Spis treści

    1. Bóg: 1
    2. Chłop: 1
    3. Dom: 1
    4. Duch: 1
    5. Dusza: 1
    6. Dziedzictwo: 1 2 3
    7. Fałsz: 1
    8. Korzyść: 1
    9. Kradzież: 1
    10. Król: 1
    11. Książka: 1
    12. Natura: 1
    13. Obcy: 1
    14. Oko: 1 2
    15. Plotka: 1
    16. Podróż: 1
    17. Przemiana: 1
    18. Przestrzeń: 1
    19. Ptak: 1
    20. Pustynia: 1
    21. Rosja: 1
    22. Rosjanin: 1
    23. Szatan: 1
    24. Tajemnica: 1
    25. Urzędnik: 1
    26. Wiatr: 1
    27. Wieś: 1
    28. Więzień: 1
    29. Wolność: 1
    30. Władza: 1 2
    31. Zbrodnia: 1
    32. Żołnierz: 1
    33. Żywioły: 1

    Adam MickiewiczDziadów części III UstępDroga do Rosji

    1
    Podróż, RosjaPustynia, Natura, Żywioły, PrzestrzeńPo śniegu, coraz ku dzikszej krainie
    Leci kibitka jako wiatr w pustynie;
    Oko, PtakI oczy moje jako dwa sokoły
    Nad oceanem nieprzejrzanym krążą,
    5
    Porwane burzą, do lądu nie zdążą,
    A widzą obce pod sobą żywioły,
    Nie mają kędy spocząć, skrzydła zwinąć,
    W dół patrzą, czując, że tam muszą zginąć.
    DziedzictwoOko nie spotka ni miasta, ni góry,
    10
    Żadnych pomników ludzi ni natury;
    Ziemia tak pusta, tak niezaludniona,
    Jak gdyby wczora wieczorem stworzona.
    A przecież nieraz mamut z tych ziem wstaje,
    Żeglarz przybyły z falami potopu,
    15
    I mową obcą moskiewskiemu chłopu
    Głosi, że dawno stworzone te kraje
    I w czasach wielkiej Noego żeglugi
    Ląd ten handlował z azyjskimi smugi —
    A przecież nieraz książka ukradziona
    20
    Lub gwałtem wzięta, przybywszy z zachodu
    Mówi, że ziemia ta niezaludniona
    Już niejednego jest matką narodu.
    Lecz nurt potopu szedł przez te płaszczyzny,
    Nie zostawiwszy dróg swojego rycia,
    25
    I hordy ludów wyszły z tej ojczyzny,
    Nie zostawiwszy śladów swego życia;
    I gdzieś daleko na alpejskiej skale
    Ślad zostawiły stąd przybyłe fale,
    I jeszcze dalej, na Rzymu pomnikach,
    30
    O stąd przybyłych mówią rozbójnikach.
    Bóg, Książka, SzatanKraina pusta, biała i otwarta
    Jak zgotowana do pisania karta —
    Czyż na niej pisać będzie palec boski,
    I ludzi dobrych używszy za głoski,
    35
    Czyliż tu skreśli prawdę świętej wiary,
    Że miłość rządzi plemieniem człewieczem,
    Że trofeami świata są: ofiary?
    Czyli też Boga nieprzyjaciel stary
    Przyjdzie i w księdze tej wyryje mieczem,
    40
    Że ród człowieczy ma być w więzy kuty,
    Że trofeami ludzkości są: knuty?
    WiatrPo polach białych, pustych, wiatr szaleje,
    Bryły zamieci odrywa i ciska,
    Lecz morze śniegów wzdęte nie czernieje,
    45
    Wyzwane wichrem powstaje z łożyska
    I znowu, jakby nagle skamieniałe,
    Pada ogromne, jednostajne, białe.
    Czasem ogromny huragan wylata
    Prosto z biegunów; niewstrzymany w biegu,
    50
    Aż do Euxinu[1] równinę zamiata,
    Po całej drodze miecąc chmury śniegu;
    Często podróżne kibitki zakopie,
    Jak symum błędnych Libów przy Kanopie.
    Powierzchnie białych, jednostajnych śniegów
    55
    Gdzieniegdzie ściany czarniawe przebodły
    I sterczą na kształt wysp i lądu brzegów:
    To są północne świerki, sosny, jodły.
    Wieś, DomGdzieniegdzie drzewa siekierą zrąbane:
    Odarte i w stos złożone poziomy,
    60
    Tworzą kształt dziwny, jakby dach i ścianę,
    I ludzi kryją, i zowią się: domy.
    Dalej tych stosów rzucone tysiące
    Na wielkim polu, wszystkie jednej miary:
    Jak kitki czapek, dmą z kominów pary,
    65
    Jak ładownice, okienka błyszczące;
    Tam domy rzędem szykowane w pary,
    Tam czworobokiem, tam kształtnym obwodem;
    I taki domów pułk zowie się: grodem.
    Chłop, RosjaninSpotykam ludzi — z rozrosłymi barki,
    70
    Z piersią szeroką, z otyłymi karki;
    Jako zwierzęta i drzewa północy,
    Pełni czerstwości i zdrowia, i mocy.
    Dziedzictwo, DuchLecz twarz każdego jest jak ich kraina,
    Pusta, otwarta i dzika równina;
    75
    I z ich serc, jako z wulkanów podziemnych,
    Jeszcze nie przeszedł ogień aż do twarzy,
    Ani się w ustach rozognionych żarzy,
    Ani zastyga w czoła zmarszczkach ciemnych —
    Jak w twarzach ludzi wschodu i zachodu,
    80
    Przez które przeszło tyle po kolei
    Podań i zdarzeń, żalów i nadziei,
    Że każda twarz jest pomnikiem narodu.Dusza, Oko
    Tu oczy ludzi, jak miasta tej ziemi,
    Wielkie i czyste — i nigdy zgiełk duszy
    85
    Niezwykłym rzutem źrenic nie poruszy:
    Nigdy ich długa żałość nie zaciemi;
    Z daleka patrząc, — wspaniałe, przecudne;
    Wszedłszy do środka, — puste i bezludne.
    Przemiana, WolnośćCiało tych ludzi, jak gruba tkanica[2],
    90
    W której zimuje dusza gąsienica,
    Nim sobie piersi do lotu wyrobi,
    Skrzydła wyprzędzie, wytcze[3] i ozdobi;
    Ale gdy słońce wolności zaświeci,
    Jakiż z powłoki tej owad wyleci?
    95
    Czy motyl jasny wzniesie się nad ziemię,
    Czy ćma wypadnie, brudne nocy plemię?
    Dziedzictwo, WładzaNa wskroś pustyni krzyżują się drogi,
    Nie przemysł kupców ich ciągi wymyślił,
    Nie wydeptały ich karawan nogi;
    100
    Car ze stolicy palcem je nakryślił.
    Gdy z polską wioską spotkał się ubogą,
    Jeżeli trafił w polskich zamków ściany,
    Wioska i zamek wnet z ziemią zrównany.
    I car ruiny ich zasypał — drogą.
    105
    Dróg tych nie dojrzeć w polu między śniegi,
    Ale śród puszczy dośledzi je oko:
    Proste i długie na północ się wloką;
    Świecą się w lesie, jak w skałach rzek biegi.
    I po tych drogach któż jeździ? — Tu cwałem
    110
    Konnica wali przyprószona śniegiem,
    A stamtąd czarnym piechota szeregiem
    Między dział, wozów i kibitek wałem.
    ŻołnierzTe pułki podług carskiego ukazu
    Ciągną ze wschodu, by walczyć z północą;
    115
    Tamte z północy idą do Kaukazu;
    Żaden z nich nie wie, gdzie idzie i po co?
    Żaden nie pyta. Tu widzisz Mogoła
    Z nabrzmiałym licem, małym, krzywym okiem;
    A tam chłop biedny z litewskiego sioła,
    120
    Wybladły, tęskny, idzie chorym krokiem.
    Tu błyszczą strzelby angielskie, tam łuki
    I zmarzłą niosą cięciwę Kałmuki.
    Urzędnik, Władza, Korzyść, Zbrodnia, Fałsz, Obcy, KradzieżIch oficery? — Tu Niemiec w karecie,
    Nucąc Szyllera pieśń sentymentalną,
    125
    Wali spotkanych żołnierzy po grzbiecie.
    Tam Francuz gwiżdżąc w nos pieśń liberalną,
    Błędny filozof, karyjery szuka
    I gada teraz z dowódcą Kałmuka,
    Jakby najtaniej wojsku żywność kupić.
    130
    Cóż, że połowę wymorzą tej zgrai?
    Kasy połowę będą mogli złupić;
    I jeśli zręcznie dzieło się utai,
    Minister wzniesie ich do wyższej klasy,
    A car da order za oszczędność kasy.
    135
    A wtem kibitka leci — przednie straże
    I dział lawety, i chorych obozy
    Pryskają z drogi, kędy się ukaże,
    Nawet dowódców ustępują wozy.
    Więzień, Tajemnica, PlotkaLeci kibitka; żandarm powoźnika
    140
    Wali kułakiem, powoźnik żołnierzy
    Wali biczyskiem, wszystko z drogi zmyka,
    Kto się nie umknął, kibitka nań wbieży.
    Gdzie? — Kto w niej jedzie? — Nikt nie śmie zapytać.
    Żandarm tam jechał, pędzi do stolicy,
    145
    Zapewne cesarz kazał kogoś schwytać.
    „Może ten żandarm jedzie z zagranicy? —
    Mówi jenerał. — Kto wie, kogo złowił:
    KrólMoże król pruski, francuski lub saski,
    Lub inny Niemiec wypadł z cara łaski,
    150
    I car go w turmie zamknąć postanowił;
    Może ważniejsza pochwycona głowa,
    Może samego wiozą Jermołowa[4].
    Kto wie! ten więzień, chociaż w słomie siedzi,
    Jak dziko patrzy! jaki to wzrok dumy[5]:
    155
    Wielka osoba — za nim wozów tłumy;
    To pewnie orszak nadwornej gawiedzi;
    A wszyscy, patrz no, jakie oczy śmiałe;
    Myśliłem, że to pierwsze carstwa pany,
    Że jenerały albo szambelany,
    160
    Patrz, oni wszyscy — to są chłopcy małe[6];
    Co to ma znaczyć, gdzie ta zgraja leci?
    Jakiegoś króla podejrzane dzieci”.
    Tak z sobą cicho dowódcy gadali;
    Kibitka prosto do stolicy wali.

    Przypisy

    [1]

    Euxinus — starożytna nazwa Morza Czarnego. [przypis redakcyjny]

    [2]

    tkanica — tutaj: kokon otulający larwę. [przypis redakcyjny]

    [3]

    wytcze — forma stpol., wytka. [przypis redakcyjny]

    [4]

    Może samego wiozą Jermołowa — W Rosji między ludem jest przekonanie, iż car może każdego innego króla wziąć w kibitkę. I w istocie nie wiemy, co by odpowiedziano w niektórych państwach feldjegrowi, który by przyjechał w podobnym celu. To pewna, iż Nowosilcow często powtarzał: „Nie będzie pokoju, póki nie zaprowadzimy w Europie takiego porządku, iżby nasz feldjeger mógł też same rozkazy w Wilnie, w Paryżu i w Stambule z tąż samą łatwością wykonywać”. Odebranie rządów Gruzji jenerałowi Jermołów, którego imię u Rosjan było bardzo popularne, uważano za rzecz ważniejszą niż zwycięstwo nad jakim królikiem europejskim. Temu mniemaniu Rosjan dziwić się nie należy. Przypomnijmy, iż Jego Królewiczowska Mość książę Wirtemberski, oblegając z wojskami sprzymierzonymi Gdańsk, pisał do jenerała Rapp, iż jenerał rosyjski równy jest co do stopnia królowi i mógłby nosić ten tytuł, jeżeliby taka była wola cesarska. — Ob. pamiętniki jenerała Rapp. [przypis autorski]

    [5]

    Jak dziko patrzy! jaki to wzrok dumy — z tego szczegółu wolno wnosić, że więźniem tym jest Konrad. [przypis redakcyjny]

    [6]

    chłopcy małe — młodzież skazana w procesie filareckim. [przypis redakcyjny]