Spis treści

Adam AsnykWśród przełomu

Na niebie odblask łun ognistych płonie

I ciemne noce opromienia krwawo,

Skrwawione widma wyciągają dłonie,

W poświcie wichru lecą z mgieł kurzawą,

Powietrze jęków wypełniając wrzawą;

Nad krwią przelaną, która świeżo dymi

Z ciemności kształt się wynurza olbrzymi…

Coraz wyraźniej z cieniu się wychyla,

Jak geniusz wschodnich powieści złowrogi,

Jak nowy Xerxes lub nowy Atyla,

Na tle czerwonem mordów i pożogi

Z wozu swym mieczem w świat zakreśla drogi,

A wysyłając hordy swe na rzezie,

Łańcuchy światu w podarunku wiezie.

Wyciąga rękę, a ta dłoń straszliwa

Po coraz nowe sięga wciąż zabory,

Na bój śmiertelny ludzki ród wyzywa,

Ten ród leniwy, rozbity i chory,

Co do podziemnej chce się ukryć nory,

Byle choć jedną przedłużyć godziną

Ten żywot zbiegów, co bez walki giną.

Ale napróżno w strachu się poniża,

Czyha nań hańba, niewola, zatrata,

Rydwan zwycięzcy powoli się zbliża

I piersi ofiar dyszących przygniata;

Coraz to groźniej tocząc się wśród świata,

W dziejach ludzkości robi nowy przełom,

I ku straszliwym popycha ją dziełom.

Próżno się cofa i wzdryga i chowa:

W obronie życia musi dobyć miecze;

Mszcząc przeszłe winy Nemezis dziejowa

Strwożone ludy już za włosy wlecze,

A wszystkie prawa boskie i człowiecze

Padają w gruzy, więc iść naprzód muszą

Zabijać ręką… i myślą… i duszą…

Kości rzucone! już się losy ważą,

Losy narodów na wypadków szali,

I przyszłość świata z zasłoniętą twarzą;

Nieznane bóstwo na ognistej fali

Pośród rozruchu posuwa się dalej…

A przeszłość smutna, miesięczna i blada

Topnieje przed nią i w ciemność zapada.

Świat dawny tonie w legendowym mroku

Z całą rozwianą swoich marzeń tęczą,

Jak księżyc w czarnym nurza się obłoku

Pokryty siecią srebrnej mgły pajęczą,

I tylko po nim smutne skargi dźwięczą,

I tylko jeszcze jasność po nim błyska,

Co czarodziejsko oświetla zwaliska.

Na widnokręgu gasnących pokoleń

Snują się jeszcze idealne mary;

Brzmią dotąd hasła duchowych wyzwoleń,

Hymny poświęceń, braterstwa i wiary;

Jeszcze gdzieniegdzie jaki rycerz stary

Nad głową wznosi sztandar swój niezłomnie,

I na wyłomie ginie bezpotomnie!…

Jeszcze gdzieniegdzie jaki sługa boży

Chwałę zmartwychwstań głosi z nad mogiły,

W blask się wpatrując zachodzącej zorzy;

Ale już nowe, rozkiełznane siły

Światła niebiańskich widzeń pogasiły,

I nad mdlejącem dziś królestwem ducha

Noc się rozszerza, ponura i głucha.

W zaćmieniu ducha, w dzikich żądz zamęcie,

Pod tajemniczą ciemności zasłoną,

Nastaje nowych żywotów poczęcie,

Co rozdzierają macierzyńskie łono,

By mieć narodzin chwilę przyspieszoną,

I prędzej zgarnąć po przeszłości spadek,

I szereg ciemnych rozwiązać zagadek.

Tak więc ludzkością wstrząsają do głębi

Męki, konania i bóle porodu,

Rój nowych tworów wichrzy się i kłębi:

Zrodzone z matki nędzy, z ojca głodu

Straszliwe widmo dźwiga się ze spodu,

I gdzie zwycięzców dojrzy przy biesiadzie,

Dłoń im kościstą na ramieniu kładzie.

Gość nieproszony wciska się do koła,

Płosząc pijane zdobywców zachwyty:

«Zróbcie mi miejsce», grzmiącym głosem woła,

«Wy macie sławę, wielkość i zaszczyty,

Wy ucztujecie, a jam nie jest syty!

Dajcie mi zaraz waszą część grabieży:

Wszystko, co macie, do mnie dziś należy!…

Co? wy własności chcecie być stróżami,

Wy mi mówicie, że ja prawo gwałcę!

Siła przed prawem! nauczacie sami,

Ta sama słuszność w mieczu, co i w pałce…

Ja waszą mądrość rozwijam i kształcę,

I chcę mieć przystęp do uczty swobodny,

Bo jestem silny… i chciwy… i głodny!»

Ten krzyk podziemne powtarzają chóry,

I po przepaściach huczy wciąż wymownie;

Tłum barbarzyńców dźwiga się ponury

I gwałtem wkracza na świata widownię,

Wstrząsając w ręku zapalone głownie,

Aby ślad swego pochodu na ziemi,

Ogniami zaraz znaczyć czerwonemi.

Na przedzie biegnie nagiem świecąc ciałem

100

Nawpół bogini, nawpół zalotnica,

Bachantka wiedza, dzikim tchnąca szałem;

W bezwstydny uśmiech przystroiwszy lica,

Tłumów namiętne pragnienia podsyca,

I wiodąc naprzód zbuntowane zgraje

105

Nowe swym uczniom przykazania daje:

«Precz z marzeniami dziecinnego wieku,

Co ponad ziemskie wzlatują wybrzeża!

Precz z urojonem anielstwem w człowieku!

Górą konieczność, co losy odmierza

110

Wedle sił, zachceń, i zmyślności zwierza!

Precz z ideałem! dziś przewodzą światom

Bóg ślepej woli… bóg chaos… bóg atom!…

W imię tej trójcy, w imię tej nicości,

Która jak Saturn pożera swe plemię…

115

Idźcie rozdzierać matczyne wnętrzności!

Pługiem zniszczenia idźcie zorać ziemię!

Zrzućcie z swych ramion obowiązków brzemię,

Stargajcie więzy przesądów dziejowe,

I burzcie starą społeczeństw budowę!…

120

Kościół, ojczyzna, własność i rodzina,

Niech wszystko znika w wezbranej powodzi:

Niech ginie wielkość, zasługa i wina

Dawny dzień minął, nowy już nadchodzi!

Wy go zwiastujcie, wyzwoleńcy młodzi,

125

I zamieniajcie świat cały w pustynię,

By nowe życie wzeszło na ruinie!…

Niech runie gmach ten społecznej obłudy,

Chytrych kramarzy podpierany dłonią,

Co blichtrem swobód wyzyskując ludy

130

Własnego tylko samolubstwa bronią,

I wietrzą zdobycz, i sięgają po nią…

A gdy w niej szpony zatapiają sępie,

Prawią o cnocie, sumieniu, postępie!…

Dość tej komedyi harmonii i zgody!

135

Którą świat bawią wolności fałszerze,

Gdy uciśnione sprzedają narody,

I wchodzą w tajne z bezprawiem przymierze!…

Dość hipokryzyi, co porządku strzeże,

A wobec gwałtu korzy się i płaszczy,

140

Ofiarom zionąc przekleństwa z swej paszczy!…

Precz z ową maską moralnego ładu,

Co twarz rozpusty pokrywa skalaną;

Precz z marzycielstwem nikczemnego gadu,

Co kwiaty uczuć brudzi swoją pianą:

145

Niechaj do walki z nagą piersią staną,

Ludzie i czyny, myśli i uczucia,

I mierzą głębię własnego zepsucia!…

Potrzeba formę rozkruszyć przeżytą,

Gdy się w niej brudne robactwo zasklepi,

150

I strumień życia w nowe pchnąć koryto,

Gdzie będzie płynął i silniej i lepiej…

Więc śmiało naprzód, wykonawcy ślepi!

Bezwiednych potęg, co w ciemnościach drzemią,

Burzcie kształt dawny i równajcie z ziemią!…»