło też do licznych patologii, w tym korupcji. Mieszkańców getta wykorzystywano do przymusowej pracy w zakładach mieszczących się w gettach lub poza ich obrębem.

    W drugiej połowie 1941 Niemcy rozpoczęli planowanie i przygotowania do ludobójstwa Żydów (tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej). W ciągu kolejnych miesięcy mieszkańcy gett byli stopniowo deportowani do obozów zagłady lub mordowani w masowych egzekucjach. W różnych częściach dawnej Polski deportacje i egzekucje trwały od 1941 do 1944 (jako ostatnie zlikwidowano getto w Łodzi w sierpniu tego roku).

    Likwidacje gett spotykały się z różnymi formami oporu, najbardziej zorganizowaną formę miały powstania w getcie warszawskim i białostockim, ale również w dziesiątkach innych gett Żydówki i Żydzi stawiali nazistom zbrojny opór. Z powodu przeważających sił nazistów, bardzo ograniczonego dostępu do broni i przy braku znaczącego zbrojnego wsparcia polskiego podziemia wszystkie te zrywy zostały rozbite.

    [przypis edytorski]

    [3]

    Myślę, więc jestem… — sentencja (łac. cogito ergo sum) francuskiego filozofa Kartezjusza, którą podsumował swoje rozważenia o źródłach pewnej wiedzy. Fakt, że myślimy, jest dla nas pewny, stąd można wnioskować, że równie pewne jest istnienie osoby, która myśli. [przypis edytorski]

    [4]

    czucie i wola — być może aluzja do wiersza Adama Mickiewicza Romantyczność, w którym autor przeciwstawia dwa sposoby ludzkiego doświadczania i poznawania świata, intuicyjny i ten oparty o metodę naukową: „Czucie i wiara silniej mówi do mnie,/ Niż mędrca szkiełko i oko”. Zagadnienie wolnej woli również stanowi ważny temat europejskiej filozofii (m.in. Schopenhauera), jako to, co stanowi o wyjątkowości ludzi, wyróżniając ich spośród innych zwierząt. [przypis edytorski]