Spis treści

    1. Tęsknota: 1 2
    2. Uchodźca: 1

    Pola BraunCurik a hejm

    (Słowa i muzyka Pauliny Braunówny)

    1
    Nie zna pani żydowskiego[1],
    Nie wie pani, co to znaczy,
    Gdy ktoś w tym języku żali się.
    Pyta pani wciąż „dlaczego?”.
    5
    Jakże mam to wytłumaczyć?
    Albo mnie zrozumiesz, albo nie.
    Czy ja mogę pani wstawić serce swe?
    Takie rzeczy przecież czuje się.
    TęsknotaGdy tęsknota raz cię weźmie w karby swe,
    10
    To zrozumiesz łatwo słowa te.
    TęsknotaA hejm[2] — znaczy do domu.
    Curik[3] — znaczy z powrotem —
    I płacze ktoś po kryjomu,
    A serce wali jak młotem.
    15
    A hejm to jest tęsknota,
    To świst lokomotywy,
    To znak, że wracasz szczęśliwy,
    Że wracasz do domu już.
    UchodźcaNie wie pani, co to znaczy
    20
    Być uchodźcą w obcym mieście[4],
    Jak to dobrze warszawianką być.
    Jak to pani wytłumaczyć,
    Że ten z Łodzi, Łomży, Brześcia
    Tu w Warszawie nie potrafi żyć?
    25
    Pani tu z Żurawiej przyszła,
    Lecz to tylko kilka ulic jest.
    Tamci tu się kręcą jak w obłędnym śnie,
    Licząc dni na kilometry łez.
    A hejm — znaczy do domu.
    30
    Curik — znaczy z powrotem —
    I chcesz wyżalić się komuś,
    Wypłakać swoją tęsknotę.
    Curik to znaczy wrócić,
    A hejm do swego domu,
    35
    I już nie trzeba się smucić,
    Bo zaczniesz na nowo żyć.

    Przypisy

    [1]

    żydowski — tu w znaczeniu języka jidysz. Jidysz to język Żydów aszkenazyjskich, którym najczęściej posługiwała się przedwojenna społeczność polskich Żydów w codziennym życiu (w przeciwieństwie do języka hebrajskiego, który był językiem tekstów i nauk religijnych).

    Powstał ok. X wieku w południowych Niemczech na bazie dialektu średnio-wysoko-niemieckiego, ma w sobie liczne elementy innych języków, przede wszystkim hebrajskiego, języków słowiańskich i romańskich. Jidysz jest zapisywany alfabetem hebrajskim lub transliteracją łacińską.

    W XIX w. zaczęła rozwijać się literatura i prasa w tym języku. Jednym z ważniejszych ośrodków była Warszawa. Jednocześnie część społeczności żydowskiej w procesie asymilacji zaczęła posługiwać się zamiast lub obok jidysz językami lokalnymi, np. polskim. Również do języka polskiego weszło wiele słów z jidysz, np. bachor, bajgiel, belfer, ciuch, rejwach, ślamazara.

    W 1978 r. Isaac Bashevis Singer (jid. Jicchok Baszewis Zinger, יצחק באַשעוויס זינגער‎, ur. 1902 w Leoncinie, zm. 1991 w Surfside) otrzymał jako jedyny (jak dotychczas) pisarz tego języka Nagrodę Nobla.

    Przed wybuchem drugiej wojny światowej jidysz używało ponad 10 mln mieszkańców Europy. Stanowili oni, jak się szacuje, 85% ofiar Zagłady. Obecnie jidysz posługuje się ok. 1,5 mln ludzi na świecie, głównie ze społeczności ortodoksyjnych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Izraelu, Rosji i Ukrainie.

    [przypis edytorski]

    [2]

    a hejm (jid.) — do domu. [przypis edytorski]

    [3]

    curik (jid.) — z powrotem. [przypis edytorski]

    [4]

    być uchodźcą w obcym mieście — prawdopodobnie wiersz powstał w getcie warszawskim, czyli wydzielonej i szczelnie zamkniętej części Warszawy, do której przymusowo zesłano osoby pochodzenia żydowskiego z innych części Warszawy, a następnie z terenów Generalnej Guberni i innych okupowanych przez III Rzeszę ziem. Warszawskie getto zostało utworzone w październiku 1940. Było największym gettem z czasów drugiej wojny światowej, więziono w nim ok. 460 tys. osób. Z tej liczby ok. 92 tys. zmarło w ciągu dwóch pierwszych lat z powodu głodu i związanych z nim chorób. W akcji tzw. wielkiej likwidacji getta latem 1942 ponad 254 tys. osób deportowano bydlęcymi wagonami — rzekomo do pracy, a jak się z czasem okazało do obozu zagłady w Treblince, gdzie zostali zamordowani. W styczniu 1943 wybuchło pierwsze, mniejsze, powstanie w getcie warszawskim. Drugie rozpoczęto 19 kwietnia, trwało do 16 maja 1943, pochłonęło ok. 13 tys. ofiar. Ponad 50 tys. pozostałych przy życiu deportowano do obozów zagłady w Treblince i na Majdanku. Powstanie w getcie warszawskim było jednym z licznych przykładów zbrojnego oporu stawianego przez Żydówki i Żydów nazistowskim okupantom. [przypis edytorski]