Adam Asnyk Wobec Sfinksa Józefowi Rostafińskiemu Szukałem prawdy, strawiłem wiek cały Na dochodzeniu tajemnych praw bytu… Myśli me w ogrom gwiaździsty leciały Po nieskończonej przestrzeni błękitu… Przez słońc odległych tęczowe pożary, Przez powstających mgławic pierwsze błyski Przez zamrożone i puste obszary, Przez gwiazd cmentarze i światów kołyski, Coraz to wyżej… i wyżej… i dalej… Aż od eterów odbiły się fali, Od wiecznej nocy, co w przepaściach drzemie I powróciły bezsilne na ziemię. Do wnętrza ziemskiej zstępowałem bryły Przez chaotycznie rzucone pokłady, Gdzie swe pieczęcie i tajemnic ślady Wieki przewrotów i wstrząśnień wyryły I te kamienne łamiąc sarkofagi, W których się całe epoki zawarły, Chciałem wydobyć trup przeszłości nagi, Zawezwać świadki, które dawno zmarły, Więc skamieniałe wskrzeszałem rodzaje, Więc odtwarzałem dawne krajobrazy, Słupy zieleni i bezlistne gaje, W których potworne gnieździły się płazy, Dzikie fantazye pierwotnej natury Wylęgłe w zbytku ciepła i wilgoci, Łabędzie gadów, skrzydlate jaszczury, Ulatujące nad lasem paproci. I coraz mglistsze śledziłem widoki Na pękającej chwiejące się korze, Ciężkie, przy ziemi wiszące obłoki, Wysepki lądów i bagniste morze… I tak wstecz idąc od grobu, do grobu, Do ognistego wreszciem doszedł globu, Który na moje pytania bez końca Znów mnie odesłał na odległe słońca! Gdziekolwiek swoje obróciłem oczy, Ruchliwą falę widziałem w obiegu, Która przez wieki pianę zjawisk toczy, Do nieznanego wiecznie płynąc brzegu. Widziałem światy jak pędzą w przestrzeni, Na swojej osi tocząc się ukrytej, Wraz z księżycowych opaską pierścieni, Które ze sobą unoszą w błękity. Widziałem wszechświat w nieustannym wirze Rozkołysany, jak lutnia drgająca, Po której strunach światło leci chyże, I falą ciepła pierś ziemi potrąca. Widziałem wodę, jak płynie do morza, I w mgły zmieniona na lądy opada, I żłobi w skałach dla potoków łoża, I twardy kamień kruszy i rozkłada, Przygotowując wilgotne posłanie Dla mchu, lub pleśni, co zwolna powstanie. Widziałem prądy powietrznych orkanów, I w błyskawicach bijące pioruny, Wstrząśnienia lądów, wybuchy wulkanów, I zórz północnych zakrwawione łuny. Widziałem wszystkie żywioły tej ziemi, Jak się nawzajem potrącają w biegu, Jak wybuchają ogniami złotemi, I w nowych zjawisk powstają szeregu; Jak się spychają… i cisną… i wiążą… W powiewne pary, lub bryły granitu, I razem w bezmiar nieskończony ciążą, Ważąc się wiecznie na szali błękitu… Więc chciałem schwycić te ukryte siły, Co krąg wszechświata w wieczny bieg wprawiły. Ale napróżno wyciągałem dłonie, By je ułowić na przyrody łonie, Próżnom chciał każdą wydzielić z wszechświata, Aby przedemną stanęła skrzydlata I w niewzruszone ujęta granice Wypowiedziała bytu tajemnice. Każda z nich wiecznie zmienna i ruchliwa W inną się coraz przeradza i spływa… I jak Proteusz postać swą odmienia, Krąg niezmierzony przechodząc istnienia. Wszystkie bez granic, końca i początku Biegły się ukryć w tajemniczym wątku, W drobnych cząsteczek drgającej tkaninie, Co w nieskończoność faluje i płynie, I ukazały na dnie istnień głuchem Materyę, wiecznym ożywioną ruchem. Więc chcąc za niemi dotrzeć do tej głębi, Gdzie wir pierwotnych żywiołów się kłębi, Począłem zwolna ziemskich ciał budowę Na jej cząsteczki rozbierać składowe, Które w swem wnętrzu tak jak większe bryły Całe plejady drobnych światów kryły, I rozłożone coraz bardziej związki Na pojedyncze dzielić znów gałązki, Po za widzenia i czucia granicą, Jeszcze je dzieląc myśli błyskawicą, Która wciąż biegła w nieskończoność, dalej, Aż od eteru odbiła się fali… I tak przedemną cały świat widomy Na nieuchwytne rozprzągł się atomy, Na mgłę bez kształtów, rozmiarów i treści, W której prócz ruchu, nic się już nie mieści I w tej ruchliwej nicości przeźroczu, Ciał rzeczywistość zniknęła mi z oczu, I świat materyi zagasł jako tęcza, Co drganiom światła trwanie swe zawdzięcza. ----- Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, dostępna jest na stronie wolnelektury.pl. Wersja lektury w opracowaniu merytorycznym i krytycznym (przypisy i motywy) dostępna jest na stronie http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/asnyk-wobec-sfinksa/. Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fundację Wolne Lektury. Wszystkie zasoby Wolnych Lektur możesz swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać pod warunkiem zachowania warunków licencji i zgodnie z Zasadami wykorzystania Wolnych Lektur. Ten utwór jest w domenie publicznej. Wszystkie materiały dodatkowe (przypisy, motywy literackie) są udostępnione na Licencji Wolnej Sztuki 1.3: https://artlibre.org/licence/lal/pl/ Fundacja Wolne Lektury zastrzega sobie prawa do wydania krytycznego zgodnie z art. Art.99(2) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Wykorzystując zasoby z Wolnych Lektur, należy pamiętać o zapisach licencji oraz zasadach, które spisaliśmy w Zasadach wykorzystania Wolnych Lektur: https://wolnelektury.pl/info/zasady-wykorzystania/ Zapoznaj się z nimi, zanim udostępnisz dalej nasze książki. Tekst opracowany na podstawie: Adam Asnyk, Pisma, tom III, wydanie nowe zupełne, w układzie i z objaśnieniami F. Hoesicka, nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1924. Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl) na podstawie tekstu dostępnego w serwisie Wikiźródła (http://pl.wikisource.org). Redakcję techniczną wykonała Paulina Choromańska, natomiast korektę utworu ze źródłem wikiskrybowie w ramach projektu Wikiźródła.