Komisarz okręgowy Semion Ilicz Praczkin chodził z kąta w kąt po swoim pokoju i starał się stłumić w sobie nieprzyjemne uczucie. Wczoraj pojechał w sprawach urzędowych do naczelnika wojskowego, zasiadł przypadkowo do kart i przegrał osiem rubli. Suma nieznaczna, drobna, ale diablik chciwości i pożądliwości siedział w uchu komisarza i robił mu wymówki za rozrzutność.
2— Osiem rubli — wielka rzecz! — tłumił w sobie Praczkin tego diablika. — Ludzie więcej przegrywają i nic… Poza tym, pieniądze — to rzecz do zdobycia. Pojedzie się raz do fabryki albo do traktierni na łowy — osiem rubli gotowe, a nawet jeszcze więcej.
3— „Zima… Włościanin uroczyście…” — monotonnie kuł w sąsiednim pokoju syn komisarza, Wania. — „Włościanin uroczyście… saniami pierwszy znaczy ślad…”
4— I odegrać się można… Co to tam „uroczyście”?
5— „…Włościanin uroczyście… znaczy ślad… znaczy ślad…”
6…Uroczyście… — rozmyśla dalej Praczkin. — Wsypałbym mu dziesięć batów, to by nie bardzo był uroczysty. Zamiast być uroczystym, lepiej by podatki płacił. Osiem rubli — wielka rzecz! To nie osiem tysięcy. Zawsze można się odegrać!..
7— „…Kobyłka, śnieg pod stopą czując… stopą czując, kłusem przebiega…”
8…Może ma galopem pędzić? Jaki się kłusak znalazł, proszę bardzo! Szkapa — szkapą zostanie. Dureń chłop, gotów po pijanemu pędzić konia, a jak wpadnie do przerębla albo do parowu, to tylko z nim kłopot. Pędź, pędź mi tylko, to ci taką nauczkę dam, że pięć lat popamiętasz!… I po com z małej wyszedł? Gdybym był wyszedł z asa trefl — nie byłbym bez dwóch.
9— „…Pryskając wokół śnieżnym puchem, kibitka śmiga żywym ruchem… pryskając wokół śnieżnym puchem…”
10…„Pryskając śnieżnym puchem”… Też ktoś taką rzecz wymyślił!… I pozwalają to pisać, Boże, zmiłuj się! A wszystkiemu winna ta dziesiątka! Diabli ją przynieśli nie w porę!
11— „…Na folwarku biega malec… malec… w saneczki gwałtem wsadził psa… wsadził…”
12…To znaczy, że się najadł, kiedy biega i zbytkuje… A rodzice nie mają tyle rozumu, żeby go do pracy zasadzić. Zamiast psa wozić, lepiej by drzewo rąbał albo Pismo Święte czytał… I psów się też rozpłodziło — ani przejść. Nie powinienem był po kolacji siadać. Zjeść kolację i odjechać.
13— „…Choć ból doskwiera, mknie, co tchu, a matka z okna grozi mu..”
14…Grozi, grozi… A nie chce jej się wyjść na dwór i ukarać… Podnieść kożuszek i czyk-czyk, czyk-czyk! To jest lepsze, jak palcem grozić… Jeszcze z niego pijak wyrośnie. Kto to napisał? — zapytał głośno Praczkin.
15 16— Puszkin? Hm… Jakiś dziwak, Piszą, piszą, a sami nie wiedzą co. Aby pisać.
17— Tatusiu, chłop przywiózł mąkę.
18 19Ale i mąka nie rozweseliła Praczkina. Im więcej starał się pocieszyć, tym dotkliwiej odczuwał stratę. Tak mu było szkoda ośmiu rubli, tak szkoda, jak gdyby rzeczywiście przegrał osiem tysięcy. Kiedy Wańka skończył lekcję i umilkł, Praczkin stał przy oknie i ze smutkiem spoglądał na stosy śniegu. Widok śniegu tylko jątrzył ranę jego serca. Przypominał mu o wczorajszej wyprawie do naczelnika wojskowego. Żółć w nim wezbrała i podeszła pod serce.
20Potrzeba wyładowania na czymś swego niezadowolenia dosięgła stopnia, niecierpiącego zwłoki. Nie wytrzymał…
21— Wania! — krzyknął. — Chodź tu, dostaniesz w skórę za to, żeś wczoraj stłukł szybę!