Spis treści

    1. Błądzenie: 1 2
    2. Chłop: 1
    3. Cmentarz: 1 2
    4. Czary: 1
    5. Dorosłość: 1
    6. Dusza: 1
    7. Dziedzictwo: 1
    8. Flirt: 1
    9. Grób: 1
    10. Kobieta: 1
    11. Kochanek: 1 2
    12. Kochanek romantyczny: 1
    13. Kondycja ludzka: 1
    14. Ksiądz: 1
    15. Książka: 1
    16. Lustro: 1
    17. Marzenie: 1 2 3
    18. Małżeństwo: 1
    19. Melancholia: 1
    20. Miłość: 1 2 3
    21. Miłość platoniczna: 1
    22. Modlitwa: 1
    23. Mądrość: 1
    24. Młodość: 1 2 3 4 5
    25. Nauka: 1
    26. Obcy: 1
    27. Obraz świata: 1
    28. Obrzędy: 1
    29. Obyczaje: 1 2
    30. Poezja: 1
    31. Przemijanie: 1 2
    32. Przyjaźń: 1
    33. Rozczarowanie: 1 2
    34. Samobójstwo: 1
    35. Samotnik: 1 2
    36. Serce: 1
    37. Sierota: 1
    38. Starość: 1 2 3
    39. Szlachcic: 1
    40. Tajemnica: 1 2
    41. Uczta: 1
    42. Wdowa: 1
    43. Wierzenia: 1 2
    44. Zmartwychwstanie: 1
    45. Śmierć: 1 2
    46. Śpiew: 1 2
    47. Żałoba: 1
    48. Życie snem: 1 2

    Adam MickiewiczDziady. Widowisko, część I

    Prawa strona teatru — Dziewica w samotnym pokoju — na boku ksiąg mnóstwo, fortepiano, okno z lewej strony w pole; na prawej wielkie zwierciadło; świeca gasnąca na stole i księga rozłożona (romans Valerie).

    DZIEWICA

    wstaje od stołu
    1
    Świeco niedobra! właśnie pora była zgasnąć!
    I nie mogłam doczytać — czyż podobna zasnąć?
    Waleryjo! Gustawie! anielski Gustawie!
    Ach, tak mi często o was śniło się na jawie,
    5
    A przez sen — będę z wami, Pan Bóg wie dopóki!
    Smutne dzieje! Jak smutnej są źródłem nauki!
    po pauzie, z niesmakiem
    Po co czytam? Już koniec przezieram z daleka!
    Takich kochanków tutaj
    wskazuje ziemię
    cóż innego czeka?
    10
    Kobieta, Kochanek, MarzenieWaleryjo! ty przecież spomiędzy ziemianek
    Zazdrości godna! Ciebie ubóstwiał kochanek,
    O którym inna próżno całe życie marzy,
    Którego rysów szuka w każdej nowej twarzy,
    I w każdym nowym głosie nadaremnie bada
    15
    Tonu, który jej duszy brzmieniem odpowiada.
    Bo ich twarze tchną głazem, jak Meduzy głowa,
    Nad słotny deszcz jesienny zimniejsze ich słowa!
    Młodość, Rozczarowanie, SamotnikCo dzień z pamiątką nudnych postaci i zdarzeń
    Wracam do samotności, do książek — [do] marzeń,
    20
    Jak podróżny, śród dzikiej wyspy zarzucony,
    Co rana wzrok i stopę niesie w różne strony
    Azali gdzie istoty bliźniej nie obaczy,
    I co noc w swą jaskinią[1] powraca w rozpaczy.
    Szalony, niech ukocha swe samotne ściany
    25
    I nie targa łańcucha, by nie drażnić rany. —
    Witajże, ma jaskinio — na wieki zamknięci,
    Nauczmy się więźniami stać się z własnej chęci —
    Czyż nie znajdziem zatrudnień? Mędrce dawnych wieków
    Zamykali się szukać skarbów albo leków
    30
    I trucizn — my niewinni młodzi czarodzieje
    Szukajmy ich, by otruć własne swe nadzieje.
    Książka, Marzenie, Poezja, Samobójstwo, ZmartwychwstanieA jeżeli do grobu wstęp wiar[ą] zawarty,
    Pochowajmy swą duszę za życia w te karty.
    Można pięknie zmartwychwstać i po takim zgonie,
    35
    I przez ten grób jest droga na Elizu błonie[2].
    Zamieszkałym śród cieniów zmyślonego świata
    Nudnej rzeczywistości nagrodzi się strata.
    Cieniów? Nigdyż nie było między ziemską bracią
    Takich cieniów, śmiertelną więzionych postacią?
    40
    Dusze ich wzięłyż bytność z poetów wyroku.
    Kształty odlaneż tylko z pięknych słów obłoku?
    Nie mogę przyrodzenia[3] tą myślą obrażać,
    Nie mogę bluźnić Twórcy — i siebie znieważać.
    Kondycja ludzka, Obraz świata, SerceW przyrodzeniu, powszechnej ciał i dusz ojczyźnie,
    45
    Wszystkie stworzenia mają swe istoty bliźnie:
    Każdy promień, głos każdy, z podobnym spojony,
    Harmoniją ogłasza przez farby i tony;
    Pyłek [każdy] błądzący śród istot ogromu,
    Padnie w końcu na serce bliźniego atomu;
    50
    A tylko serce czułe z dozgonną tęsknotą
    W rodzinie tworów jedną ma zostać sierotą?
    Twórca mi dał to serce, choć w codziennym tłumie
    Nikt poznać go nie może, bo nikt nie rozumie,
    Dusza, Miłość, Miłość platonicznaJest i musi być kędyś, choć na krańcach świata,
    55
    Ktoś, co do mnie myślami wzajemnymi lata!
    O, gdybyśmy dzielące rozerwawszy chmury,
    Choć przed zgonem tęsknymi spotkali się pióry,
    Lub słowem tylko, wzrokiem, — dosyć jednej chwili,
    Dosyć, by się dowiedzieć tylko, żeśmy żyli.
    60
    Wtenczas dusza, co ledwie czucia swe ogarnia,
    W której rozkosze truje wiązadeł męczarnia,
    Z ciemnej, głuchej jaskini stałaby się rajem!
    Jakby miło poznawać, zwiedzać ją nawzajem,
    I cokolwiek pięknego w myślach zajaśnieje,
    65
    Co ślachetnego mają tajne serca dzieje,
    Rozświecić przed oczyma kochanej istoty,
    Jak wyłamane z piersi kryształów klejnoty!
    Wtenczas przeszłość do życia moglibyśmy wcielić
    Spomnieniem; można by się z przyszłości weselić
    70
    W przeczuciu, a obecnym chwil lubych użyciem
    Łącząc wszystko, żyć całym i zupełnym życiem;
    Bylibyśmy jak lotne tchnienia, co je rosa
    Wiosennym zionie rankiem, dążące w niebiosa,
    Lekkie i niewidome, lecz, kiedy się zlecą, —
    75
    Spłoną i nową iskrę pośród gwiazd rozświecą.
    Na lewą stronę teatru wchodzi Chór wieśniaków niosących jedzenia i napoje; Starzec pierwszy z chóru na czele

    Chłop, Ksiądz, Obrzędy, Obyczaje, Szlachcic, Tajemnica, WierzeniaGUŚLARZ

    Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,
    Z czujnym słuchem, z bacznym okiem
    Spieszmy się w tajnym obrzędzie,
    Z cichym pieniem, wolnym krokiem;
    80
    Wszak nie nucim po kolędzie,
    Nucimy piosnkę żałoby;
    Nie do dworu z nowym rokiem, —
    Ze łzami idziem na groby.

    CHÓR

    Póki ciemno, głucho wszędzie,
    85
    Spieszmy się w tajnym obrzędzie.

    GUŚLARZ

    Spieszmy cicho i powoli,
    Poza cerkwią, poza dworem,
    Bo ksiądz gusłów nie dozwoli,
    Pan się zbudzi nocnym chorem.
    90
    Zmarli tylko wedle woli
    Spieszą, gdzie ich guślarz woła;
    Żywi są na pańskiej roli,
    Cmentarz pod władzą kościoła.

    CHÓR

    Póki ciemno, głucho wszędzie,
    95
    Spieszmy się w tajnym obrzędzie.

    CHOR MŁODZIEŃCÓW

    do Dziewczyny, ob. Romantyczność[4]
    Małżeństwo, Śmierć, Wdowa, ŻałobaNie łam twych rączek, niewiasto młoda,
    Nie płacz, i oczek, i dłoni szkoda.
    Te oczki innym źrenicom błysną,
    Te rączki inną prawicę ścisną.
    100
    Od lasu para gołąbków leci,
    Para gołąbków, a orlik trzeci:
    Uszłaś, gołąbko, spojrzy[5] do góry,
    Czy jest za tobą mąż srebrnopióry?
    Nie płacz, nie wzdychaj w próżnej żałobie,
    105
    Nowy małżonek grucha ku tobie,
    Nóżki z ostrogą, szyją[6] mu wieńczy
    Wstążka błękitna, a kolor tęczy.
    Róża z fijałkiem na letniej łące
    Podają sobie dłonie pachnące,
    110
    Pieszy robotnik kosi dąbrowę,
    Zranił małżonka, zostawił wdowę.
    Płaczesz i wzdychasz w próżnej żałobie,
    Wysmukły narcyz kłania się tobie,
    Jasną źrenicą śród polnych dzieci
    115
    Jak księżyc między gwiazdami świeci.
    Nie łam twych rączek, niewiasto młoda,
    Nie płacz, i rączek, i oczu szkoda.
    Ten, po kim płaczesz, wzajem nie błyśnie
    Okiem ku tobie, ręki nie ściśnie.
    120
    On ciemny krzyżyk w prawicy trzyma,
    A miejsca w niebie szuka oczyma.
    Dla niego na mszę daj, młoda wdowo,
    A dla nas żywych piękne daj słowo.
    do Starca
    Młodość, Przemijanie, Starość, Nauka, DziedzictwoNie tęsknij, starcze, prosiemy młodzi,
    125
    Tęsknota sercu i myślom szkodzi;
    W tym sercu dla nas żyją przykłady,
    Dla nas w tych myślach jest skarbiec rady.
    Stary dąb zruca powiewne szaty,
    O cień go proszą trawy i kwiaty:
    130
    „Nie znam was, dzieci nowego rodu,
    Czyliście warte cienia i chłodu,
    Nie takie rosły dawnymi laty
    Pod mą zasłoną trawy i kwiaty”.
    Przestań narzekać, niesłuszny w gniewie,
    135
    Jak było dawniej, nikt o tym nie wie.
    Uwiędną jedni, powschodzą inni,
    Chociaż mniej piękni, cóż temu winni?
    Strzeż naszej barwy, ciesz się z okrasy,
    A z nas dawniejsze wspominaj czasy.
    140
    Nie wzdychaj, starcze, w próżnej tęsknocie,
    Wielu straciłeś, zostały krocie.
    Nie całe twoje szczęście jest w grobie,
    Nie tam są wszyscy znajomi tobie.
    Weź trochę szczęścia od nas szczęśliwych,
    145
    Szukaj umarłych pośród nas żywych.

    GUŚLARZ

    Kto błądząc po życiu kraju,
    Chciał pilnować prostej drogi,
    Choć mu los wedle zwyczaju
    Wszędzie siał ciernie i głogi;
    150
    Nareszcie po latach wielu,
    W licznych troskach, w ciężkich nudach,
    Zapomniał o drogi celu,
    Aby znaleźć wczas[7] po trudach;
    Życie snem, RozczarowanieKto z ziemi patrzył ku słońcu,
    155
    Marzył nieba i gwiazd loty
    I nie znał ziemi, aż w końcu,
    Kiedy wpadł w otchłań ciemnoty;
    Kto żalem pragnął wydźwignąć,
    Co znikło w przeszłości łonie,
    160
    Kto żądzą pragnął doścignąć,
    Co ma przyszłość w tajnym łonie;
    Kto poznał swój błąd niewcześnie,
    O gorszej myśli poprawie,
    Mruży oczy, by żyć we śnie
    165
    Z tym, czego szukał na jawie;
    Kto marzeń tknięty chorobą,
    Sam własnej sprawca katuszy,
    Darmo chciał znaleźć przed sobą,
    Co miał tylko w swojej duszy; —
    170
    Tajemnica, Wierzenia, MądrośćKto wspominasz dawne chwile,
    Komu się o przyszłych marzy,
    Idź ze świata ku mogile,
    Idź od mędrców do guślarzy!
    Mrok tajemnic nas otacza,
    175
    Pieśń i wiara przewodniczy,
    Dalej z nami, kto rozpacza,
    Kto wspomina i kto życzy.

    DZIECIĘ

    Wróćmy lepiej do chaty, coś tam od kościoła
    Błysnęło, ja się boję, coś po lesie woła.
    180
    CmentarzJutro pójdziem na cmentarz, ty swoim zwyczajem
    Dumać, ja zdobić krzyże kwiatami i majem[8].
    SierotaMówią, że dzisiaj w nocy umarłych spotkamy,
    Ja ich nie znam, ja własnej nie pamiętam mamy,
    StarośćTy oczy w dzień masz słabe, pragnąłbyś daremnie
    185
    Dawno widzianych ludzi rozeznać po ciemnie[9].
    I słuch masz słaby. Pomnisz? dwie temu niedziele[10]
    Zebrało się i krewnych i sąsiadów wiele
    Urodziny twe święcić; tyś w milczeniu siedział,
    Nic nie słyszał, nikomu nic nie odpowiedział.
    190
    Zapytałeś na koniec, po co ta gromada
    Zeszła się w dzień powszedni? i czy mrok już pada?
    Przemijanie, ŚmierćA my przyszli winszować i od kilku godzin
    Słońce zaszło, i był to dzień twoich urodzin.

    STARZEC

    Od tego dnia, ach, jakżem daleko odpłynął!
    195
    Wszystkiem znajome lądy i wyspy ominął,
    Wszystkie dziedziczne skarby znikły w czasu toniach;
    Cóż mnie po waszych twarzach, i głosach, i dłoniach?
    Twarze, którem z dzieciństwa ukochać przywykał,
    Dłonie, co mię pieściły, głos, co mię przenikał,
    200
    Gdzież są? Zgasły, przebrzmiały, zmieniły się, starły.
    Nie wiem, czym pośród trupów, czylim sam umarły.
    Ale inny świat rzucam, aniżelim zastał;
    Nieszczęsny, kto częściami do mogiły wrastał!
    Twój jeszcze głos, mój wnuku, ostatnia pociecho,
    205
    Jak po umarłej pieśniach niemowlęce echo,
    Tuła się i głos matki powtarzając kwili.
    Lecz i ty mię porzucasz, jak inni rzucili.
    Cmentarz, GróbPójdę sam; kto w dzień błądzi i żywych nie słyszy,
    Widzi w nocy, zna język grobowej zaciszy.
    210
    Nie zabłądzę, wszak co rok chodziłem tą drogą:
    Zrazu jak ty, mój synu, z niemowlęcą trwogą,
    Potem jak chłopiec pełen ciekawej ochoty,
    Potem z tęsknotą, teraz nawet bez tęsknoty,
    Bez żalu; cóż mię wiedzie? jakiś zapęd nowy,
    215
    Ciemne przeczucie, może to instynkt grobowy.
    Znajdę cmentarz i coś mi w głębi serca wróży,
    Że nazad już nie będę potrzebował stróży.
    Ale nim się rozłączym, twe służby dziecięce
    Nagrodzę, pódź, mój synu, uklęknij, złóż ręce.
    220
    ModlitwaBoże! Coś mi rozkazał spełnić kielich życia
    I zbyt wielki, zbyt gorzki dałeś mi do picia,
    Jeśli względów twojego miłosierdzia godna
    Cierpliwość, z którą gorycz wychyliłem do dna,
    Jedynej, lecz największej śmiem żądać nagrody:
    225
    Pobłogosław wnukowi — niechaj umrze młody!
    Bądź zdrów; stój i raz jeszcze ściśni dziada rękę!
    ŚpiewDaj mi twój głos usłyszeć — zaśpiewaj piosenkę
    Ulubioną i tyle powtarzaną razy,
    O zaklętym młodzieńcu, przemienionym w głazy.

    [DZIECIĘ]

    śpiewa

    MŁODZIENIEC ZAKLĘTY

    230
    Wyłamawszy zamku bramy,
    Twardowski błądził śród gmachów[11],
    Biegł na wieże, schodził w jamy:
    Co tam czarów! co tam strachów!
    W jednem sklepisku[12] zapadłem —
    235
    Jak dziwny rodzaj pokuty —
    Na łańcuchu, przed zwierciadłem
    Stoi młodzieniec okuty.
    Stoi, a z ludzkiej postaci,
    Mocą czarownych omamień,
    240
    Coraz jakąś cząstkę traci
    I powoli wrasta w kamień.
    Aż do piersi był już głazem,
    A jeszcze mu błyszczą lica
    Męstwa i siły wyrazem;
    245
    Czułością świeci źrenica.
    „Kto jesteś? zaklęty rzecze,
    Coś te gmachy zdobył śmiało,
    Gdzie tak mnogie pękły miecze,
    Tylu wolność postradało”.
    250
    „Kto jestem? o, drży świat cały
    Przed mą szablą, na me słowa
    Wielkiej mocy, większej chwały:
    Jestem rycerzem z Twardowa”.
    „Z Twardowa?… za moich czasów
    255
    Nie słyszałem o nazwisku,
    Ni śród wojennych zapasów,
    Ni na rycerskim igrzysku.
    Nie zgadnę, jak długie lata
    Mogłem w więzieniu przesiedzieć;
    260
    Ty świeżo wracasz ze świata:
    Musisz mi o nim powiedzieć.
    Czy dotąd Olgierda ramię,
    Naszą Litwę wiodąc w pole,
    Po dawnemu Niemcy łamie,
    265
    Tratuje stepy mogole?”
    „Olgierd? Ach, już przeminęło
    Dwieście lat po stracie męża,
    Lecz z jego wnuków Jagiełło
    Teraz walczy i zwycięża”.
    270
    „Co słyszę? Jeszcze dwa słowa:
    Może w twych błędnych obiegach
    Byłeś, rycerzu z Twardowa,
    Na Świtezi naszej brzegach?
    Czy tam ludzie nie mówili
    275
    O Poraju[13] silnej ręki[14]
    I o nadobnej Maryli,
    Której on ubóstwiał wdzięki?”
    „Młodzieńcze, nigdzie w tym kraju,
    Od Niemna po Dniepru krańce,
    280
    Nie słyszałem o Poraju
    Ani o jego kochance.
    Czary, LustroPo co pytać, czasu strata,
    Gdy cię wyrwę z tej opoki,
    Wszystkie ciekawości świata
    285
    Własnymi odwi[e]dzisz kroki.
    Znam czarodziejską naukę,
    Wiem dzielność tego zwierciadła[15],
    Wraz go na drobiazgi stłukę,
    By z ciebie ta larwa spadła”.
    290
    To mówiąc, nagłym zamachem
    Dobył miecza i przymierza,
    Ale młodzieniec z przestrachem —
    „Stój!” — zawołał na rycerza.
    „Weźmi zwierciadło ze ściany
    295
    I podaj go w moje ręce,
    Niech sam skruszę me kajdany
    I uczynię koniec męce”.
    Wziął i westchnął, twarz mu zbladła
    I zalał się łez strumieniem,
    300
    I pocałował zwierciadło —
    I cały stał się kamieniem.

    CHÓR MŁODZIEŻY

    Tu guślarz kazał młodzieży
    Stanąć na drogi połowie:
    Tam na wzgórku wioska leży,
    305
    A tam mogilnik w dąbrowie.
    MłodośćMiędzy kolebką i groby
    Młody nasz wiek w środku stoi;
    Śród wesela i żałoby
    Stójmyż w środku, bracia moi!
    310
    Nie godzi się do wsi wracać,
    Nie godzi się biec w ich ślady.
    Tu będziemy święcić Dziady
    I piosnkami noc ukracać.
    Będziemy idących witać
    315
    I powracających pytać,
    Lękliwym rozpędzać trwogę,
    Błędnym pokazywać drogę. —
    Zaszło słońce, biegą dzieci,
    Idą starce, płaczą, nucą,
    320
    Lecz znowu słońce zaświeci,
    Wrócą dzieci, starce wrócą.
    Nim dojdzie siwizny dziecię,
    Nim starego dzwon powoła,
    Jeszcze ich spotka na świecie
    325
    Niejedna chwilka wesoła.
    MłodośćAle kto z nas w młode lata
    Nie działa rzeźwym ramieniem,
    Ale sercem i myśleniem,
    Taki zgubiony dla świata.
    330
    Kto jak zwierz pustyni szuka,
    Jak pugacz[16] po nocy lata,
    Jak upiór do trumny puka,
    Taki zgubiony dla świata.
    Kto w młodości pieśń żałoby
    335
    Raz zanucił, wiecznie nuci;
    Kto młody odwiedza groby,
    Już z nich na świat nie powróci
    ObyczajeNiech więc dzieci i ojcowie
    Idą w kościół z prośbą, z chlebem;
    340
    Młodzi, na drogi połowie
    Zostaniem pod czystym niebem.

    ŚpiewPIEŚŃ STRZELCA[17]

    Śród wzgórzów i jarów,
    I dolin, i lasów,
    Śród pienia ogarów
    345
    I trąby hałasów:
    Na koniu, co lotem
    Sokoły zadumi[18],
    I z bronią, co grzmotem
    Pioruny zatłumi;
    350
    Wesoły jak dziecko,
    Jak rycerz krwi chciwy,
    Odważnie, zdradziecko
    Bój zaczął myśliwy.
    Witajcież rycerza,
    355
    Pagórki i niwy,
    Król lasów, pan zwierza,
    Niech żyje myśliwy!
    Czy w niebo grot zmierza,
    Czy w knieje i smugi[19],
    360
    Stąd leci grad pierza,
    Stąd płyną krwi strugi.
    Kto w puszczy dojedzie
    Odyńca bez trwogi?
    Kto kudły niedźwiedzie
    365
    Podesłał pod nogi?
    Czyj dowcip gnał rojem
    Lataczów do sideł?
    Kto wstępnym wziął bojem
    Sztandary ich skrzydeł?
    370
    Witajcież rycerza,
    Pagórki i niwy,
    Król lasów, pan zwierza,
    Niech żyje myśliwy!
    Dalejże, dalejże, z tropu w trop,
    375
    Z tropu w trop, dalejże, dalejże!
    Dalejże, dalejże, z tropu w trop,
    Z tropu w trop, hop, hop!

    GUSTAW

    Spolowałem piosenkę! Nie będą się gniewać
    Myśliwi, że do domu wracam bez zwierzyny.
    380
    Jak tylko wrócę, zaraz muszę im zaśpiewać. —
    BłądzenieLecz gdzież zaszedłem? nigdzie śladu ni drożyny.
    Hola! jak w kniei głucho — ni trąby, ni strzału.
    Zbłądziłem — otóż skutek wieszczego zapału!
    Goniąc muzę, wyszedłem z obławy. — Mróz ciśnie.
    385
    Trzeba ogień nałożyć; gdy światło zabłyśnie,
    Nuż jaki spółtowarzysz z myśliwej czeladzi
    Błądzi jak ja, ten ogień razem nas sprowadzi,
    Łacniej drogę znajdziemy.
    O mój przyjacielu!
    390
    Takich jak ty myśliwych nie znalazłbyś wielu.
    Oni z lasu nie zwykli spoglądać w obłoki,
    Ogarami na piękne polować widoki;
    Z jednym zawsze zamiarem i z jedyną żądzą,
    Na ziemi tropią zdobycz — tym lepiej — nie błądzą!
    395
    UcztaPewnie już z rzeźwym sercem i spoconym czołem
    Dzienną zabawę kończą za biesiadnym stołem.
    Każdy chlubi się z przeszłych lub przyszłych zdobyczy,
    Każdy swe trafne strzały, cudze pudła liczy;
    Żartują z siebie głośno lub szepcą do ucha;
    400
    Wszyscy mówią, a jeden stary ojciec słucha.
    FlirtA jeśli się pod koniec uprzykrzyły łowy,
    Natenczas do sąsiadek — uśmiechy, rozmowy.
    Czasem strzelecka miłość — wędrowna ptaszyna,
    Serce przelotem zwiedzi — tak mija godzina,
    405
    I tydzień, i rok przeszły, — tak bywało wczora,
    Tak jest dzisiaj i będzie każdego wieczora.
    Szczęśliwi! —
    Błądzenie, Melancholia, SamotnikA ja… czemuż nie jestem jak oni?
    Wyjechaliśmy razem — cóż mię w pole goni?
    410
    Ach, nie zabawy ścigam — uciekam od nudy;
    Nie rozkosze myśliwskie lubię — ale trudy.
    Że się myśli, a przynajmniej że się miejsce zmienia,
    I że tu nikt mojego nie śledzi marzenia,
    Łez pustych, które nie wiem, skąd w oczach zaświecą,
    415
    Westchnień bez celu, które nie wiem, kędy lecą.
    Nie do sąsiadek pewnie! na wiatry, na gaje,
    Ku marzeniom!…
    Myśl dziwna! Zawsze mi się zdaje,
    Że ktoś łzy moje widzi i słyszy westchnienia,
    420
    I wiecznie około mnie krąży na kształt cienia.
    Ileż razy w dzień cichy szeleszczą na łące
    Jakoby nimfy jakiejś stopki latające;
    Spojrzę: chwieją się kwiaty i podnoszą głowy,
    Jakby z lekka trącone. — Nieraz śród alkowy
    425
    Samotny książkę czytam; książka z rąk wypadła,
    Spojrzałem i mignęła naprzeciw zwierciadła
    Lekka postać, szepnęła jej powietrzna szata.
    Nieraz dumałem w nocy; gdy się myśl rozlata,
    Wzdycham, i coś westchnieniem dawało znak życia,
    430
    Serce biło i czułem drugie serca bicia,
    Słowo nawet częstokroć, niewyraźnie, głucho,
    Jak przelot nocnej muszki pogłaska mi ucho!…
    Zasnąłem we mgle jasnej; z góry i z daleka
    Coś błyszczy, choć widocznych kształtów nie obleka;
    435
    I czuję promień oczu i uśmiech oblicza!
    Kochanek romantyczny, Marzenie, Miłość, Życie snemGdzież jesteś, samotności córo tajemnicza?
    Niechaj się twój duch uwieńczy
    Choćby marnym, nikłym ciałem;
    Okryj się choć rąbkiem tęczy
    440
    Lub jasnym źródła kryształem!
    Niechaj twojej blask obsłony
    Długo, długo w oczach stoi!
    Niech twych ust rajskimi tony
    Długo, długo słuch się poi!
    445
    Świeć mi, słońca niech źrenica
    Olsnie[20] marz[ąc] twoje lica;
    Piej, syreno! w lubych głosach
    Usnę, marzyć o niebiosach!
    Ach, gdzie cię szukać? — i od ludzi ucieknę,
    450
    Ach, bądź ty ze mną, świata się wyrzeknę!

    MYŚLIWY CZARNY[21]

    śpiewa
    Latasz, mój ptaszku, za wysoko latasz,
    A czy znasz dzielność swoich skrzydełek?
    Spojrzy na ziemię, którą tak pomiatasz,
    Co tam wabików, co tam sidełek!

    MŁODZIENIEC

    455
    Hola! słychać śpiewania, hej! wszelki duch żywy!
    Ozwij się, bracie, kto jesteś?

    STRZELEC

    Myśliwy,
    Równej jak ty ochoty, większej trochę mocy.
    Kochanek, MiłośćObadwa polujemy, chociaż ty w poranki
    460
    Jedziesz na świat, ja łowy rozpoczynam w nocy,
    Ty czyhasz na zwierzęta, a ja — na kochanki.

    GUSTAW

    Nie wiem, czy dobre miejsce wybrałeś na łowy,
    Ale nie chcę przeszkadzać, więc szczęśliwej drogi.

    STRZELEC

    Hola, kolego! nie bądź taki raptusowy[22].
    465
    Jest że to grubijaństwo albo skutek trwogi?
    Pierwiej mię sam zawołał, a teraz ucieka.

    GUSTAW

    Ja miałbym ciebie wołać?

    STRZELEC

    Słyszałem z daleka,
    Żeś wołał; kogo? na co? nie wiem doskonale,
    470
    Dosyć, że posłyszałem westchnienia i żale.
    Dorosłość, Młodość, StarośćJestem jak ty myśliwcem, byłem kiedyś młody,
    Znam więc twego rzemiosła i wieku przygody.
    Musisz mieć coś na sercu, rozmówmy się szczerze.
    Pewnie [cię] zabłąkało w kniei jakie zwierzę?
    475
    Bracie, ja sam błądziłem, znam zwierzęta różne,
    Skrzydlate i piechotne, czworo– i dwunożne.
    A jeśli nic nie gonisz, pewno rad byś gonił?
    Ej, czy cię widok pustej torby nie zapłonił?
    Wstyd młodemu niczego dotąd nie zastrzelić?
    480
    Przyznaj się, ja ci mogę w potrzebie udzielić.

    GUSTAW

    Obcy, PrzyjaźńDzięki — od nieznajomych nie żądam pomocy,
    Nie zabieram przyjaźni tak rychło i w nocy;
    I nie rozumiem, co twe słowa mają znaczyć.

    STRZELEC

    Jeżeliś niepojętny, będę się tłumaczyć.
    485
    Jeżeli mi nie ufasz, będę szczerszy z tobą…
    Wiedz naprzód, iż gdzie stąpisz, jest wszędzie nad tobą
    Pewna istota, która z oczu cię [nie] traci,
    I że chce ciebie w ludzkiej nawiedzić postaci,
    Jeżeli to, coś przyrzekł[23], zachowasz niezłomnie…

    GUSTAW

    490
    Przebóg! co to ma znaczyć?… Nie zbliżaj się do mnie!

    I na tym się rękopis kończy

    Przypisy

    [1]

    jaskinią — dawna forma B. r.ż., częsta u Mickiewicza; dziś: (w) jaskinię. [przypis edytorski]

    [2]

    Elizu błonie — Elizjum, Pola Elizejskie; w mit. gr. część Hadesu, w której przebywały dusze zacnych zmarłych, ludzi dobrych za życia. [przypis edytorski]

    [3]

    przyrodzenia — natury, pojmowanej podówczas jako zespół pierwiastków materialnych i duchowych; stąd Dziewica nazywa je „powszechną ojczyzną ciał i dusz”. [przypis redakcyjny]

    [4]

    ob[acz] Romantyczność — słowa te wskazują na łączność postaci Dziewczyny z Karusią rozpaczającą w Romantyczności po śmierci kochanka. [przypis redakcyjny]

    [5]

    spojrzy — stpol. forma trybu rozkazującego: spojrzyj. [przypis redakcyjny]

    [6]

    szyją — dawna forma B.r.ż.; dziś: szyję. [przypis edytorski]

    [7]

    wczas — odpoczynek. [przypis edytorski]

    [8]

    majem — zielenią. [przypis redakcyjny]

    [9]

    po ciemnie — po ciemku (por. ciemno). [przypis redakcyjny]

    [10]

    dwie (…) niedziele — w mowie ludu: dwa tygodnie. [przypis redakcyjny]

    [11]

    śród gmachów — gmach, tu w dawniejszym znaczeniu (z niem.): komnata. [przypis redakcyjny]

    [12]

    sklepisko — sklepiona piwnica. [przypis redakcyjny]

    [13]

    Poraj — jak wiemy z Pana Tadeusza (Ks. IV w. 351), był herbem Mickiewiczów. [przypis redakcyjny]

    [14]

    silnej ręki — w średniowieczu częsty przydomek (manu fortis), wskazujący na męstwo rycerza. [przypis redakcyjny]

    [15]

    Wiem dzielność… zwierciadła — Znam siłę jego magiczną. [przypis redakcyjny]

    [16]

    pugacz — puchacz, sowa. [przypis edytorski]

    [17]

    Pieśń strzelca — poeta przerobił ją po latach i ogłosił jako samodzielny utwór w wydaniu z 1829 r. [przypis redakcyjny]

    [18]

    zadumi — wprawi w zdumienie. [przypis redakcyjny]

    [19]

    smugi — ze staropolszczyzny: pole uprawne, wyciągnięte w długie niwy. [przypis redakcyjny]

    [20]

    niech źrenica olsnie marząc twoje lica — niech oko oślepnie, marząc o twojej twarzy. [przypis edytorski]

    [21]

    Myśliwy czarny — wyobraża złego ducha. W operze romantycznej tego okresu (1821) Wolny strzelec K. M. Webera występuje Samiel, zły duch, zwany Czarnym Myśliwym. [przypis redakcyjny]

    [22]

    raptusowy — porywczy, gwałtowny. [przypis edytorski]

    [23]

    coś przyrzekł — mianowicie wyrzec się świata; por. w. 448. [przypis redakcyjny]