Spis treści

      Jan KochanowskiPieśń VI[1]

      1
      Co by ty, urodziwa Hanno, na to dała,
      Aby ta twoja gładkość[2] wiecznie z tobą trwała?
      Wierzę, w tym wieku młodym ani myślisz o tym,
      Ale byś też i dobrze myśliła, nic po tym.
      5
      Bo czas nie da trwać żadnej rzeczy w jednej mierze,
      A jako wszytko niesie, tak zaś wszytko bierze.
      Widziałem ja po ranu piękny kwiat przyjemny,
      A widziałem zaś wieczór zwiędły i nikczemny.
      I drzewa, które teraz odziały sie w liście,
      10
      Złupi z tego ubioru mroźnej zimy przyszcie.
      W tymże prawie i człowiek, a w gorszym, bo kwiaty
      I drzewa w rok wetują zawżdy swej utraty,
      Odmładzając sie znowu; ale człowiekowi
      Kiedy sie raz na twarzy zima postanowi[3],
      15
      A włos śniegiem przypadnie, gęsta wiosna minie,
      Niżli[4] z głowy przeziębłej ten zimny rok zginie.
      Czemu jeleń pierzchliwy łaskawsze ma bogi,
      Któremu wolno zrzucić pochodzone[5] rogi?
      Czemu wąż fortunniejszy, który z przyrodzenia
      20
      Każdy rok wiotche[6] lata na młodą płeć[7] mienia?
      Człowiek, choć wyraz[8] Boży, niesposobny na to[9]
      Ani nalazł fortelu na szedziwe lato[10].
      Oszukały sie króla tessalskiego córy[11],
      A ojca nieboraka jeszcze barziej, który
      25
      Dać gardło musiał dla ich głupiej pobożności[12];
      Bo, życząc mu nowych lat i pierwszej młodości,
      W nadzieję[13] ziół schwalonych spólnie go zabiły,
      Żeby w rzeczy[14] starą krew’ z niego wycedziły.
      Potym go czarownica[15] w kocioł wrzącej wody
      30
      Wrzuciła między zioła; a ten, nie rzkąc[16] młody,
      Ale ani wstał żywy; jakoby[17] to było
      Kosztowne ziele, co by sto lat wyparzyło.
      Przeto póki panuje wiosna w twarzy twojej,
      Daj sie, Hanno, napatrzyć wdzięcznej[18] krasy swojej;
      35
      Która nie da nic naprzód ani Fosforowi[19],
      Kiedy napiękniej z morza wynika[20] ku dniowi.
      A wy, malarze, i wy, co marmór cieszecie[21],
      Jesli przyszłemu wieku zachować sie chcecie,
      Malujcie tę piękną twarz i rzeźcie[22] w kamieniu.
      40
      Nie był jako żyw Zewksis[23] w takim podziwieniu
      Ani zacny Fidyjas[24], jako wy możecie
      Z tej tylko samej sztuki sławni być na świecie.
      Ja na farbach malarskich nic sie nie rozumiem,
      Także wiele z marmórem postępować umiem[25],
      45
      Ale wierszem ozdobnym i rymy gładkiemi
      Mam nadzieję, że z mistrzmi porównam dobremi.
      Temi ja przeciw długim latom[26] sie zastawię,
      A za chęcią cnych bogiń[27] imię twe wybawię
      Z niepamięci nieszczęsnej, że o twej urodzie
      50
      Będzie wiek pozny wiedział i po naszym schodzie[28].
      Nie była wiecznie gładka sławna pani ona[29],
      Dla której mocna Troja z gruntu wywrócona;
      By ją był Parys poznał w szostymdziestym lecie[30],
      Nigdy by był tej trwogi[31] nie wzbudził na świecie.
      55
      Ale jednak, co jej wiek łakomy[32] uszkodził,
      To swym pismem życzliwy poeta[33] nagrodził.
      Za co, nie wiem, przecz go Bóg ślepoty nie zbawił[34],
      Ponieważ Stezychora[35] o wzrok był przyprawił,
      Że tęż istą[36] śmiał ganić rymem uszczypliwym,
      60
      Acz to potym odwołał piórem osobliwym[37].
      Ja stąd oczu nie stracę i w tym będę stały,
      Że chwalić nie omieszkam, co jest godno chwały.
      Bo nie leda Bóg jako swych darów rozdawa,
      Temu łaskawszy, komu co nad ludzi dawa.
      65
      Przeto tusz[38] dobrze, Hanno urodziwa, sobie,
      Z twoich darów znać, że Bóg jest łaskawym tobie.
      Który jako ozdobę i piękność szacuje,
      Ten czyn niezmierzonego świata okazuje
      Tak pięknie zbudowany; kto sklepowi[39] temu,
      70
      Nadobnemi gwiazdami ślicznie sadzonemu,
      Nadziwować sie może? Kto nocoświetnego
      Miesiąca[40] abo słońca niespracowanego
      Napatrzył sie do wolej, lubo rano wstaje,
      Lubo ku wieczorowi prędki bieg podaje?
      75
      Taki więc z swej łożnicy nowy oblubieniec
      Wychodzi; na nim złoty płaszcz i złoty wieniec,
      Perłami przeplatany, gore znakomity,
      Jego ze wszech namilszej[41] dar niepospolity.
      Ale i ziemia nie jest bez swojej ozdoby,
      80
      Bo i tę Bóg oszlachcił dziwnymi sposoby:
      To górami, to lasy, to kryształowemi
      Rzekami, to łąkami pięknie kwitnącemi.
      A w poły ją przepasał morzem urównanym[42],
      Prosto jakoby pasem śrebrem okowanym.
      85
      Taki przede wszytkimi polem rozmierzonym[43]
      Leci obrzym udatny pędem niewściągnionym.
      Tego na kresie czeka albo trynóg[44] drogi,
      Albo prędki koń, albo bawół złotorogi.
      To takie, co widzimy[45]. Cóż, gdzie nasze oczy
      90
      Dosiąc nie mogą? gdzie Myśl, która niebem toczy,
      Gdzie sama Piękność świeci i kształty wszech rzeczy[46]?
      Nie może tego pojąć mdły[47] rozum człowieczy.
      Dar Boży tedy gładkość, a dar znamienity,
      Bo jesli go Ten nie da, zinąd nienabyty,
      95
      Jako są insze rzeczy, których człowiek może
      Za swym staraniem dostać: tu nic nie pomoże.

      Przypisy

      [1]

      W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]

      [2]

      gładkość (daw.) — piękno, uroda. [przypis redakcyjny]

      [3]

      postanowić — tu: postawić, umieścić. [przypis redakcyjny]

      [4]

      niżli — a nigdy. [przypis redakcyjny]

      [5]

      pochodzony — zniszczony. [przypis redakcyjny]

      [6]

      wiotchy (starop.) — stary. [przypis redakcyjny]

      [7]

      płeć (daw.) — skóra, cera. [przypis redakcyjny]

      [8]

      wyraz — tu: obraz. [przypis redakcyjny]

      [9]

      niesposobny na to — nie ma na to sposobu. [przypis redakcyjny]

      [10]

      szedziwe lato (starop.) — sędziwy wiek. [przypis redakcyjny]

      [11]

      Oszukały sie króla tessalskiego córy (…) ani wstał żywy (w. 23–32) — fragment stanowi nawiązanie do mit. gr.: zemsta Medei za krzywdy, które wyrządził jej król tessalski Pelias; Medea przekonała jego córki, że jest w stanie odrodzić się młody, gdy poćwiartują go i ugotują w kotle z cudownymi ziołami. Pelias się nie odrodził, przerażone córki udały się na wygnanie. [przypis redakcyjny]

      [12]

      pobożność — tu: przywiązanie. [przypis redakcyjny]

      [13]

      w nadzieję — w zaufaniu do. [przypis redakcyjny]

      [14]

      w rzeczy — rzekomo. [przypis redakcyjny]

      [15]

      czarownica — tu: Medea. [przypis redakcyjny]

      [16]

      nie rzkąc — już nie mówiąc (że nie). [przypis redakcyjny]

      [17]

      jakoby — jakżeby. [przypis redakcyjny]

      [18]

      wdzięczny* (starop.) — miły. [przypis redakcyjny]

      [19]

      Fosfor — Jutrzenka poranna. [przypis redakcyjny]

      [20]

      wynikać — wynurzać się. [przypis redakcyjny]

      [21]

      cieszecie (forma starop.) — obciosujecie. [przypis redakcyjny]

      [22]

      rzeźcie (starop. forma trybu rozkazującego) — rzezajcie, rzeźbijcie. [przypis redakcyjny]

      [23]

      Zeuksis (V w. p.n.e.) — sławny malarz gr. [przypis redakcyjny]

      [24]

      Fidyjas (V w. p.n.e.) — sławny rzeźbiarz gr. [przypis redakcyjny]

      [25]

      Także wiele (…) umiem — nie umiem (znaczenie wynika z konstrukcji zdania złoż.). [przypis redakcyjny]

      [26]

      przeciw długim latom — przeciw długoletniemu zapomnieniu. [przypis redakcyjny]

      [27]

      cne boginie — muzy. [przypis redakcyjny]

      [28]

      po naszym schodzie — po naszym końcu (tj. śmierci). [przypis redakcyjny]

      [29]

      pani ona — ta pani; chodzi o Helenę trojańską. [przypis redakcyjny]

      [30]

      w szostymdziestym lecie — w sześćdziesiątym roku (jej) życia. [przypis redakcyjny]

      [31]

      trwoga — chodzi o wojnę trojańską, której przyczyną było porwanie pięknej Heleny przez królewicza trojańskiego Parysa. [przypis redakcyjny]

      [32]

      wiek łakomy — czas, który łakomie wszystko pożera. [przypis redakcyjny]

      [33]

      poeta — chodzi o Homera, autora Iliady i Odysei, w których opisana jest wojna trojańska i losy jej bohaterów, ślepy poeta (zob. w. 57). [przypis redakcyjny]

      [34]

      nie zbawił (starop.) — nie pozbawił. [przypis redakcyjny]

      [35]

      Stezychora o wzrok był przyprawił — naraził na utratę wzroku; poeta Stezychor (VII/VI w. p.n.e.) miał oślepnąć z powodu złorzeczenia Helenie i wzroku nie odzyskał, mimo że odwołał złorzeczenia. [przypis redakcyjny]

      [36]

      tęż istą (starop.) — tę samą. [przypis redakcyjny]

      [37]

      osobliwy — tu: własny. [przypis redakcyjny]

      [38]

      tusz (…) sobie (starop.) — spodziewaj się, miej nadzieję. [przypis redakcyjny]

      [39]

      sklep* (daw.) — sklepienie. [przypis redakcyjny]

      [40]

      nocoświetny miesiąc — świecący w nocy księżyc (por. łac. noctiluca: przydomek Diany, bogini księżyca, używany przez Horacego). [przypis redakcyjny]

      [41]

      ze wszech namilszej — w domyśle: oblubienicy. [przypis redakcyjny]

      [42]

      urównany — równo rozlany. [przypis redakcyjny]

      [43]

      pole rozmierzone — pole wyścigowe. [przypis redakcyjny]

      [44]

      trynóg — trójnóg (tj. nagroda). [przypis redakcyjny]

      [45]

      To takie, co widzimy — to, co widzimy, jest takie. [przypis redakcyjny]

      [46]

      kształty wszech rzeczy — idee, rozumiane w ujęciu filozofii Platona i neoplatończyków jako prawzory rzeczy. [przypis redakcyjny]

      [47]

      mdły (daw.) — słaby, marny. [przypis redakcyjny]